නිර්මාණාත්මක සංගීතය තුළ කැන්ටාටාවක් යනු කුමක්ද?
කැන්ටාටා කියන වචනය බිහිවෙන්නේ ගායනය කියන අදහස එක්කමයි. හැබැයි එම ගායනය කිසිසේත්ම සාමාන්‍ය ගායනයක් නෙමෙයි. එය සාමාන්‍ය ගායනය ඉක්මවා ගිය ඉතා දියුණු ගායනා ප‍්‍රවර්ගයක්. එය මිනිස් කටහඬෙහි ගැඹුරුම තැන්වලින් බිහිවෙන්නක්. ඒ නිසා කැන්ටාටාවක ගායනය ඉතා ගැඹුරුයි. එය ඉතා පළපුරුදු ගායන වෘන්දයන් ඇසුරෙහි බිහිවන්නක් විනා සාමාන්‍ය ගායන වෘන්දයක් ඇතුළේ සිදුවන කාර්යයක් නෙමෙයි. ඒ සඳහා දීර්ඝ ඉතිහාසයක් තියෙනවා. 1600- 700 ගණන්වල ආරම්භවුණු කැන්ටාටා ගායනය මුලින්ම වර්ධනය වුණේ 1500 ගණන්වල ඉඳන් ඉතාලියේ ආරම්භ වුණු මැඞ්රිගල් (Madrigal) කියන ගායන විශේෂයෙහි හමුවන එක්තරා නාද මාලාවක් ඇසුරිනුයි. ඒ ගායනය, එහෙම නැත්නම් ඒ නාද මාලාව සංගීත භාණ්ඩයක් ඇතුව හෝ නැතුව තමයි මුලින්ම බිහිවුණේ. ඒ කියන්නේ එහි හඬ තමයි මූලික වුණේ. බොහෝවිට සීමිත හඬ ප‍්‍රමාණයක් ඇසුරෙහි වාදන භාණ්ඩයක් ඇතුව හෝ නැතුව එම ගායන විශේෂය බිහිවුණත් පසු කාලය වන විට එයට තව හඬවල් එකතුවුණා. එයට අපි Polyphonic music කියලා කියනවා. මේ Polyphonic ගායනා එක්කම තමයි කැන්ටාටාව බිහිවුණේ. කැන්ටාටාව බිහිවුණේ පල්ලිය ආශ‍්‍රයෙන්. කි‍්‍රස්තුස් වහන්සේගේ ජීවිතය ගැන තමයි එතැනදී කියවෙන්නේ. එහෙත් අද රටින් රටට ඒ ඒ රටවල සංස්කෘතික පසුබිම්වලට අනුව මෙය වෙනස් වෙලා තියෙනවා. ඒ නිසා අද හැම කැන්ටාටාවකම කි‍්‍රස්තුස් වහන්සේගේ ජීවිතය පිළිබඳ කියවෙනවා කියලා කියන්න බෑ. හොඳම උදාහරණය තමයි අපේ ‘පිරිනිවන් මංගල්‍යය’ කැන්ටාටාව එහි කියැවෙන්නේ බුදුන් වහන්සේගේ පිරිනිවීම ගැන. ඒ අනුව අද වෙනකොට කැන්ටාටා සංගීත සම්ප‍්‍රදාය ඇතුළේ ගායනා කරන ප‍්‍රස්තුත වෙනස් වෙලා තියෙනවා. ඒ කොහොම වුණත් කැන්ටාටාවෙහි තියෙන්නේ ආගමික පසුබිමක්.
කැන්ටාටාවක තියෙන්නේ සංගීත භාණ්ඩ සමග ගායනා වෘන්දයක් කරන සංවාදයක්. එම සංවාදය සාමාන්‍ය සංවාදයක් නෙමෙයි. සාමාන්‍ය සංගීත නිර්මාණයක් තුළ දක්නට නොලැබෙන විවිධ පැතිවලට හඬ විදාරණය කරමින් කරනු ලබන ගීතමය සංවාදයක්. සංගීත භාණ්ඩ පාවිච්චි කරන්නේ හඬෙහි තියෙන ශක්තිය වැඩි දියුණු කරගැනීමට අවශ්‍ය ආධාරකයක් ලෙස විතරයි. මුල් තැන දෙන්නේ විවිධ පැතිවලට පැතිරී යන ගායන වෘන්දයටයි. ඒ නිසා එහි සංගීතමය පක්‍ෂයෙහිත් අලූත් ගතියක් දකින්න පුළුවන්. ඒ අනුව කැන්ටාටාවක සංගීතයක් අපිට සාමාන්‍යයෙන් ඇහෙන සංගීත රචනාවලට වඩා වෙනස් තලයක් බිහිවෙන්නක්. එහි ගායනය පුරාම දකින්න ලැබෙන්නේ එකම එක් කතාවක්. ඒ අනුව කැන්ටාටාවක විශේෂ වෙන්නේ ඒ ගායනයත් ඒ සමග බිහිවන සංගීතයත් කියන ප‍්‍රධාන ලක්‍ෂණ දෙකයි. ඒ නිසා එය අනිකුත් සංගීත සම්ප‍්‍රදායන් තුළ වෙනස්ව කැපීපෙනෙනවා.
පැහැදිලි කරන්න..
උදාහරණයක් ලෙස සිම්ෆනි එකක් ගන්න. සිම්ෆනි එකක් කැන්ටාටාවකින් වෙනස් වෙනවා. එහි මූලික වෙන්නේ වාදන භාණ්ඩ ඇසුරින් සංගීතඥයා රසිකයන් සමග කරන සංවාදයයි. එහෙත් කැන්ටාටාවක සංවාදය නිර්මාණය වෙන්නේ වාදන වෘන්දය හා ගායන වෘන්දය අතරෙයි. සිම්ෆන් කියන සංගීත සම්ප‍්‍රදාය බිහිවෙන්නේ ඔපෙරාවලින් පසුවයි. එහෙත් ඒ අතරේ පැහැදිලිව ඉරක් ගහලා වෙන්කරන්න බැරිකමට ඒ දෙක සමීපයි. 1597දී තමයි පළවෙනි ඔපෙරාව බිහිවෙන්නේ. එහෙත් 1605 වෙනකොට සිම්ෆනි එකකුත් ලියවුණා. ඔපෙරාවක Overturo ( ඕවචර්) එකක් තියෙනවා. එයින් කෙරෙන්නේ ඔපෙරාවෙහි එන කතාවෙහි සංක්‍ෂිප්තය වාද්‍ය භාණ්ඩවලින් පමණක් හදුන්වා දීමයි. සාමාන්‍යයෙන් එහි ගායනයක් නැහැ. එහිදී කෙරෙන්නේ සංගීතඥයා සිය ඔපෙරාව තුළ කුමන ආකාරයේ කතාවක් ද කෙරෙන්නේ කියලා සංගීත භාණ්ඩ ඇසුරෙන් පමණක් පේ‍්‍රක්‍ෂකයාට අදහසක් ලබාදීමයි. ඉතාලිය ඇසුරෙන් ඔපෙරාව ඇවිත් එය ජර්මනිය තුළදී උපරිම තත්ත්වයට පත්වුණා. 1600 ගණන්වන විට සිම්ෆනි එකක භාවිත වුණේ සීමිත වාදන භාණ්ඩ කිහිපයක් පමණයි. එහෙත් බීතෝවන් ඇතුළු අනිකුත් සම්භාව්‍ය සංගීතඥයන්ගේ කාලේ වන විට එයට විශාල ප‍්‍රමාණයේ සංගීත භාණ්ඩ රාශියක් යොදාගත්තා. ඉන් පස්සේ මුලදී සංගීතය පමණක් තිබුණ සිම්ෆනිවලට ගායන වෘන්දයකුත් එකතු වුණා. හැබැයි එහි මූලික වෙන්නේ වාදන භාණ්ඩ.
ඇත්තටම සිම්ෆනි එක බිහිවුණේ අර අපි මුලින් සඳහන් කළ ඔපෙරාවල එන Overturo කියන අංගය වර්ධනය වෙලා කියන එක සංගීතඥයන් විසින් පිළිගන්න මතයක්. ඒ වගේම සිම්ෆනි එකක් තුළ Symphonic Poemප කියලා කොටසක් හඳුනාගන්න පුළුවන්. එයින් අදහස් වෙන්නේ නිර්මාණාත්මක සංගීතඥයා සිය සිම්ෆනි එක මගින් සන්නිවේදනය කිරීමට බලාපොරොත්තු වන අදහස වාදන භාණ්ඩ ඇසුරින් බිහිකිරීමයි. ඒ අනුව සංගීතඥයා මුල් කරගත් තේමාව අපිSymphonic Poem එකක් විදියට හඳුනාගන්නවා. හැබැයි සංගීතඥයාගේ අර්ථකථනය ඒ ආකාරයටම රසිකයා භාරගත යුතුයැයි අදහසක් නැහැ. රසිකයාට තමන්ට අවශ්‍ය ආකාරයට එය අර්ථකථනය කරගත හැකියි. කැන්ටාටාවක බොහෝ විට හමුවෙන්නේ ආගමික වටපිටාවක් නිසා එය සමග ඒකාත්මික වීමට රසිකයාට පහසුයි.
අපේ පිරිතෙන් කැන්ටාටාවක ලක්‍ෂණ හඳුනා ගත හැකියි.
ඔව්. අපේ පිරිත් ගායනාවල කැන්ටාටා ලක්‍ෂණ තියෙනවා. එක හාමුදුරුනමක් එක් ආකාරයකට ගායනා කරනකොට තවත් කණ්ඩායමක් ඒ තුළ වෙනස් තාලයක ගායනා කරනවා. ඒ සමස්ත පිරිත් ගායනය තුළ හඬවල් උස් පහත් වීම ඉතාම සංගීතාත්මකයි. එක වෙනසකට තියෙන්නේ අපේ පිරිත් සක්‍ධ්ජායනය තුළ වාදන භාණ්ඩ පාවිච්චි වෙන්නේ නැහැ. අනික් එක තමයි මේක මුල් කාලේ ඉඳලම ගායනා කළේ ගායන ශිල්පීන් විසින් පමණයි. ඒ සඳහා ලොකු පුහුණුවීමක් අවශ්‍යයි. හුරුපුරුදු ගායන ශිල්පීන්ට වුණත් විශාල පුහුණුවක් නැතුව කැන්ටාටාවක ගායනය කරන්න බැහැ. අපේ පුරුදුපුහුණු වුණු හාමුදුරුවරු පිරිත් කියනකොට එය ඉතා රසවත්. ඒ නිසා අපේ පිරිත් ගායනයට විශේෂ නමක් නැති වුණාට ඒ ඇසුරින් අපට ලබාගත හැකි ප‍්‍රයෝජනය අතිවිශාලයි. ‘පිරිනිවන් මංගල්‍යය’ කැන්ටාටාව පුරාම ඇහෙන්නේ පිරිතෙහි ආභාසයයි. එහෙත් අපේ සංගීත සම්ප‍්‍රදාය තුළ පිරිතෙන් ලබා ගත හැකි විපුල ප‍්‍රයෝජනය ලබාගෙන නැහැ.
කැන්ටාටාවක්, සිම්ෆනියක්, ඔපෙරාවක් වැනි දේ රසවිඳීමට රසිකයා සතුව සංගීත ඥානයක් තිබීම අවශ්‍යද?
විශේෂ දැනුමක් අවශ්‍ය නැහැ. හැබැයි ඔහු විවෘත මනසකින් ඒ දිහා බැලිය හැකි කෙනෙක් විය යුතුයි. ඔහු තුළ කුතුහලයක් තිබිය යුතුයි. ඒ වාගේම සංගීතඥයා ඒ නිර්මාණ ඔස්සේ කතා කරන්නේ මොකක්ද යන්න පිළිබඳ අවධානයක් තිබිය යුතුයි. සංගීතඥයාගේ අර්ථකථනය හොයායෑමට උනන්දු කෙනෙක් විය යුතුයි. ඒ ඇරුණු කොට වෙනත් ගැඹුරු දේවලට යායුතු නැහැ. මම බොහෝ බටහිර සංගීත නිර්මාණ සඳහා සජීවිව සහභාගිවුණු කෙනෙක්. එහෙත් එතැනට එන්න සෑහෙන්න කැපකිරීමක් කරන්න සිද්ධවුණා. මුල් කාළේ මම නරඹපු කොන්සර්ට් එකක් මුළු විනාඩි හතළිස් පහටම වාදනය කළේ ස්වර දෙකක් පමණයි. අහන් ඉන්න බැහැ. මගේ කාලේ නාස්තිවුණා කියන හැ`ගීමක් මට ඇතිවුණා. එහෙත් අවුරුදු 2-3කට පස්සේ එය නැවත අහනකොට තමයි මට අවබෝධ වුණේ ඒ ස්වර දෙකෙන් සංගීතඥයාගේ අර්ථකථනය මොන මොන විදියට කියවන්න පුළුවන්ද කියලා. ඒ අවුරුදු කිහිපය ඇතුළත මගේ කන වෙනස් වෙලා. මම අහන දේ වෙනස් වෙලා. එහෙත් මුලදී මම එයට විවෘත වෙලා හිටියේ නැහැ. ඒ අනුව ඕනෑම සංගීත සම්ප‍්‍රදායක් වීමට රසිකයාගේ විවෘතභාවය අත්‍යවශ්‍යයි. සාමාන්‍යයෙන් බටහිර රටවල කුඩා දරුවෝ පවා සම්භාව්‍ය සංගීතය රස විඳිනවා. අපේ රටේ එහෙම කිසි දෙයක් නැහැ. අපේ රටේ මව්පියන්ට අවශ්‍ය ළමයාට හොඳ සංගීත රසඥතාවක් ලබා දෙන්න නෙමෙයි. සංගීත විභාග සමත් කරවන්න. ලොකු ලොකු විභාග සමත් වෙන්න ඕනෑ වුණාට සමහර ළමයින්ට විනාඩි දහයක් පියානෝ එක ළඟ ඉන්න බැහැ. එච්චරවත් ඉවසීමක් නැහැ.
විශ්ව ගම්මානය තුළ ආසියානු සංගීතය බටහිරට බලපෑමක් කර ඇද්ද?
බලපෑමක් කරලා තියෙනවාද නැද්ද කියන එක එතරම් අවශ්‍ය දෙයක් නෙමෙයි. එහෙත් බටහිර සංගීත නිර්මාණ තුළ ආසියානු රටවල නාදමාලා යොදා ගන්නවා. උදාහරණයක් වශයෙන්Philip Glass ගන්න. ඔහු ඉන්දියානු රාගධාරි සංගීතය හැදැරූ කෙනෙක් ඔහුගේ. නිර්මාණ තුළ රාගධාරි සංගීතයේ ලක්‍ෂණ තියෙනවා. එහෙම වුණා කියලා ඔහු ඉන්දියානුවෙක් වෙන්නේ නැහැ. ඔවුන් කතා කරන්නේ සංගීතය කියන විශ්ව භාෂාව එක්ක. ඒ.ආර්. රහුමාන් වගේ සංගීතඥයෙක් බටහිර සංගීතයෙන් ආභාසය ලබනවා. එහෙම වුණා කියලා ඔහු ඉන්දියානුවෙක් නොවෙන්නෙත් නැහැ. අනුෂ්කා ශංකර් වගේ කෙනෙක් වුණත් එහෙමයි. එහෙත් ඒ හැම කෙනෙකුටම තමන්ගේ කියලා අනන්‍යතාවකුත් තියෙනවා. මම වැඩකළ බොහෝ සංගීතඥයන් ඇසුරෙහි විවිධ රටවල නාදමාලා එක්රොක් වෙලා තිබුණා. ඔවුන් ඒ නාද මාලා නිර්මාණාත්මක ලෙස යොදාගත්තා. ඉන්දුනීසියානු සංගීතයටද ඒ අතර තිබුණා. එහෙම යොදාගත්තා කියලා බටහිර සංගීතයට අවැඩක් වුණේ නැහැ. ඇත්තටම ඒවා තවත් රසවත් වුණා. එහෙත් අපේ රටේ තවමත් එවැනි විවෘතභාවයකට ඉඩක් නැහැ. සංගීතය දියුණු වෙන්න නම් සංගීතඥයා මෙන්ම රසිකයාද විවෘත විය යුතුයි.
ඔබ සමග වැඩකළ බටහිර සංගීතඥයන් කුමන මොහොතක හෝ අපේ ජන සංගීතය තම නිර්මාණ සඳහා යොදාගෙන තිබෙනවාද?
මම වැඩකළ අය අතරේ එහෙමම කෙනෙක් නැහැ. එහෙත් ඔවුන් අපේ ජන සංගීතය ගැන ඉතාම උනන්දුයි. මම අපේ ‘සිංහල අවුරුද්ද’ සංධ්වනිය විවිධ රටවල සංගීතඥයන්ට ඇසීමට සැලැස්සුවා. ඔවුන් ඒ ගැන ඉතා සතුටට පත්වුණා. එහෙත් වැඩි දුරට අපේ ජන සංගීතය ගැන දැනගන්න ඔවුන්ට තියෙන ඉඩප‍්‍රස්ථා බොහොම අඩුයි. විශේෂයෙන් ඔවුන්ට ඒ සම්බන්ධ ඉංගී‍්‍රසියෙන් ලියවුණු පොත පත නැහැ. ජන ගීවල ස්වර ප‍්‍රස්ථාර බටහිර ස්වර ප‍්‍රස්ථාර අනුව ලියවිලා නැහැ. එහෙත් ඉන්දියානු රාගධාරී සංගීතය හෝ ඔවුන්ගේ ජන නාද රටා සම්බන්ධ ලියැවුණු පොත්පත් අතිවිශාල සංඛ්‍යාවක් තියෙනවා. බටහිර ස්වර ප‍්‍රස්ථාර අනුව ලියැවුණු පොත් රාශියක් තියෙනවා. මම ඇමරිකාවේදී පුලාන් දේවි ඔපෙරාව කරන කොට ඒ සම්බන්ධව අධ්‍යයනය කරන්න ඉන්දියානු රාගධාරී සංගීතය ගැන ලියවුණු පොත් රාශියක් මට හොයාගන්න පුළුවන් වුණා. ඉංගී‍්‍රසියෙන් ලියවුණු ස්වර ප‍්‍රස්ථාර විශාල සංඛ්‍යාවක් හොයාගන්න පුළුවන් වුණා. එහෙත් ලංකාවේ ජන සංගීතය ගැන එහෙම දේවල් හොයා ගන්න බටහිරට බැරිවෙලා තියෙනවා. ඒකත් එක් ප‍්‍රධාන හේතුවක් අපේ ජන සංගීතය බටහිරට නොයාමට.
අනික තමයි අපේ දේශීය සංගීත සම්ප‍්‍රදාය ගැන පුළුල් වශයෙන් පර්යේෂණයක් ලංකාව තුළදීවත් නොමැති වීම. මම මේ රටේ සංගීතය හදාළ කෙනෙක් නෙමෙයි. මම ඉගෙන ගත්තෙත් බටහිර සංගීතය. හැබැයි මම අපේ ජනමූලාශ‍්‍ර ගැන අවදියෙන් ඉන්නවා. ඒ සම්බන්ධව හොයනවා. මං ගාවට සංගීතය ඉගෙනගන්න එන ළමයින්ට ජන ගීයක් කියන්න කිව්වාම ඒක දන්නේ නැහැ. සමහරු දන්නවා. හැබැයි කියන්න ලැජ්ජයි. මම දේශීය මූලාශ‍්‍ර ඇසුරින් යම් නිර්මාණාත්මක කාර්යයක් කිරීමට සැලසුම් කරගෙන යනවා. එහෙත් මෙවැනි දේ සම්බන්ධව අනුග‍්‍රාහකයන් සොයා ගැනීම ඉතා අපහසුයි. පුහුණු වෙන්න තැනක් නැහැ. මම පුහුණුවීමේ කරන්නේ අපේ ගෙදර කාමරයක් ඇතුළේයි.
සුලෝචන වික‍්‍රමසිංහ