1978 සැප්තැම්බර් 12 වෙනිදා එදා සෝවියට් දේශයට අයත් අද කසකස්ථානයේ අගනුවර වන අල්මා-ආටා නගරයේ දී ලෝක සෞඛ්‍ය සංවිධානය සම්මත කර ගන්නා ලද ඉතා වැදගත් සම්මුතියක් වූයේ අල්මා-ආටා සම්මුතිය ලෙස ද ප‍්‍රචලිත . ‘Health for All by Year 2000Z 2000’ (වසර 2000 දී සැමට සුවසෙත) සම්මුතියයි. ලෝක ජනතාවට යහපත් සෞඛ්‍යයක් සැපයීම සඳහා ලෝක සෞඛ්‍ය සංවිධානය මගින් එදා මෙදා සම්මත කර ගන්නා ලද ඉතාමත්ම ප‍්‍රගතිශීලී සම්මුතිය ලෙස ද සමහරුන් සලකන මෙම ලියවිල්ලේ මූලිකම හරය වන්නේ ලෝක මට්ටමෙන් ප‍්‍රාථමික සෞඛ්‍ය සේවාව (Primary Health Care ) යන සංකල්පය පිළිගැනීමත්, ලෝකයේ සියලූ රටවල එය ස්ථාපනය කිරීම සඳහා කටයුතු කිරීමත්ය. ලෝක සෞඛ්‍ය සංවිධානයේ මෙම පියවරට පාදක වන්නේ ඒ වන විට නොබැඳි ජාතීන්ගේ රටවල් මගින් එක්සත් ජාතීන්ගේ සංවිධානයට ඉතා දැඩි ස්ථාවරයක සිට ඉදිරිපත් කර තිබූ නව ජාත්‍යන්තර ආර්ථික වැඩ පිළිවෙළ (New International Economic Order) ලෙසින් හැදින්වූ ඇමරිකා එක්සත් ජනපදය ඇතුළු බටහිර ලෝකයේ රටවල ආර්ථික ග‍්‍රහණයෙන් මිදී, තුන්වන ලෝකයේ රටවලට ආර්ථිකව ශක්තිමත්ව නැගී සිටීම පිණිස ඉදිරිපත් කරන ලද වැඩපිළිවෙළයි.
එසේම ඒ වන විට ශ‍්‍රී ලංකාව ඇතුළු තුන්වැනි ලෝකයේ රටවල් කීපයක්ම ප‍්‍රාථමික සෞඛ්‍ය ක්ෂේත‍්‍රයෙන් ඉදිරියට පැමිණ තිබිණි. විශේෂයෙන් ශ‍්‍රී ලංකාවෙන් ලෝක සෞඛ්‍ය ප‍්‍රවර්ධනය සඳහා ඉදිරිපත් කර තිබූ බිබිලේ-වික‍්‍රමසිංහ ඖෂධ ප‍්‍රතිපත්තිය සුවිශේෂ විය. එසේම ඒ වන විට සමාජවාදී චීනයේ ග‍්‍රාමීය සෞඛ්‍ය නගා සිටුවීම සඳහා ක‍්‍රියාත්මකව තිබූ ”පාවහන් නැති වෛද්‍යවරු” (barefoot doctors වැඩපිළිවෙළ ඉතා සාර්ථකව ක‍්‍රියාත්මක වෙමින් තිබුණේ මුළු ලෝකයේම ඇස් ඒ වෙත යොමු කර ගනිමිනි. ශක්තිමත් ප‍්‍රාථමික සෞඛ්‍යයක් සඳහා මතවාදී පමණක් නොව, ප‍්‍රායෝගික වැඩ පිළිවෙළද තුන්වන ලෝකයේ එවකට සාර්ථකව ක‍්‍රියාත්මක වෙමින් තිබුණි. ඒ නිසා ‘ලාභය’ මුල් වූ සෞඛ්‍ය සේවාවක් ඒ වෙනුවට, ‘සමානතාව’ (equity ) මුල් වූ සෞඛ්‍යය සේවාවක් සදහා මතවාදී ඉඩකඩ ලෝකයේ සැකසෙමෙන් තිබුණි.
එසේ ම ඒ වන විට ලෝක දේශපාලනය තුළ ප‍්‍රබල ව සිටි සමාජවාදී කදවුර නිසා මානව හිමිකම් සන්දර්භය තුළ සමාජ හා ආර්ථික හිමිකම් (social and economic rights ) සඳහා ද නිසි ඇගයීමක් හිමිවී තිබිණි.
මෙම සම්මුතිය මගින් සෞඛ්‍යමය කරුණු සම්බන්ධව පොහොසත් හා දුප්පත් රටවල් අතර ඇති විෂමතාවන් මෙන්ම, එකම රට තුළ පොහොසතුන් හා දුප්පතුන් අතරත්, දියුණු හා නොදියුණු ප‍්‍රදේශ අතරත් පැවතිය හැකි විෂමතා හඳුනා ගත් අතර, ඒවා සමනය කිරීම සඳහා යෝජනාද ප‍්‍රකාශයට පත්විය. මෙම සම්මුතිය මගින් ඉදිරිපත් කරන යෝජනා ක‍්‍රියාත්මක කිරීම සඳහා සියලූ සාමාජික රටවල් බැඳී සිටිය යුතු බවත්, ඒ සඳහා ප‍්‍රායෝගිකව ක‍්‍රියාකාරී විය යුතු බවත් ලෝක සෞඛ්‍ය සංවිධානය පැහැදිලිව ප‍්‍රකාශ කරන ලදි.
ප‍්‍රාථමික සෞඛ්‍ය සේවාවන් මගින් රටක පුරවැසියන්ට වසර 2000 වන විට අනිවාර්යෙන් සැපයිය යුතු යැයි හඳුනාගත් සේවාවන් අතර සෘජුවම සෞඛ්‍ය වූත්, එසේම සෘජුවම සෞඛ්‍ය නොවූත් සේවාවන් ගණනාවක් විය. මේ අතර පිරිසිදු ජලය, පෝෂණය, මාතෘ හා ළමා සෞඛ්‍යය1, ප‍්‍රතිශක්තිකරණය, මව්කිරි ප‍්‍රවර්ධනය, මූලික සනීපාරක්ෂාව, උපත් පාලනය, මුඛ සෞඛ්‍යය වැනි අංග පමණක් නොව, කාන්තා සාක්ෂරතාව වැඩි දියුණු කිරීම වැනි සමාජ කාරණා පවා අන්තර්ගත විය. ඒ අනුව බලන විට මෙය හුදු සෞඛ්‍ය වැඩපිළිවෙළකට වඩා, පුළුල් සමාජ සංරක්ෂණ වැඩපිළිවෙළක් විය.
සැමට සුවසෙත වැඩසටහනට එරෙහි මුල්ම වෙඩි මුරය එල්ල වුණේ සමාජයේ ඉහළ සමාජ-ආර්ථික ස්තර තුළිනි. මෙය දේශපාලනිකව සමාජවාදී හෝ කොමියුනිස්ට්වාදී වැඩපිළිවෙළක් ලෙස ඇතැම්මු විවේචනය කළහ. එසේම මෙම වැඩපිළිවෙළ තුළ තිබූ ඇතැම් කාරණා කෙරෙහි ඇතැම් වෛද්‍යවරුන්ගේ ද අප‍්‍රසාදය එල්ල විය. විශේෂයෙන් ස්වසන රෝග මර්දන සහ පාචනය රෝග මර්දන වැඩපිළිවෙළ වෛද්‍යවරුන්ගේ විවේචනයට ලක් විය. කිමද යත් යෝජිත එම වැඩපිළිවෙළ තුළ මෙම රෝග සඳහා ප‍්‍රාථමික මට්ටමේ මැදිහත් වීම් සඳහා පවුල් සෞඛ්‍ය සේවිකාවට ඉඩකඩ සපයා තිබුණි. මෙය ඇතැම් වෛද්‍යවරුන් දුටුවේ තම ක්ෂේත‍්‍රය ආක‍්‍රමණය කිරීමට පවුල් සෞඛ්‍ය සේවිකාවට ඉඩ දීමක් වශයෙනි.
සැමට සුවසෙත වැඩ වැඩපිළිවෙළ ක‍්‍රියාත්මක කිරීමත් සමඟ ලෝක මට්ටමෙන් ක‍්‍රියාත්මක වුණු සාර්ථක වැඩපිළිවෙළක් ලෙස Extended Programme on Immunization යනුවෙන් හැඳින්වූ ළමා ප‍්‍රතිශක්තිකරණ ක‍්‍රියාවලිය හැදින්විය හැක. එසේ ම ලෝකයේ විවිධ රටවල ක‍්‍රියාත්මක වූ මැලේරියා සහ ක්ෂය රෝග මර්දන කටයුතුත්, 1990 ගණන්වල ක‍්‍රියාත්මක වූ පෝලියෝ තුරන් කිරීමේ කටයුතුත් හැඳින්විය හැක. මේ අතුරින් පෝලියෝ ඇතුළු ළමා ප‍්‍රතිශක්තිකරණ වැඩපිළිවෙළ ලෝක මට්ටමෙන් යම් ජයග‍්‍රහණ ප‍්‍රමාණයක් අත්පත් කරගත් වැඩපිළිවෙළක් යැයි හැඳින්විය හැක.
සැමට සුවසෙතට කණ කොකා හැඞීම
2000 සැමට සුවසෙත වැඩපිළිවෙළ උපන්ගෙයිම මරා දමන්ට හේතු වුණු වැදගත් දේශපාලනික කාරණා කීපයක් එහි උපත හා සමගාමීව ලෝක දේශපාලන තලයේ මතුවීම ඉතා සෝචනීය තත්ත්වයකි. ඉන් එකක් වූයේ නව ඇමරිකානු ජනාධිපති රොනල්ඞ් රේගන් හා බි‍්‍රතාන්‍ය අගමැතිනි මාග‍්‍රට් තැචර් හරහා එවකට නැවතත් ශක්තිමත් වු ලෝක ධනවාදයයි. ලෝක බැංකුව හා ජාත්‍යන්තර මූල්‍ය අරමුදල හරහා මෙයට අවශ්‍ය මතවාදය හා මූල්‍ය ආධාර හොඳහැටි ලැබුණි.
ලෝකයේ සියලූ රටවල් එක ලෝක වෙළෙඳපොළකට එක්රොක් වීමේ උවමනාව මෙම මූල්‍ය ආයතන හරහා මතවාදයක් ලෙස රටවලට බලහත්කාරයෙන් පොම්ප කරන ලදි. වෙළඳපොළට මුල් තැන දෙන ආර්ථිකයක් තුළ සෞඛ්‍යයත් තවත් එක් වෙළෙඳ භාණ්ඩයක් ලෙස දකින්ට රටවලට බලපෑම් එල්ල වුණි. 1993දී ලෝක බැංකුව විසින් එළිදක්වන ලද ලෝක සංවර්ධන වාර්තාව නම් කළේ Investing in Health (සෞඛ්‍යයේ ආයෝජනය) ලෙසය. එමගින් සෞඛ්‍ය සේවාව පෞද්ගලිකකරණය කිරීම සඳහා අවශ්‍ය මතවාදය හා මගපෙන්වීම මොනවට ලබා දුනි. එමගින් සැමට සුවසෙත තුළින් යෝජනා කළ සෞඛ්‍ය ක්ෂේත‍්‍රයේ සමානාත්මතාව තවත් පුස්සක් බවට පත් කෙරිණි.
දෙවන කරුණ වූයේ, මේ වන විට බිඳවැටෙමින් තිබුණු සෝවියට් රුසියාව ඇතුළු සමාජවාදී බලකොටුව සහ ක‍්‍රමයෙන් ලෝක ධනවාදයට අනුගත වුණු චීනය හමුවේ ද වසර 2000 සැමට සුවසෙතට තිබුණු සමාජ-ආර්ථික පදනමද ක‍්‍රමයෙන් දියාරු වීමයි.
වසර 2000 පසු කර අප දැන් වසර විස්සක් ම පැමිණ සිටිමු. වෙළදපොළෙන් වියුක්ත සෞඛ්‍ය සේවාවක් ගැන අද සිතන්නටවත් බැරිය. සෞඛ්‍ය ක්ෂේත‍්‍රයේ සමානාත්මතාව මිථ්‍යාවකි. ඒත් අද ඒ සියල්ලම මොහොතකින් වෙනස් වෙමින් පවතී. ඒ අද ලෝකය හඹා යන කොරෝනා වසංගතයත් සමඟය.
රජයේ මැදිහත්වීමෙන් පවත්වාගෙන යන සෞඛ්‍ය සේවාවක අගය අද ලෝකයාට ආපසු දැනෙමින් පවතී. ඒ සඳහා අද ශ‍්‍රී ලංකාව යම් පමණකින් හෝ ලෝක මට්ටමින් එක් නිදසුනක් යැයි මම විශ්වාස කරමි.
1978 ඉදිරිපත් වූ සැමට සුවසෙත වැඩපිළිවෙළ විනාශ මුඛයට ඇද දමන්නට ලෝක දේශපාලනය තුළ සුවිශේෂම කාර්යභාරය කළ ඇමරිකාව හා බි‍්‍රතාන්‍ය යන රටවල් අද කොරෝනා හමුවේ වැටී ඇති අසරණ තත්වය ඇත්තෙන්ම ඔවුන් අද මුහුණදෙන දෛවයේ සරදමක් වැනිය.
වෛද්‍ය ප‍්‍රසන්න කුරේ
(වෛද්‍ය ප‍්‍රසන්න කුරේ මහජන සෞඛ්‍ය, සමාජ විද්‍යාව හා ආර්ථික විද්‍යාව පිළිබඳව පශ්චාත් උපාධිලාභියෙකි. ඔහු සෞඛ්‍ය අමාත්‍යංශයේ ප‍්‍රාදේශීය වසංගත රෝග විද්‍යාඥයෙකු හා කොළඹ වෛද්‍ය පීඨයේ කථිකාචාර්ය වරයෙකු ලෙස සේවය කොට ඇත. ගෝලීය AIDS ව්‍යාපෘතියේ හිටපු දකුණු ආසියානු කලාපීය කළමනාකරුවෙකි.)
