2019 දෙසැම්බර් මාසයේදී චීනයේ හුබෙයි පළාතේ වුහාන් නගරය කේන්ද්‍ර කරගනිමින් ආරම්භවූ, දිගින් දිගටම චීනයේ සියලූම පළාත්වලට ශීඝ‍්‍රයෙන් පැතිරී ගිය, ලෝක සෞඛ්‍ය සංවිධානය විසින් කොවිඩ්-19 ලෙස නාමකරණය කළ වෛරස් රෝගය මේ වනවිට මුළු ලෝකයම වෙලාගෙන අවසන්ය.
රජයට, සමාජයට හෝ පුද්ගලයෙකුට මෙම රෝගය වළක්වාලිය හැකි නියත සහ සාර්ථක ප‍්‍රතිකර්මයක් මේ දක්වා නොමැති සන්දර්භයක් තුළ පැතිරීම පාලනය කිරීමට පමණක් සමාජ දුරස්ථභාවය රැකීම අත්‍යවශ්‍ය සාධකයක් බව පොදුවේ පිළිගැනෙන මතයයි. මෙයට කලින් පැවති කොරෝනා වර්ගයේ අනෙකුත් රෝග පිළිබඳ දැනුමක් ලොව සතුව පැවතියත්, කොවිඩ්-19 හා එයට අදාළ ප‍්‍රතිකර්ම පිළිබඳව ඇත්තේ පසුගිය මාස කිහිපය තුළ නිර්මාණය වූ දැනුමකි. 1918-19 දෙවසර තුළ පැතිරීගිය Spanish Flu ලෙස හැඳින්වූ වෛරස් රෝගය, කොවිඩ්-19 සමඟ සැසඳීම ආසන්න උදාහරණයක් ලෙස සැලකිය හැකිය. එයද වෛරසයක් අසාදනය වීමෙන් ඇතිවූ මාරාන්තික වසංගතයක් වූ අතර එවකට ලොව සිටි ජනගහනයෙන් සියයට පහක් හෙවත් ආසන්න වශයෙන් මිලියන 50ක් පමණ මරණයට පත්වූ බව වාර්තා වී ඇත. එතැන් පටන් කොවිඩ්-19 මතුවන තුරු ගතවූ ශතවර්ෂය පුරාවට ලොවම වෙලාගත් දරුණු වසංගත මතුවී නොමැත.
මෙම වසංගතය මානව සමාජයේ පැවැත්ම අභියෝගයට ලක්කරමින් අතිශය ගැඹුරු හා සංකීර්ණ සමාජ, දේශපාලන හා ආර්ථික අභියෝග රැසක් මතු කරමින් පවතී. ලොව රටවල් අතර දේශසීමා දිනෙන් දින වැසීයයි. ගුවන් ගමන් මෙන්ම රටවල් අතර මාර්ගස්ථ ප‍්‍රවාහන සේවාද දිගින් දිගටම අඩුවීගෙන යන බවද වාර්තා වන කරුණකි. රටවල් අතර භාණ්ඩ හා සේවා හුවමාරුව, ප‍්‍රාග්ධන සංචලනය හා ශ‍්‍රම සංක‍්‍රමණ ආදි ආර්ථික ගනුදෙනු දිගින් දිගටම කඩාවැටෙමින් පවතී. ඒ අනුව අන්තර්ජාතික ආර්ථික බැඳියාව (Economic Integration) දිනෙන් දින දුර්වල වෙමින් ආර්ථිකයන් දුරස්ථ වන බවද මතුවෙමින් පවත්නා ලක්ෂණයකි. ලොව සමඟ සිදු කෙරෙමින් පැවතී ආර්ථික ගනදෙනුවලින් ඈත්වෙමින් රටවල් හුදකලා වන සේයාද මතු වී ඇත. රටවල් අභ්‍යන්තරයේද මෙයට සමාන තත්වයන් මතු කර ඇත. නගරයකින් නගරයකට, පළාතකින් පළාතකට ගමන් කිරීමට මෙන්ම භාණ්ඩ හුවමාරුව සඳහා ද වන බාධා දිනෙන් දින වැඩි වෙමින් පවතී. රටවල් අභ්‍යන්තරයේ ආර්ථික කටයුතුවලට බාධා ඇති කරමින් නිෂ්පාදනය, බෙදාහැරීම හා පරිභෝජනය යන ආර්ථිකයක මුලික ක්ෂේත‍්‍ර තුන අඛණ්ඩ පවත්වා ගැනීම පිළිබඳ සංකීර්ණ ගැටලූ රාශියක් මේ වන විට මතු කර ඇත.
ඒ අනුව සම්පත්ද ඌන උපයෝජන තත්වයකට පරිවර්තනය වෙමින් පවතී. සමස්ත නිෂ්පාදන ක‍්‍රියාවලිය කඩාවැටෙන තත්වයක් තුළ සේවා වියුක්තිය වැඩි වනු ඇත. මෙතෙක් විවිධ රටවලින් ප‍්‍රකාශ වී ඇති සේවා වියුක්තිය පිළිබඳ සංඛ්‍යා ලේඛන ද මවිත කරනසුලූය. උදාහරණයක් ලෙස දැනට වාර්තා වී ඇති සංඛ්‍යාලේඛන ප‍්‍රකාර ඉදිරියේදී එක්සත් ජනපදයේ සියයට නමයක තරම් ඉහළ සේවා වියුක්තියක් මතුවිය හැකි බව එරට ආර්ථික විද්‍යාඥයන් සඳහන් කර ඇත. බටහිර යුරෝපයේද මේ හා සමාන තත්වයක් නිර්මාණය වෙමින් පවතී. සංවර්ධිත රටවල් (OECD) බොහොමයක මෙම රෝග තත්වය දිගටම වර්ධනය වන බවයි වාර්තා වන්නේ. දියුණු වෙමින් පවත්නා රටවල් වෙළද, ප‍්‍රාග්ධන හා මූල්‍ය ගනුදෙනු බහුලවම සිදු කරනුයේ මෙම රටවල් සමඟය. (OECD) රටවල් මුහුණ දී ඇති වසංගත තත්වය තුළ දියුණු වෙමින් පවත්නා රටවල ජාත්‍යන්තර ගනුදෙනුවලට දැඩි ඍණාත්මක බලපෑමක් සිදුවෙමින් පවතී. එහි ප‍්‍රතිඵලයක් ලෙස දියුණු වෙමින් පවත්නා රටවල ගෙවුම් ශේෂයෙහි මෙන්ම ණය ආපසු ගෙවීම් පිළිබඳව මෙතෙක් නොවූ විරූ ගැඹුරු හා සංකීර්ණ ගැටලූ රාශියක් නිර්මාණය වෙමින් පවතී. ජාත්‍යන්තර අගයදාමය මත රැඳි නිෂ්පාදනයේ නිරත කර්මාන්ත, විදේශ රැකියා මත විනිමය විදේශ උපයාගත් මෙන්ම සංචාරක ව්‍යාපාරය මත සැලකිය යුතු ප‍්‍රමාණයකට ආර්ථික කටයුතු ක්රියාත්මක වූ රටවලට කොවිඩ්-19 සමඟ මතුකළ ආර්ථික ගැටලූ අතිශයින්ම අභියෝගාත්මකය. මෙම රෝග ව්‍යාප්තියට ප‍්‍රථමයෙන් වුවද දියුණුවෙමින් පවතින සමහර රටවල් විශාල පරිමාණයේ ආර්ථික ගැටලූ රාශියකට මුහුණ දෙමින් සිටි අතර ව්‍යාප්ත වන කොවිඩ්-19 හා බැඳි ගැටලූද එයට එකතු වූ විට සමාජයේ ස්ථාවරභාවය පිළිබඳවද සංකීර්ණ අභියෝග රැුසකට එවැනි සියලූම රටවලට මුහුණ දීමට සිදුවේ.
කොවිඩ්-19 මගින් මතුකරන ලද ප‍්‍රධාන තලයේ අභියෝග දෙකක් ඇත. එනම් (අ) සෞඛ්‍යමය හදිසි තත්වය. (ආ) ආර්ථිකමය අවදානම.
මෙම ද්විත්ව අභියෝග එකවර කළමනාකරණය කිරීමට සෑම රටකටම සිදුවී ඇතත් එක් එක් රටවල් සතු ආර්ථික, ආයතන, මානව සම්පත්, දැනුම් හා තාක්ෂණ ධාරිතාව විවිධ මට්ටම් වල පවතී. සෞඛ්‍යමය හදිසි තත්වය පිටුදැකීම පිණිස තීව‍්‍ර ලෙස මැදිහත් වන විටදී ආර්ථික ගැටලූ සමනය කරගැනීමේ අභියෝගයට මුහුණ දීමට සිදුවේ. ආර්ථික කටයුතු ප‍්‍රමුඛත්වයේලා කටයුතු කිරීමෙන් ජනතාවගේ පැවැත්ම පිළිබඳව වන දැවැන්ත අභියෝගයකට මුහුණ දීමට සිදු වේ. ගෝලීය මට්ටමෙන් බලන විටදී මෙම ප‍්‍රශ්න දෙකට එකවර ලබා දිය හැකි සාර්ථක ඍජු පිළිතුරක් සැබවින්ම කිසිම රටකට නොමැති වීමේ අභියෝගයක්ද ඇත. මතුවෙමින් පවත්නා සන්දර්භය තුළ ලෝක ආර්ථිකය මෙන්ම එක් එක් රටවල අර්ථිකයන්ද හැකිලීයාමේ ප‍්‍රවණතාවක් පෙන්නුම් කරයි.
ලෝක මට්ටමේ ආර්ථික අවපාතයක් ඈතක නොවන බව බොහෝ ආර්ථික විද්‍යාඥයන් විසින් පසුගිය සති කිහිපය පුරාවට ප‍්‍රකාශ කරන ලදි. එය තහවුරු කරමින් ලෝක ආර්ථිකය අවපාතයකට අවතීර්ණ වී ඇති බව ජාත්‍යන්තර අරමුදල විසින් මාර්තු මස 30 වන දින ප‍්‍රකාශට පත් කරන ලදි. ආර්ථික අවපාත තත්වයක් තුළ හැකිලෙන සමස්ත ඉල්ලූම ප‍්‍රකෘතිමත් කිරීමට සඳහා වන නිර්දේශවලට පදනම් වී ඇත්තේ 1929 මහා පරිහානියේදී යොදාගනු ලැබූ කේනිසියානු ආර්ථික චින්තනයි. එම මහා පරිහානි යුගයේ ලොව මුහුණ දුන් අභියෝගය ආර්ථිකමය කරුණු මත පදනම් වූවා විනා ඒ පරිහානියට සෞඛ්‍යමය අවදානමක් පිළිබඳ පැතිමානයක් නොවීය.
ලොව ප‍්‍රධාන සංචිත බැංකු, ලෝක බැංකුව හා ජාත්‍යන්තර මූල්‍ය අරමුදල වැනි ගෝලීය මට්ටමේ ආයතන මෙන්ම ආසියානු සංවර්ධන බැංකුව වැනි කලාපීය ආයතනවලින්ද ඉදිරිපත් වී ඇත්තේ ආර්ථිකයේ සමස්ත ඉල්ලූම ප‍්‍රකෘතිමත් කිරීම සඳහා වන යෝජනාය. ලෝක බැංකුව හා ජාත්‍යන්තර මූල්‍ය අරමුදල යන ආයතන දෙක මගින් පසුගිය මාර්තු 25 දින ප‍්‍රකාශයකින් ඉල්ලා සිටියේ දියුණු වන රටවලට ද්විපාර්ශ්වික ක්රමය යටතේ ලබා දුන් ණය ආපසු ගෙවීමට සහන කාලයක් ලබා දෙන ලෙසය. ඉහළ අයවැය හිඟයක් පවත්වා ගනිමින් මෙන්ම මහබැංකුව හරහා විශාල පරිමාණයෙන් අතිරේක මුදල් ආර්ථිකයට මුදාහැරීමේ ක‍්‍රමවේදයක් ඔස්සේ සමස්ත ඉල්ලූම යථා තත්වයට පත් කිරීමටයි එම ආයතනවලින්ද යෝජනා වී ඇත්තේ. එමෙන්ම එයට පදනම් වන ප‍්‍රධානතම උපකල්පනයක් වී ඇත්තේ, වර්තමානයේ ලෝක ආර්ථිකය මෙන්ම එක් එක් රටවල් මුහුණ දී ඇති ගැටලූ හුදෙක්ම ආර්ථිකමය කරුණුවලට පමණක් පදනම් වී ඇතිය යන්නය. ආර්ථිකමය කරුණුවලට පමණක් වර්තමාන අභියෝගයන් ලඝු කිරීමෙන් මෙම අවස්ථාවේදී නිසි පිළිතුරක් සොයාගැනීම අභියෝගාත්මකය. ලෝක ජනගහනයෙන් මේ වන විට තුනෙන් එකක් පමණ ස්වයං නිරෝධායනයට ලක්ව සිටින බව විවිධ වාර්තාවල සඳහන් වේ. එබැවින් ඔවුන් සම්බන්ධව සිටි නිෂ්පාදන ක‍්‍රියාවලිය මේ වන විට මුළුමනින්ම අකර්මණ්‍ය වී ඇත. තවද ආර්ථිකයක ප‍්‍රධානතම ගාමක ශක්තියක් වන ශ‍්‍රම බලකාය දිනෙන් දිනම සෞඛ්‍යමය වශයෙන් අකර්මණ්‍ය වන සන්දර්භයක් තුළ යථෝක්ත ආර්ථික නිර්දේශයන්වලින් ඉදිරිපත්වන ප‍්‍රවේශය සාර්ථක වීමට ඇති ඉඩකඩ ප‍්‍රශ්නසහගතය.
කෙසේ වුවද පොදු යථාර්ථයන් මෙහිදී මතකයට නැංවාලීම යෝග්‍යය.
මෑත ඉතිහාසයේ ලෝකයේ සමහර කලාපවල හා සමහර රටවල මතුවූ ආර්ථික අවපාත තත්වයන් මගින් ජනිත කළ යම් ප‍්‍රමාණයකට අමිහිරි සහ වේදනාකාරී අත්දැකීම් රැසක් තිබේ. 1997 දී අග්නිදිග ආසියාවේ රටවල් රැසක පැතිරීගිය මූල්‍ය අර්බුදය මත ඇති වූ ආර්ථික අවපාතයත්, 2009 දී ණය ආපසු ගෙවීමට නොහැකිව ග‍්‍රීසියේ ඇතිවූ ආර්ථික අර්බුදයත්, උදාහරණ ලෙස දැක්විය හැකි නමුත් මේවා කොවිඩ්-19 පිළිබඳව විශ්ලේෂණයට පූර්ණ උදාහරණ ලෙස සැලකිය නොහැකිය. එහෙත් එම අර්බුදවලින් මතුකරන ලද සමාජ හා දේශපාලන ප‍්‍රතිවිපාකයන්ගේ පැතිමාන පිළිබඳව අදහසක් ඇතිකරගැනීමට එම උදාහරණ ගළපාගත හැකිය. කලක් තිස්සේ පැවති එකී අර්බුද නිසා එම රටවල සමාජ හා දේශපාලන පද්ධති තුළ විශාල පරිමාණයේ චලනයන් සිදුවිය. ආර්ථික පසුබිමේ සිදුවූ දෙදරීම් සමාජ හා දේශපාලන ක්ෂේත‍්‍රයන් දෙදරීමට තුඩු දුනි. එතෙක් ක්රියාත්මක වූ දේශපාලන ප‍්‍රභූ පැලැන්ති හා පාලන ක‍්‍රම මෙන්ම සමාජයේ පැවැත්මට යොදාගත් සංකල්ප පවා අභියෝගයට ලක්වී අර්බුදයෙන් මතුකළ ප‍්‍රශ්නවලට නව පිළිතුරු සොයාගත හැකි නව පාලක කණ්ඩායම් හා පාලන ක‍්‍රම රටවල් විසින් සොයාගනු ලැබීය. එමෙන්ම අර්බුදයට පෙර පැවති තත්වයට වඩා එම සමාජයන්හි වැඩි විවෘතභාවයක්ද දක්නට පිළිවන.
කොවිඩ්-19 මගින් ජනිත කළ ද්විත්ව අර්බුදයට සාර්ථක පිළිතුරක් මේ දක්වා නොමැති තත්වයක් තුළ ආර්ථික පදනමේ සිදුවෙමින් පවත්නා දෙදරීම් ඔස්සේ බොහෝ රටවල සමාජ හා දේශපාලන තලයේ විශාල සහ සංකීර්ණ මට්ටමේ චලනයන් සිදුවිය හැකිය. ආර්ථික අවපාතයන්ට මුහුණදුන් රටවල අතීත අත්දැකීම් මෙයට උදාහරණ සපයයි.
රටවලට තනි තනි වශයෙන්ද ලෝකයට සමස්ත වශයෙන්ද මුහුණපෑමට සිදුවී ඇති මෙහි සඳහන් කළ ද්විත්ව අභියෝගයට සාර්ථක ලෙස මුහුණ දිය හැකි ගෝලීය මට්ටමේ ආයතනයන්ද නොමැතිය යන අදහසක් ද මේ වන විට මතු කර ඇත. එක්සත් ජාතීන්ගේ සංවිධානය, ලෝක බැංකුව, ජාත්‍යන්තර මූල්‍ය අරමුදල වැනි ආයතන දෙවන ලෝක යුද සමයේ පැවති අභියෝගයන්ට මුහුණ දීමට ලොව නිර්මාණය කරගත් ගෝලීය ආයතනයන්ය. 1940 ගණන්වල එවකට පැවති ගැටලූ නිරවුල් කිරීමට ලෝකය බිහිකළ පවත්නා ජාත්‍යන්තර ආයතන පද්ධතිය, අලූතින් මතුවූ මෙම ද්විත්ව අර්බුදය විසින් අභියෝගයට ලක්කරමින් සිටී. උදාහරණයක් ලෙස එක්සත් රාජධානියේ මෑතකාලයේ සිටි අග‍්‍රාමාත්‍යවරයෙකු වන ගෝර්ඩන් බ‍්‍රවුන් 2020 මාර්තු මස අග සතියේදී ප‍්‍රකාශ කළේ මෙම ද්විත්ව අර්බුදයට මුහුණ දීම පිණිස ගෝලීය මට්ටමෙන් තාවකාලික ආණ්ඩුවක් පිහිටුවා එමගින් අර්බුදය කළමනාකරණය කිරීමට කටයුතු කළ යුතු බවයි. වර්තමාන ලෝකය මුහුණ දෙන ගැටලූ කළමනාකරණය කිරීමට පවත්නා ගෝලීය ආයතනවලට ඇති ඉඩකඩ සීමාසහිත බවයි විකල්ප වශයෙන් ඔහු මතු කළ අදහස වනුයේ. වැඩිදුරටත් ඔහු යෝජනා කළේ එක්සත් ජාතීන්ගේ සංවිධානය, ලෝක බැංකුව, ජාත්‍යන්තර මූල්‍ය අරමුදල වැනි ආයතන ගෝලීය ආණ්ඩුවේ කළමනාකරණ මණ්ඩලයේ සාමාජිකයන් විය යුතු බවයි. එම යෝජනාවට පදනම් වූ අදහසේ වලංගුභාවය කෙසේ වෙතත් ඉන් මතුකළ යථාර්ථය වනුයේ දෙවන ලෝක යුද්ධයෙන් පසු බිහි කරන ලද ගෝලීය ආයතනවලට අභිනවයෙන් මතු කළ අභියෝගවලට සාර්ථක ලෙස විසඳුම් ලබා දීමට අපොහොසත් වී ඇති බව පිළිගන්නා බවය.
මෙම ද්විත්ව අර්බුදයට පිළිතුරු සෙවීමට රටවල් තනි තනියෙන් විශාල ප‍්‍රයත්නයක් දැරුවද ලෝකයේ රටවල ඒකාබද්ධ ප‍්‍රවේශයකින් තොරව සමස්ත අර්බුදය ජය ගැනීමට ඉඩකඩක් නොමැති බැව් විවිධ විද්වතුන් සහ රටවල නායකයන් දැනටමත් ප‍්‍රකාශ කර ඇත. එබැවින් ගෝර්ඩන් බ‍්‍රවුන් ඇතුළු නායකයන් මෙන්ම විද්වතුන් සඳහන් කළ ආකාරයට ගෝලීය මට්ටමේ හැමට පිළිගත හැකි ඒකාබද්ධ නව ජාත්‍යන්තර යාන්ත‍්‍රයකුත් මෙම ද්විත්ව අභියෝගය ජයගැනීම සඳහා අවශ්‍ය වනු ඇත.
(ආචාර්ය ආර් එච් එස් සමරතුංග මුදල් අමාත්‍යාංශයේ හිටපු ලේකම්වරයාය.)
