ඇමරිකා එක්සත් ජනපදයේ තිස්පස් වැනි ජනාධිපතිවරයා වූ ජෝන් එෆ්. කෙනඩිගේ ප‍්‍රකාශයක් සිංහල අකුරින් ලියමි.
”අතීතයේදී හෝ වර්තමානයේදී වේවා, අනාගතයේදී වේවා මිනිසාගේ ශ්‍රේෂ්ඨතම විප්ලවය වනුයේ නිදහස ලබා ගැනීමේ අධිෂ්ඨානයෙන් කෙරෙන විප්ලවයයි”
‘නිදහස’ යනු එහි අර්ථය බඳු ම සීමා මායිම් නැති මාතෘකාවකි. පුළුල් අදහසින් නිදහස යනු සාමාජීය ජීවිතය, හැසිරීම් සහ ආකල්ප කෙරෙහි වන බලපෑම්වලින් වියුක්තව තම අභිප‍්‍රාය පරිදි ශිෂ්ට ජීවිතයක් ගතකිරීමට ඇති ඉඩහසරයි. එහෙත් එය සැම විට ම එසේ කැටි කර දැක්විය හැකි සරල තත්ත්වයක් නොවේ; විවිධ භෞතික හා මානසික පසුබිම් අනුව එකිනෙකා අපේක්ෂා කරන නිදහස වෙනස් වන බැවිනි. ස්වභාව යුක්තියට සහ මානව ගරුත්වයට පටහැනි සීමාකිරීමක් නිදහස අහිමිකිරීමක් වන්නා සේ ම වර්තමානයේදී ආර්ථික, සන්නිවේදන, දේශපාලන මේ ඈ ක්ෂේත‍්‍රවල සුලබව සිදු වන නිදහස් චින්තනය වල්මත් කිරීමේ හෝ මානසික වහල්භාවයට පත්කිරීමේ ක‍්‍රියාකාරකම් ද නිදහස සම්බන්ධ විග‍්‍රහයන්ට අදාළ කර ගත යුතුව පවතී.
ඇමරිකානු ලේඛක ජේම්ස් බෝල්ඞ්වින් වරෙක මෙසේ ලියයි. ”නිදහස යනු යමෙකු විසින් ලබා දිය හැකි දෙයක් නොවේ. එය මිනිසුන් විසින් අත් කර ගත යුතු දෙයක් වන අතර ඔවුන්ට නිදහස අත්විඳිය හැකි වන්නේ එකිනෙකාට එය අවශ්‍ය වන ප‍්‍රමාණයන්ගෙනි.”
ප‍්‍රකට ලේඛිකා එමා ගෝල්ඞ්මන්ගේ අදහසක් ද මෙහි ලා ඈඳිය හැකි ය. ”ජනතාවක් ලබන නිදහස කෙතරම් ද යන්න තීරණය වනුයේ එය අවශ්‍ය මන්ද යන්න වටහා ගැනීමට ඔවුන්ට ඇති බුද්ධියත්, එය ලබා ගැනීමට ඔවුන්ට ඇති ධෛර්යයත් මත ය.”
යටත් විජිත ආධිපත්‍යයට එරෙහිව නිදහසේ අභිප‍්‍රායන් ජනිත කිරීමට කවි ලියූ සිකීම් මහින්ද හිමිගේ ”නිදහසේ දැහැන” නම් නිර්මාණයේ අඩංගු කවියක් මෙසේ ය.
බලව් පොළොන්නරු අනුරාපුර පෙදෙස සිතව් පැවැති නිදහස මෙහි පෙර දවස නගව් තව තවත් තරසර තරුණ ගොස වරෙව් යමව් නැගිටිව් නොපියව් දෙඇස
නිදහස පතා සටන් කිරීමට ලාංකිකයන් එසේ පොළඹවාලූ මහින්ද හිමි පවා නිදහසේ විවිධ ප‍්‍රභේදයන් ඇති බව අදහස් කළ සෙයකි. අතීතයේ පවා සමාජයට පිටතින් පමණක් නොව සමාජය තුළින් ද ලබා ගත යුතු නිදහසක් තිබිණි. ”නිදහසේ මන්ත‍්‍රය” නම් නිර්මාණයේ මහින්ද හිමි ලියන පහත දැක්වෙන කවිය එය තහවුරු කරයි. එවැනි නිදහසක් කරා යාම ඇරඹිය යුත්තේ තමා තුළින් ම ලබා ගත යුතු නිදහසකින් ඉක්බිතිව යැයි ඒ හා ම අපට සිතේ.
ලොක්කන් යැයි කියන මේ කාමුක හැත්ත දුක් මිස අපට සැප නොයොදන බව ඇත්ත නැත්තට නැති වුවත් නොබලා ඒ පැත්ත එක්වව් අප අප ම කරනට කළ යුත්ත
නිදහස පිළිබඳ ඉහත අදහස් අහඹු ලෙස ගෙන ඇමිණීමට හේතු පාදක වූයේ නිදහස තේමා කර ගත් සිතුවමකි. ඒ වූ කලී ඉයුජින් ඩිලක්‍රොයික්ස් නම් ප‍්‍රංශ ජාතික චිත‍්‍රශිල්පියා විසින් 1830දී නිර්මාණය කරන ලද ”ඛසඉැරඑහ ඛැ්ාසබට එයැ ඡුැදචකැ” නම් ලෝක පූජිත සිත්තමයි. අද වන විට ප‍්‍රංශයේ ලූව්ර් කෞතුකාගාරයේ තබා තිබෙන ඩිලක්‍රොයික්ස්ගේ සිත්තම් අතර මේ සිතුවම කැපී පෙනෙන්නේ ඓතිහාසික වශයෙන් මෙන් ම කලාත්මක වශයෙන් ද එහි ඇති සුවිශේෂයත්ව හේතුවෙනි.
එහි නිරූපණය වනුයේ ප‍්‍රංශ ඉතිහාසයේ සන්ධිස්ථානයක් වන 1830 වසරේ ජූලි විප්ලවයයි. ප‍්‍රංශයේ 10 වැනි චාල්ස් රජු බලයෙන් පහකිරීම සඳහා ඇරඹුණු ජනතා අරගලය සංකේතවත් කරමින් ඩිලක්‍රොයික්ස් විසින් ඒ වසරේදී ම මේ සිතුවම අඳින ලද්දේ තත්කාලීන චාල්ස් රජුගේ අත්තනෝමතික පාලනය පිළිබඳ දැඩි කම්පාවකින් පසුවෙමින් බව කියැවේ. රොමාන්තිකවාදී සිත්කරෙකු අතින් නිමැවුණු පැරණි සිතුවමක් ලෙස මෙය කිහිප ආකාරයකින් ම වැදගත් වන බව චිත‍්‍රකලා විචාරකයෝ පවසති. වර්ණවත් පින්සල් පහරවලින් ද, රූපමය රූපක භාවිතයෙන් ද එය සිත්තම් සමාජය වෙත නවමු ප‍්‍රවේශයක් හඳුන්වා දිණි. පසුකලෙක ගුස්ටාව් කෝබට් වැනි සිත්තරුන් අනුදුටු යථාර්ථවාදී සිතුවම් කලාවට ද, ගුස්ටාව් මොරෙයු වැනි ශිල්පීන් ඇති කළ සංකේතාර්ථවත් චිත‍්‍ර මාර්ගයට ද ඩිලක්‍රොයික්ස්ගේ ”ඛසඉැරඑහ” සිතුවමෙන් අභාසය ලැබුණු බව පිළිගැනේ.
සිතුවමෙහි දැක්වෙන්නේ එක් අතක ප‍්‍රංශ විප්ලවයේ ත්‍රෛවර්ණ ධජයත්, අනෙක් අතෙහි තුවක්කුවකුත් ගත් කාන්තාවක් ඇදවැටුණු සිරුරු මතින් බාධක බිඳ දමන්නට සෙනඟ මෙහෙයවන ආකාරයකි. මේ කාන්තාව සංකේතවත් කරනුයේ නිදහසයි. මේ රුව ප‍්‍රංශ ඉතිහාසයේ නිදහස නිරූපණය කරන රූපකාය ලෙසත්, ප‍්‍රංශයේ රාජ්‍ය සංකේතය ලෙසත් සැලකෙන ‘මේරියන්’ගේ බව පැහැදිලි ය. සිතුවමෙහි පෙනී සිටින පිරිස එකිනෙකා විප්ලවයට උර දුන් විවිධ පිරිස් නිරූපණය කරයි. නිදසුන් ලෙස අසිපත දරන්නා කම්හල් සේවකයෙකු ලෙසත්, තුවක්කුවක් රැුගෙන සිටින්නා විද්‍යර්ථියෙකු ලෙසත්, දණින් වැටී සිටින්නා දුර බැහැර ප‍්‍රාන්තවාසියෙකු ලෙසත් හඳුනා ගැනේ. පසුබිමින් දැක්වෙන ගොඩනැගිල්ල ”නොත‍්‍රඩෑම්” දේවස්ථානයයි. ”නිදහසේ කාන්තාව” පැළඳ සිටින ”ෆ‍්‍රිජියන්” නමින් හැඳින්වෙන වක් හිස්වැස්ම යුරෝපීය උරුමය සංකේතවත් කරන පැරණි පොදු ජන ආම්පන්නයකි. මේ ආකාරයෙන් සිතුවම පුරා ම විසිරුණු සංකේත ඔස්සේ සිත්තරා පවසන නිහඬ කතාව කෙතරම් පුළුල් වූවක් ද යන්න අපට වැටහේ.
මේ සිත්තමෙන් උත්තේජනය ලත් නිර්මාණ බොහොමයකි. ප‍්‍රංශ විප්ලවයෙන් පනස් වසරක් ගෙවෙද්දී ප‍්‍රංශයෙන් ඇමෙරිකාවට තිළිණ කරන ලද නිදහසේ ප‍්‍රතිමාවට යොදාගෙන ඇත්තේ එම සිත්තමේ කාන්තා ඉරියව්වයි. ඔගස්ටේ බතෝල්ඩිගේ නිර්මාණයක් වූ අඩි 151ක් උස එම ප‍්‍රතිමාව අද නිව්යෝර්ක් නගරයේ වැජඹෙන්නේ නිදහසේ සංකේතය බවට පත්වෙමිනි.
කලාකරුවෙකුට ඇති අවංක කැක්කුමක් ගැන කතාවක් ද අපගේ විස්තරයට අදාළ ය. ලිපිය නොදිගු විය යුතු බැවින් සැම දෙය කෙටියෙන් කිව යුතුව තිබේ. පාලන තන්ත‍්‍රය පිළිබඳ විරෝධය සායම්වල මුසු කර සිය පණිවුඩය ”නිදහසේ සිත්තම” තුළ තැන්පත් කළ ඩිලක්‍රොයික්ස් වහාම සිය සොයුරාට ලිපියක් යවයි. එහි ඇතුළත් වූ කදිම කියමන ගැඹුරින් කියවා ගනු පිණිස ඔබ වෙත පවරමි.
”මේ වෙහෙසකර කාර්යයෙන් මගේ කලකිරීම පහව ගියා. නූතන සටන් පෙරමුණ මා විසින් සිත්තම් කර තිබෙනවා. ප‍්‍රංශ මාතාව වෙනුවෙන් මට සටනට යන්නට බැරි වුණත්, අඩු තරමින් මං ඇය වෙනුවෙන් චිත‍්‍ර අඳිනවා.”
ලක්ෂාන්ත අතුකෝරල
