සෞරග්රහ මණ්ඩලයේ රජු කවුදැයි ඇහුවොත් විවිධ අය විවිධ පිළිතුරු දෙනු ඇති. අතිබහුතරය හිරුට රාජකීයත්වය ලබාදේවි. සියල්ලන් කැරකෙන්නේ හිරු වටායි. තවෙකෙක් පෘථිවිය රජු බව කියාවි. විශ්වයේ ඉතා දුර්ලභ හා විස්මයජනකම සංසිද්ධියක් වන ජීවය බිහිවීම සිද්ධවුණේ පෘථිවියේයි.
වෙනත් කෙනෙකු සෙනසුරුට රාජකීයත්වය ලබාදේවි. සෙනසුරු හැඩකාර රැුජිණක් වගෙයි. සුන්දර වළලූ නිසා සෙනසුරු ඔටුන්නක් පැළඳ සිටින ග්රහලොවක් වගෙයි.
එහෙත් අප මෙතැනදී කතාකරන්නේ සෞරග්රහයේ රජකමට සුදුසු අනෙක් ප්රධාන ග්රහලොව ගැනයි. ඓතිහාසිකව සෞරග්රහයේ රාජකීයත්වය උරුම වූ, ග්රහ මණ්ඩලයේ අනෙකුත් ග්රහයන්ව ආරක්ෂා කරන ආරක්ෂකයෙකු වූ සෞරග්රහ මණ්ඩලයේ දැවැන්තයා ගැනයි. බෘහස්පති ගැනයි.
බෘහස්පති යන නමෙන් පවා රාජකීයත්වය හැඟවෙනවා. බෘහස්පතිට හිමි ඉංග්රීසි නම ජුපිටර්. අපේ සෞරග්රහමණ්ඩලයේ මුල් ග්රහලෝක නම් කර ඇත්තේ පැරණි රෝම දෙවිවරුන්ගේ නම්වලින්. ඒ රෝම දෙවිවරුන්ගේ රජු වන්නේ ජුපිටර්. ඒ අනුව බෘහස්පති අපේ සහෝදර ග්රහලෝක අතරින් රාජකීයත්වයට යෝජනා කර ඇත්තේ බොහෝ කාලයකට කලිනුයි.
ග්රහලෝක
විශ්වයේ විවිධාකාර ලෝක වර්ග තියෙනවා. පෘථිවිය වැනි ලෝක ඒ අතරින් එක් ලෝක වර්ගයක් පමණයි. ජලය දියරමය වශයෙන් පැවතීම, ඝන වායුගෝලයක් පැවතීම හා ඇතැම්විට ජීවය පැවතීම එවැනි ලෝකවල ලක්ෂණයයි.
පෘථිවිය වැනි ලෝකවල පවා විවිධාකාර වෙනස්කම් තියෙනවා. ඇතැම් ලෝකවල ඇත්තේ දැවැන්ත සාගර පමණයි. ඒ සාගර ලෝක අතර දැවැන්ත විශාලත්වයකින් යුත් ලෝක තියෙනවා. දැවැන්ත බරකින් යුත් ග්රහලෝක වන නිසා ඒ සාගරවල ගුරුත්වයත් වැඩියි. ඒ නිසා ඒවායේ පිහිනීමත් කළ නොහැකියි. එවැනි ඇතැම් ග්රහලෝකවල ජලය ඕනෑවට වැඩි නිසා ජීවය ඇතැයි විශ්වාස කිරීමත් අපහසුයි.
පෘථිවියේ අනෙක් සහෝදර ග්රහලෝක වර්ගය වන්නේ අඟහරු වැනි වියලි භූමියක් ඇති ග්රහලෝක. එවැනි ග්රහලෝකවල මතුපිට පෘෂ්ඨයක් තියෙනවා. ඇතැම්විට ගල්ගැසුණු ජලයත් තියෙනවා. ඒත් වායුගෝලයේ ඝනකම ප්රමාණවත් නැති නිසා ඒවායේ පෘථිවියට සමාන ලක්ෂණ නැහැ.
රතු ග්රහයන් යනු නිතර හමුවෙන ග්රහලෝක වර්ගයක්. ඒ ග්රහලෝක තමන් අයත් වන තරුවට ඉතා සමීපයෙන් පිහිටා තියෙනවා. ඒ නිසා ඒවා ජීවත්විය නොහැකි තරම් උණුසුමකින් යුක්තයි. ඇතැම් ග්රහලෝක තමන්ගේ සූර්යයාට මොනතරම් ළඟින් පිහිටා තියෙනවාදැයි කීවොත්, ඒ ග්රහලෝකවල තිබෙන සියලූ මූලද්රව්ය හෙමි හෙමින් සූර්යයාට උරාගනිමින් තියෙනවා. බොහෝවිට ලාවා හෝ උණුසුම් වායූන්ගෙන් රතු ග්රහලෝක පිරී තියෙනවා.
වායු යෝධයන් හෙවත් ගෑස් ජයන්ට්ලා යනු නිතරම හමුවෙන තවත් ග්රහලෝක වර්ගයක්. අප ජීවත්වන ග්රහ මණ්ඩලයේද දැනට පිළිගත් ග්රහලෝක අටෙන් හතරක් වායු යෝධයන්. සෙනසුරු, බෘහස්පති, යුරේනස් හා නෙප්චූන් නම් ඒ වායු යෝධයන් අතරින් දැවැන්තම යෝධයා වන්නේ අපේ කතානායක බෘහස්පති.
වායු යෝධයෙකුගේ විශේෂම ලක්ෂණය වන්නේ මතුපිට පෘෂ්ඨයක් නැති වීමයි. එවැනි ග්රහලොවක් මත අඩිය තබන්නට බැහැ. ඒ වෙනුවට විවිධ මූලද්රව්යවලින් හැදුණු වායූන්ගෙන් එවැනි ග්රහලොවක පෘෂ්ඨය සමන්විතයි.
බෘහස්පති
බෘහස්පතිවල සැබෑ ඡුායාරූප දකිද්දී සිහිවෙන්නේ දියසායම් චිත්ර. වර්ණ කිහිපයක් මිශ්ර කරමින් අඳින ලද චිත්රයක් මෙන් බෘහස්පති පෙනෙන්නට තියෙනවා.
විශ්වය බිහිවූ යුගයේ තිබී විනාශ වූ තරුවල සංඝටකවලින් බෘහස්පති ඉපැදුණු බව විශ්වාස කරනවා. ඒ වසර බිලියන 4.5කට කලින්. අපේ ග්රහ මණ්ඩලයේ මුල්ම ග්රහයා වන්නේත් බෘහස්පති. පෘථිවියෙහි වට ප්රමාණය මෙන් 11 ගුණයක් පමණ බෘහස්පති විශාලයි. එහෙත් බෘහස්පති සතු සම්පූර්ණ වටප්රමාණය ආවරණය කරන්නට පෘථිවි දහසක් පමණ අවශ්ය වේවි.
අනෙක් ග්රහලෝක හතේ ස්කන්ධය පෘථිවිය මෙන් 129 ගුණයක් විශාලයි. බෘහස්පතිගේ ස්කන්ධය පෘථිවි ස්කන්ධ 318ක් විශාලයි. ඒ අනුව අනෙක් ග්රහලෝක හතේ ස්කන්ධයන්හි එකතුව මෙන් දෙගුණයක් බෘහස්පති විශාලයි.
බෘහස්පති පවතින්නේ සූර්යයාගේ සිට පිළිවෙලට බැලූවොත් ග්රහමණ්ඩලයේ පස්වැනියාටයි. ඊට පෙර ග්රහලෝක හතරටම ගණ මතුපිටක් තියෙනවා. ඒ අනුව ග්රහ මණ්ඩලයේදී හමුවන ගණ මතුපිටක් නැති පළමු ග්රහලෝකය වන්නේ බෘහස්පති.
බෘහස්පති ග්රහලොවේ මධ්යයෙහි තියෙන්නේ පෘථිවියෙහි මෙන් ලෝහමය ලාවා මදයක් නොවෙයි. ඒ වෙනුවට දියරමය මදයක් බෘහස්පතිට තියෙනවා. ඒ දියරමය මදයෙන් පසුව තියෙන්නේ මුහුදක්. හයිඩ්රජන් හා හීලියම්වලින් ඒ මුහුද පිරී තියෙනවා. ඊට අමතරව ඇමෝනියා, මෙතේන් හා ජලය ඉතා සුළු ප්රමාණයක් එහි තිනෙවා. එතැනින් පසුව දියරමය හයිඩ්රජන් තට්ටුවක් තියෙනවා. ඊට මතුපිටින් වායූමය හයිඩ්රජන් තට්ටුවක්ද, ඊට එහායින් වළාකුළුද තියෙනවා. ග්රහලොවේ මතුපිටින් පෙනෙන්නේ වළාකුළු තට්ටුවයි.
වළාකුළු තට්ටුවෙහි උස කිලෝමීටර් 71ක් පමණ වෙනවා. මෙය දියසායම් චිත්රයේ කැන්වසය ලෙස සැලකිය හැකියි. සුදු, කහ, දුඹුරු ආදී ලා පැහැයන්ගෙන් එය සමන්විත වෙනවා.
බෘහස්පති ග්රහයාව නිරීක්ෂණය කරන උදවියට දැවැන්ත රතුපැහැ රවුමක් පේන්නට තියෙනවා. බෘහස්පතිගේ විශේෂම ලක්ෂණය එයයි. රතු හා දුඹුරු මිශ්ර පැහැයකින් යුත් මේ දැවැන්ත රතු රවුම පෘථිවිය තරම් විශාලයි. එය කුණාටුවක්. වසර සිය ගණනක් තිස්සේ එය පවතිනවා. අඟහරු ලොවේ මුල්ම කාලයේ රූපවල පවා ඒ දැවැන්ත රතු ඇස පවතිනවා. එය පෘථිවියේදී අප දකින කුණාටු වගේ නොවෙයි. පැයට කිලෝමීටර් 600කට වැඩි වේගයකින් යුතුයි. පෘථිවියේ දැක ඇති වේගවත්ම කුණාටුවක් මෙන් 2.5 ගුණයක් එය වේගවත්.
චන්ද්රයන්
බෘහස්පතිගේ අනෙක් අපූරුම ලක්ෂණය වන්නේ එය වටා කැරකෙන චන්ද්රයන් ප්රමාණයයි. ඒ චන්ද්රයන් නිසා බෘහස්පති යනු කුඩා ග්රහමණ්ඩලයක් ලෙසත් හැඳින්විය හැකියි. චන්ද්රයන් 79ක් බෘහස්පති වටා කැරකෙනවා. මඳකට සිතන්න, දැවැන්ත ග්රහවස්තු 79ක් එකිනෙකා නොගැටී දැවැන්ත බෘහස්පති වටා කරකැවෙන ආකාරය. ඒ සියලූ ග්රහවස්තු බෘහස්පතිගේ අතිප්රබල ගුරුත්ව බලයෙන් නැටවෙන්නේ විවිධ හැඩතල රැුගත් විවිධාකාර කක්ෂ දිගේයි. මේ සියලූ ග්රහලෝක සිම්ෆනියක සංගීත භාණ්ඩ හසුරුවනවා සේ හසුරුවන්නේ බෘහස්පතිගේ ගුරුත්වයයි.
මේ අතර විශාල ප්රමාණයේ චන්ද්රයන් හතරදෙනෙකු සිටිනවා. මේ හතරම මුලින්ම නිරීක්ෂණය කළේ ශේෂ්ඨ ගැලීලියෝ ගැලිලි වන නිසා ඒවා ගැලීලියානු චන්ද්රයන් ලෙස හඳුන්වනවා.
පළමුවැන්නා ආයෝ. අපේ ග්රහමණ්ඩලයේ දැනට හමුවී ඇති සියලූ ග්රහවස්තු අතරින් වඩාත්ම ක්රියාකාරී ග්රහවස්තුවයි. ගැනිමීඞ් දෙවැන්නායි. ගැනිමීඞ් ග්රහමණ්ඩලයේ ඇති දැවැන්තම චන්ද්රයායි. ගැනිමීඞ් සිකුරු ග්රහයාටත් වඩා විශාලයි. අනෙක් ග්රහයා කැලිස්ටෝ. සිව්වැන්නා යුරෝපා. ගැනිමීඞ්, කැලිස්ටෝ හා යුරෝපා යන ග්රහලෝකවල මතුපිට කබොල්ලට යටින් දියරමය ජලය සහිත මුහුදු පැවතිය හැකියි.
අප ආදරය කරන විද්යා ප්රබන්ධ ලේඛකයා වන ආතර් සී. ක්ලාක්ගේ 2010 කෘතියේ කේන්ද්රය වන්නේ යුරෝපා ග්රහලොවයි.
‘මේ සියලූ ග්රහලෝක සියල්ල ඔබලාටයි. එහෙත් යුරෝපා හැර. යුරෝපා ග්රහලොවට පා තබන්නට උත්සාහ
කරන්න එපා.’ 2010 කෘතියේ එන හැල් නම් කෘත්රිම බුද්ධියෙන් පෘථිවියට එන පණිවුඩය එයයි. ආතර් සී. ක්ලාක්ගේ ප්රබන්ධවල මෙන්ම තවත් බොහෝ ප්රබන්ධවල යුරෝපාහි ජීවය ඇතැයි අනුමාන කර තිබෙනවා. හේතුව එහි ජලය ඇතැයි අනුමාන කිරීමයි.
ගුරුත්වය
බෘහස්පති වටා මේ තරම් චන්ද්රයන් කැරකෙන්නට හේතුව එම ග්රහලොව සතු දැවැන්ත ගුරුත්ව බලය බව අප මීට පෙර කීවා. සෞරග්රහ මණ්ඩලයේ වැඩිම ගුරුත්ව බලයක් තිබෙන ග්රහලොව බෘහස්පතියි. ඒ ගුරුත්ව බලය කෙතරම්දැයි කිවහොත්, අප ජීවත්වන ග්රහලොවට පවා බෘහස්පතිගේ ගුරුත්ව බලය බලපානවා. මුලූ සෞරග්රහ මණ්ඩලය පුරා ඒ බලය පැතිර ගොස් තියෙනවා.
මුල්ම ග්රහයා වන බෘහස්පති මුල් කාලයේදී සෞරග්රහ මණ්ඩලයේ තිබුණු කුඩා ග්රහවස්තු තමන් වෙත ඇදගනිමින් අනෙකුත් ග්රහයන්ට විශාල ලෙස වැඞීමටත් උදව් වූ බව කියනවා. සෞරග්රහ මණ්ඩලය තුළට පිටින් එන ග්රහවස්තු පවා ඇදගැනීමේ හැකියාවක් බෘහස්පතිගේ ගුරුත්වයට තියෙනවා. ඒ නිසා පෘථිවිය වැනි ග්රහලෝකවල එම ග්රහවස්තු ගැටීමට ඉඩ නොදෙන ආරක්ෂකයෙකු ලෙසත් බෘහස්පති ක්රියා කරනවා. බෘහස්පතිගේ ඒ ආරක්ෂක කාර්යභාරය 1994දී සජීවීව දැකගන්නට ලැබුණා. ග්රහමණ්ඩලය තුලට ආ දැවැන්ත උල්කාවක් තමන් වෙත ඇදගන්නට බෘහස්පතිගේ ගුරුත්වය කටයුතු කළා. එවැනි උල්කාවක් පෘථිවියේ ගැටුණානම් ඒ කම්පනයෙන් සම්පූර්ණ පෘථිවිය විනාශ වෙන්නට ඉඩ තිබුණා. එහෙත් බෘහස්පති වෙත ඇදී ගිය උල්කාව බෘහස්පතිගේ මතුපිට වළාකුළු මත ගැටෙන්නටත් පෙර බෘහස්පතිගේ වටා ඇති අතිප්රබල කිරණවල වැදී විනාශ වී තිබුණා. මෙලෙස මුල් යුගයේ අපේ ග්රහලෝකවල වදින්නට තිබූ උල්කා ගණනාවක් බෘහස්පති විනාශ කර ඇති. ඒ නිසාම පෘථිවිය නම් පුංචි ග්රහලොවෙහි ජීවය බිහිවෙන්නට විශාල වශයෙන් උදව් කළ ‘පෘථිවියේ වායූමය ලොකු අයියා‘ කෙනෙකු ලෙස බෘහස්පති හැඳින්විය හැකියි.x
