චන්ද්‍රගුප්ත තේනුවර මෙරට දෘශ්‍ය කලා භාවිතය සම්බන්ධයෙන් කේන්ද්‍රීය චරිතයකි. ඔහුගේ කලා කෘති කියවිය යුත්තේ ඉන් ජනිත වන ප‍්‍රබල දේශපාලන අර්ථ වටහා ගනිමිනි. කළු ජූලියට 35 වසරක් සපිරෙන මොහොතක ඔහුගේ කෘති එකතුවක් තුළින් පුනර්කියවීමකට භාජනය වන ඒ ඛේදවාචකය ලංකා සමාජයට ආරාධනා කරන්නේ ස්වයං හැදෑරීමකට නොවේද?
කලාකරුවෙකු සහ සමාජ ක‍්‍රියාකාරිකයෙකු ලෙස කළු ජූලිය පිළිබඳ ඔබ ඇයි කලාකෘතිමය උනන්දුවක් දක්වන්නේ?
1983, විශ්වවිද්‍යාල අධ්‍යාපනය හදාරලා කෙටි කාලීන රැුකියාවන් කරමින් හිටපු අවුරුදු 23ක තරුණයෙක් හැටියට මම හිටියෙ කොළඹ. කළු ජූලිය සිද්ධ වුණේ අපේ ඇස් ඉදිරිපිට. අපිට කිසි දෙයක් කරගන්න බැරි වුණා. ඊට සම්බන්ධ සියලූම අයහපත් දේවල් ඇසින් දුටු මගේ සිත තුළ පසුකාලීනව වැඩෙමින් ආ කාරණයක් අනුව මං මුලින්ම ඒ සංවේදනා ප‍්‍රකාශනයන් විදිහට එළිදැක්වුවේ 1993 දී. උසස් අධ්‍යාපනය සඳහා මම රටෙන් බැහැරව හිටපු කාලය තුළ පවා මගේ නිර්මාණ තුළ ඒ වගේ ව්‍යසන පිළිබඳ කියවීම් ගැබ් වෙලා තිබුණා. 88, 89 ගැන පවා කතා කළත් විශේෂයෙන් 83 කළු ජූලිය ගැන.
මං ඊට පස්සේ ‘බැරල්වාදය’ වගේ ගොඩනැගීම් කළා. එය අදහස් ප‍්‍රකාශන මාධ්‍යයක් හැටියට කලාවේ අලූත් මාවතක් විවෘත කළා. ඒ මැදිහත්වීමත් එක්ක හැම අවුරුද්දකම එක වතාවක් හරි මම මගේ කාර්යභාරය ඉෂ්ට කරනවා. සමහර දේවල් සැමරිය නොහැකි සැමරුම්. මම ඒවා ගැන කතා කරන්න අවස්ථාවක් උදා කර ගන්නවා. ඒක කරන්න ඕනෑ මිය ගිය මිනිස්සු ඇඳීමෙන් හෝ ලේ පෙන්වීමෙන් නෙවෙයි. ඒ යට තිබුණු සැබෑ ප‍්‍රශ්නය මතු කරලා පෙන්නලා. යුද්ධය කාලෙ මගේ ආස්ථානය වුණේ මේකට යුදමය විසඳුමක් නෙවෙයි දෙන්න ඕනෑ කියන එක. ඒ නිසා මාව ලේබල් කරලා තිබුණේ දෙමළුන්ට හිතවාදී මනුස්සයෙක් විදියට. ඒ කාලේ බෞද්ධ ප‍්‍රවේශයක් වෙනුවට වෙඩි උණ්ඩ යොදාගන්න ඕනෑ කියලා ඇතැම් භික්ෂූන් යුද්ධාගම වපුරද්දී මම බුද්ධාගම වැපිරුවා මගේ ධම්මපද ප‍්‍රදර්ශනයත් එක්ක. කාලීනව වැදගත් වන තේමාවන් දේශපාලනිකව ඒ කියන්නේ අන්තවාදය, ජනවාර්ගික ප‍්‍රචණ්ඩත්වය එක්ක ඇතිවෙන්න පුළුවන් ප‍්‍රශ්නවල අනිසි ප‍්‍රතිඵල ගැන සමාජයට කතා කරන්න අවස්ථාවක් දෙන්න තමයි මම උත්සාහ ගන්නේ.
සමාජය තුළ තියෙනවා නේද කතිකාවක් සමහර සමාජීය ඛේදවාචක ගැන කතාකරනවාට වඩා අමතක කරන එක හොඳයි කියලා. එහෙම තත්ත්වයකදී ඔබේ ව්‍යාපෘතිය දිශානත වෙන්නේ කොහොමද?
සමහර මතකයන් තියෙනවා ඒවා මොනතරම් අමිහිරි වුණත් නැවත ඇති වීම වළක්වා ගැනීම සඳහාම මතකයේ තබා ගත යුතු. ශිෂ්ටාචාරය හැදිලා තියෙන්නේ යහපත් මතකයන්ගෙන් විතරක් නෙවෙයි. හානිකර මතකයන් පවා ප‍්‍රගමනයට දායක වෙනවා. දෙවැනි ලෝක යුද්ධය ගත්තාම එහි මතකයන් පවා එක තැනක ශේෂ කරගත්තාම තවත් ජනවර්ගයක් මර්දනය කිරීමට හෝ ඔවුන් පාගා දැමීමට එරෙහිව භාවිත කරන්න පුළුවන් අවස්ථාවක් එනවා. එබඳු අරුතකින් තියාගන්න මතකයන් එක්ක ශිෂ්ටාචාරය ඉදිරියට යනවා. එය යහපත් හා අයහපත් කියන කාරණාවලින් සමන්විත වෙනවා. අපි අයහපත් මතකය පෙන්නලා මේක කරන්න එපා කියනවා. යහපත් මතකය පෙන්නලා මේක කරන්න කියනවා.
නමුත් ලංකාවේදී ශේෂගත මතක ආවර්ජනා දේශපාලන ඇජෙන්ඩාවල කොටසක්ව තිබිලා පස්සෙ නොපෙනී යනවා නේද? උදාහරණයකට ‘අහිංසකයන්ගේ ආරාමය’ වගේ එවා.
දේශපාලන අරමුණුවලින් වියුක්තව කලාකරුවෙකුගේ හෝ පුරවැසියන්ගේ අභ්‍යන්තර ඇණවුමකින් මතක ආවර්ජනය වෙනවා නම් එහෙම අහන්න වෙන්නෙ නැහැ. නැත්නම් ඒක බලය ලබා ගැනීමට කෙරෙන මතක ආවර්ජනයක්. අහිංසකයන්ගේ ආරාමය ගැන කියනවා නම් මට කලාකරුවා ගැනත් විවේචනයක් තියෙනවා. මා දන්නා හැටියට චන්ද්‍රිකා මැතිනිය යෝජනා කරන්නේ ඒ කලාකෘතිය සූරියකන්දේ ස්ථාපනය කරමු කියලා.
එතැන කළා නම් ඒක තවම තියෙනවා. එහෙම නැත්නම් විනාශ කරලා දාපු මතකය හරි තියෙනවා. ඒ ස්මාරකය රැුකගන්න සටන් කරපු කෙනෙක් හැටියට මම පස්සෙ දැනගත්තා කලාකරුවාගේ අවසරය ඇතිව තමයි ඒක ඉවත් කරලා තියෙන්නේ. කලාකෘති ඉවත් කිරීම හෝ විනාශ කිරීම දේශපාලනික අරමුණු ඇතිව රාජ්‍යයන් විසින් කරනු ලබනවා. නමුත් අහිංසකයන්ගේ ආරාමය ඉවත් කිරීම අපි මතකයේ තබා ගත්තා. එය ඉවත් කරපු පුද්ගලයා ජනතා සුබසිද්ධිය සඳහා නැවත ගෙන එන්නට වුවමනාය කියලා කියන කොට අහිංසකයන්ගේ ආරාමය ඉවත් කරපු හිංසකයා නේද නැවත එන්නට හදන්නේ කියලා අපිට හිතෙනවා. ප‍්‍රශ්නෙ මිනිස්සුන්ට මතක නැත්තේ ඇයි කියන එක. ඒ කලාකරුවා දැන් කොහේද? ඔහු දැන් කතා කරන්නේ කවුරුන් වෙනුවෙන්ද? කියන ප‍්‍රශ්නය තියෙනවා. ඒක නිසා තමයි කලාකරුවන් රජයන්ගේ අතකොළු බවට පත් විය යුතු නැත්තේ.
රජය කලාකරුවාට උදව් කරනවා කියන්නේ වෙනම කාරණයක් විතරයි. මම නිර්මාණ කළේ මගේ අභ්‍යන්තර ඇණවුමකින් විතරයි. ඒ නිසා තමයි 2006න් පස්සේ විවිධ බලවේග මාව පීඩනයට විවේචනයට ලක් කළේ. ස්වාධීන කලාකරුවාට පවතින්න බැහැ මේ වගේ තත්ත්වයක. ඒ නිසා ඔවුන් ජනතාව සමග ඉන්න ඕනෑ. මුදල් නැතිකම නිසා ආයෝජකයො හොයාගෙන ඔවුන් තෘප්ත කරන්න හදන කලාකරුවා හුදෙක් සැරසිලි කරන්නෙක් විතරයි.
කළු ජූලියෙන් අවුරුදු 35කට පස්සේ ඔබ කල්පනා කරනවාද එවැන්නක් ඇතිවීමට තුඩු දුන්න සමාජ සන්දර්භය අවසන් වෙලා හෝ වෙනස් වෙලා තියෙනවා කියලා?
එවැනි දෙයක් සමහන් වෙන්න දීර්ඝ කාලයක් යනවා. දෙවැනි ලෝක යුද්ධය අවසන් වෙලා අවුරුදු 50කට වැඩි වුණත් පැරණි නට්සිවාදී අදහස් තියෙන අය තවම ඉන්නවා. ඔවුන් ඉදිරියට ඒම වළක්වන්න සමාජය දැනුවත් වෙන්න ඕනෑ. ඒ සඳහා සමාජය සවිබල ගැන්වීම තමයි කලාකරුවාගේ, සමාජ ක‍්‍රියාකාරිකයාගේ සහ දේශපාලන නායකයාගේ පවා වගකීම. දියුණු සමාජ ඒ සඳහා වන ව්‍යාපෘති දිගින් දිගටම නඩත්තු කරනවා නැවත අමිහිරි දේවල් නොවීම සඳහා. නමුත් අපි 2009 ජයග‍්‍රහණය කළා කියන මොහොතවත් සැබෑ දිනුමක් බවට පත් කරගත්තාද කියන ප‍්‍රශ්නය තියෙනවා.
රණවිරුවො උත්කර්ෂයට නැංවීම ගැන විතරයි අපි කතා කළේ. ඒ අවස්ථාව සැබෑ ජයග‍්‍රහණයක් බවට පත්කරගත්තා නම් සාමය නඩත්තු කිරීම සඳහා භාවිත කරන්න තිබුණා. ඒත් ඒ සඳහා සමහර දේශපාලනඥයො ඇදගෙන යන්න වුණේ බල්ල නාවන්න ගෙනියනවා වගේ. අතුරුදන්වූවන් ගැන සොයන්න ව්‍යුහයක් හැදුවෙ පවා ඒ ගැන සෑහෙන විවේචනය කරමින්. සත්‍යය අහන්න සූදානමක් නැහැ. ඔවුන්ගේ ස්මාරක විනාශ කරලා අපි නිර්මාණය කරගත්තේ වෛරයක්. අපිට බැරි වුණා ඒවා රකින්න.
සතුරාගේ ස්මාරක රැුකීම ගැන ආදර්ශයක් දුන්න අවස්ථාවක් අපිට ඉතිහාසයේ තියෙනවා. ඒ තමයි දුටුගැමුණු ගැන කතාව. දුටුගැමුණු කතාව අපි එළාර මැරීමෙන් අවසන් කළා මිස ඔහු එළාර වෙනුවෙන් සෑයක් තැනීම සමාජගත කරන්න අමතක කළා. ඒවා අධ්‍යාපනය සමාජ කතිකාවන් තුළ කතා කරන මතකයන් ලෙස තියාගන්න ඕන අනියමින් බලය ලබාගන්න උත්සාහ ගන්න අයගේ වෑයම පරදවන්න. ආර්ථික සමාජ පහසුකම් ඒ මිනිස්සුන්ට දුන්නට ප‍්‍රමාණවත් නැහැ. දේශපාලන රාමුවක් තුළ වගවීම් වගකීම් බෙදාගන්න ඕනෑ. දේශපාලන බලයෙන් තොරව අද සමාජය පවතින්නෙ නැහැ. ඒ ඒ ජනවර්ගවලට තමන් ගැන ක‍්‍රියාකිරීමට අදාලව දිය යුතු දේවල් තියෙනවා. 13 ප්ලස් කියපු මහින්ද රාජපක්ෂ ඊට පස්සෙ ඒක ෆ්ලෂ් කරනවා. ආණ්ඩුක‍්‍රම ව්‍යවස්ථාවෙ තියෙන දේවල්වත් ක‍්‍රියාත්මක කරන්න පෙරමුණ ගන්න කවුරුවත් නැහැ. බහුතර නියෝජනය තියෙන බලවේගත් තමන්ගෙ බලය අහිමි වෙයි කියන බයෙන් පැත්තකට වෙලා ඉන්නවා. ජාතික අනන්‍යතා ගැන කතා කරන අපි පොදු ශ‍්‍රී ලාංකීය ජාතිය හැදීමේ ව්‍යාපෘතියට අත ගහලා නැහැ. ඒකෙන් සමහරු අයුතු ප‍්‍රයෝජන ගන්නවා. උදාහරණයක් විදියට බෞද්ධ නොවන චීවරධාරීන්. බුදුන්ගේ දහම අනුගමනය නොකරන ඔවුන්ට තමයි මිනිස්සුන්ගෙත් වැඩි කැමැත්ත තියෙන්නේ. ඔවුන් ප‍්‍රචාරය කරන්නේ යුද්ධාගම. මම ඒ ගැනත් මගේ කලාව ඇතුළේ කතා කරනවා.
ආයතනගත බුද්ධාගම තුළ කතා නොකරන ඒ දේවල් කලාව ගැන කතා කරද්දි අගයන ධර්මධර හැබෑ භික්ෂූන් වහන්සේලාත් ඉන්නවා.
මෙවර ඔබේ කලාකෘති යොමුවන්නේ කළු ජූලියේ කුමන ඉසව්වලටද?
සමහර දේවල් ආවර්ජනා. එකක් තමයි බැරල් ගැන මතක් කිරීම. කටුකම්බිවලින් මම හදපු සංඥාවක් තියෙනවා. කටුකම්බි කියන්නෙ කඳවුරු. එතැනදි කටුකම්බි භාවිත වෙන්නෙ දේශපාලනමය සහ අන්තවාදී දෘෂ්ටියකින්. බලය රැුක ගැනීම සඳහා පවත්වා ගෙන යන කඳවුරු ක‍්‍රමය තවම සමාජයෙන් බැහැර වෙලා නැහැ. අදිසි කටුකම්බි තවම තියෙනවා. ශුද්ධ වූ නෙළුම් මල අශුද්ධ ලෙස භාවිත කරනවා. ඒවා යට සැඟවුණු කුමන්ත‍්‍රණ තියෙනවා. ඒ ගැන කතා කරන්න වුවමනායි. අපේ‍්‍රල් 21න් පස්සෙ වෙච්ච සිදුවීම හා පශ්චාත් විශේෂයෙන් මැයි 13 සිදුවීම කළු ජූලිය නැවත මතක් කරනවා.
අපිට ව්‍යසනය වළක්වා ගන්න පුළුවන් වුණා අතලොස්සකට අන්තවාදී අරමුණු තිබුණත් බහුතරයක් වෙනස් වෙලා හිටපු නිසා. දේශපාලකයොත් කිසියම් පිරිසක් වෙනස් වෙලා හිටියා. ඕනෑ නම් නැවත අවුළුවන්න පුළුවන් අන්තවාදීන්ට. ධර්මපාලගේ මුල්කාලීන දේශනා උත්කර්ෂයට නංවන අය බලන්නේ නැහැ ඇයි ඔහු අවසානේදි කිව්වෙ මේ දිවයිනෙ නැවත ඉපදෙන්න නොලැබේවා කියන කතාව ගැන. මගේ මෙවර එක ප‍්‍රධාන මූර්තියක් තමයි සැහැසි රකුසා. ඒ තුළ මම කතා කරන දේවල් තියෙනවා. බුදුදහම බුද්දාගම බවට පරිවර්තනය වීම ගැනත් කතා කරන්න මට අවශ්‍යයි. සමහර චිත‍්‍රවල ඒ ගැන කතා කරනවා. සමගාමීව මා විදිහට හිතන, තරුණ මගේ සමකාලීන කලාකරුවන්ගේ තෝරාගත්ත කෘති ප‍්‍රදර්ශනයක් සූදානම්. දවස ජූලි 23 වෙනිදා. එකක් හවස පහට ලයනල් වෙන්ට්ඞ් කලාගාරයේදී. එය මා අභිරක්ෂණය කරන කලා ප‍්‍රදර්ශනය. අනික මගේම ප‍්‍රදර්ශනය එදා ඒ වෙලාවටම සස්කියා ප‍්‍රනාන්දු කලාගාරයේදී ආරම්භ වෙනවා. මගේ ප‍්‍රදර්ශනයෙ නම තර්ටීන් ප්ලස්.
කළු ජූලිය වගේ අපේ රටේ සිදුවුණ ඛේදයන්ගෙන් සසල නොවුණු පිරිස තමයි ඇතැම්විට පසුගිය සමයේ කළු මැයි අත්දැකීමක් මවන්න උත්සාහ ගත්තේ.
සබුද්ධික පිරිස නිසා ව්‍යසනය වැළැක්වුණා. නමුත් අපි සමාජයක් විදියට ව්‍යසන හා ඛේදයන් හදාරා පාඩම් ඉගෙන නොගැනීම ගැටලූවක් නේද?
ඒ ගැටලූවට උත්තර හොයන්න තමයි මම උත්සාහ ගන්නෙ. ඇයි මම දහතුන ප්ලස් කියලා ප‍්‍රදර්ශනයට නම දැම්මෙ. දහතුන ප්ලස් කියපු අය බලය අහිමි වෙලා ගෙදර ගියා. දැන් ආපහු බලය ගන්න වෙන වෙන ව්‍යාපෘතිවල ඉන්නවා. අපි සිංහල බෞද්ධයන් බහුල පරිසරයක තමයි වැඩ කරන්න ඕනෑ. ඒ බහුතරය තමයි අන්තවාදී සුළුතරය කරන දේවල් විවේචනය කරන්න ඕනෑ. මේ අන්තවාදය අපිට අවශ්‍යද කියලා ඒ අය තමයි බලන්න ඕනෑ. ආගම රාජ්‍යයෙන් වෙන් කරලා ජනතාවට පවරන්න ඕනෑ. නැත්නම් ජනතාව අන්තවාදයට යොමු කරනවා මිස ඉදිරි ගමනක් නැහැ. දුෂ්ටත්වයේ බීජ වපුරන්න බැරි සමාජයක් වෙනුවෙන් කලාකරුවන්, සමාජ ක‍්‍රියාකාරිකයන් අවදියෙන් ඉන්න ඕනෑ. සමාජය අවදියෙන් ඉන්න ඕනෑ. පටු ව්‍යාපෘති වෙනුවට පොදු ජන යහපත හා ප්රජාතන්ත්රවාදය වෙනුවෙන් වන ව්‍යාපෘති දිනවන්න ඕනෑ. ඒ සඳහා අනිවාර්යයෙන් පසුගිය ඛේදයන්ගෙන් පාඩම් ඉගෙන ගන්නම වෙනවා.
ලසන්ත ද සිල්වා.
