ජයදේව උයන්ගොඩ
ජනාධිපතිවරණයෙන් පසුව දිග හැරෙමින් පවතින පාර්ලිමේන්තු මැතිවරණ ව්‍යාපාරය තුළින් ලංකාවේ දේශපාලනයේ දැනට ගොඩනැගී තිබෙන ප්‍රවණතා මෙන්ම ව්‍යාකුලතාද ගණනාවක් ප්‍රකාශයට පත්වෙමින් තිබේ. මැතිවරණ ප්‍රතිඵලවලින් එම ප්‍රවණතා වඩාත් සංයුක්ත ලෙස පැහැදිලි වනු ඇත. මෙම ලිපියෙන් සාකච්ඡා වන්නේ එවැනි ප්‍රවණතා කිහිපයකි.
සාපේක්‍ෂ නිහඬතාව
ජනාධිපතිවරණ ව්‍යාපාරයත්, පාර්ලිමේන්තු මැතිවරණ ව්‍යාපාරයත් අතර මතුපිටින් පෙනෙන මූලික වෙනසක් තිබේ. එය නම් ජනාධිපතිවරණ ප්‍රචාරක ව්‍යාපාරය බෙහෙවින් උණුසුම් එකක්ව තිබියදී, පාර්ලිමේන්තු මැතිවරණ ව්‍යාපාරය අඩු උණුසුම්බවකින්ද, සාපේක්‍ෂ වශයෙන් වැඩි නිහඬතාවකින්ද යුක්ත වීමයි. මෙම වෙනස පැහැදිලි කිරීමට ඇති එක් සාධකයක් නම්, දේශපාලන බලය පිළිබඳ ප්‍රශ්නය ඉතා තියුණු ලෙස, ජනාධිපතිවරණයේදී මතුවී, සැප්තැම්බර් 21 දා එම ප්‍රශ්නය අර්ධ වශයෙන් විසඳීමයි.
ලංකාවේ දේශපාලනයේ සිදුවිය යුතු ප්‍රධාන පරිවර්තනයක ආරම්භයද, ප්‍රතිවිරෝධයක විසඳීමක් සලකුණු කිරීම ජනාධිපතිවරණයේ ප්‍රතිඵලවලින් සහතික විය. එය නම්, රටේ පාලක පන්තිය සහ පාලිත පන්ති අතර තිබූ බල තුලනයේ වෙනසක් නිශ්චිත ලෙස ආරම්භ වීමයි. ජනාධිපතිවරණ ව්‍යාපාරය තුළ අපේක්‍ෂකයන් අතර පැවති තරගය, එකිනෙක සමග එදිරිවාදී සම්බන්ධතා සහිත කඳවුරු දෙකක් අතර නිරායුධව හා ප්‍රචණ්ඩත්වය රහිත ‘පංති සටනක’ ස්වභාවය ගෙන තිබුණේද එබැවිනි. ජනාධිපතිවරණය සංකේතාත්මකව සිදු කෙළේ එම ‘පංති සටන’ මෙතෙක් සිටි පාලක පන්ති ස්තරවලට දේශපාලන පරාජයක් ලබාදෙමින් විසඳීමයි. පාර්ලිමේන්තු මැතිවරණයෙන් සිදුවනු ඇත්තේ, අලුත් ක්‍රියාවලියක් දියත් කිරීම නොව, සැප්තැම්බර් 21 දා ප්‍රකාශයට පත්වූ ක්‍රියාවලියම ඉදිරියට ගෙනයාමකි.
පාර්ලිමේන්තු මැතිවරණයේ ගතිකත්ව
මෙම පාර්ලිමේන්තු මැතිවරණයේදීද, ජනාධිපතිවරණයේදී සිදුවූ පරිදි බල තරගය දේශපාලන කඳවුරු දෙකක් අතරට ධ්‍රැවීගත වී තිබෙන බව පෙනේ. එහෙත් එම දෙකට බෙදීමේ වෙනසක් සහ අලුත් ස්වභාවයක් පවතී. එය නම් ජනාධිපතිවරණයේදී පැවති ‘පාලක’ සහ ‘පාලිත’ පන්ති දෙක දේශපාලන බල ව්‍යුහයේ තමන් දරන ස්ථාන දැන් හුවමාරු කරගෙන සිටීමයි. ජාතික ජන බලවේගයේ පාර්ලිමේන්තු මැතිවරණ මෙහෙයුමේ ඇති දේශපාලන ව්‍යාපෘතිය නම්, ජනාධිපතිවරණයෙන් ආරම්භ කළ ‘පාලක පන්ති’ බවට පත්වීමේ පරිවර්තනය සම්පූර්ණ කර ගැනීමයි. ඒ සඳහා රාජ්‍ය ව්‍යුහයේ විධායක ශාඛාවේ බලය අත්පත් කරගැනීමේ මෙහෙයුම් ක්‍රියාවලිය, රාජ්‍ය ව්‍යුහයේ ව්‍යවස්ථාදායක ශාඛාවේ, එනම් පාර්ලිමේන්තුවේ බලය ලබාගැනීම වෙතින් තහවුරු කරගත යුතුව තිබේ.
ජාජබයේ මැතිවරණ ව්‍යාපාරයේ දැවැන්ත ස්වභාවය සහ එහි ප්‍රචාරක තේමාවල ඇති ඉතා පැහැදිලි යොමුව (දෙජමි එක) දෙස බලන විට අපට නිරීක්‍ෂණය කළ හැක්කේ ජනාධිපති අනුර කුමාර දිසානායකට සහ ජාජබයේ/ජවිපෙ නායකත්වයට, රාජ්‍ය බලය එක් සමාජ කඳවුරකින් තවත් සමාජ කඳවුරකට මාරුවීමේ ක්‍රියාවලියේ බැරෑරුම්කම පිළිබඳව මනා අවබෝධයක් තිබෙන බවයි. පසුගිය අවුරුදු කිහිපය තුළ ජාජබයේත්, අනුර කුමාර දිසානායක මහතාගේත් දේශපාලන පරිවර්තනය තුළින්ද අනාවරණය වන්නේ මැතිවරණ සහ ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී ක්‍රියාවලියක් තුළින් දේශපාලන බලය ලබාගැනීමට ඔවුන් තුළ තිබුණ අවබෝධය සහ අධිෂ්ඨානය අවුල් බවින් තොර ඒවා බවයි.
විපක්‍ෂයේ පරාජිතවාදය
දැනට අවසන් සතිය වෙතට ළංවෙමින් තිබෙන පාර්ලිමේන්තු මැතිවරණ ව්‍යාපාරයේ, විපක්‍ෂ දේශපාලන පක්‍ෂ සහ කණ්ඩායම් සහභාගි වන්නේ ජාජබයේ ප්‍රවේශයට හාත්පසින්ම වෙනස්වය. විපක්‍ෂ මැතිවරණ ප්‍රවේශයේ ප්‍රධාන ලක්‍ෂණ කිහිපයක් නිරීක්‍ෂණය කළ හැකිය.
# විපක්‍ෂයේ පක්‍ෂ සහ කණ්ඩායම් පාර්ලිමේන්තු මැතිවරණ ව්‍යාපාරය ආරම්භ කළේ දැනටමත් පරාජයට පත්ව සිටීමේ ස්ථාවරය, අවබෝධය සහ මානසිකත්වය සහිතවය. පාර්ලිමේන්තු මැතිවරණයට සහභාගි වන ප්‍රධාන විපක්‍ෂය වන සමගි ජන බලවේගය තමන් සතු මෙම පරාජිතවාදී ප්‍රවේශය ඉහළින්ම ප්‍රකාශ කර ඇති බව පෙනේ.
# පරාජිතවාදී ප්‍රවේශයකින් පාර්ලිමේන්තු මැතිවරණයට සහභාගි වන සියලු විපක්‍ෂ කණ්ඩායම්වල අපේක්‍ෂයන්ගේ මූලික අරමුණ වී තිබෙන්නේ තමන්ගේ පක්ෂය හෝ කණ්ඩායම දිනවීම නොව, පුද්ගලික වශයෙන් තමන්ගේ දේශපාලන පැවැත්ම බේරාගැනීමටය. මෙය පාර්ලිමේන්තු විපක්‍ෂ කණ්ඩායම් තවත් දුර්වල කිරීමට තුඩුදිය හැක්කකි. පාර්ලිමේන්තු මැතිවරණයට මුහුණ දීමේදී ‘ශක්තිමත් විපක්ෂයක් ගොඩනගමු’ යන සටන් පාඨය විපක්‍ෂයේ කණ්ඩායම්වල දේශපාලන අනාථභාවය තවදුරටත් ප්‍රකාශ කරන්නක් විය.
තුන්වැනි ප්‍රවණතාව නම් අනාගත ජනාධිපති අපේක්‍ෂකයන් වීමේ දිගුකාලීන අරමුණු සහිත පාර්ලිමේන්තු අපේක්‍ෂකයන් අතලොස්සක්ද පාර්ලිමේන්තු මැතිවරණයට සහභාගි වීමයි. ඒ අය අතරින් දෙදෙනකු ප්‍රචාරාත්මකව ඉදිරියට පැමිණ තිබෙන බව පෙනේ. එකිනෙකට වෙනස් වුවත්, එම දෙදෙනාටම පොදු සාධකයක් වන්නේ තමන්ගේම දේශපාලන මතවාදයක් ඉදිරිපත් කරමින් තමන්ටම නිශ්චිත දේශපාලන සහ මතවාදී අනන්‍යතාවක් ගොඩනගා ගැනීමට විහාල උත්සාහයක් දැරීමයි. මෙම අරමුණ මනාප ඡන්ද වැඩිකර ගැනීමේ ඉලක්කය ඉක්මවා යන්නකි. ජාජබ ආණ්ඩුව ඉතා ටික කලකින් දුර්වල වී, බිඳ වැටී, තමන්ට වාසි වන නව දේශපාලන අවකාශයක් බිහිවීම නිශ්චිතව සිදුවන බවද එම දෙදෙනාම විශ්වාස කරන බව පෙනේ. මේ අතර, පුද්ගලික ‘දේශපාලන පෞරුෂයක්’ යැයි ඔවුන් සිතන දේශපාලන සහ මතවාදී අනන්‍යතාවක් ගොඩනගා ගැනීමට ඔවුන් සතු නොඉවසිල්ල සහ කලබලයද පහසුවෙන් නිරීක්‍ෂණය කළ හැක්කකි.
ඇල්පිටියේ ප්‍රතිඵලයේ ඉඟිකිරීම්
පසුගියදා පැවැත්වූ ඇල්පිටිය ප්‍රාදේශීය සභා මැතිවරණයේ ප්‍රතිඵල පිළිබඳ මහා විවාදයත්, එහි උණුසුමත් දැන් අවසන් වී තිබේ. විශාල දේශපාලන ව්‍යාකුලත්වයකට සහ පසුබෑම්වලට ලක්වී තිබුණ දේශපාලන පක්‍ෂ සහ කණ්ඩායම්වලට අලුත් දේශපාලන ජීවයක් හා බලාපොරොත්තු තාවකාලිකව ඇතිකළ ප්‍රතිඵලයක්ද විය. පාර්ලිමේන්තු මැතිවරණයේ ප්‍රතිඵලයද ඇල්පිටිය ප්‍රාදේශීය සභා මැතිවරණ ප්‍රතිඵලයේම කාබන් පිටපතක් වනු ඇතැයිද සමහර දේශපාලන පක්‍ෂද මාධ්‍ය විචාරකයන්ද විශ්වාස කෙළේ මෙම පසුබිම තුළය. ඇල්පිටිය ප්‍රාදේශීය සභා ප්‍රතිඵලය මුළු රටටම අදාළ වන ලෙස සාමාන්‍යකරණය කිරීම, තමන්ගේ දේශපාලන ප්‍රාර්ථනා, දේශපාලන යථාර්ථය ලෙස කළවම් කර ගැනීමේ ප්‍රතිඵලයකට වඩා යමක් නොවේ.
ඒ එසේ වුවත්, ඇල්පිටිය ප්‍රතිඵලයෙන් උකහාගත යුතු එක්තරා වැදගත් දේශපාලන පාඩමක් තිබේ. එය නම් ජනාධිපතිවරණය මෙන් නොව, පාර්ලිමේන්තු, පළාත් සභා සහ පළාත් පාලන මැතිවරණවලදී ජාතික (භ්එසදබ්ක) සාධකය මෙන්ම ප්‍රාදේශීය (ඛදජ්ක) සහ පුද්ගලික සාධකද වැදගත් වන්නේය යන්නයි. විශේෂයෙන්ම මෙම මැතිවරණ තුනෙහිදීම සාම්ප්‍රදායිකව වැදගත් වී තිබෙන ප්‍රාදේශීය/පුද්ගලික සාධකයක් නම් ‘සේවාදායක දේශපාලනය’ යනුවෙන් හැඳින්වෙන දේශපාලනඥයන්, මන්ත්‍රීධුර අපේක්‍ෂකයන් සහ ඡන්දදායක කොටස් අතර ගොඩ නැගී තිබෙන, අන්‍යොන්‍ය වාසි සහ සහයෝගය සහතික කරන සේවා සැපයීමේ සහ ‘සේවා ලැබීමේ’ සම්බන්ධතාවයි. දේශපාලනඥයන්ට ඡන්දයත්, ඡන්දදායකයන්ට ආර්ථික හා සමාජ ප්‍රතිලාභත් ලබාදෙන මෙම සම්බන්ධතා ජාලය, ඡන්දය දෙන්නේ කාටද යන්න තීරණය කිරීමේදී පක්ෂය තරම්ම වැදගත් සාධකයක් විය හැකිය.
මෙවර පාර්ලිමේන්තු මැතිවරණයට සජබය, එජාපය, පොදු ජන පෙරමුණු සහ සමහර ස්වාධීන කණ්ඩායම්වල අපේක්‍ෂකයන් අතර මෙවැනි සේවාදායක සම්බන්ධතා සහිත අපේක්‍ෂකයන් සිටින්නට පුළුවන. ඇමතිවරුන් ලෙස බලයේ සිටි දේශපාලනඥයෝ මෙම සේවාදායක දේශපාලනයේ ඉදිරියෙන් සිටිති. ග්‍රාමීය සමාජයේ ඉඩම් හිමියන්ද, ව්‍යාපාරිකයන්ද, සමාජ සේවකයන්ද, සමහර ප්‍රභූවරුන්ද තම ඡන්දදායක පදනම් සකස්කර ගන්නේ මෙම සේවාදයක දේශපාලන ජාලවල හිමිකරුවන් ලෙසය. මෙම පාර්ලිමේන්තු මැතිවරණයට සහභාගි වන ජාජබ අපේක්‍ෂකයන්ට මෙවැනි සේවාදායක ඡන්දදායක ජාල නොතිබෙන්නට පුළුවන. ඔවුන් මෙතෙක් කල් ආණ්ඩු බලයේ නොසිටීම එයට ප්‍රධාන හේතුවයි. එබැවින් මෙවර පාර්ලිමේන්තු මැතිවරණයේ ප්‍රතිඵල හැඩගැස්වීමේදී සේවාදායක දේශපාලනය ඉටුකරන කාර්යභාරය, මැතිවරණ දේශපාලනයේ දේශපාලන නිරීක්‍ෂණය කිරීමට උනන්දු වන්නන්ට ප්‍රයෝජනවත් තේමාවකි. එය ජාජබය ලබාගන්නා ඡන්ද ප්‍රමාණය සහ ආසන ප්‍රමාණයට කෙසේ බලපානු ඇද්ද යන්න විශේෂයෙන් වැදගත් කරුණකි. ලංකාවේ ඡන්දදායකයන් පැරණි දේශපාලන සංස්කෘතියෙන් නිදහස් කිරීමට සහ නව දේශපාලන සංස්කෘතියකට යොමු කිරීමට ජාජබය ගන්නා උත්සාහයේ ප්‍රතිඵල මැනීමටද ඒ මගින් ආධාර වනු ඇත.
ප්‍රතිඵල කල් තියා කිවහැකිද?
ජනාධිපතිවරණයට වඩා ළඟ එන පාර්ලිමේන්තු මැතිවරණය සම්බන්ධ තවත් වෙනසක් නම් මැතිවරණ ප්‍රතිඵල පිළිබඳව ‘සමීක්‍ෂණ’ මත පදනම් වූ අනාවැකි පළකිරීම් නැතිවීමයි. එයටද එක් ප්‍රධාන හේතුවක් වන්නේ, සමානුපාතික නියෝජන ක්‍රමය යටතේ පැවැත්වෙන පාර්ලිමේන්තු මැතිවරණ ප්‍රතිඵල කල් තියා ගණනය කිරීමට මෙන්ම අනුමාන කිරීමටද ඇති දුෂ්කරතාවයි. ජනාධිපතිවරණයේදී ප්‍රධාන පක්‍ෂ සහ කණ්ඩායම්වල අපේක්‍ෂකයන් එක් එක් ආසන මට්ටමෙන් ලබාගත් ඡන්ද ප්‍රමාණයන්, නොවෙනස්ව පාර්ලිමේන්තු මැතිවරණයේදීද පුනරාවර්තනය වෙතැයි අපේක්ෂා කළ නොහැකිය. අප ඉහතදී හඳුනාගත් ප්‍රාදේශීය සහ ගම් මට්ටමේ ඇති සමාජීය සහ පුද්ගලික සාධකවල විය හැකි බලපෑම එයට ප්‍රධාන හේතුවයි.
සමානුපාතික නියෝජන ක්‍රමය නිසා ඇතිවන ප්‍රතිඵල කල් තියා දැකීමේ දුෂ්කරතාව සංකීර්ණ වීමට තවත් ප්‍රධාන හේතුවක් වන්නේ ප්‍රධාන දේශපාලන පක්‍ෂවල ඡන්දදායක පදනම්, ජනාධිපතිවරණය පැවැත්වුණ අවස්ථාවේදී තිබුණාට වඩා ජනාධිපතිවරණයෙන් පසුව වෙනස් වීමයි. ජාතික ජන බලවේගය සහ සමගි ජන බලවේගය සසඳා බැලීමේදී මේ කරුණ වඩාත් පැහැදිලි වේ. සමගි ජන බලවේගයේ සජිත් ප්‍රේමදාස මහතා ජනාධිපතිවරණයෙන් ජය ගනු ඇත යන විශ්වාසය, ඔහු ලබාගත්, සාපේක්‍ෂ වශයෙන් විශාල ඡන්ද ප්‍රමාණයක් වීමට එක් ප්‍රධාන හේතුවක් වන්නට ඇත. දැන් ඔහු පාර්ලිමේන්තු මැතිවරණයට සහභාගි වන්නේ පරාජිත ජනාධිපති අපේක්‍ෂකයකු හා පරාජිත පක්‍ෂයක නායකයා ලෙසය. සමගි ජන බලවේගයේ ඡන්ද පදනම හා ඡන්දදායක පදනම දෙදරායාමත්, එහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස පක්‍ෂයේ අභ්‍යන්තර ගැටුම් තියුණු වීමත් යන මේවායින් සමන්විත පසුබිම තුළ සමගි ජන බලවේගයේ ආසන ප්‍රමාණය අනුමාන කිරීම දුෂ්කරය.
ජාතික ජන බලවේගය සම්බන්ධයෙන් තිබෙන්නේ සජබය හා ප්‍රේමදාස මහතා මුහුණ දෙන අභියෝගය නොවේ. එහි දේශපාලන ශක්තිය සහ ඡන්දදායක ආකර්ෂණය වැඩිවී තිබේ. එහෙත් එය කොතෙක්ද යන්න අනුමාන කළ නොහැකිය. සජබයේ හා ජාජබයේ ඡන්ද පදනම්වල ක්‍ෂණිකව ඇතිවී තිබෙන වෙනස්කම් හඳුනාගත හැකි ඡන්දදායක තේරීම් පිළිබඳ සමීක්‍ෂණ වාර්තාද නැත. ජාජබයට බහුතරයක් ලැබේවිද? නොලැබේවිද? තුනෙන් දෙකක බලයක් ලැබේවිද? ඊළඟ පාර්ලිමේන්තුව කිසිම පක්‍ෂයකට බහුතරයක් නොලැබෙන ප්‍රතිඵලයක් ලැබේවිද? ඊළඟ අගමැතිවරයා විරුද්ධ පක්‍ෂයේ කෙනෙක් වේද? ජාජබ ආණ්ඩුව මාස කිහිපයකින් බිඳ වැටේද? යනාදි අනුමාන ප්‍රශ්න මෙන්ම ව්‍යාජ ප්‍රශ්නද මැතිවරණ ප්‍රචාරක ව්‍යාපාරය තුළ මතුවන්නේ මෙම අවිනිශ්චිත පසුබිම තුළය.
පසුගිය 2022 අරගලය තුළින් මතු වූ ප්‍රබල දේශපාලන සටන් පාඨ සහ අපේක්ෂා අතරින් ප්‍රධාන එකක් වූයේ ‘පාර්ලිමේන්තුවේ දෙසිය විසිපහම ගෙදර යවමු’ යන්නයි. එහි අර්ථය වූයේ අප රටේ ව්‍යවස්ථාදායකය දූෂිත, බලලෝභී සහ වෘත්තීය වශයෙන් නුසුදුසු මන්ත්‍රීවරුන්ගෙන් නිදහස් කිරීමේ අවශ්‍යතාවයි. ලබන 14 දා පැවැත්වෙන පාර්ලිමේන්තු මැතිවරණය එම අපේක්ෂාව අර්ධ වශයෙන් ඉටුවන අවස්ථාවක් විය හැකි බව පෙනේ. නව මන්ත්‍රීවරුන්ගෙන් අඩකට වඩා නවක මන්ත්‍රීවරුන් වීම පාර්ලිමේන්තුව පිරිසිදු කිරීමේ පුරවැසි අපේක්ෂාව අර්ධ වශයෙන් ඉටු වීමකි. පාර්ලිමේන්තුවේ චර්යාධාර්මික පරිහාණිය ගැන ප්‍රමාණවත් සාකච්ඡාවක් ජාජබයේ මැතිවරණ ප්‍රචාරක ව්‍යාපාරයෙන්ද ඉදිරිපත් වී තිබේ. ජනාධිපතිවරයා අවධාරණය කරන පාර්ලිමේන්තුවේ චර්යාධාර්මික බිඳවැටීම ලංකාවේ නියෝජන ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදයේ අර්බුදයේම කොටසකි. එහෙත් එම ප්‍රයත්නය සම්පූර්ණ වන්නේ පාර්ලිමේන්තුව සහ එහි මන්ත්‍රීවරුන්ද ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී චර්යාධර්මවලට ගරුකිරීමේ පරිවර්තනයකට පත්වන්නේ නම් පමණි. පාර්ලිමේන්තුව අලුත් මන්ත්‍රීවරුන්ගෙන් පිරවීමෙන් නොවේ. පාර්ලිමේන්තුව සම්බන්ධව ජාතික ජන බලවේග ආණ්ඩුවේ සටන් පාඨය විය යුත්තේ ‘ව්‍යවස්ථාදායකයට ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී චර්යාධර්මද ගෙන එමු’ යන්නයි.
