ඡන්දපොළට යන්න බැරි නම් ඡන්ද අයිතියට මොකද වෙන්නේ?

තැනැත්තන් වෙළෙඳාම සහ විදෙස්ගත ශ්‍රමිකයින්ගේ ගැටලු පිළිබඳ උපදේශිකා

දිල්ශානි නුගවෙල

විදෙස්ගතව සේවය කරන ලාංකිකයින්ට ඡන්ද අයිතිය හිමි වෙලා තිබුණත් ඔවුන්ට ඡන්දය ප්‍රකාශ කිරීම සඳහා විධිමත් වැඩපිළිවෙළක් සකස් කරන්න රටක් විදිහට අපට තවමත් බැරි වෙලා තියෙනවා. ඒක කනගාටුදායක තත්ත්වයක්.

ඔවුන්ගේ ඡන්ද අයිතිය ගැන කතා කරන්න ඇත්තටම ඔවුන් කවුද, මොනවද කරන්නේ කියන කාරණය ගැන නිවැරදි අවබෝධයක් තිබීම වැදගත් වෙනවා.

විශේෂයෙන් විදෙස්ගත ශ්‍රී ලාංකිකයින්ගෙන් අපේ රටේ ආර්ථිකයට වැඩි වශයෙන් දායක වෙන්නේ අඩු නිපුණතා සහිත සහ අර්ධ මට්ටමේ නිපුණතා සහිත අයයි. නිපුණතා සහිතව පවුල පිටින් රට යන අය බොහෝ විට රටට සල්ලි එවනවා අඩුයි. ඒකට හේතුව ඒ අය බොහෝ වෙලාවට මුදල් එවන්නේ ඒ අයගේ වයස්ගත දෙමාපියන් සඳහා පමණයි. වැඩි මුදලක් ඔවුන්ට එහෙ ජීවත්වීම සඳහා වැය කරන්න වෙනවා. නමුත් මැදපෙරදිග හා වෙනත් රටවල්වලට යන අර්ධ පුහුණු අය ඒ කියන්නේ ගෘහ සේවය, ක්ලීනින් වැඩ සහ රියැදුරු වගේ රැකියාවලට යන අයගේ වැටුපෙන් හතරෙන් තුනකටත් වැඩි මුදලක් ලංකාවට එවනවා. මොකද ඔවුන්ගේ පවුලේ අය සියලු දෙනා ඉන්නේ ලංකාවේ නිසා. විශේෂයෙන් කාන්තාවන් ඒ අයගේ සම්පූර්ණ මුදලම වගේ ලංකාවට එවන අවස්ථාත් තියෙනවා. ඒ අයගේ දරුවන්ගේ නැත්නම් පවුලේ අයගේ අවශ්‍යතා පිරිමහන්න කියලා හිතාගෙන ඒ මුදල් එව්වත්, ඒ අයගේ දරුවන් විතරක් නොවෙයි, ඒ අයගේ පවුල්වල අය විතරක් නොවෙයි, ඒ එවන මුදල විදේශ විනිමය ලෙස සැලකුවාම මේ රටේ සියලු දරුවන් සියලු පුරවැසියන් වෙනුවෙන් විශාල දායකත්වයක් දක්වනවා.

ඔවුන් මේ රටේ ආර්ථිකයට කොයිතරම් දායකත්වයක් දක්වනවාද කියලා අපට හොඳින්ම දැනුණේ 2022 වසරේ මේ රටේ ඇති වූ ආර්ථික අර්බුදයත් එක්කයි. එතකන් රටක් හැටියට, රජයක් හැටියට නැත්නම් ප්‍රජාවක් හැටියට අපි ඒ අය රටේ ආර්ථිකයට දෙන දායකත්වය කොච්චරද කියලා හිතන්න උනන්දු වුණේ නෑ. අපට මතකයි කොවිඩ් ව්‍යාප්තිය ආරම්භයේදී ඔවුන් සම්බන්ධයෙන් අපේ ප්‍රජාව කොයි තරම් නරක විදිහටද අපි හැසිරුණේ කියලා. ඒ අය ගමට එන විට 119 ගහලා ගමට එන්න දෙන්න එපා කියපු අය හිටියා.

අපි අද කිරිබත් කන්නේ මේ විදේශ ශ්‍රමිකයෝ හින්දා කියලා අපේ හිටපු කම්කරු ඇමතිවරයෙක් වෙලාවක කියලා තිබුණා. ඒ අය එවන සල්ලි ටික අපි ගන්නවා. නමුත් ඒ අයට හිමි ගෞරවය ඔවුන්ට දෙන්න පමණක් නොවෙයි, පුරවැසියෙකුගේ පරමාධිපත්‍ය බලයේ වැදගත් අංගයක් වන ඡන්දය ප්‍රකාශ කිරීම සඳහා අවස්ථාවක් හදලා දෙන්නවත් තවම අපට බැරි වෙලා තියෙනවා. රටේ පුරවැසියෙක් හැටියට ලැබෙන්න ඕනෑ ඉහළම අයිතිය ඔවුන්ට ලැබිලා නෑ.

මේ සම්බන්ධයෙන් උනන්දුවක් දක්වන කණ්ඩායම් ඔවුන්ට ඡන්දය ප්‍රකාශ කරන්න ක්‍රමවේදයක් හදන්න උත්සාහ ගත්තා. අපිත් එහෙම උත්සාහ ගත්තා. එතැනදී මම කලින් කියපු වෘත්තිකයෝ ලෙස විදේශගත වූ අයට යම් හැකියාවක් තිබෙනවා ඡන්දයක් පැවැත්වෙන වෙලාවකදී නිවාඩු අරන් ලංකාවට ඇවිත් ඡන්දය භාවිත කරන්න. නමුත් අඩු හෝ අර්ධ නිපුණතා සහිතව විදේශගත වෙලා සාමාන්‍ය රැකියා කරන අයට එහෙම එන්න බෑ. මොකද විශේෂයෙන්ම ඒ අයට නිවාඩු ගන්න බෑ. ගුවන් ටිකට්පත්වලට යන වියදම ඒ අයට දරන්න බෑ. වෘත්තිකයින්ට නිවාඩුවක් දාන්න පුළුවන් වුණත්, ඒ රටවල ගෘහ සේවය, රියැදුරු, ක්ලීනින් වගේ කැටගරි එකේ රස්සා කරන අයට ඡන්දයක් දාන්න එන්න නිවාඩු දෙන්නේ නෑ. ඒ නිසා ඊට වෙනත් විසඳුමක් හොයන්න වෙනවා.

මැතිවරණ කොමිසම සමග සහ හිටපු කම්කරු අමාත්‍යවරයා එක්ක අපි සකච්ඡා කරලා තිබෙනවා. යෝජනා ඉදිරිපත් කරලා තිබෙනවා. කොවිඩ් ව්‍යාප්තියත් එක්ක ලංකාවට පැමිණීමට අපේක්ෂාවෙන් ඉන්න විදෙස්ගත අයට ලියාපදිංචි වෙන්න වෙබ් අඩවියක් හැදුවානේ. ඒ වගේ ක්‍රමවේදයක් හරහා මාර්ගගතව ඡන්දය පාවිච්චි කරන්න පුළුවන් නේද කියලා අපි ඒ වෙලාවේ යෝජනා කළා. ඡන්දය පැවැත්වෙන දිනයට කලින් දිනයක ඒ අයගේ තානාපති කාර්යාලයේදී ඡන්දය දාන්න අවස්ථාව හදලා දෙන්න පුළුවන්ද කියලත් අපි හොයලා බැලුවා. නමුත් ඒ ක්‍රමයත් ඒ තරම්ම ප්‍රායෝගික නැති බව පේනවා. මොකද සමහරවිට සවුදි වගේ රටක තානාපති කාර්යාලය තියෙන්නේ කෙනෙක් වැඩ කරන තැන ඉඳන් කිලෝ මීටර් 400 ක් 500 ක් විතර දුරින්. ගෘහ සේවයේ යෙදිලා ඉන්න කෙනෙකුට ඒ තරම් දුරක් ගිහිල්ලා ඡන්දය දාලා ආයෙත් එන්න වත්කමක් නෑ.

ඉන්දියාව ටෙලර් යන්ත්‍රය වගේ යන්ත්‍රයක් භාවිත කරලා විදෙස්ගත ඉන්දියානුවන්ට ඡන්දය දාන්න පහසුකමක් සලසන්න පුළුවන්ද කියලා අත්හදා බලමින් ඉන්නවා. අපි වගේ දුප්පත් රටකට ඒ වගේ දෙයක් කරන්න තවම වත්කමක් නෑ. ගෘහ සේවය, රියැදුරු වගේ රැකියාවල් කරන අයට හොඳ ප්‍රතිපත්ති තිබෙන රටක් ලෙස අපි පිලිපීනය හඳුනාගෙන තිබෙනවා. පිලිපීන රජයෙන් ඒ වගේ අයට නිවාඩු ලබා දෙන්න කියලා ප්‍රතිපත්ති හදලා තියෙනවා.

සමහර විට මේ ඡන්දයේදීත් ඒ විදෙස්ගත අයට ඔවුන්ගේ ඡන්දය භාවිත කරන්න අවස්ථාව ලබා දෙන්න බැරි වෙයි. නමුත් ඊ ළඟ ඡන්දයේදීවත් ඔවුන්ට තමන්ගේ ඡන්දය දාන්න අවස්ථාව සලසා දෙන්න රටක් ලෙස අපි උනන්දු වෙන්න අවශ්‍යයි.

විශේෂයෙන්ම 2022 ආර්ථික අර්බුදයෙන් පස්සේ විශාල පිරිසක් රට හැර ගිහිල්ලා තියෙනවා. ස්ටුඩන්ට් වීසාවලින්, වර්ක් වීසාවලින් වගේ හරි මාර්ගයෙන් වගේම විදේශ සේවා එකේ ලියාපදිංචි නොවී නීත්‍යානුකූල නොවන ආකාරයන්වලිනුත් ඇතැමුන් රට ගියා. ඒක නිසා කොතරම් පිරිසක් ගිහින් තියෙනවාද කියලා අපට හරි දත්ත නැති වෙන්නත් පුළුවන්. අපි ඒ ගැන මැතිවරණ කොමිසම එක්කත් කතා කරලා තිබෙනවා. වාර්ෂිකව ලංකාවේ සිදු කරන සංගණනය අනුව ගෙදරක කවුද ඉන්නේ, කවුද රට හැර ගිහින් තියෙන්නේ කියලා හොයාගන්න පුළුවන්. 2022ට කලින් මිලියන 4 ක් පමණ විදෙස්ගතව ඉන්නවා කියලා දල සංඛ්‍යාලේඛනයක් තිබුණා. නමුත් මේ වන විට ඒ ප්‍රමාණය ඊට වඩා බොහෝ වැඩි විය යුතුයි.

මේ කාරණේදී ඒ අයව පොළඹවන්න ඉඩ තියෙනවා කියලා ඇතැම් අය තර්ක කළා. ඒ අයට උගත්කමක් නෑ. ඒ නිසා ඒ රටවල ඉඳලා ඡන්දය දාන එකේ ප්‍රශ්නයක් තියෙනවා කියලා. මම දන්නවා අකුරක්වත් ලියන්න දන්නේ නැති ඇතැම් කාන්තාවන්, ලංකාවේ ප්‍රධාන නගරයකටවත් ගිහිල්ලා නැති ඇතැම් කාන්තාවන් මැදපෙරදිග ගිහිල්ලා අවුරුදු දෙකක් වැඩ කරලා, ගේකුත් හදලා, පවුලත් ගොඩ දාලා, ඒ රටේ භාෂාවත් ඉගෙනගෙන ආපු. රටක් විවිධ දේ අතින් දියුණු වෙන්න ඕනෑ කොහොමද කියලා කියන්න එහෙම අයට අපට වඩා හොඳ දැනුමක් තිබෙනවා කියලා මම හිතනවා. ඒ නිසා ඒ අයට මේ ඡන්ද අයිතිය ලබා දිය යුතුමයි.

අනික් කාරණේ අද වෙනකොට පිටරටක ඉඳන් අපේ රටට ලියුමක් එවන්න තැපැල් ගාස්තුව අධික වෙලා තියෙනවා. ඇතැම් විට රුපියල් 5000 ක් විතර යන අවස්ථා තියෙනවා. ඒ නිසා විදේශ ශ්‍රමිකයින්ගේ ඡන්දය සම්බන්ධයෙන් තැපැල් ඡන්ද ක්‍රමයක් භාවිත කිරීමේ හැකියාවත් අවම මට්ටමකයි තිබෙන්නේ.

අපට දැන් ඉතිරි වෙලා තිබෙන්නේ මාර්ගගත ක්‍රමයට ඡන්දය භාවිත කරන්න ක්‍රමයක් ඔවුන්ට හදලා දෙන්නේ කොහොමද කියලා හොයා බලන්නයි.

ප්‍රියන්ජිත් ආලෝකබණ්ඩාර

මැතිවරණ කටයුතු පිළිබඳ පර්යේෂක

නීතිඥ ඩී.එම්. දිසානායක

ඡන්දයට රෙජිස්ටර් වෙලා ඡන්දය ප්‍රකාශ කරන්න ප්‍රායෝගිකව අවස්ථාව නොලැබෙන ක්ෂේත්‍ර ගණනාවක පුරවැසියෝ ලංකාවේ ඉන්නවා. සෞඛ්‍ය අංශවල වැඩ කරන සේවකයින්, පෞද්ගලික ආරක්ෂක අංශවල වැඩ කරන පුද්ගලයින්, ධීවරයින්, මැතිවරණ නිරීක්ෂකයින්, බන්ධනාගාර රැඳවියන්, රිමාන්ඩ් බන්ධනාගාරගතව ඉන්න පුද්ගලයින් වගේම දිගුකාලීනව රෝහල්ගත රෝගීන්ටත් ඡන්දය දාන්න අවස්ථාව ලැබෙන්නේ නෑ.

ලංකාවේ භික්ෂුණීන් සම්බන්ධයෙන් වෙනම ගැටලුවක් ඇතිවෙලා තියෙනවා. ඔවුන්ට ජාතික හැඳුනුම්පතක් සකස් කර ගැනීමේ ගැටලුවක් ඇති වෙලා තියෙනවා.

ඒ වගේම විදෙස් රැකියාවල නියුතු ලාංකික පුරවැසියන්ට ඇතැම් විට ඡන්ද අයිතිය තිබුණත්, ඡන්දය ප්‍රකාශ කරන්න ඔවුන්ගේ වෘත්තියට අනුව, ඔවුන් සිටින ස්ථානයට අනුව අවස්ථාව ලැබෙන්නෙ නෑ. විශේෂයෙන් මේ විදෙස්ගත රැකියාවල නියුතු ලාංකිකයින් කොයිතරම් ප්‍රමාණයක් සිටිනවාද කියලා නිවැරදි සංඛ්‍යා ලේඛනයක් තාම සකස් වෙලා නෑ. ඒ රටවල පුරවැසිභාවය ලබාගෙන සිටින ශ්‍රී ලාංකිකයෙන් කී දෙනෙක් ඉන්නවාද, නැතිනම් විවිධ කාරණා සඳහා තාවකාලිකව විදෙස්ගතව සිටින පුරවැසියන් කොපමණක් සිටිනවාද කියලා පැහැදිලි සංඛ්‍යා ලේඛන නෑ.

අපිට මතකයි කොවිඩ් ව්‍යාප්තියත් එක්ක කොවිඩ් රෝගය වැළඳුණු රෝගීන්ට ඡන්දය පාවිච්චි කරන්න ක්‍රමවේදයක් තිබුණේ නෑ. දැන් කොවිඩ් රෝගය පාලනය වෙලා තිබුණත් ඒ වගේ හදිසි අවස්ථාවලුත් ඇතිවෙලා පුරවැසියන්ගේ ඡන්දය ප්‍රකාශ කිරීමේ අවස්ථාව නැති වෙන්න පුළුවන්.

ඇමෙරිකාව වගේ රටවල තමන්ගේ පුරවැසියන්ට විදේශයක සිට ඡන්දය ප්‍රකාශ කිරීමට අවස්ථාව හදලා දීලා තියෙනවා. ඔවුන්ට තමන්ගේ තානාපති කාර්යාලයට ගිහිල්ලා තමන්ගේ රටේ පැවැත්වෙන මැතිවරණය සඳහා ඡන්දය ප්‍රකාශ කරන්න අවස්ථාව තියෙනවා. ඒ සඳහා පහසුකම් ලබා දීලා තියෙනවා.

පහුගිය කාලයේ අපේ රටේත් ඇඩ්වාන්ස් වෝටින් වගේ ක්‍රමයක් පිළිබඳ යෝජනාවක් සඳහා කැබිනට් අනුමැතියත් හිමි වෙලා තිබුණා. නමුත් ඒ යෝජනාව එතනින් එහාට ගියේ නෑ. මම දන්න තරමට මැතිවරණ කොමිසම මූලික වෙලා ඒ සඳහා කෙටුම්පතක් සකස් කරල තිබුණා.

මාධ්‍ය සම්බන්ධයෙන් ගත්තහම තිබෙන ප්‍රශ්නය තමයි මැතිවරණයක් එනකම් මැතිවරණ සහ ඡන්ද සම්බන්ධයෙන් තියෙන ප්‍රශ්න ගැන කතා කරන්නේ නෑ. මැතිවරණයක් ආවාට පස්සේ ඒවා විසඳන්න ප්‍රමාණවත් කාලයක් නෑ. මොකද මැතිවරණයක් නැති කාලය තුළ තමයි මේවා පිළිබඳ සාකච්ඡා කරලා ක්‍රමවේද හදන්න ඕනෑ. මැතිවරණයක් ඉවර වුණාමත් අලුත් ආණ්ඩුව, අලුත් ඇමතිධුරයන්, අලුත් මන්ත්‍රීධුරයන් සම්බන්ධයෙන් උණුසුම වැඩිවෙන නිසා ඡන්දය ප්‍රකාශ කරන්න අවස්ථාව නැති පුරවැසියන්ගේ ප්‍රශ්නය පිළිබඳ අවධානය ගිලිහිලා යනවා.

මැතිවරණ ප්‍රතිසංස්කරණ සම්බන්ධයෙන් කාරක සභා පත් කළ අවස්ථා දෙකකදීත් මේ ප්‍රශ්නය පිළිබඳ අවධානය යොමු වුණා. නමුත් මේ ප්‍රශ්නය විසඳන්න නම් සැබෑ දේශපාලන වුවමනාවක් රටට තිබිය යුතුයි. දැන් ක්‍රියාවට නැගිලා තියෙන කැම්පේන් ෆයිනෑන්ස් පනත වුණත් ප්‍රායෝගික වුණේ මැතිවරණයකදී සිදුවන දූෂණ, වංචා අවම කිරීමේ අදහසින් නොවෙයි. මැතිවරණය කල් දමා ගැනීම සඳහා උපාය මාර්ගයක් හැටියට එය හඳුන්වා දුන් නිසයි.

එහෙම නැතුව ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය ශක්තිමත් කරන්න සැබෑ දේශපාලන උනන්දුවක් තිබෙනවා නම් මේක විසඳගන්න බැරිකමක් නෑ. දැනට සකස් කරලා තියෙන කෙටුම්පත වුණත් නීති ගත කරන්න පුළුවන් නම් වටිනවා.

අලුතෙන් පනතක් සම්මත කරගන්න හෝ තිබෙන මැතිවරණ පනතට සංශෝධනයක් ඉදිරිපත් කරන්න මේක වෙලාව නෙමෙයි. මේ ජනාධිපතිවරණයේදී නොහැකි වුණත් එළඹෙන මහ මැතිවරණයේදී, පළාත් සභා මැතිවරණයේදී හෝ පළාත්පාලන මැතිවරණයේදී මේ පුරවැසියන්ට ඡන්දය ප්‍රකාශ කරන්නට පහසුකමක් සලසා දීම ගැන අපි හැමෝම උනන්දු විය යුතුයි. ඊළඟට මැතිවරණයට කලින් අදාළ පාර්ශ්වයන් සාකච්ඡා කරලා ඒ සඳහා අවශ්‍ය නීති සම්මත කරගන්නවා නම් හොඳයි.

පහුගිය කාලේ ඇඩ්වාන්ස් වෝටිං සම්බන්ධයෙන් තරුණ කණ්ඩායමක් මැතිවරණ කොමිසමට යෝජනාවලියක් ලබා දීලා තියෙනවා. එහිදී ඔවුන් විවිධ රටවල තියෙන ඇඩ්වාන්ස් වෝටිං සිස්ටම් ගැන කතා කරලා තියෙනවා. ඒ වගේම දැනට තියෙන තැපැල් ඡන්ද ක්‍රමය තවත් පුළුල් කිරීම ගැනත් එහිදී ඔවුන් අවධානය යොමු කරලා තියෙනවා. දැනට තිබෙන ක්‍රමය අනුව තැපැල් ඡන්දය සඳහා අවස්ථාව තියෙන්නේ මැතිවරණ ක්‍රියාවලියට සම්බන්ධ අයට, ආරක්ෂක අංශවල අයට සහ පොලිසියට පමණයි. මේ ක්‍රමය තවත් පුළුල් කරලා මැතිවරණයක් පැවැත්වෙන දිනයේ තමන්ගේ ඡන්දය ප්‍රකාශ කරන්න අවස්ථාව නොලැබෙන ක්ෂේත්‍රවල පුරවැසියන්ටත් ඡන්දය ප්‍රකාශ කරන්න අවස්ථාවක් හදලා දෙන්න පුළුවන් කියලා ඔවුන් යෝජනා කරලා තියෙනවා.

බහු දින යාත්‍රාවල ධීවරයින් සඳහා තැපැල් ඡන්දය සමහර විට ප්‍රායෝගික නොවෙන්න පුළුවන්. නමුත් බන්ධනාගාර රැඳවියන්ට ඒක හොඳ අවස්ථාවක්. එහිදී බන්ධනාගාර ප්‍රධානියා සහතික කිරීමේ නිලධාරියා හැටියට පත් කරන්න පුළුවන්. අද සෞඛ්‍ය සේවකයින්ගේ ඡන්දය ප්‍රකාශ කිරීම පිළිබඳ ප්‍රශ්නය මතුවෙලා තියනවා. ඔවුන්ටත් තැපැල් ඡන්දය පාවිච්චි කරන්න අවස්ථාව ලබා දෙනවානම් ඒ ඒ රෝහල්වල ප්‍රධාන වෛද්‍යවරයාට සහතික කිරීමේ නිලධාරියාගේ වගකීම පවරන්න පුළුවන්.

ඒ වගේම මැතිවරණ නිරීක්ෂකයින්, මාධ්‍යවේදීන් වගේ අයට දිස්ත්‍රික් මැතිවරණ කාර්යාලයට ගිහිල්ලා ඡන්දය ප්‍රකාශ කරන්න අවස්ථාව ලබා දෙන්න පුළුවන්.

විදෙස්ගත අයගේ ප්‍රමාණය කොපමණද කියලා කියන්න තවම බැරි වුණත් රට ඇතුළේ සිටින පුරවැසියන් සඳහා මෙවැනි ක්‍රම භාවිත කළොත් තවත් ඡන්ද ලක්ෂ දෙකකට වැඩි ප්‍රමාණයක් භාවිත කරන ඡන්ද බවට පත් කරන්න පුළුවන්.

ප්‍රියන්ජිත් ආලෝකබණ්ඩාර

පැෆ්රල් විධායක අධ්‍යක්‍ෂ

රෝහණ හෙට්ටිආරච්චි

ඡන්දය පැවැත්වෙන දිනයට ඡන්ද අයිතිය හිමි පාර්ශ්ව ගණනාවකට ඡන්දය ප්‍රකාශ කිරීම අහිමි වී යාම පළමුවරට සිදුවන අලුත් තත්ත්වයක් නම් නෙමෙයි. මේ පිළිබඳව අපි අවුරුදු 15ක් තිස්සේ කටයුතු කරමින් ඉන්නවා. දේශපාලන පක්ෂවලට, මැතිවරණ කොමිසමට මේ ගැන අපි දිගින් දිගටම කතා කරනවා. ලෝකයේ වෙනත් රටවල තිබෙන අත්දැකීම් අපි ඉදිරිපත් කරලා තියෙනවා. මේ පිළිබඳව අපි පසුගිය වර්ෂයේ රිසර්ච් එකකුත් කළා. අපි මේ ප්‍රශ්නයට මුහුණදෙන ජනතාව කාණ්ඩ කිහිපයකට වෙන් කරගෙන තියෙනවා.

එකක් තමයි ඡන්දය දිනයේ දී පෞද්ගලිකව තමන්ගේ ඡන්ද පොළට යන්න බැරි ජනතාව. දෙවන කොටස තමයි ඡන්දය දිනයේ ඡන්ද පොළට යන්න බැහැ, නමුත් ඡන්දයට කලින් වෙනත් දිනයක දී ගිහින් ඡන්දය ප්‍රකාශ කිරීමට හැකි ජනතාව. තුන්වෙනි කොටස තමයි ඡන්දය පැවැත්වෙන දිනයේ තමන්ගේ ඡන්ද පොළට යන්න බැහැ හැබැයි වෙනත් ස්ථානයකට ගිහින් ඡන්දය ප්‍රකාශ කිරීමට හැකි ජනතාව. හතරවෙනි කොටස තමයි ඡන්ද දිනයේ දී වත් ඡන්දයට කලින් දිනයක දී වත් තමන්ගේ ඡන්ද පොළට හෝ වෙනත් ඡන්ද පොළකට හෝ ගිහින් ඡන්දය ප්‍රකාශ කිරීමට හැකියාවක් නැති ජනතාව. ඡන්ද දිනයේ දී තමන්ගේ ඡන්ද පොළට ගිහින් ඡන්දය ප්‍රකාශ කරන්න බැරි වුණත් ඡන්ද දිනයට කලින් වෙනත් දිනයක දී ඡන්දය ප්‍රකාශ කිරීමට හැකියාවක් තියෙන විශාල පිරිසක් ඉන්නවා රට ඇතුළේ. උදාහරණයක් විදියට මාධ්‍යවේදීන්, මැතිවරණ නිරීක්ෂකයෝ, පෞද්ගලික ආරක්ෂක අංශවල නිලධාරීන්. ඒ වගේම විවාහ මංගල්‍යයක් දිනයේ ඡන්දය ප්‍රකාශ කිරීමේ දිනයත් යෙදිලා තියෙනවා නම්, ඡන්ද දිනයේ අත්‍යවශ්‍ය විදේශගතවීම් යෙදිලා තියෙනවා නම් එවැනි අයට ඡන්දයට කලින් දිනයක් තිබුණොත් ඔවුන්ගේ ඡන්දය ප්‍රකාශ කිරීමට බාධාවක් නැහැ. මේක තායිලන්තය, බංගලාදේශය ඇතුළු තවත් රටවල ක්‍රියාත්මක වෙනවා. මේකට අපි කියන්නේ ඇඩ්වාන්ස් වෝටින් කියලා. ඒ කියන්නේ ඡන්ද දිනයට කලින් දිනයක දී ඡන්දය ප්‍රකාශ කිරීම.

තුන්වෙනි පිරිස විදියට කිව්ව ඡන්ද දිනයේ තමන්ගේ ඡන්ද පොළට යන්න බැහැ, හැබැයි වෙනත් ඡන්ද පොළක දී ඡන්දය ප්‍රකාශ කිරීමට පුළුවන්. උදාහරණයක් විදියට කර්මාන්තශාලාවල රැකියාවෙහි නිරතවන පිරිසට, ගම්වල ඉඳන් රැකියා සඳහා දුර පළාත්වලට පැමිණි අයට. අනුරාධපුරේ කෙනෙක් රැකියාවක් සඳහා කොළඹට ඇවිත් ඉන්නවා නම් ඔහුට ඡන්ද දිනයට අනුරාධපුරයට යන්න බැරි වෙන්න පුළුවන්. නමුත් තමන් රැකියාව කරන සේවා ස්ථානයට ආසන්න ඡන්ද පොළකට ගිහින් ඡන්දය ප්‍රකාශ කරන්න පුළුවන් නම් ඔවුන්ටත් ඡන්දය ප්‍රකාශ කරන්න පුළුවන්. ඒ වගේම තමයි ඡන්ද දිනයේ හෝ ඡන්දයට කලින් වෙනත් දිනයක දී ඡන්දය ප්‍රකාශ කිරීමට අවස්ථාවක් ලැබුණත් ඡන්දය ප්‍රකාශ කිරීමට නොහැකි පිරිසකුත් ඉන්නවා. උදාහරණයක් විදියට පූර්ණකාලීන ආබාධිත වෙච්ච අය, ඡන්ද පොළට යන්න අපහසු වැඩිහිටි අය. ඒ පිරිසටත් විකල්පයක් තියෙනවා. එවැනි අයට ජංගම ඡන්ද පොළවල් ක්‍රියාත්මක කරන්න පුළුවන්. ලෝකයේ ගොඩක් රටවල ජංගම ඡන්ද පොළවල් ක්‍රියාත්මක වෙනවා. ඇෆ්ගනිස්ථානයේ තලෙයිබාන් සිරකරුවන්ටත් ජංගම ඡන්ද මධ්‍යස්ථාන ක්‍රියාත්මක වෙනවා.

රට ඇතුළේ ඉන්න ජනතාවගෙන් ඡන්දය පැවැත්වෙන දිනයට ඡන්දය භාවිත කිරීමට නොහැකිවන පිරිස ලක්ෂ පහත් දහයත් අතර ඉන්නවා කියලා අපි හඳුනාගෙන ඉන්නවා. ඒකට වැඩපිළිවෙළක් හදන්න පුළුවන්. පැෆ්රල් සංවිධානය ඇතුළු තවත් සංවිධාන මේ පිළිබඳව අධ්‍යයනය කරලා වැඩපිළිවෙළක් හදලා තියෙනවා. මේ වෙද්දි එම යෝජනා ක්‍රියාත්මක කිරීමට අදාළ කැබිනට් පත්‍රිකාව දක්වා ගිහින් තියෙනවා. කැබිනට් අනුමැතියත් ලැබිලා තියෙනවා. නමුත් ඒක පාර්ලිමේන්තුවට ගේන්න තවම කටයුතු කරලා නැහැ. ඒක නිසා ඒ යෝජනා නීතියක් බවට පත්වෙලා නැහැ. ඒ වගේම අපි පසුගිය සතියේ රිමාන්ඩ් බන්ධනාගාරගත වූ සිරකරුවන්ගේ ඡන්ද අයිතිය වෙනුවෙන් සිරකරුවන් වෙනුවෙන් පෙනී සිටින සංවිධාන සමග අත්වැල් බැඳගෙන අතරමැදි පෙත්සම්කරුවෙක් විදියට අධිකරණ ක්‍රියාමාර්ගයකට ගියා රිමාන්ඩ් සිරකරුවන්ගේ ඡන්ද අයිතිය ලබා ගන්න.

ඡන්දය අයිතිය හිමි නමුත් විවිධ හේතු නිසා ඡන්දය ප්‍රකාශ කිරීමට නොහැකි රට තුළ සිටින පිරිස වගේම තවත් විශේෂ පිරිසක් ඉන්නවා, ලංකාවේ ඡන්ද අයිතිය හිමි නමුත් විදේශගතව ඉන්න පිරිස. ඡන්දය ප්‍රකාශ කිරීමට නොහැකි විදේශගත පිරිස දළ වශයෙන් මිලියන තුනක් පමණ ඉන්නවා කියලා අපි හඳුනාගෙන ඉන්නවා තියෙන තොරතුරු අනුව. මේ ඉන්න පිරිස ලෝකයේ වෙනත් රටවල ඉන්නවා වගේ අය නෙමෙයි. අපේ රටේ විදේශ  ශ්‍රමිකයෝ කියන්නේ නුපුහුණු කම්කරුවෝ. නුපුහුණු කම්කරුවන්ගේ ඡන්ද අයිතිය ලබා දීම සඳහා ලෝකයේ වෙනත් රටවල බහුලව පාවිච්චි කරන ක්‍රමය පාවිච්චි කරන්න බැහැ. ලෝකයේ වෙනත් රටවල කරන්නේ තානාපති කාර්යාල හරහා ඡන්දය ප්‍රකාශ කිරීමට අවස්ථාව ලබා දෙන එක. ලංකාවේත් ඒ වගේ ඡන්ද පොළවල් ක්‍රියාත්මක වෙනවා වෙනත් රටවලට අදාළව. නමුත් අපේ රටේ විදේශගත පිරිස නුපුහුණු ශ්‍රමිකයන් නිසා සහ අපේ තානාපති කාර්යාල දේශපාලනීකරණය වී තිබෙන නිසා මේ ප්‍රශ්නය ටිකක් සංකීර්ණයි. ඒ නිසා ඒ ප්‍රශ්නයට අදාළව හොඳ වැඩපිළිවෙළක් ඇතුළේ තමයි අපි කතා කරන්න ඕනෑ. නැත්නම් ඒ ඡන්ද අවභාවිත වෙන්න පුළුවන්.

හැබැයි එක පහසුවක් තියෙනවා. අපේ රටේ විදේශගත පිරිස ඉන්නේ රටවල් පහත් දහයත් අතර ප්‍රමාණයක. රටවල් ගණනාවකට බෙදිලා ගිහින් නැහැ. මැදපෙරදිග කලාපයේ රටවල තමයි අපේ අය වැඩිපුර ඉන්නේ. මේ අය නුපුහුණු ශ්‍රමිකයන් නිසා මේ අයට තානාපති කාර්යාලවලට එන්න සමහර විට කිලෝමීටර 1000ක් පමණ වන අවස්ථාත් තියෙනවා. ඒ වගේ වටපිටාවක ඒ අයට එන්න පුළුවන්ද කියන ප්‍රශ්නයත් සැලකිය යුතු ප්‍රශ්නයක්. විදේශගත පුරවැසියන්ගේ ඡන්ද අයිතිය සුරක්ෂිත කිරීම ගැන අපි ප්‍රතිපත්තියක් හැටියට එකඟ වෙනවා. හැබැයි විධිමත් ක්‍රමවේදයකින් තොරව ක්‍රියාත්මක කරන්න හැදුවොත් ඔවුන්ගේ ඡන්දය අවභාවිත වෙන්න පුළුවන්. නමුත් රට ඇතුළේ ඉන්න ඡන්දය ප්‍රකාශ කිරීමට නොහැකිවන පිරිසට ඡන්දය ප්‍රකාශ කිරීම සඳහා කඩිනමින් ක්‍රියාත්මක විය යුතු බව අපි හිතනවා.

අසංකා සංජීවනී