ජනාධිපතිවරණ උණුසුම සමග මේ දිනවල විවිධාකාර ජනමත සමීක්ෂණ වාර්තා සාම්ප්‍රදායික මාධ්‍ය තුළ මෙන්ම නව මාධ්‍ය අවකාශ තුළත් පළවෙමින් තිබෙනවා. මෙසේ පළවෙන සමීක්ෂණ වාර්තා විශ්වසනීය ද යන්න ප්‍රධාන ගැටලුවක්. මෙම ගැටලුව පිළිබඳව අප වෙරිටර් රිසර්ච් ආයතනයේ විධායක අධ්යක්ෂ ආර්ථික විද්‍යාඥ ආචාර්ය නිශාන් ඩි මෙල් සමග සාකච්ඡා කළා.
මැතිවරණ උණුසුමත් එක්ක ජනමත සමීක්ෂණ බොහෝ ප්‍රමාණයක් සිද්ධවෙන බව පෙනෙනවා. එහි ප්‍රතිඵලත් එක්ක විශාල සංවාදයනුත් සමාජයේ හටගනිමින් තිබෙනවා. ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී රටක යහ-පැවැත්මට ජනමත සමීක්ෂණ කියන දේ කොතරම් දුරට වටිනවාද?
ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය යනු කුමක්ද කියලා ඇහුවොත්, ඡන්දය කියන්නේ එහි කොටසක් විතරයි. ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය කියන්නේ ජනතාවගේ වුවමනාකම්, අදහස් නියෝජනය වෙන විදිහට, රටක තීරණ ගැනීමේ ක්‍රමවේදය. රටක වර්තමානයත් අනගාතයත් සුබවාදී වෙන විදිහට ජනතාවගේ අදහස් සහ අවශ්‍යතා තෝරාගෙන තීරණ ගැනීමේ යහපත් ක්‍රමයක් විදිහටත් ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය අර්ථ දක්වන්න පුළුවන්.
ඡන්දයකදී හැම පළාතකින්ම මන්ත්‍රීවරුන් තෝරගෙන අපි ඔවුන් පාර්ලිමේන්තුවට එවන්නේ ඇයි? ඔක්කොම කොළඹින් යවන්නේ නෑ. මුළු රටේම ජනතාවගේ මතය නියෝජනය විය යුතුයි. රටක් වශයෙන් හැමෝගෙම අදහස් නියෝජනය වෙන්න අවශ්‍යයි. යම් විදිහට සාකච්ඡා මාර්ගයෙන් ඒ අදහස් පුළුවන් තරම් තාර්කිකව සාධාරණව එකතු කරලා තීරණ ගැනීම අවශ්‍යයි. එතකොට අපි ඒ ජනමතය හොයන්නේ මනින්නේ කොහොමද? අනෙක් පැත්තට කොළඹ මිනිස්සු හිතන විදිහෙන් රටේ සමස්ත අදහස දැනගන්න අමාරුයි.
ජනතාවගේ අදහස් තෝරාගන්න බලන ක්‍රම කීපයක් තියෙන්න පුළුවන්. සිවිල් සමාජය හරහා ඒක කරන්න පුළුවන්. මාධ්‍යවේදීන් හරහා ඒක කරගන්න පුළුවන්, මන්ත්‍රීවරුන් තමන්ගේ කොට්ඨාසයේ ජනතාවට සවන් දීලා ඒ හරහා පුළුවන්. ඒ සේරම තිබියදී ඊට වඩා වෙනස් ක්‍රමයක් තමයි ජනමත සමීක්ෂණය කියලා කියන්නේ. ඒක විද්‍යාත්මක ක්‍රමයක්. ඒකට නිශ්චිත තාක්ෂණයක් තිබෙනවා. එහෙම බැලුවාම ජනමත විමසුම් සමීක්ෂණ කියන්නේ ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදයේ වැදගත් අංගයක්.
අපි මෙහෙම හිතමු, මාධ්‍යවේදියෙක් පුරවැසියෙකුට ප්‍රශ්නයක් යොමුකළාම ඔහු ඊට දෙන උත්තරය හරහා ජනතාවගේ අදහසක් එළියට ගන්න පුළුවන්. ඒත් සමීක්ෂණ කියන්නේ ඊට වඩා වෙනස් දෙයක්. සමීක්ෂණයකදී විශ්වසනීයත්වය වගේම සමබරතාවත් ඉතාමත් වැදගත්.
ලෝකයේ බොහෝ රටවල් පවත්නා ආණ්ඩුව ජනතාව අතර ජනප්‍රියද බලන්න සමීක්ෂණ කරනවා. ඒක කෙතරම් වැදගත් ද?
බොහෝ රටවල මේක කරනවා. දැන් අපිත් කරනවා ‘රට හිතන හැටි කියලා’ සමීක්ෂණයක්. එතැනදී අපි සමස්ත ආණ්ඩුවේ ක්‍රියාකාරීත්වය ගැන ජනතාව හිතන්නේ කොහොමද කියන එක තමයි සොයාබලන්නේ. ජනතාවගේ ප්‍රතිචාරය ආණ්ඩුව දැනගත යුතුයි. මොකද ජනතාව තුළ ආණ්ඩුව කෙරෙහි තියෙන්නේ කලකිරීමක් ද තරහක් ද ප්‍රශ්නයක් ද කියන එක ආණ්ඩුව දැනගන්න එක හොඳයි. සමීක්ෂණයකින් හැම හේතුවක්ම එළියට එන එකක් නෑ. හැබැයි ආණ්ඩුවට තේරුම් ගන්න පුළුවන් අපි යන මාර්ගයේ මොකක් හෝ වැරැද්දක් තියෙනවා කියන දේ. අපි තව ටිකක් ජනතාවට සමීප වෙන්න අවශ්‍යයි කියන දේ තේරුම් ගන්න පුළුවන් මේ හරහා. අපි ගැන තියෙන කනස්සල්ල කුමක් ද කියන එකට ප්‍රථම සංඥාව තමයි ජන මත සමීක්ෂණයකින් එළියට එන්නේ. ඒ අර්ථයෙන් ඒක ඉතාමත් වැදගත් කියලයි මට හිතෙන්නේ.
ජනමත සමීක්ෂණයේදී සිද්ධ වෙන්නේ ජනතාවගේ යම් නියැදියක් අරගෙන, ඔවුන් අපි ඉදිරිපත් කරන ප්‍රශ්න ගැන මොකද හිතන්නේ කියන දේ සොයාබැලීම. 1000ක වගේ නියැදියක් හිතන හැටි හොයලා, ඒකෙන් සමස්ත ජනගහනයම හිතන්නේ මෙන්න මෙහෙමයි කියලා අපිට කියන්න පුළුවන් ද? අපි කොහොමද එහෙම කියන්නේ? මොකද්ද ඒ යාන්ත්‍රණය?
මම මේ ප්‍රශ්නයට ඔබට එකින් එක උත්තර දෙන්නම්. මම හිතන්නේ සමීක්ෂණයක් කිරීමේදී අපි ක්‍රියාත්මක විය යුතු Good practice කියලා දේවල් ටිකක් තියෙනවා. මම මේ කියන්න යන කතාව මාධ්‍යවේදීන්ට ඉතාමත් වැදගත්. මොකද ඔවුන් සමීක්ෂණ වාර්තාවක් තමන්ගේ මාධ්‍යයේ පළ කරනකොට ඔවුන් මේ කරුණු පහ පිළිබඳව සැලකිලිමත් වෙන්න ඕනෑ. ඒක ඉතාමත් වැදගත්. මේ කරුණු පහ සාක්ෂාත් වෙනවා නම් විතරයි ඒ සමීක්ෂණය නිවැරදි සහ විශ්වාසදායක වෙන්නේ.
මම ඉංජිනියර් කෙනෙක් නම් අපි ලොකු පාලමක් හදනවා කියලා හිතමු. මම කියනවා සැතපුමක් අස්සේ කණු 10ක් එනවා කියලා. ඔයා මගෙන් අහනවා කණු 10ක් දාලා ඇති ද, මේක කඩාගෙන වැටෙන්නේ නැද්ද කියලා. කණු 20කින් කරන්න බැරිද, මට බයයි කියලත් ඔයා කියන්න පුළුවන්. එතකොට මම දෙන උත්තරේ මොකද්ද? මම ඔබට කියනවා මේක තාක්ෂණික වැඩක්, අපි ඉංජිනේරු විද්‍යාව ඉගෙනගන්නකොට මේවා හොඳට අධ්‍යයනය කරලා තිබෙනවා. ඒ අධ්‍යයනයන්වලට අනුව තමයි මේ තීරණය ගත්තේ කියලා.
සමීක්ෂණයකදි නියැදි තෝරනකොටත් එහෙමයි. නියැදිය ඉතාමත් වැදගත්. ඔබ ඇහුවා සමස්ත ජනගහනය හිතන විදිහ 1000ක නියැදියකින් කියන්න පුළුවන් ද කියලා. නෑ, නියැදිය තීරණය කිරීමේ විද්‍යාත්මක ක්‍රමයක් තිබෙනවා. ඒ ක්‍රමය පිළිපැද්දාම මට කියන්න පුළුවන් මොකද්ද සාම්පල් සයිස් එක කියලා. අද සමහර වෙබ් අඩවි තියෙනවා අපි ඒකට දත්ත ඇතුල් කළාම අපි කරන්න යන සමීක්ෂණය මෙන්න මේකයි කියලා, ඔවුන් අපිට සාම්පල් සයිස් එක දෙනවා.
ඊළඟට වැදගත්ම කාරණය තමයි ආන්තික දෝෂය (margin of error) කියන දේ. අපි මෙහෙම හිතමු යම් සමීක්ෂණයක නියැදියෙන් යම් ප්‍රශ්නයකට ලැබෙන සාමාන්‍ය පිළිතුර සමස්ත ජනගහනයේ සාමාන්‍ය පිළිතුරෙන් කොපමණ වෙනස් විය හැකි ද යන්න පිළිබඳ මිනුමට තමයි අපි කියන්නේ ආන්තික දෝෂය කියලා. එය කුඩා වන තරමට නියැදිය සඳහා ලැබෙන ප්‍රතිඵලය සමස්ත ජනගහනය සඳහා ලැබිය හැකි ප්‍රතිඵලයට වඩාත් ආසන්න වෙනවා.
යම් නියැදියකින් 50%ක්, ප්‍රතිශත ලකුණු (+/-) 5ක ආන්තික දෝෂයක් සහිතව එක්තරා දේශපාලන අපේක්ෂකයෙකුට සහාය දක්වන බව සමීක්ෂණයකින් පෙන්නුම් කළා කියලා හිතන්න. එතකොට එම අපේක්ෂකයාට සහාය දක්වන ප්‍රමාණය සමස්ත ජනගහනයෙන් 45% සහ 55% අතර වන බවට අපේක්ෂා කෙරෙන බව තමයි මේ කියන්නේ. ආන්තික දෝෂය (+/-) ප්‍රතිශත ලකුණු 3ක් පමණක් නම්, සමස්ත ජනගහනයෙන් එම අපේක්ෂකයාට සහාය දක්වන ප්‍රතිශතය තවත් පටු වෙනවා. එතකොට 47% සහ 53% අතර පවතිනවා ඇති කියලා තමයි හිතන්න පුළුවන්.
ඊළඟ කරුණ තමයි විශ්‍රම්භ මට්ටම (confidence level) කියන දේ. සමස්ත ජනගහනයෙන් ප්‍රශ්න විමසීමෙන් ලැබෙන ප්‍රතිඵල ද නියැදියට තෝරා ගන්න ලද ජනගහනයෙන් ලැබෙන “ප්‍රතිඵල පරාසය” තුළම තියෙනවා කියලා අපිට ඇති කරගන්න පුළුවන් විශ්වාසය පිළිබඳ මිනුමට අපි කියනවා විශ්‍රම්භ මට්ටම කියලා. මේ වෙලාවේ “ප්‍රතිඵල පරාසය” කියන්නේ නියැදියේ සාමාන්‍ය අගයෙන් ආන්තික දෝෂය අඩු කළ විට ලැබෙන අගයේ සිට නියැදියේ සාමාන්‍ය අගයට ආන්තික දෝෂය එකතු කළ විට ලැබෙන අගය දක්වා දිවෙන පරාසයට. තෝරා ගත් නියැදිය ලබා දෙන ප්‍රතිඵලය ආන්තික දෝෂය තුළ පැවතීමේ සම්භාවිතාව, එනම්, සමස්ත ජනගහනයෙන්ම ලද හැකි ප්‍රතිඵලයට සමාන වීමේ සම්භාවිතාව තමයි අපි මෙයින් විස්තර කරන්නේ.
සමීක්ෂණ වාර්තාවක් එළියට දානකොට අපිට මේ ආන්තික දෝෂය සහ විශ්‍රම්භ මට්ටම වාර්තා වෙන්න අවශ්‍යයි. ඒක නැතිව අපිට මේක ගැන කියන්න බෑ. හොඳ මාධ්‍යවේදියෙක් කියන්නේ කියන දේ නිකං ඔහේ ලියාගන්න කෙනෙක් නෙවෙයි. එතකොට ඔහු අහන්න ඕනෑ මේ සමීක්ෂණයේ ආන්තික දෝෂය කොච්චරයිද? විශ්‍රම්භ මට්ටම කොච්චරයිද? කියලා. මේ අගයන් දෙක දුන්නාම අපිට සාම්පල් සයිස් එක හොයාගන්න පුළුවන්. හොඳ ටෙක්නිකල් වෙබ්සයිට් එකකට ගිහිං මේ දත්ත ඇතුල් කළාම ඔවුන් ඔබට සාම්පල් සයිස් එක දෙනවා.
අනෙක් පැත්තෙන් අපි සමීක්ෂණය සඳහා නියැදිය තෝරාගත් ක්‍රමය සහ මොන තැන්වලින්ද, ගත්තේ මොන දිනවලද ගත්තේ කියන එක කියන්න ඕනෑ. ගිය අවුරුද්දේ අරගෙන ඒක මේ අවුරුද්දේ කියනවා නම් ඒක බොහෝ සෙයින් වෙනස් වෙලා තියෙන්න පුළුවන්. මම වෙරිටේ ආයතනයේ සේවකයින්ගේ දළ උස සොයන්න සමීක්ෂණයක් කරනවා කියලා හිතන්න. එතකොට මම 70ක් දෙනාගෙන් 10 දෙනෙක්ගේ සාම්පල් එකක් එක කාමරේකින් එක ගානේ ගන්නවා. මම ඇස් දෙක වහගෙන ගිහිං තමයි මේ කෙනා තෝරගන්නේ. මොකද මම ඇස් ඇරගෙන ගත්තොත් එතකොට මට උසම අය විතරක් හම්බවෙන්න පුළුවන්. එතකොට ප්‍රතිඵලය නිවැරදි වෙන්නේ නෑ. මම මගේ ඉංග්‍රීසි කතාකරන යාළුවන්ගෙන් ගත්තාය කියලා හිතමු. එතකොටත් ප්‍රතිඵලය නිවැරදි වෙන්නේ නෑ. ඒ නිසා සාම්පල් එක තෝරාගන්නා ක්‍රමය ඉතාමත් වැදගත්.
අනෙක් පැත්තෙන් අපි ඒක කොහොමද තෝරාගත්තේ කියලා කියන්න ඕනෑ. ඒකත් වැදගත් කාරණයක්. සසම්භාවී නැත්තං රැන්ඩම් විදියට තමයි මේ නියැදිය තෝරගන්න ඕනෑ. රටක දිස්ත්‍රික්ක කීපයක ගන්නවා නම් අපි ජනගහන අනුපාතයට අනුව තමයි ගන්නේ. ග්‍රාමසේවක වසම් අනුව ගන්න පුළුවන්. පාරක් තෝරාගන්නකොට ඒකත් එහෙමයි. ඊට පස්සේ අපි හිතමු අපි ඒ පාරේ ගෙවල්වල සිටින පුද්ගලයින් හමුවෙන්න යනවා කියලා, අපි ඒක වම් අත පැත්තෙන් පටන් ගත්තොත් ගෙවල් 10ක් ගියාට පස්සේ අපි ආයෙත් දකුණු අත පැත්තෙන් පටන් ගන්නවා. මේ විදිහට අපි යම් ක්‍රමයකට තමයි මේ සමීක්ෂණ කරන්නේ.
ඊළඟට වැදගත්ම කාරණය තමයි මොකද්ද අහපු ප්‍රශ්නය කියන දේ වාර්තා විය යුතුයි. ප්‍රේක්ෂකයාට තේරෙන්න ඕනෑ මේක තමයි අහපු ප්‍රශ්නය, මේවා තමයි තෝරාගන්න තිබුණ උත්තර කියලා. මොකද අපිට ප්‍රශ්න අහන ආකාරයෙන් උත්තරය සඳහා පෙළඹවීමක් ඇති කරන්න පුළුවන්. ඒ කියන්නේ අපි ප්‍රශ්නය රාමු කරන ආකාරයෙන් පිළිතුර වෙනත් පැත්තකට යොමුකරන්න පුළුවන්.
අපි මෙහෙම කිව්වොත්, විශාල අරගලයක් තිබිලා තියෙනවා, හැමෝම රටේ දූෂණය ගැන කරදර වෙලා තියෙනවා, හැබැයි ආණ්ඩුව වෙනස් වුණෙත් නෑ, ඡන්දයක් තිබුණෙත් නෑ, ඉතිං ඔබ දැන් පවතින ආණ්ඩුව ගැන හිතන්නේ කුමක්ද කියලා ඇහුවොත් මොකද්ද ලැබෙන්න පුළුවන් උත්තරේ? රාමුවක් හදලා තියෙනවා සෘණාත්මක උත්තරයක් ගන්න. එතකොට අපි ඒක වාර්තා කරන්න ඕනෑ. අඩුගානේ මේ පුද්ගලයා මෙහෙම හරවන්න රාමුවක් දීලා තමයි මේ ප්‍රශ්නය අහලා තියෙන්නේ කියලා. එතකොට ග්‍රාහකයාට කියවන්නාට තේරෙනවා.
රටවැසියෙක් විදිහට වර්තමාන ආණ්ඩුව ගැන හිතන්නේ කුමක්ද කියලා අහන්නත් පුළුවන්. එතකොට ඒක ටිකක් නියුට්‍රල්. එතකොට එතැන රාමුවක් හදන්නේ නෑ. එනිසා අහපු ප්‍රශ්නය නිසි ලෙස මුද්‍රණය වී වාර්තාවීම ඉතාමත් වැදගත්. අපිට කවුරුහරි සමීක්ෂණ වාර්තාවක් කියනකොට, හොඳ මාධ්‍යවේදියෙක් නම් කියන්න ඕනෑ අනේ කරුණාකරලා ඔබ අහපු ප්‍රශ්නයයි, ඒ ප්‍රශ්නයට ලකුණු කරන්න පුළුවන් උත්තර විදිහට ඔබ දුන්නු උත්තරයි අපිට කියන්න කියලා. ඒක ඉතාමත් වැදගත්.
අනෙක් පැත්තෙන් ප්‍රශ්න අහන පුද්ගලයා නිසාත් උත්තරය වෙනස් වෙන්න පුළුවන්. යූඑන්පී මන්ත්‍රීවරයෙක් ඇහුවොත් ඔයා මේ පාර ඡන්දය දෙන්නේ කාටද කියලා, මොකද්ද ඒ මනුස්සයා දෙන්න පුළුවන් උත්තරේ. ඔහු අනිවාර්යයෙන් කියාවි ඔබගේ පක්ෂයට තමයි කියලා. ඒ නිසා අහන ප්‍රශ්නය වගේම අසන්නේ කවුද කියන එකත් ඉතාමත් වැදගත්.
ඊළඟට මේ වගේ සමීක්ෂණ ප්‍රතිඵලයක් ආවාම අපි අහන්න ඕනෑ මොන ආයතනයෙන්ද මේක කළේ කියන එක. ඒක ඉතාමත් වැදගත්. කවුද මේ සමීක්ෂණයේ වගකීම ගන්නේ කියන එකත් එක්ක ඒ සමීක්ෂණයේ විශ්වාසය රැඳිලා තියෙනවා. එතකොට මාධ්‍යවේදීන් මේවා පබ්ලිෂ් කරනකොට අනිවාර්යයෙන් ඒ ආයතනය ගැන විස්තරයක් පළකරන්න අවශ්‍යයි. ඒ නිසා ජනමත විමසුමක සමීක්ෂණයක නිර්වද්‍යතාවට මාධ්‍යයේ හැසිරීම ඉතාමත් වැදගත් කියලයි මට නම් හිතෙන්නේ.
