මේ දිනවල ජනාධිපතිවරණය කේන්ද්‍රකොට ගෙන සිදුවන දේශපාලන සාකච්ඡාවල, රටට බෙහෙවින් ප්‍රයෝජනවත් වීමේ විභවතාව ඇති එක් මාතෘකාවක් මතුවී තිබේ. එය නම් ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය සහ ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී ආණ්ඩු කිරීමේ ක්‍රියාවලිය සමාජයේ පහළම ග්‍රාමීය මට්ටමට ගෙන යා හැක්කේ කෙසේද යන්නයි. ජාතික ජන බලවේගයේ අනුරාධපුරයේ පැවැති මැයි දින රැලියේදී ලාල් කාන්ත මහතා කළ කථාව පිළිබඳ පුවත්පත් වාර්තාවලින් කියා තිබුණ, පහළ මට්ටමට රාජ්‍ය බලය ගෙනයාම පිළිබඳ අදහස වටා මෙම සාකච්ඡාව ආරම්භ වී තිබේ. මාධ්‍ය වාර්තාවලට අනුව දැනට සාකච්ඡාවට භාජනය වන්නේ ලාල් කාන්ත මහතා පළ කර ඇති පහත සඳහන් අදහස්ය.
- ලංකාවේ නියෝජන ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය වගේම ඍජු ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී ක්‍රමවේදයක් ඇති කළ යුතුයි.
- විධායක බලය පාර්ලිමේන්තුව හරහා බිහි කළ යුතු ක්‍රමවේදයක් නිර්මාණය කළ යුතුයි.
- ගමේ බලය ගමට ලැබෙන ක්‍රමයක් ඇතිකළ යුතුයි.
- නීති පැනවීමේ හා යුක්තිය පසිඳලීමේ එනම් අධිකරණ බලය ග්‍රාමීය මට්ටමට ලබා දිය යුතුයි.
මේ අදහස් හතර අතරින් දැනට විවාදාත්මක කරුණක් බවට පත්වී තිබෙන්නේ, අධිකරණ බලය ග්‍රාමීය මට්ටමට විමධ්‍යගත කිරීම පිළිබඳ අදහසයි. මගේ අදහස නම් ලාල්කාන්ත මහතා ඉදිරිපත් කර ඇති මෙම කාරණා හතරම තරමක් හෝ බැරෑරුම් සාකච්ඡාවකට භාජනය කළ යුතු සහ භාජනය කළ හැකි ඒවාය යන්නයි. ඉහත යෝජනා හතරේම වැදගත් සංකල්පීය අර්ථ තිබෙන බව පළමුවෙන් කිව යුතුව තිබේ. පළමුවැනි යෝජනාවේ සංකල්පීය අර්ථය නම්, ලංකාවේ නියෝජන ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදයේ අර්බුදය පිළිබඳ පසුබිම තුළ ඍජු ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී අංග මගින්, ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය පුරවැසියන්ගේ බලය ශක්තිමත් කිරීමට අවශ්‍ය පරිදි ශක්තිමත් කරන බවයි. දෙවැනි යෝජනාවෙන් කියැවෙන්නේ, වර්තමානයේ ජනාධිපතිවරයා නම් තනි පුද්ගලයා අත කේන්ද්‍රගත වී තිබෙන අත්තනෝමතික බලය පාර්ලිමේන්තුවට වග කියන බවට පත්කිරීම යැයි අනුමාන කළ හැකිය. තෙවැනි යෝජනාවේ සංකල්පීය පදනම නම්, ආණ්ඩු ක්‍රමයේ ජනතාවට වඩාත් කිට්ටු පහළම ඒකක ශක්තිමත් කරන ‘ග්‍රාමීය ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය’ සවිබල ගැන්වීමයි. සිව්වැනි යෝජනාව මහජනතාවගේ පරමාධිපත්‍යයේම අංගයක් වන අධිකරණ බලය ග්‍රාමීය මට්ටමට ගෙනයාමයි. එක් එක් සංකල්පීය අර්ථවලට සම්බන්ධ කරමින් එම යෝජනා හතර ගැන විමසා බැලීම එම කරුණු ගැන දැනටමත් ඇරඹී ඇති විවාදය ගැඹුරු කිරීමට දායක වනු ඇත.
ඍජු ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදයේ අදාළත්වය
ලංකාවේ පවත්නා නියෝජන ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය බරපතළ අර්බුදයක පවතින්නේය යන්න අලුත් ප්‍රවෘත්තියක් නොවේ. එය අප රටේ පුරවැසියන් ප්‍රත්‍යක්‍ෂයෙන් අවබෝධ කරගෙන තිබෙන දේශපාලන යථාර්ථයකි. පාර්ලිමේන්තුව, පක්ෂ ක්‍රමය සහ නියෝජන ආයතනවල බරපතළ පරිහාණිය 2022 වසරේ පුරවැසි අරගලය තුළින්ද ඉතා දැඩි ලෙස සාකච්ඡා වූ මාතෘකාවකි. ඍජු ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී විකල්ප පිළිබඳ යෝජනාවද අරගලයේ සාකච්ඡා තුළින් මතු විය. ලංකාවේ ප්‍රධාන දේශපාලන පක්ෂ කිසිවක් හෝ නියෝජන ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදයේ මෙම අර්බුදය ගැන අවබෝධයක් තිබෙන බව පෙන්වා නැත. එබැවින් ඍජු ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී විකල්ප ගැන සිදුවන සාකච්ඡාවකට එම ප්‍රතිෂ්ඨාපිත දේශපාලන පක්‍ෂවලින් ප්‍රමාණවත් ප්‍රතිචාරයක් ලැබෙනු ඇතැයි සිතිය නොහැකිය.
සාමාන්‍යයෙන් ඍජු ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී විකල්ප ඒවා පවතින රටවල හඳුන්වා දී තිබෙන්නේ, නියෝජන ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය නැති කිරීමට නොව එහි ඇති ප්‍රධාන අඩුපාඩුවලට පිළියම් ලෙස ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය ශක්තිමත් කිරීමේ මාධ්‍යය ලෙසය. ප්‍රධාන වශයෙන් ඇමරිකාව ප්‍රමුඛ ඍජු ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී විකල්ප තිබෙන රටවල ඇති යාන්ත්‍රණ පහත සඳහන් ඒවාය.
- මහජන නියෝජිතයන් ඡන්දදායකයන් දී ඇති වරම උල්ලංඝනය කරන විට, ඔවුන් ආපසු කැඳවීමේ බලය ඡන්දදායකයන්ට ලබාදීම.
- ජනමත විචාරණය යන යාන්ත්‍රණය තුළින් නීති පැනවීමේ බලය මහජනතාවට ඍජුව ලබාදීම
- ආණ්ඩුවේ ප්‍රතිපත්ති මහජන ඡන්දයක් මගින් යෝජනා කිරීමේ බලය පුරුවැසියන්ට ලබාදීම.
මේවා ස්වාධිපත්‍යධාරී යැයි ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී න්‍යාය සහ මතවාදය තුළ සැලකෙන මහජනතාවට, සුළු වශයෙන් හෝ ව්‍යවස්ථාදායක, විධායක සහ නියෝජන බලය ඍජුව ලබාදීමේ යාන්ත්‍රණයි. ඒවා ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය ගැඹුරු සහ ශක්තිමත් කිරීමේ මිස, ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය දුර්වල කිරීමේ යාන්ත්‍රණ නොවේ. එහෙත් ඒවාට විරුද්ධ වන්නේ ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය පිළිබඳ ගතානුගතික ලිබරල්වාදී සහ ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවාදී අදහස් තිබෙන දේශපාලනඥයන් සහ නීති විශාරදයන්ය. ලංකාවේ සන්දර්භය තුළ ඍජු ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී යාන්ත්‍රණ පළමුවෙන් ජාතික මට්ටමෙන් හඳුන්වා දීම දුෂ්කර වනු ඇත. ප්‍රධාන හේතුව ඒවා ක්‍රියාත්මක කිරීම පිළිබඳ ප්‍රායෝගික ගැටලුය. වඩාත් සුදුසු පියවර වනු ඇත්තේ ඒවා ප්‍රාදේශීය සභා, නගර සභා මෙන්ම පළාත් සභාද යන සාපේක්‍ෂ වශයෙන් කුඩා නියෝජන ආණ්ඩුකරණ ආයතන ආශ්‍රයෙන් පළමුව ක්‍රියාත්මක කිරීමයි. එවිට, ඒවා පිළිබඳ අත්දැකීම්වලින් පාඩම් ඉගෙන ගත හැකි වනවා පමණක් නොව, අප රටේ සමහර පක්ෂ සහ නීතිවේදී කණ්ඩායම් අතර තිබෙන සැකය සහ බිය දුරුකර ගැනීමටද ආධාර වනු ඇත.
ආණ්ඩු බලය පහළම ඒකකවලට වැඩිපුර දීම
පළාත් පාලනය (Local Government) පිළිබඳ නූතන ප්‍රවේශයේ ඇති එක් වැදගත් අදහසක් නම් ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය ගැඹුරු කිරීම සඳහා ස්වයං-පාලන බලය පහළම මට්ටමේ ආණ්ඩුකරණ ඒකකවලට ලබාදීමයි. ඉංග්‍රීසියෙන් SUBSIDIARITY PRINCIPLE යනුවෙන් හඳුන්වන මෙම ප්‍රවේශය යුරෝපා සංගමයේ බොහෝ සාමාජික රටවල ඉතා ඉහළින් සැලකෙන ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී මූලධර්මයකි. ‘ග්‍රාමීය ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී ආණ්ඩුකරණය’ (Local Democracy) ශක්තිමත් කිරීම එහි ප්‍රධාන අරමුණයි. ‘ගමේ බලය ගමට ලැබෙන ක්‍රමයක් ඇති කළ යුතුය’ යන ලාල් කාන්ත මහතාගේ යෝජනාව මෙම සබ්සිඩියැරිටි සංකල්පයේ අර්ථය පිළිබිඹු කරන්නකි.
සබ්සිඩියැරිටි මූල ධර්මය ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී ආණ්ඩුකරණ න්‍යායට පැමිණියේ ග්‍රාමීය ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය ශක්තිමත් කිරීමටත්, පුරවැසියන් ආණ්ඩුකරණ ක්‍රියාවලියට ඍජුව සම්බන්ධ කර ගැනීමටත්, පවත්නා පළාත් පාලන ක්‍රමයේ දුර්වලතාවලට පිළියම් වශයෙනි. මහින්ද රාජපක්‍ෂ මහතා ජනාධිපතිව සිටියදී පළාත් පාලන අමාත්‍යාංශයෙන් පළ කරන ලද පළාත් පාලන ප්‍රඥප්තියේද මෙම සබ්සිඩියැරිටි මූලධර්මය යෝජනා කර තිබිණ. එහිදීද අදහස් කරන ලද්දේ මහජනතාවට වඩාත් කිට්ටු පළාත් පාලන ආයතනවලට වැඩි බලතලත්, ජනතා සහභාගිත්වය සහතික කරන යාන්ත්‍රණත් ලංකාවේ පළාත් පාලන ක්‍රමයේ මූලධර්ම ලෙස පිළිගැනීමයි. එබැවින් ජාතික ජන බලවේගයේ සාමාජිකයකු යෝජනා කළ නිසාම එම අදහස් ප්‍රතික්‍ෂෙප කළ යුතු නැත. කළ යුත්තේ එය ආණ්ඩුක්‍රම ප්‍රතිසංස්කරණ ක්‍රියාවලියට ඇතුළත් කිරීම ගැන සාකච්ඡා කිරීමයි.
අධිකරණ බලය ග්‍රාමීය මට්ටමට ගෙනයාම
මෙය ලාල් කාන්ත මහතාගේ යෝජනාවලින් ඉතාම විවාදසම්පන්න අදහසයි. එහෙත් එය එක් වරම ප්‍රතික්‍ෂෙප කරන්නේ නැතිව, බැරෑරුම්ව සිතා බැලිය යුත්තකි. පළමුවෙන්ම කිව යුත්තේ ග්‍රාමීය මට්ටමේ අධිකරණ ආයතන ලංකාවට ආගන්තුක නැති බවයි. යටත් විජිත කාලයේ තිබුණ ‘ගම් සභා උසාවි‘ නිදසුනයි. දෙවැනි කරුණ නම්, ලාල් කාන්ත මහතා අදහස් කරන්නේ ග්‍රාමීය මට්ටමේ පහළම ආණ්ඩුකරණ ආතතනවලට නීති සම්පාදනය කිරීමේත්, යුක්තිය පසිඳලීමේත් බලය ලබාදෙන බවයි. ගම් සභා, ප්‍රාදේශීය සභා වැනි පළාත් පාලන ආයතනවලට තිබෙන්නේ නීති පැනවීමේ බලයක්ම නොවේ. එහෙත් අධිකරණ බලය ග්‍රාමීය මට්ටමට විමධ්‍යගත කිරීම සැලකිල්ලට ලක්විය යුතු, එහෙත් ගැඹුරට සාකච්ඡා කළ යුතු අදහසකි. එයට ප්‍රධාන හේතුව අධිකරණ බලය ග්‍රාමීය මට්ටමට විමධ්‍යගත කිරීම, පුරවැසි නිදහස සහ අයිතිවාසිකම් ආරක්‍ෂා කිරීමේ ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාමය මූලධර්මය ඇතුළත එය සිදු කිරීමේ අභියෝගයයි.
ඉන්දියාවේ ‘න්‍යාය පංචයාත්‘ නමින් ග්‍රාමීය මට්ටමේ උසාවි ක්‍රමයක් තිබේ. න්‍යාය පංචයාත්වලට නීති පැනවීමේ බලයක් නැත. ඒවාට ඇත්තේ දේපොළ, ඉඩම් සහ පවුල් ආරාවුල් වැනි සිවිල් කාරණාද, සුළු සුළු අපරාධ කාරණාද සම්බන්ධ ඉතා සීමිත අධිකරණ බලයකි. වැරදිකරුවන්ට රුපියල් සියය දක්වා දඩ නියම කිරීමේ බලය න්‍යාය පංචයාත්වලට තිබුණද, පුද්ගලයන් සිරගෙට යැවීමේ බලය ඒවාට නැත. ‘න්‍යාය’ යන හින්දි වචනයේ අර්ථය ‘යුක්තිය’ යන්නයි. එබැවින් ‘න්‍යාය පංචයාත්’ යනු ග්‍රාමීය ප්‍රජාවගේ මට්ටමෙන් ප්‍රජා නායකයන්ගේ මූලිකත්වය යටතේ ආරාවුල් විසඳීමේත්, සුළු මට්ටමෙන් යුක්තිය පසිඳලීමේත් ආයතන වෙයි.
ලංකාවේ අධිකරණ ක්‍රමයේද ව්‍යුහාත්මක ආයතනික සහ වෘත්තීයමය ප්‍රතිසංස්කරණ අවශ්‍ය වී තිබේ. එහෙත් අධිකරණ ප්‍රතිසංස්කරණ යෝජනා, ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය, නීතියේ ආධිපත්‍යය, ස්වාධීනතාව, වගවීම, පාරදෘශ්‍යතාව යන කරුණු ගණනාවක් සම්බන්ධ කරගෙන මතුවිය යුතු ඒවාද වෙයි.
මේ අතර ලාල් කාන්ත මහතාගේ යෝජනාව පදනම් කරගෙන වෙනත් වැදගත් ප්‍රශ්නයක්ද කෙනෙකුට මතු කළ හැකිය. එය මහජන පරමාධිපත්‍යය පිළිබඳ න්‍යාය සමග සම්බන්ධ වන්නකි. අධිකරණ බලය මහජන පරමාධිපත්‍යයේම කොටසකි. එහෙත් පුරවැසියන්ට එම බලය ඍජුව භාවිත කිරීමේ අයිතිය නොලැබෙනවා පමණක් නොව, එම බලය පාවිච්චි කරන්නේ විනිශ්චයකාරවරුන්ද, නීතිඥයන්ද ඇතුළු සමාජයේ ප්‍රභූ කණ්ඩායමක් විසින් නොවන්නේද? මෙය බැලු බැල්මට සාධාරණ වුවත්, පහසුවෙන් පිළිතුරක් සොයාගත නොහැකි ප්‍රශ්නයකි. ‘අධිකරණ බලය ගමට ගෙන යමු’ යන අදහසට ලැබෙන්නේ නිෂේධනීය ප්‍රතිචාර පමණක් නම් ඒ ගැනද අප පුදුම විය යුතු නැත. එහෙත් මතු කළ හැකි වැදගත් ප්‍රහ්න අමතක කිරීමට ඒවා හේතු විය යුතු නැත. ජාතික ජන බලවේගය විසින්වත් මහජන සාකච්ඡාව තුළ මතු කළ යුතුව තිබෙන්නේ පහත සඳහන් ආකාරයේ කරුණුය.
- අධිකරණයේ ස්වාධීනත්වය වඩාත් ශක්තිමත් කළ හැකි නව ආයතන සහ භාවිත.
- අධිකරණය වෙතින් යුක්තිය සොයා යෑමේ අධික වියදම් පිළිබඳ ගැටලුවට අඩු ආදායම් ලාභී සහ දුගී ජනතාවට සහන සලසන ‘අඩු වියදම් යුක්ති ධර්ම’ (Low-cost Justice) ක්‍රමයක් ගැන සාකච්ඡාවක් ඇරඹීම.
- දැනට දුර්වල වී තිබෙන සමථකරණ සහ සමථ මණ්ඩල විකල්පය පුනරුජ්ජීවනයට පත්කිරීම.
නීතිඥ ගාස්තු නියාමනය කිරීම. (මෙය පුද්ගලික රෝහල් අංශයේ වෛද්‍ය ගාස්තු නියාමනය කිරීමට සමානය.) - ඒ සඳහා මහජන කතිකාවකට මුල පිරීම.
ජාජ බලවේගය වෙනස් වීමේ ගැටලුව
මේ අතර ජාජබය පිළිබඳ ප්‍රධාන දේශපාලන පක්‍ෂවලිනුත්, ජනමාධ්‍යවලිනුත් එල්ල වන විවේචන ගැන කළ හැකි නිරීක්‍ෂණ දෙකක් තිබේ. ඉන් පළමුවැන්න නම්, එවැනි විවේචන සහ සාකච්ඡා අප රටේ මැතිවරණ කේන්ද්‍රීය දේශපාලන සාකච්ඡාව ගැඹුරු කරන්නට දායක වන්නේය යන්නයි. එහෙත් ජාජබයේ නියෝජිතයන්ගෙන් ඉදිරිපත් වන ගතානුගතික නොවන සහ අලුත් ආකාරයේ අදහස්වලට ඒවාට ඔබින ගරුසරුබවකින් යුතුව ප්‍රතිචාර දැක්වීමට ප්‍රධාන දේශපාලන පක්‍ෂවලට සහ ඒවායේ නියෝජිතයන්ට මෙන්ම මාධ්‍යවේදීන්ට සූදානම සහ හැකියාව නොමැති නම් එවැනි ගැඹුරු සාකච්ඡාවක් ඇතිවේයැයි බලාපොරොත්තු විය නොහැකිය. දැනට තිබෙන ප්‍රතිචාරවලින් පෙනෙන්නේ ප්‍රධාන පක්‍ෂවල හැකියාව තිබෙන්නේ ජාජබය තම ප්‍රධාන සතුරා ලෙස සලකමින් රණ්ඩු මිස සාකච්ඡා සහ සංවාදවලට එළඹීමට නොහැකියාවයි. එම නොහැකියාවම ජාජබය වෙතින්ද බොහෝ විට ප්‍රකාශ වන බව පෙනේ.
මේ අතර, මෙම සංවාද නොව ‘රණ්ඩු’ නිසා ජාජබයද මුහුණ දෙන අනතුරක් තිබෙන බව අනුමානයක් වශයෙන් හෝ කිව යුතුව තිබේ. එය නම්, තම අසාම්ප්‍රදායික ප්‍රතිපත්ති, අදහස් සහ යෝජනා පිළිබඳව ප්‍රධාන දේශපාලන පක්‍ෂවලින්ද, ජනමාධ්‍යයෙන්ද එන විවේචනත්, විවිධ තානාපති කාර්යාලවලින් ලැබෙන උපායශීලී පණිවිඩත් නිසා, ජවිපෙහි ‘රැඩිකල්’ අනන්‍යතාව හීලෑ වීමේ අනතුරයි. ජාත්‍යන්තර මූල්‍ය අරමුදල සම්බන්ධ අනුර කුමාර දිසානායක මහතා දක්වන ‘මෘදු’ ආකල්පය උපායමාර්ගික ප්‍රතිචාරයක්ද, නැත්නම් රැඩිකල්හරණ ක්‍රියාවලියක සංඥාවක්ද යන්න තවමත් පැහැදිලි නැත. එහෙත් ජාජබය නිර්-රැඩිකල්කරණ ක්‍රියාවලියකට තල්ලු කිරීමට ජාජබයේ ‘සතුරන්’ මෙන්ම අලුත් ‘මිතුරන්’ ද වැඩකරන බව නිරීක්‍ෂණය කිරීම අපහසු දෙයක් නොවේ. ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී මාර්ගවලින් තමන් රටේ පාලකයන් වන්නට යන්නේ ජාතික හෝ ග්‍රාමීය මට්ටමෙන් ප්‍රජාපීඩක විකල්ප ගොඩනැගීමට නොවන බවද ජාජබයේ ප්‍රකාශකයන් වටහා ගන්නේ නම්, ඔවුන්ටත් පුරවැසියන්ටත් හොඳ දෙයක් වනු ඇත.
