නිල් පාට වලාවක් මෙන් ගලා බැසීම නිසා නීලවලා නදී, නිල්වලා වූ බව තමයි කවුරුත් පිළිගන්න අදහස. සිංහරාජයේ ගොන්ගල කන්දෙන් ගලන දිය ධාරාවන්ගෙන් ඉපදෙන නිල්වලා ගඟ කිලෝමීටර 81ක් දුර ගෙවාගෙන මාතර නගරය මැද්දෙන් ගලාගෙන මුහුදට වැටෙන්නේ තොටමුණ කියන ස්ථානයෙන්. මාතර මිනිසුන්ට නිල්වලා ගං කොමලිය සුන්දරත්වයේ රටා මවන්නියක්. නිල්වලා ගඟ තමයි මාතර ආඩම්බරය. නිල්වලා ගඟේ ජල පෝෂක වපසරිය වර්ග කිලෝ මීටර 971ක්. ගංගාව දෙපස ඉන්න පවුල් දහස් ගණනක් ජීවත් වෙන්නේ නිල්වලා ගඟෙන් පෝෂණය වෙලා. මේ වෙද්දි ගංවතුර, කිඹුල් ප්‍රහාර වගේ ප්‍රශ්න නිසා මිනිසුන්ට ජීවිතවලින් වන්දි ගෙවන්න වෙලා තිබුණාට, ඒ දේවල් ඒ විදියටම වෙලා තියෙන්නෙත් මිනිස්සුම කරපු වැඩ නිසා කියලා තමයි මාතර මිනිස්සු කියන්නේ.
ඒ කොහොම වුණත් ගඟ දෙපැත්තේ ඒ ආසන්නයේ ජීවත්වෙන මිනිසුන්ට නිල්වලා ගඟ කියන්නේ ජීවිතයේම කොටසක්. ගඟත් එක්ක තියෙන ඒ බැඳීම ගලවන්න බැරි බැඳීමක්. දේශපාලනික, ආර්ථික, සංස්කෘතික සහ සමාජීය වශයෙනුත් ගඟත් එක්ක ඓතිහාසිකවම ආ බැඳීමක් තියෙනවා. සිංහල සාහිත්‍යය තුළත් නිල්වලා ගඟ ගැන බොහෝ තැන්වල සඳහන් වෙලා තියෙනවා. විශේෂයෙන්ම තිසර, පරෙවි, කෝකිල සංදේශ කාව්‍යවල සංදේශ කතුවරයා නිල්වලා ගඟ වර්ණනා කරලා තියෙනවා. මේ ඒ විදියට වර්ණනා කරපු තිසර සංදේශයේ එන කවියක්.
පුල්වලා කුසුම මෙන් කොක වැල නිසල
ලොල්වලා දියැර ගැනුමට බිමට බැස
නිල්වලා රැඳි සෙ සැදි මාරුකු දෙපස
නිල්වලා ගඟිනෙතර යා ගත් සතොස
නිල්වලා ගඟත් එක්ක ඈඳිලා තියෙන කතාවලින් මිනිස්සු කොයි තරම් දුරට ගඟත් එක්ක බද්ධ වෙලා තිබුණාද, ඒවායින් හෙළිවන සංස්කෘතික ජීවිතය, ගොඩනැගුණු මානව සබඳතා ගැන හොඳ අවබෝධයක් ලබාගන්න පුළුවන්. ගඟත් එක්ක බැඳිච්ච ජනශ්‍රැති රාශියක් ගොඩනැගිලා තියෙනවා. ඒවා එක් පැත්තකින් අලුත් දැනුමක්. තවත් පැත්තකින් රසවත් කතාන්දරයක්. ජනශ්‍රැතිය තුළ තිබෙන ප්‍රමුඛම ලක්ෂණය වන්නේ වාචික බව සහ ජන පදනමයි. ඒ ඒ ජනතාවගේ ජීවන රිද්මය හොඳින්ම අල්ලාගන්න පුළුවන් වෙන්නේ ඔවුන්ගේ ජනශ්‍රැතියෙන්.
ජයතිස්ස තෙන්නකෝන් ඒ විදියට නිල්වලා ගඟත් එක්ක මිනිසුන්ගේ තියෙන ජනශ්‍රැති හොයන්න වෙහෙසුනු කෙනෙක්. ඔහු ගඟ දෙපස ඇවිද්දා, මිනිස්සුත් එක්ක කතා කළා, හැම මනුස්සයෙක්ටම ඇහුම්කන් දුන්නා, ඒ මිනිස්සුත් එක්කම ජීවත් වුණා. ඔහු ඒ හැම දෙයක්ම සටහන් කරගෙන තියෙනවා. ඒ සටහන්වල ගඟ ගැන මිනිස්සු ගැන කවුරුත් දන්නේ නැති කතා ගොඩක් තියෙනවා. මේ ජයතිස්ස නිල්වලා ගඟේ ජනශ්‍රැතිය හෙව්ව හැටි ගැන අපිට කිව්ව කතාව.
‘ජනශ්‍රැතියට මිනිස්සුන්ගේ කටින් කට ඇවිල්ලා කාලයක් යනකොට අලුතිනුත් දේවල් එකතු වෙනවා. පරණ කෑලි හැලෙනවා. ජනශ්‍රැතිය මිනිස්සුගේ කටින් කට ඇවිල්ලා පිරිපහදු වෙච්ච කතාවක්. නමුත් ජනප්‍රවාදය කියන එක නිශ්චිත කතාන්දරයක්. ඒවා වෙනස් වෙන්නේ නැහැ. හැබැයි ජනශ්‍රැතිය වෙනස් වෙනවා. ජනශ්‍රැතියේ කතා බීජය විතරක් ඉතුරුවෙලා ඉදිරි පරම්පරාවලට ඒ ගැන අලුත් පරිකල්පනයක් ඇති වෙනවා. ජනශ්‍රැතිය සංවර්ධනය වෙමින් තමයි ඉදිරියට යන්නේ. මම මුලින්ම හිටියේ බද්දෙගම. මාතරට ඇවිල්ලා දැන් අවුරුදු හතලිහක් වගේ. බද්දෙගම ඉන්න කාලයේ ඉඳන් මම මාධ්‍යවේදියෙක් විදියට වැඩ කළා. මම දවස පත්තරේට ලිව්වා. දිවයිනටත් ලිව්වා. අන්තිමේට ලක්බිමෙත් හිටියා. ඒ ඉන්න කාලයේ සිංහරාජයේ ඉඳන් නිල්වලා ගඟේ උඩට පල්ලෙහාට හැම ගමකම දහ දොළොස් ගමනක් ගිහිල්ලා තියෙනවා. අපි යන්නේ ආර්ටිකල් කරන්නයි නිව්ස් කරන්නයි. ආර්ටිකල් කරන්න යද්දි මිනිස්සු අපි අහන දේවලටත් වඩා ගොඩක් දේවල් කියනවා. ආර්ටිකල් එකට ගන්න පුළුවන් තෝරාබේරා ගත්ත දේවල් ටිකක්.
ඒ වුණත් මිනිස්සු කියපු කතා සියල්ලම ගොනු කරලා අපේ සටහන්වල තියෙනවා. මිනිස්සු ආසයි අම්මලා තාත්තලාගෙන්, ආච්චි සීයලාගෙන් අහපු කතා තව කෙනෙකුට කියන්න. මම ඒ හැම කතාවක්ම අහගෙන ඉඳලා සටහන් කර ගන්නවා. ඒ එකතු කර ගත්ත කරුණු තමයි මම පිළිවෙලකට සටහන් කරගෙන ඒ ඔස්සේ දේවල් හොයන්න ගත්තේ. නිල්වලා ගඟත් එක්ක මිනිස්සුන්ට තිබෙන බැඳීම ගැන කතා රාශියක් මම එකතු කරගෙන තියෙනවා. ඒ කතා හරිම රසවත්. සමහර වෙලාවට ඒ කතා මම සටහන් කර නොගත්තා නම් ඒවා කවුරුවත්ම දන්නේ නැතිව වැළලිලාම යන්න තිබුණා.
දහ දොළොස් වතාවක්ම මේ තොරතුරු හොයන්න කිලෝ මීටර් හැත්තෑවකට වඩා හක්කලං කළා (පයින් ඇවිද්දා), ගෙවල්වල නතර වෙලා හිටියා, තොවිල්පලක, මළගෙදරක, මඟුල් ගෙදරක, බෙර සද්දයක් ඇහෙන තැනක, කිතුල් මුලක් පෑගෙන තැනක, කොරටු මඩුවක, ඒ හැම තැනකම නතර වෙලා හම්බෙන මිනිස්සුත් එක්ක කතා කරලාම තමයි මේ දේවල් සටහන් කර ගත්තේ. නිල්වලා ගඟත් සමග බද්ධ වෙච්ච මිනිසුන්ගේ ජීවිත, සංස්කෘතිය ගැන හොයන්න විතරක් අවුරුදු 10ක් විතර මම ඇවිදින්න ඇති.’
මාතර කිව්වොත් නිල්වලා ගඟ වගේම නිල්වලා ගඟ කිව්වොත් අපිට මතක් වෙන්නේ නිල්වලා ගඟේ ඉන්න කිඹුල්ලු. ‘මාතර ගඟේ ඉන්නා කිඹුලිගේ පැටියා’ කියලා ප්‍රසිද්ධ ජන කවියකුත් තියෙනවානේ. මේ වෙද්දි නිල්වලා ගඟේ කිඹුල් ග්‍රහණය ඉතාමත් වැඩියි. මෝය කට ගාව පවා කිඹුල්ලු. කිඹුල් ප්‍රහාර නිසා අහිමි වන ජීවිත ප්‍රමාණයත් වැඩියි. මිනිසුන්ට රෙදි හෝදා ගන්න, නා ගන්න වගේ දේවල්වලට නාන තොටවල් ගාව යකඩ කොටු ගහලා තියෙනවා. ඒ තරමටම කිඹුල් භීතියක් තමයි දැන් තියෙන්නේ නමුත් ජයතිස්සට ගඟ දෙපස මිනිස්සු කියපු කතා අනුව නම් මීට අවුරුදු පහළොවකට වීස්සකට කලින් මේ තරම් කිඹුල් භීතියක් තිබිලා නැහැ.
‘ඉස්සර කිඹුල්ලු බලන්න මිනිස්සු විනෝදයට වගේ ගඟට බරවෙලා තියෙන අතුවල වැල ගෙඩියක්, වරක ගෙඩියක් පල්ලෙහාට එල්ලෙන්න බඳිනවා. ඒ වරකා ගෙඩිය, වැල ගෙඩිය කිඹුල්ලු උඩ පැන පැන කනවා. මිනිස්සුත් ඒවා ආසාවෙන් බලාගෙන ඉඳලා තියෙනවා. ඒ වගේ දේවල් සෙල්ලමට තමයි කරලා තියෙන්නේ. ඉතාමත් කලාතුරකින් කිඹුලෙක්ගෙන් අනතුරක් වුණොත් ඇරෙන්න, කිඹුල්ලු මිනිස්සුන්ව ගොදුරු කරගෙන නැහැ. මිනිස්සු ගඟේ වැලිගොඩ දාන්න පටන් ගත්තාට පස්සේ තමයි ගඟ ගැඹුරු වෙලා තියෙන්නේ. නැත්නම් ගොඩක් තැන්වලින් කරත්ත පවා ගොඩවෙලා තියෙනවා. ඉනක් පමණ වතුරේ. ගඟ මැද වැලි තලාවල්වල තමයි කිඹුල්ලු අව්ව තපින්නේ. කිඹුල්ලු අව්ව තපිනවා දැක දැකත් මිනිස්සු නා ගෙන, රෙදි හෝදගෙන තියෙනවා කියලා තමයි වැඩිහිටි මිනිස්සු කියන්නේ.’
ජයතිස්සටත් ගඟ ගැන කයියට වැටුණාම නිමක් නැහැ කියවිල්ල. ඔහු කියපු හැම කතාවම ලියලා ඉවර කරන්නත් බැහැ. ඒ තරමටම ගඟ ගැන කතා ගොඩයි. ඒ කතා ගොඩ අස්සේ තිබුණු හරි අපූරු කතාවක් තමයි තොටමුණෙන් ගඟ දිගේ නාදුගල පන්සලට නාමල් පූජා කරන්න යන කතාව. නාදුගල පන්සල කිව්වාට හරිම නම තමයි වටගෙදර ශ්‍රී සුධර්මාරාම පුරාණ පොත්ගුල් විහාරය.
තොටමුණෙන් ඔරුවක පාරුවක නැගලා නාදුගල පන්සලට නා මල් පූජා කරන්න ගිය මේ ගමන නිකන්ම නිකන් වන්දනා ගමනකට එහා ගිය, සංස්කෘතීන් යා කළ, හිතවත්කම් වඩවපු එක් විදියක සංස්කෘතික මංගල්‍යයක්. නාදුගල පන්සලට නා මල් පූජා කිරීමේ ගමන ගැන නිල්වලා දෙගම්මැදියේ ජනතාව අතර ප්‍රචලිත කවියක් මෙන්න මේ කවිය.
ඔන්න මලේ ඔය නාමල නෙලා වරෙන්
අත්ත බිඳෙයි පය බුරුලෙන් තබා වරෙන්
නාදුගලට යන ඔරුවක නැගී වරෙන්
සාධුකාර දී ඔරුවට නැගී වරෙන්
මේ කවිය අපිටත් හුරුයි. අපි හැමෝම දන්න පාරු කවියක්. අපි දන්න කවියේ, අපි අහලා තියෙන කවියේ කියන්නේ ‘කැලණි ගඟේ ඔරු යනවා බලා වරෙන්’ කියලා. හැබැයි මාතර කවියේ එක පද පේළියක් වෙනස් ඒ තමයි ‘නාදුගලට යන ඔරුවක නැගී වරෙන්’ කියන පද පේළිය. ඔරු පාරුවල නැගිලා නාමල් පූජා කරන්න නාදුගල පන්සලට යන චාරිත්‍රය කවදා කොහොම ආරම්භ වුණාද කියන්න කවුරුත් දන්නේ නැහැ. ඒත් කටින් කට එන ජනශ්‍රැතියට අනුව පෘතුගීසි කාලයේ ඉඳන්ම නාමල් පූජා කිරීමේ සංස්කෘතිය තිබිලා තියෙනවා කියලා තමයි කියන්නේ.
තොටමුණ කියන්නේ නිල්වලා ගඟේ ගං මෝය. තොටමුණේ සහ ඒ අවට තියෙන ගිනිගස්මුල්ල, පරමුල්ල, පොල්හේන කියන ගම් කියන්නේ පාරම්පරික ධීවර ගම්මාන. ඒ ගම්වල ඉන්න ධීවර පවුල් තමයි අවුරුද්දකට සැරයක් නාදුගලට නාමල් පූජා කරන්න යන්නේ. ඔවුන් නාදුගල යන්නේ හැම අවුරුද්දකම සිංහල අවුරුද්දෙන් පස්සේ එන පළවෙනි මාසෙ පෝයට කලින් දවසේ. හැම අවුරුද්දකම මේ ධීවර ගම්මානවල පවුල් තිහක් තිස් පහක් විතර යනවාමයි. තොටමුණෙන් මහා විශාල ඔරු, පාරු, තෙප්පම්, අඟුල් සහ පඩව්වල නැගලා තමයි නාදුගලට යන්නේ. ඒක හරියට විචිත්‍රවත් පෙරහැරක් වගේ.
පාට පාට කොඩිවලින් ඔරු පාරු සරසාගෙන, යන ගමන් කෑමට ලොකු බත් පෙට්ටි බැඳගෙන, බල මාළු හට්ටි තිහ හතලිහකම ඇඹුල් තියල් හදාගෙන කවි කිය කිය යන ගමනක් තමයි මේ නාදුගල ගමන. දවස් ගාණක ඉඳන් සූදානම් ඇතුව තමයි මේ ගමන එන්නේ. තොටමුණේ ඉඳන් නාදුගලට කිලෝ මීටර දහයකට ආසන්නයි. ගමන යන්නෙත් පවුල් පිටින්ම නිසා ගමනේ ආරක්ෂාව ඉතාමත් වැදගත්. ගඟ දිගේ ගමනේ ගමනාන්තය තමයි වටගෙදර කඳන්මෝදර තොටුපළ.
මේ කතාවේ සුවිශේෂම දේ තමයි තොටමුණින් ඔරු පාරුවල නැගලා එන ධීවරයෝ පිළිගන්න නාමල් පූජා කරන්න එන පන්සල අවට තියෙන වටගෙදර, එරඹතලාගොඩ, නාදුගල ගම්වල පවුලුත් දවස් ගාණක ඉඳන් සූදානම් වෙලා ඉන්නේ. ධීවර පවුල්වලට නවාතැන් දෙන්නේ ඒ ගම්වල මිනිස්සු. තොටමුණෙන් එන ධීවරයොත් එදා රාත්‍රී ආහාරය සඳහා ඇඹුල් තියල් හදාගෙන එන්නේ නවාතැන් ගන්න පවුල්වලටත් එක්කමමයි.
ඒ පවුල්වල ඇත්තොත් ධීවරයොත් එක්ක බෙදා හදාගෙන කන්න තමන් දන්න සුවිශේෂම කෑම වට්ටෝරුව තමයි හදන්නේ. මේක එක විදියක සිංහල අවුරුද්දට නෑගම් යනවා වගේ වැඩක්. මෙහෙම අවුරුදු පතා යන එන මේ ගමන නිසාම දෙගොල්ලන් අතර නෑකමුත් ඇතිවෙලා, තිබෙන හිතවත්කම් හාදකම් අවුරුද්දෙන් අවුරුද්දට තවත් ලියලනවා. ඊළඟ දවසේ තොටමුණෙන් ආව ධීවරයෝ උදේ පාන්දරම ගඟෙන් නාලා පිරිසිදුවෙලා පන්සලට යද්දි ඔවුන්ට ගිහින් පූජා කරන්න නාමල් කඩලා සූදානම් කරලා දෙන්නෙත් නාදුගල පන්සල අවට පවුල්වල මිනිස්සුමයි.
නාදුගල පන්සල තියෙන්නේ ඉතාමත් රමණීය පරිසරයක අක්කර අටක විතර උස් භූමියක. මේ භුමියේ තියෙන සෞන්දර්ය විඳ ගනිමින් තමයි ධීවරයෝ හවස් වෙනකන්ම ඉන්නේ. ඒ ඉන්න අතරතුර ධීවරයන්ගේ ආහාර ඇතුළු අනෙකුත් අවශ්‍යතා ගැන හොයා බලන්නෙත් පන්සල අවට ගම්වැසියෝ. මේ කතාව කියලා ඉවරවෙලා ජයතිස්ස තෙන්නකෝන් කිව්වේ නිල්වලා ගඟ හරහා ඉදිකරලා තියෙන ලවණ බාධකය නිසා යාත්‍රාවලින් කඳන් මෝදරට යන්න බැරි නිසා තොටමුණ අවට ගම්වල ධීවරයෝ ගඟෙන් යන්නේ නැතිව ගොඩබිමෙන් ට්‍රැක්ටර්වලින් ගිහිල්ලා නාමල් පූජාව තාමත් කරනවා කියලා.
