අප රටේ මැතිවරණ උණුසුම ගොඩනැගෙද්දී, පෙර මැතිවරණවලදීද මතුවූ සුපුරුදු මාතෘකා දෙකක් මෙවරද ඉදිරියට පැමිණ තිබේ. ඉන් පළමුවැන්න, විධායක ජනාධිපති ක්‍රමය අහෝසි හෝ සංශෝධනය කිරීමයි. දෙවැන්න, මැතිවරණ ක්‍රමය සංශෝධනය කිරීමයි. මේවා අලුත් යෝජනා නොවේ. 1994 සිට ලංකාවේ මැතිවරණ පැවැත්වූ සෑම වසරකම විරුද්ධ පක්‍ෂයේ දේශපාලන පක්‍ෂ විසින්, ඡන්ද දිනීමේ පොරොන්දු පත්‍රයේ ඉහළින්ම තබන ලද, එහෙත් ආණ්ඩු බලය ලබාගැනීමෙන් පසු උනන්දුව අඩු කරන ලද පොරොන්දුය. මේ වසරේවත් එම ‘සම්ප්‍රදාය’ අවසන් වන බවට ලකුණු නැත.
මෙවර මෙම පොරොන්දු නැවත මතු වෙමින් තිබෙන්නේ අලුත් දේශපාලන අනතුරක්ද සහිතවය. එය නම් විධායක ජනාධිපති ක්‍රමය අහෝසි කිරීම හා මැතිවරණ ක්‍රමය සංශෝධනය කිරීම යන පියවර දෙකම, 2024 වසරේ පැවැත්වීමට ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව මගින් නියමිත ජනාධිපතිවරණය කල් දැමීමේ සහ නොපැවැත්වීමේ පාලක පක්‍ෂ උපක්‍රමයක් වීමට ඉඩ තිබෙන්නේය යන්නයි. එම උපක්‍රමය විශේෂයෙන්ම රනිල් වික්‍රමසිංහ ජනාධිපතිවරයා සහ ඔහුට සහාය දෙන පොදු ජන එක්සත් පෙරමුණ විසින් හවුලේ ක්‍රියාත්මක කරන ‘ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා කුමන්ත්‍රණයක්’ විය හැකිය යන අදහස දැන් මහජන සාකච්ඡාවටද ඇතුල් වී තිබේ. මුලදී ජාතික ජන බලවේගයට හිතවත් ආධාරකරුවන් කිහිප දෙනකු විසින් මතු කරන ලද මෙම අනතුර පිළිබඳ හැකියාව දැන් ආණ්ඩුවට සම්බන්ධ නැති සහ විරුද්ධ පක්‍ෂයේ කණ්ඩායම් අතර බැරෑරුම් අවධානයට ලක්වී තිබෙන මාතෘකාවක් වී තිබේ. එය, උපාලි පුවත්පත් සමාගමේ දිනපතා ඉංග්‍රීසි පුවත්පත වන The Island පත්‍රයේ පෙබරවාරි 13 දා කතුවැකියෙන්ද දැඩිව විවේචනය කර ඇති හැකියාවකි.
මෙම පුළුල් වන සාකච්ඡාවෙන් අවධාරණය කෙරෙන ප්‍රවාදය පහත සඳහන් ආකාරයේ එකකි. ජනාධිපතිවරණයෙහිදී තමන්ගේ ජයග්‍රහණය නොව පරාජය සහතික වීමට හොඳටම ඉඩ තිබෙන බව දැනට සිටින ජනාධිපතිවරයා දනී. ජනාධිපතිවරණයකදී ඉදිරියෙන්ම සිටින අපේක්‍ෂකයන් දෙදෙනා වීමේ හැකියාව තිබෙන්නේ, විරුද්ධ පක්‍ෂ දෙකටම අයත් වන ජාතික ජන බලවේගයේ අපේක්‍ෂක අනුර කුමාර දිසානායක හා සමගි ජන බලවේගයේ අපේක්‍ෂක සජිත් ප්‍රේමදාස යන දෙදෙනාය. එම අපේක්‍ෂකයන් දෙදෙනාගෙන් කවුරුන් හෝ ඊළඟ ජනාධිපතිවරණය ජය ගැනීම තමන්ට මහත් අනතුරුදායක ප්‍රතිඵල ඇතිකරන්නක් බව වික්‍රමසිංහ-රාජපක්‍ෂ යන හවුල් දෙපාර්ශ්වයම සිතති. ජනාධිපතිවරණය දිනූ විරුද්ධ පක්‍ෂ අපේක්‍ෂකයාගේ ප්‍රමුඛතාවක් වනු ඇත්තේ ඉක්මනින් පාර්ලිමේන්තුවද විසුරුවා තමන්ට වාසිදායක ප්‍රතිඵල ලබාදෙන පාර්ලිමේන්තු මැතිවරණයද පැවැත්වීමයි.
එසේ නම්, වික්‍රමසිංහ-රාජපක්‍ෂ හවුල ඉදිරියේ තිබෙන විකල්පය වන්නේ ජනාධිපතිවරණය සහ ඊට පසුව පැවැත්විය යුතු පාර්ලිමේන්තු මැතිවරණයද, දැනට පළාත් සභා සහ පළාත් පාලන මැතිවරණ දෙකම කල් තබා තිබෙන ආකාරයටම නියමිත කලට නොපවත්වා කල් දැමීමයි. එම මැතිවරණ ‘කල් දැමීම’ ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව උල්ලංඝනය නොකරන බව කියමින් උල්ලංඝනය කිරීමේ විකල්ප මාවතක් ජනාධිපතිවරයා ඉදිරියේ තිබේ. එය නම්, විධායක ජනාධිපති ක්‍රමය අහෝසි කිරීමේත්, පාර්ලිමේන්තු මැතිවරණ ක්‍රමය සංශෝධනය කිරීමේත් අරමුණු ඇති ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා සංශෝධන දෙකක් පාර්ලිමේන්තුවට ඉදිරිපත් කර ඒවා සම්මත කරගෙන, ඒවා ක්‍රියාත්මක කිරීමේ දීර්ඝ ක්‍රියාවලියක් ආරම්භ කිරීමයි. බොහෝ විට 2024 වසරේදී අවසන් විය නොහැකි එවැනි ක්‍රියාවලියක් ජනාධිපතිවරණය ‘අවලංගු කිරීමේ’ නොව ‘කල් දැමීමේ’ උපක්‍රමයක ප්‍රධාන අංගය විය හැකි බවද මෙම විග්‍රහයෙන් කියැවේ. ජනාධිපතිවරණය මේ වසරේ පවත්වන බවට පොරොන්දුවක් ජනාධිපති මාධ්‍ය ඒකකයෙන් නිකුත් කර ඇත්තේ මෙම පසුබිම තුළය. එහෙත් එම පොරොන්දු කොතෙක් දුරට විශ්වාස කළ හැකිද යන ප්‍රශ්නයද අනිවාර්යයෙන් මතුවනු ඇත.
රටම අවුල් වීම
ඉහත දැක්වූ මැතිවරණ ‘කල් දැමීමේ’ හැකියාව පිළිබඳ ප්‍රවාදයට විරුද්ධ තර්කයක්ද දේශපාලන සාකච්ඡාවෙහි තිබේ. එය නම්, එවැන්නක් කිරීම මහජනයා පාරට බසින, රටම අවුල් කිරීමේ සහ දේශපාලන අස්ථාවරභාවය සහතික කරන ක්‍රියාමාර්ගයක් විය හැකිය යන්නයි. මෙම තර්කයට පසුබිම් වන්නේ 2022 වසරේ මතුවී, මාස කිහිපයක්ම ඉතා උත්සන්නව, එහෙත් සාමකාමීව පැවති පුරවැසි අරගලයයි. ජනාධිපතිවරණය හා පාර්ලිමේන්තු මැතිවරණය කල් දැමීම දෙවැනි අරගලයකට තුඩු දෙන බවත්, එය සාමකාමී නොව ප්‍රචණ්ඩ විය හැකි බවත් එම ප්‍රති-තර්කයෙන් තව දුරටත් කියැවේ. එලෙස ප්‍රචණ්ඩත්වය ඇතිවීමට කාරණා දෙකක් හේතු විය හැකි බවද එම ප්‍රති-විග්‍රහයෙන් අනුමාන කෙරේ. පළමුවැන්න නම්, මැතිවරණ කල් දැමීම නිසා ඇතිවන මහජන කෝපයයි. දැනට බලයේ සිටින පාලක පන්තියට විරුද්ධව තම කෝපය මැතිවරණයක් තුළින් සාමකාමීව හා ප්‍රජාතාන්ත්‍රිකව ප්‍රකාශ කිරීමට ජනතාවට ඇති අයිතිය හිතුවක්කාරව සහ අසාධාරණව අහිමි කරන ආණ්ඩුවකට එරෙහිව ඇතිවන අලුත් මහජන කෝපය, පාලනය කළ නොහැකි එකක් වනු ඇතැයිද එම ප්‍රති-විග්‍රහයෙන් තවදුරටත් කියැවේ. දෙවැනි කරුණ නම් අනිවාර්යයෙන්ම ඇතිවිය හැකි ජනතාවගේ සාමකාමී විරෝධයට එරෙහිව, ආණ්ඩුව දැනට අත්පත් කරගෙන තිබෙන අලුත් මර්දන නීතිද යොදාගනිමින්, ප්‍රචණ්ඩ මර්දනයක් ආණ්ඩුව විසින් දියත් කරනු ලැබීමේ හැකියාවයි. එවැනි ප්‍රචණ්ඩ ප්‍රතිඵල ඇතිවිය හැකි දේශපාලන තීන්දුවක් වන මැතිවරණ කල් දැමීමේ විකල්පය තෝරාගැනීමට ජනාධිපතිවරයා ඉදිරිපත් නොවනු ඇත යන නිගමනය මෙම දෙවැනි විග්‍රහයෙන් යෝජනා වේ. ජනාධිපතිවරයා පිටුපසින් සිටින කලාපීය සහ ලෝක බලවතුන්ද එවැනි ආක්‍රමණකාරී පියවරකට ඉඩ නොදෙනු ඇතැයිද එම විග්‍රහයෙන් කියැවේ.
අහෝසි කරනවාද?
ජනාධිපතිවරණය හෝ පාර්ලිමේන්තු මැතිවරණය නොපැවැත්වීමේ අවිනිශ්චිතතාව පිළිබඳ සාකච්ඡාව මැද්දේ තවත් දේශපාලන අවිනිශ්චිතතාවක් මතුවී තිබේ. එය නම්, ජනාධිපතිවරණයෙන් කවුරු දිනුවත්, විධායක ජනාධිපතිධුරය අහෝසි කරාවිද? යන්නයි. මෙය අනුර කුමාර සහ සජිත් ප්‍රේමදාස යන ප්‍රධාන විරුද්ධ පක්‍ෂ දේශපාලනඥයන් දෙදෙනා සම්බන්ධව විශේෂයෙනුත්, අනෙක් සියලු ජනාධිපති අපේක්‍ෂකයන්ට පොදුවේත් මතුවන ප්‍රශ්නයකි. ජනාධිපතිවරණය පාර්ලිමේන්තු මැතිවරණයට පෙර පැවැත්වෙනු ඇත යන උපකල්පනය මත සිතා බලන විට මෙම කාරණය වඩාත් හොඳින් පැහැදිලි වේ. දැනට බලයේ නොසිටින කවර ප්‍රධාන ජනාධිපති අපේක්‍ෂකයකුවත්, විධායක ජනාධිපති ක්‍රමය අහෝසි කිරීමේ පොරොන්දුවක් ස්ථිරසාරව දෙන බවට ඇත්තේ ඉතාම අවම හැකියාවකි. එවැනි ස්ථිර පොරොන්දුවක් දීමට තරම් වීරෝදාර වනු ඇත්තේ තමන්ට ජය ගැනීමට කිසිදු අවකාශයක් නැති බව පෙනෙන ජනාධිපති අපේක්‍ෂකයකු පමණි.
ජය ගැනීමට අපේක්‍ෂා කරන සහ හැකියාව ඇති ජනාධිපතිධුර අපේක්‍ෂකයකු, විධායක ජනාධිපති ක්‍රමය අහෝසි කිරීමට පැහැදිලි මැතිවරණ පොරොන්දුවක් නොදීමද, ලංකාවේ වර්තමාන දේශපාලන තත්වයේ තිබෙන සංකීර්ණතාව මත තීරණය වී තිබෙන්නකි. ජනාධිපතිවරණය පාර්ලිමේන්තු මැතිවරණයට පෙර පැවැත්වූ විට, සජබ හෝ ජාජබ අපේක්‍ෂකයාට හිමි වනු ඇත්තේ සම්පූර්ණයෙන් එදිරිවාදී බහුතරයක් ඇති පාර්ලිමේන්තුවකි. මෙය වඩාත්ම අභියෝගාත්මක වන්නේ ජාජබ අපේක්‍ෂකයා, පාර්ලිමේන්තුවේ ආසන තුනක් පමණක් සහිත ජනාධිපතිවරයකු වන විටය. පසමිතුරු පාර්ලිමේන්තුවක් සහිතව විපක්‍ෂයෙන් පත්වන ජනාධිපතිවරයකුට, පාර්ලිමේන්තුව විසුරුවා තම පක්‍ෂයට බහුතරය ඇති පාර්ලිමේන්තුවක් අලුතෙන් ගොඩනගා ගැනීම හැර වෙනත් පැහැදිලි විකල්පයක් නැත. එමෙන්ම, විරුද්ධ පක්‍ෂයෙන් පත්වන අලුත් ජනාධිපතිවරයකු මුහුණ දෙන අති දැවැන්ත ආර්ථික, සමාජ හා දේශපාලන අභියෝගවලට මුහුණ දීමට නම් විධායක ජනාධිපතිධුරය තව වසරක් හෝ දෙකක්වත් අඩු තරමින් පවත්වාගැනීමට අවශ්‍යය යන තර්කය අලුත් ජනාධිපතිවරයාගේ පැත්තෙන් මතුවන්නේ නම් අප පුදුම විය යුතුද නැත. එම අවුරුදු දෙක අවුරුදු හය දක්වා දීර්ඝ වීමද බලාපොරොත්තු විය යුතු හැකියාවකි.
මැතිවරණ සංශෝධන
දීර්ඝකාලීනව ඉටු නොවූ දේශපාලන පොරොන්දුවක් වන මැතිවරණ ක්‍රමයේ සංශෝධන පිළිබඳව තවමත් දේශපාලන පක්‍ෂ වෙතින් අලුත් යෝජනා ඉදිරිපත් වී නැත. විධායක ජනාධිපති ක්‍රමය අහෝසි කිරීම මෙන්ම මැතිවරණ ක්‍රමය සංශෝධනය කිරීම සම්බන්ධ අදහසද, දේශපාලන පක්‍ෂ අතින් ගිලිහී සිවිල් සමාජ කණ්ඩායම් අතට පත්වීමට හොඳටම ඉඩ තිබේ. එය දැනටමත් ආරම්භ වී තිබේ.
මැතිවරණ ක්‍රම සංශෝධනය සම්බන්ධව, දැනට සිවිල් සමාජ කණ්ඩායම් වෙතින් ඉදිරිපත් වන යෝජනාවල ප්‍රවේශ දෙකක් තිබේ. ඉන් පළමුවැන්න, මැතිවරණ ක්‍රමයේ පවත්නා නියෝජන විධික්‍රමයේ ඇති තාක්‍ෂණික ගැටලුවලට විසඳුම්ද සහිතව, දැනට පවත්නා සමානුපාතික නියෝජන ක්‍රමය සහ කොට්ඨාස නියෝජන ක්‍රමය සංයෝග කරන, තාක්‍ෂණික වශයෙන් වඩාත් අලුත් ක්‍රමයක් යෝජනා කිරීමයි. දෙවැනි ප්‍රවේශය වන්නේ, පළමුවැනි ප්‍රවේශය වැදගත් වුවත්, එය ලංකාවේ ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදයේ සමස්ත අර්බුදයට ආමන්ත්‍රණය කිරීමේ සාකල්‍යවාදී දේශපාලන ප්‍රතිසංස්කරණ/යළි ගොඩනැගීමේ ක්‍රියාමාර්ගයක් සමග සම්බන්ධ කළ යුතු බවයි. මෙම ලිපිය ලියන මාත් මෙම දෙවැනි ප්‍රවේශය ඉදිරිපත් කිරීමට සම්බන්ධ කෙනකු නිසා, ඒ ගැන කෙටි හැඳින්වීමක් සඳහා මෙම ලිපියේ ඉතිරි කොටස යොදා ගනිමි.
පළමුවෙන් කිව යුතු දෙය නම්, ප්‍රශ්නය තිබෙන්නේ දැනට ලංකාවේ තිබෙන සමානුපාතික නියෝජන ක්‍රමයෙහි පමණක් නොව, ලංකාවේ තිබෙන ‘නියෝජන ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදයේ’ ආයතන, භාවිත සහ නියෝජිතයන් සම්බන්ධවය යන්නයි. ලංකාවේ පාර්ලිමේන්තුවත්, මන්ත්‍රීවරුනුත්, අධිපති දේශපාලන පක්‍ෂත්, එම දේශපාලන පක්‍ෂවල නායකයනුත් පිළිබඳ මහජන විශ්වාසය බිඳ වැටී තිබේ. පාර්ලිමේන්තුව සහ මන්ත්‍රීවරුන්ගේ කාර්යය මහජන පරමාධිපත්‍යය අව්‍යාජ ලෙස නියෝජනය කිරීම නොව, මහජන පරමාධිපත්‍යයේ මූලධර්මය විකෘති කරමින් දූෂිත සහ නිර්-ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී ආණ්ඩුක්‍රමයක්, විධායක ජනාධිපතිවරයාද සමග හවුලේ පවත්වාගැනීමය යන බරපතළ විවේචනය ජනතාව තුළ මුල් බැස ගෙන තිබේ. 2022 වසරේ අරගලය තුළින් මෙම ප්‍රබල මහජන විවේචනය බලසම්පන්න ලෙස ප්‍රකාශයට පත්වුවත් ආණ්ඩුව සහ පාර්ලිමේන්තුවේ බහුතරය දිගටම ක්‍රියාකරන්නේ එම විවේචනය අවඥාවෙන් ප්‍රතික්‍ෂෙප කරමිනි.
ලංකාවේ නියෝජන ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය පිළිබඳ දෙවැනි මහජන විවේචනය නම්, ජනතාව ඡන්දයෙන් පත්කරන මහජන නියෝජිතයන් පිළිබඳව ඔවුන් පත්කරන ඡන්දදායක මහජනතාව අතර තිබිය යුතු විශ්වාසය පහසුවෙන් යළි ගොඩනැගිය නොහැකි තරමට බිඳ වැටීමයි. විශේෂයෙන්ම පාර්ලිමේන්තු මන්ත්‍රීවරුන් බහුතරය වන ආණ්ඩු පක්‍ෂයේ මන්ත්‍රීවරුන්ටත්, මීට පෙරදී ආණ්ඩු පක්‍ෂවලට සම්බන්ධ වී සිටි මන්ත්‍රීවරුන්ටත් මෙම විවේචනය එල්ල වේ. එම විවේචනයට සාධනීය ප්‍රතිචාරයක් දැක්වීමට කිසිදු දේශපාලන පක්‍ෂයක් තවම පියවර ගෙන නැත.
තුන්වැනි විවේචනය නම්, විධායක ජනාධිපති ආණ්ඩු ක්‍රමය පවත්නා තාක් කල්, ලංකාවේ පවත්නා පාර්ලිමේන්තු ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදයත්, පාර්ලිමේන්තුව සහ පළාත් සභා සහ පළාත් පාලන ආයතනත්, අව්‍යාජ මහජන නියෝජන ආයතනත් අතර සම්බන්ධය ස්වාමි-සේවක සම්බන්ධයක තත්වයට ලඝුවී ඇත යන්නයි. මේ දිනවලද, අතීතයේද ඉතා හොඳින් ප්‍රදර්ශනය වන සහ වී ඇති පරිදි ලංකාවේ පාර්ලිමේන්තුව යනු මහජන පරමාධිපත්‍යය සහ මහජන මතය නියෝජනය කරන ආයතනයක් නොව, විධායක ජනාධිපතිවරයාගේ නිර්-ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී න්‍යාය පත්‍රයට යටහත් පහත්ව සහ දාසභාවයෙන් යුතුව සේවය කරන ආයතනයකි.
මෙම සමස්ත පසුබිම තුළ අප රටේ නියෝජන ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය පිළිබඳව ප්‍රබල සිව්වැනි විවේචනයක්ද ගොඩනැගී තිබේ. එය නම් තමන් ඡන්දය දී පත්කළ මන්ත්‍රීවරුන්, මහජන විශ්වාසය උල්ලංඝනය කරමින් හිතුවක්කාර ලෙස දූෂිත දේශපාලනයෙහි යෙදෙන විට, එම මන්ත්‍රීවරුන්ට ජනතාව දී ඇති වරපත්‍රය ආපසු ගැනීමේ සහ ආපසු කැඳවීමේ කිසිදු බලයක් හෝ යාන්ත්‍රණයක් ඡන්දදායකයන්ට පවත්නා නියෝජන ක්‍රමය තුළ හිමි නොවිමයි. එයින් කියැවෙන්නේ නියෝජන ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදයය පිළිබඳ බරපතළ හිදැසක් තිබෙන බවයි. එය මහජන නියෝජිතයන් මහජනතාවට වග කියන බව සහතික කිරීමේ යාන්ත්‍රණයක්, පවත්නා නියෝජන ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී ක්‍රමයේ නැතිවීමේ ප්‍රතිඵලයකි.
තමන් තෝරා පත්කළ මහජනතාවට වග නොකියන මහජන නියෝජිතයන්ගෙන් සමන්විත නියෝජන ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී ක්‍රමයෙහි, මහජන සුජාතභාවය නොතිබීම එහි අවසාන දේශපාලන ප්‍රතිඵලයයි. මෙම පසුබිම සැලකිල්ලට ගෙන ලංකාවේ දේශපාලනයෙහි වර්තමාන මොහොත තීරණය කරන එක් සාධකයක් හඳුනාගත හැකිය. එය නම්, රටේ ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය පොදුවේත්, නියෝජන ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය විශේෂයෙනුත්, බරපතළ අර්බුදයක තිබෙන බවයි. නියෝජන ක්‍රමය පිළිබඳව මතුවී තිබෙන ගැටලු එම අර්බුදය සමග සම්බන්ධ වී තිබෙන හෙයින්, මැතිවරණ ක්‍රමයේ ප්‍රතිසංස්කරණවලට දේශපාලන අර්ථයක් ලැබෙන්නේ, එම ප්‍රතිසංස්කරණ ලංකාවේ පිරිහී බිඳවැටී තිබෙන ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය යළි ගොඩනැගීමේ වැඩ පිළිවෙළක් හා සම්බන්ධ වූ විටය. ‘නියෝජන ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය’ යන සංකල්පය එහි ගතානුගතික ලිබරල් රාමුවෙන් ඉවතට ගැනීමේ අවශ්‍යතාවද ඒ සමගම මතුවේ.
