ඉතිහාසය නැවත කතිකා කිරීම නැවැත්විය නොහැකි දෙයක් – සරත් චන්ද්‍රජීව

ඔබ පසුගිය කාලයේ රසික සමාජය දැනගන්නේ මූර්ති ශිල්පියෙක් විදියට. නමුත් මෙවර ඔබේ ප්‍රදර්ශනයේ වැඩි බරක් තබා තිබෙන්නේ පින්තාරුවලට. එහෙම වුණේ ඇයි?

සෞන්දර්ය අධ්‍යයන ආයතනයේ මා ඉගෙන ගන්නා කාලයේ අවුරුදු 05ක පාඨමාලාවකින් අවුරුදු 3 1/2ට වැඩිය මා සිටියේ ඇඳීම හා පින්තාරු කිරීමේ පාඨමාලාවේ. 70 දශකයේ තිබූ ආර්ථික අර්බුද නිසා පාට හා කැන්වස් මිලදී ගැනීමට තිබූ දුෂ්කරතාව නිසාත්, මැටි ලාබෙට ගතව හැකි නිසා මෙන්ම රුසියානු ජාතික මූර්ති ශිල්පී මහාචාර්ය ලෙව් කර්බෙල්ගෙන් ලැබූ උත්තේජනය නිසාත් මා මූර්ති පාඨමාලාවෙන් මගේ උපාධිය අවසන් කළා. නමුත් වැඩි කාලයක් ඉගෙන ගෙන තිබෙන්නේ චිත්‍ර පාඨමාලාවෙ.

1997 අවුරුද්දේ ලයනල් වෙන්ඩ්ට් කලාගාරයේ මා පැවැත්වූ ‘ආර්ට් ඉන් පොටරි’ ප්‍රදර්ශනයට මැටි භාණ්ඩ සමග චිත්‍ර ද ඇතුළත් වුණා. ඒ වගේම 2000 අවුරුද්දේ ඔබරෝයි හෝටලයේ පැවැත්වූ ‘ෆෝර්ම් ඇන්ඩ් ෆීලිං’ ප්‍රදර්ශනයට ලෝකඩ මූර්ති සමග චිත්‍ර ද ඇතුළත් වුණා. ඒවායින් වැඩිහරියක් ඇත්තේ විදේශීය කලා ගැනුම්කරුවන් අතයි. පසුව 2005 දී බෙයාෆුට් කලාගාරයේදීම පැවැත්වූ මීට පෙර ප්‍රදර්ශනයටත් චිත්‍ර 21ක් ඇතුළත් වුණා. ඒවායින්ද වැඩිහරියක් දැන් මෙරට තුළ නැහැ. නමුත් මෙවර ප්‍රමාණයෙන් විශාල චිත්‍ර සමග මූර්ති 2ක් පමණක් ඉදිරිපත් කර තිබෙනවා. මෙරට සමාජය වැඩි වශයෙන් මාව අඳුනගන්නේ මා විසින් 1994 ප්‍රදර්ශනය කළ සියයක් ලෝකඩ ආලේඛ්‍ය හා මවිසින් මෙරට තුළ ස්ථාපිත කර ඇති ස්මාරක සමග මූර්ති ශිල්පියෙකු ලෙසයි.

මං කැමතියි මේ ප්‍රදර්ශනය vishual paraphrases නමින් හැඳින්නුවේ ඇයි කියලා දැනගන්න. බොහෝ දෙනකු කරන ආකාරයට එකම තේමාවක් තුළ ඇඳීමකට වඩා විවිධ ප්‍රස්තුතයන් ප්‍රදර්ශනයකට ගෙන ඒමට කළ වෑයමක්ද ඒක?

මේ අවුරුද්ද පුරා කලින් කලට මනසට ආ විවිධ ප්‍රස්තූත මෙම නිර්මාණවලට පසුබිම් වුණා. එම ප්‍රස්තූත වඩා ශක්තිමත් භාව සංඥාර්ථ මගින් එළියට ආ නිසා ඒ නමින් හැඳින්වීමට තීරණය කළා. එකම තේමාවකට ඇඳීම අලුත් දෙයක් නෙවෙයි. මාක් රොත්කෝව්, කාසිමිර් මලෙවිච්, පියෙට් මොන්ඩි්‍රයාන් එකම තේමාවකට චිත්‍ර ඇඳ ඇත්තේ 20 වන සියවසේ මුල් කාලයේ, එනම් දශක ගණනාවකට පෙරයි.

මේ පින්තාරුවලටත් ඔබ ඉදිරියට පැමිණ නම් තබා තිබෙනවා. The human condition, Deserted city, wounded monument, The ascetic ආදි ලෙස සහ තවත්. ඔබ හිතනවාද, පින්තාරුවක් කළාට පස්සෙ ශිල්පියා ඉදිරියට පැමිණ රසිකයාට පනවන සිතීමේ සීමාවක් මෙයින් හැඟවෙන්නේ නැතිය කියලා? රසිකයා චිත්‍රය විඳිය යුත්තේ ඔබ නම-නියම කළ වපසරිය තුළමද?

ඇතැම් ශිල්පීන් නිශ්චිත අරමුණකින් තොරව කැන්වසය මත සිය අභ්‍යාසය ආරම්භ කරනවා. අවසාන ප්‍රතිඵලය චිත්‍රමය වශයෙන් රසවත්ව ගොඩනැගුණු පසු මාතෘකාවක් රහිත Untitled ලෙස නම් කරනවා. මාද එවැනි අත්හදා බැලීම් කර තිබුණත් මෙහිදී චිත්‍රයක් ඇඳීමට කැන්වසය ඉදිරිපිට කාර්යය ආරම්භයේ සිට නිශ්චිත අරමුණක් තිබුණා. එය අවංකවම කෘතියට නමක් ලෙස මා යොදා තිබෙනවා. එයින් රසිකයාට සීමාවක් පැනවෙන්නේ නැහැ. එය මා සතු අයිතියක්. ප්‍රේක්ෂකයාට ඉන් ඔබ්බට එය කියවා ගැනීමට මාතෘකාව බාධාවක් නොවෙයි.

සමස්තයක් ලෙස ගත්තාම මේ ප්‍රදර්ශනය නැවතත් අප රටේ සිවිල් යුද්ධයේ අභාවවාචක මතකය වෙත අප ගෙනියන බවයි පෙනෙන්නේ. ඒ අත්දැකීමෙහි වර්තමාන වලංගුභාවය කුමක්ද?

තවමත් එම අත්දැකීම් හා ඒවාගෙන් පැන නැගුණු සහකම්පන සමාජයේ තිබෙනවා. ඒවා නිර්මාණ වේශයකින් ඉදිරිපත් කිරීම කාල සීමාවකින් සීමා පැනවෙන්නේ නැහැ. උදාහරණයක් ලෙස දෙවන ලෝක යුද්ධයේ ඛේදවාචක පිළිබඳව තවමත් කලා කෘති නිපදවෙනවා.

මං කැමතියි මෙහි තිබෙන flying windows and doors කෘතිය ගැන ටිකක් පැහැදිලි කරගන්න.

මේ කෘතිය කරද්දී මාක් චෙගාල් මගේ මතකයට ආවා. පියාඹන ගැහැනු පිරිමි, අශ්වයෝ ඔහුගේ චිත්‍රවල නිරූපණය වෙනවා. පසුගිය වසරේ ‘සුන්දරම්පුරම් ජනෙල් පියන්පත්’ flying windows and doors කවියන් කිවිඳියන් 86 කගේ හා ඡායාරූප ශිල්පීන් 14 දෙනෙකුගේ නිර්මාණ එකතුවක් ලෙස කාව්‍ය සංග්‍රහයක් මවිසින් ප්‍රකාශයට පත් කළා. මා මේ චිත්‍රය ඉදිරිපත් කරන්නේ එම ස්මාරකමය ග්‍රන්ථයේ දෘශ්‍ය ප්‍රතිරාවයක් හැටියටයි. උතුරට අනන්‍ය සංස්කෘතික භාණ්ඩ වූ දොර ජනෙල් යුද්ධයත් සමග යාපනෙන් අතුරුදහන්වීම මේ චිත්‍රයෙන් නිරූපණය වෙනවා.

පින්තාරුවල තිබෙන වර්ණ පදාසයන් බොහෝ විට අමු හෙවත් ප්‍රාථමික වර්ණ හා ඒවායේ සමීප ප්‍රභේදවලින් යුක්තයි. තවමත් ඒ අතීත ගැටුම් ගැන කැකෑරෙන මතකයක් තිබෙන බවද ඔබ කියන්නේ?

ඔව්. ඒ වගේම ප්‍රාථමික වර්ණවලින් බැහැර වර්ණද මෙහි වෙනත් කෘතිවලින් ඔබට දැක ගැනීමට හැකියි.

වර්ණ, ඒවාට ආවේණික අදහස් ප්‍රක්‍ෂෙපණය කරනවාය කියන කතාව දැන් වලංගුය කියලා දෘශ්‍ය කලා ප්‍රාමාණිකයකු හැටියට, ඔබ හිතනවාද?

තනි මූලික වර්ණ පදාසයකින් ප්‍රකාශිත අදහස් මේ වනවිට වලංගු නැති වුණත් එය වර්ණයේ තානමය සීමාව (Tonel range) හා ඒ සමග තිබෙන රේඛා හැඩතල සමග බද්ධව සමස්ත සංරචනය තුළින් අර්ථ නිරූපණය දක්වා චිත්‍ර කලාව තුළ අර්ථ ගැන්විය හැකියි.

ඔබේ මතකය රිදවූ තැන් යම් විදියකින් මේ පින්තාරුවල අඩංගු වෙනවාද? එහෙම නම්, අත්දැකීම හා කෘතිය අතර කුමන දුරක් ඔබ පවත්වාගෙන තිබෙනවාද?

ඔබ කියන කම්පන ඇතිකළ අත්දැකීම් මෙහි චිත්‍රමය වශයෙන් තිබෙනවා. උදාහරණ ත්‍Flying doors and windows, Thinker infront of the empty doorway, Wounded monument, Fallen monument එවැනි අත්දැකීම් හා කෘතිය අතර දුර යනුවෙන් මා අදහස් කරන්නේ එහි සංරචන උපාය මාර්ග හා විලාසයයි. උදාහරණයක් ලෙස සොරකම් කළ දොර ජනෙල් ඉගිලී යෑමක් ලෙස චිත්‍රය තුළ නිරූපණය දැක්විය හැකියි.

අපි හෘදය සාක්‍ෂිය අතහැර දැමූ සමාජයක්. සාමූහික ඇම්නීසියාවකින් යුක්ත මිනිසුන් පිරිසක්. මේ මිනිසුන්ට නැවත නැවතත් මේ අතීතය කියාපෑමෙන් වැඩක් වෙනවාය කියා ඔබ හිතනවාද? මේකත් හුදු සමාජ වතාවතක් බවට පත්වී අවසන් වන්නට නියමිත නැද්ද?

සමාජ ප්‍රශ්න සහ ඉතිහාසය නැවත නැවත විශ්ලේෂණය කිරීම කතිකා කිරීම ප්‍රතිනිර්මාණය කිරීම නැවැත්විය නොහැකි දෙයක්. එයට සීමාවක් හෝ වාරණයක් නැහැ. එවැනි චිත්‍ර මෙහි අඩංගු වන්නේ කිහිපයක් පමණයි සියල්ල එසේ නොවෙයි. එසේ නොවන චිත්‍රවලට උදාහරණ ලෙස ෘ්පDam street, A letter to my granddaughter, The human condition දැක්විය හැකියි.

ඔබේ ප්‍රියතම දෘශ්‍ය කලා කලා ශානරය මූර්තිය බවට මං යෝජනා කළොත්?

නැහැ. මං නිරතවන ඕනෑම මාධ්‍යයකට මං ප්‍රියයි. චිත්‍ර කලාව ඉගෙන ගත්තා, මං එහි නිරත වෙනවා. මූර්ති කලාව මං ඉගෙන ගත්තා, මං එහි නිරත වෙනවා. මැටි භාණ්ඩ කලාව ඉගෙන ගත්තා, මං එහි නිරත වෙනවා. ලෝකඩ වාත්තු ඉගෙන ගත්තා, එයත් එසේමයි. පර්යේෂණ උපාධි පසුකළා. ලිවීමටත් මං ප්‍රියයි. එය සිදුවෙනවා. මා අතින් බහුලව නිෂ්පාදනය වී තිබෙන්නේ මූර්ති බව සත්‍යයක්. නමුත් එයින් අදහස් වෙන්නේ නැහැ වඩාත් ප්‍රිය බවක්. පියෙක් තම දරුවන්ට එක සේ ආදරය කරන්නා වගේ මං ඉගෙන ගත් විෂයන්ට මං ප්‍රියයි.

ලෝක කලා ක්ෂේත්‍රය වගේම ලංකාවෙත් මූර්ති ශිල්පීන් හිඟයි. උදාහරණයක් ලෙස ඉම්ප්‍රෙෂනිසම් කලා ධාරාවේ චිත්‍ර ශිල්පීන් ගොඩකට ඉන්නේ මූර්ති ශිල්පී රොඩෑන්. රුසියාවේ මූර්ති ශිල්පී ව්ලැඩිමීර් තත්ලින් වගේම ලංකාවේ 43 කණ්ඩායම බැලුවම චිත්‍ර ශිල්පීන් ගණනාවකට නම්කළ හැක්කේ රිචඩ් ගේබි්‍රයල් හා ඉන් පිටස්තරව තිස්ස රණසිංහ පමණයි. සමකාලීන ශිල්පීන් අතර ද මූර්ති ශිල්පීන්ගේ හිඟකමක් තිබෙනවා. ඒ අතර මා එහි නිරන්තරව සිටීම නිසා ඔබට මෙසේ හැඟෙනවා ඇති.

දෘශ්‍ය කලාකරුවෙක් ප්‍රදර්ශනයක් හරහා තමන්ගේ නිර්මාණ ඉදිරිපත් කරන්නෙ රසික සමාජයට. රසික සමාජය ප්‍රමාණවත් තරමට ඒ නිර්මාණ සමග සම්භාෂණයේ යෙදීම මත එම කෘතිවල වලංගුභාවය තීරණය වෙනවාද? නැතිනම් කෘතිවලට රසික සමාජයෙන් වියුක්ත තමන්ගේම පැවැත්මක් තියෙනවාද?

අප පෞද්ගලික නොවන හැමදේම කරන්නේ සමාජයක යහපත් පැවැත්ම සඳහා. කලා රසඥතාව සහිත සමාජයක් ශිෂ්ට ලෝකයට අවශ්‍ය වෙනවා. දෘශ්‍ය කලාකරුවන් ප්‍රදර්ශන හරහා කරන්නේ තම අත්දැකීම්, දෘශ්‍ය කලා පර්යේෂණ හා ව්‍යායාම රසික සමාජයට ඉදිරිපත් කිරීමයි. ඇතැම් විට තත්කාලීන සමාජය ඒ සමග නිසි සම්භාෂණයක යෙදෙන්නේ නැහැ. ලෝක පරිමාණ උදාහරණයක් ලෙස වින්සන්ට් වෑන් ගෝහ්ගේ කෘති පිළිබඳව ඇගයීම ලැබුණේ ඔහුගේ මරණයෙනුත් කලකට පසුවයි. ජීවත්ව සිටියදී නිසි ආහාරයක් ගැනීමටවත් මුදල් නැතිව ජීවත්වූ ඔහු ජීවත්වීම සඳහා නිතර නිතර මුදල් ඉල්ලා ගත්තේ ඔහුගේ සොහොයුරු තියෝගෙන්. මූර්ති ශිල්පිනී කැමිල් ක්ලූඩ් හොඳ සිහියෙන් සිටි සිය යෞවන කාලයේ පැරිසියේ කලා සමාජය ක්‍රෑර ලෙස ඇයව ප්‍රතික්ෂේප කර දැමුවා. රසික සමාජයක් නොමැතිව කලාවට තනිවම පැවැත්මක් නැහැ. නමුත් එය සමකාලීනව හෝ පසුකාලීනව හෝ ප්‍රමාද වී පැමිණිය හැකියි. විශේෂයෙන් ඇතැම් කලාකරුවන් ජීවත් වී තිබෙන්නේ හා ජීවත් වන්නේ ඔවුන්ගේ සමකාලීන සමාජයට බොහෝ ඉදිරියෙනුයි. ඔවුන් ඉතිහාසය තුළ වේලාසන ඉපදී වේලාසනම අප අතරින් නික්ම යන අය වගේ.

සමාජ විචාරාත්මක දෘෂ්ටියෙන් චිත්‍ර කලාවේ යෙදීම. ඔබ හිතනවාද චිත්‍ර කලාවට එවැනි භූමිකාවක් තියෙනවාය කියලා. තියෙනවා නම් එසේ තිබිය යුත්තේ ඇයි?

සමාජ විචාරාත්මක දෘෂ්ටි කෝණයෙන් චිත්‍ර කලාවේ යෙදීමත් කළ හැකියි. ඒ වගේම එයින් පිටස්තරවත් චිත්‍ර කලාවේ නිරත විය හැකියි. එවැනි විවිධ භූමිකා දෘශ්‍ය කලාව තුළ තිබෙනවා. ඒ සඳහා කැඳවීම හෝ වාරණ පැනවීම නොකළ යුත්තක්. 15 වන සියවසේ ජීවත්වූ මූර්ති ශිල්පී හා චිත්‍ර ශිල්පී මයිකල් ආන්ජලෝට විෂය වන්නේ ආගමික වස්තු විෂයන්. රෆායෙල්ට වස්තු විෂය වන්නේ දර්ශනය. 18 සහ 19 වන සියවස් අතර ජීවත් වූ ප්‍රංශ ජාතික ජැකුවා ලුවිස් ඩේවිඩ් සිත්තරාට විෂය වුණේ ප්‍රකට දේශපාලනාත්මක සංසිද්ධීන්. ක්ලූඩ් මොනේට වස්තු විෂය වී ඇත්තේ සොබාදහමේ ආශ්චර්යය. කසිමීර් මලෙවිච්ට විෂය වී තිබුණේ චිත්‍ර කලාවේ ආකෘතිමය පර්යේෂණ. සිය භූමිකාව තීරණය කළ යුත්තේ හා එසේ තෝරාගැනීමට අයිතිය ඇත්තේ ශිල්පියාටයි. අප එම අයිතියට ගරු කළ යුතුයි.

ඔබ ශාස්ත්‍රාලයීය වශයෙන් ලංකාවේ ශිෂ්‍යයෙක්, ආචාර්යවරයෙක්, පාලකයෙක් වගේම රුසියානු ශාස්ත්‍රාලවල ඉගෙනගත් කෙනෙක්. ඒ අත්දැකීම් ආශ්‍රයෙන් ලංකාවේ සහ රුසියාවේ, ශාස්ත්‍රාලයීය සම්ප්‍රදායන් ගැන යමක් කියන්න පුළුවන්ද?

මා ලංඩනයේ එක් ශාස්ත්‍රාලයකත් මොස්කව්හි ශාස්ත්‍රාල දෙකකත් ඉගෙන ගෙන තිබෙනවා. රුසියානු ශාස්ත්‍රාලවලින් දෘශ්‍ය කලා ශාස්ත්‍රපති උපාධිය (එම්.එෆ්.ඒ) ලබන තෙක් කලා ශිල්පියෙකු හැටියට සමාජයේ පෙනී සිටීමට අවසරයක් නැහැ. වරලත්භාවය ලැබෙන්නේ මේ කඩඉමෙන් පසුවයි. මේ සඳහා උදාහරණ ගෙන දැක්වුවහොත් වෛද්‍යවරයෙකුට සිය උපාධියෙන් පසු ප්‍රායෝගිකව සම්පූර්ණ කළයුතු ඉන්ටර්න්ෂිප් කාල වකවානුව අවසන් කරන තෙක් වෛද්‍යවරයෙකු ලෙස පෙනී සිටිය නොහැකියි. වාස්තු විද්‍යාව හදාරන ශිෂ්‍යයන්ට උපාධියෙන් පසුව වරලත් වාස්තු විද්‍යාඥයෙකු හෝ ආයතනයක් යටතේ කටයුතු කිරීම අනිවාර්ය කාරණයක්. ඉංජිනේරු, නීති ක්ෂේත්‍රවලත් මෙය එසේමයි. මෙම තත්වය රුසියානු සහ බටහිර ශාස්ත්‍රාලවල කලාව සම්බන්ධයෙන්ද ක්‍රියාත්මක වෙනවා. නමුත් ලංකාවේ දෘශ්‍ය කලා අධ්‍යාපනයේදී මෙය පිළිගත් භාවිතාවක නැහැ. ඇතැම් බටහිර ශාස්ත්‍රාල මෙම තත්වය ලිහිල් කර තිබුණත් අධ්‍යාපනය අවසන් කරන තෙක් දෘශ්‍ය කලා ශිල්පියෙකු ලෙස සිය විශ්වවිද්‍යාලයේ නම භාවිත කිරීම, ප්‍රදර්ශන කිරීම හෝ පෙනී සිටීමට අවසර දෙන්නේ නැහැ. එසේ කළහොත් එය එකී විශ්වවිද්‍යාලයේ පිළිගත් ව්‍යවස්ථාව හා කීර්තිනාමයට හානි කළ බවටයි සැලකෙන්නේ. නමුත් ලංකාවේ දෘශ්‍ය කලා අධ්‍යාපනය ලබන සිසුන් සිය ප්‍රථම වර්ෂයේ සිටම ප්‍රදර්ශන පැවැත්වීම සහ කලාකරුවන් ලෙස පෙනී සිටීම සුලබ දෙයක්. ජාත්‍යන්තර ශාස්ත්‍රාල සහ විශ්වවිද්‍යාල මෙවැනි ක්‍රමවේද අනුගමනය කරන්නේ ‘ඇකඩමික් සහ ප්‍රොෆෙෂනල්’ නැතිනම් ‘ශාස්ත්‍රීය සහ වෘත්තීය’ වශයෙන් උපාධිවල තිබෙන ප්‍රභේදතාවලට අනුගත විශේෂ ගුණාංග මෙන්ම ප්‍රායෝගික තත්වයන්, වගකීම් හා ඒවායේ ගුණාත්මකභාවය රැකගැනීම පිණිසයි.