පසුගිය සතිය දෙක පුරා ක්රිකට් ක්රීඩාවේ දේශපාලනය ගැන සිතා බැලීමට ආරාධනා කරන සිදුවීම් ගණනාවක් සිදුවිය. ලංකාවට සම්බන්ධ සිදුවීම් දෙකක්, ජනමාධ්යයෙන් විශාල ලෙස වාර්තා කෙරුණද, ඒවා ගැන ගැඹුරු සාකච්ඡාවක් ලංකාවේ සිදුවූයේ නැත. සිදුවන ලකුණක්ද දැනට නැත. එහෙත් ගැඹුරු සාකච්ඡාවක් ආරම්භ නොකිරීමට එය හේතුවක් විය යුතු නැත. මෙම ලිපියේ අරමුණ, එවැනි සාකච්ඡාවක් සිංහල භාෂාවෙන් සිදුකිරීමට ආරාධනයක් සහ ආරම්භයක් සැපයීමයි. මා ලියන්නේ ‘ශාස්ත්රීය’ ලිපියක් නොව උගත් පාඨකයන්ට ආමන්ත්රණය කරන ලිපියක් බවද, මා ක්රිකට් ක්රීඩා විශේෂඥයකු නොවන බවද පළමුවෙන් කිව යුතුය.
ක්රිකට් පිත්තක් අතින් අල්ලලාවත් නැති මට ක්රිකට් ක්රීඩාව ගැන උනන්දුව තිබෙන්නේ කාරණා දෙකක් උඩය. ක්රිකට් ඇතුළු ක්රීඩා ගණනාවක ‘ලෝලයකු’ වීම එයින් පළමුවැන්නයි. මා ගමේ පාසල් ශිෂ්යයකු වශයෙන් සිටියදී ඉංග්රීසි ඉගෙන ගැනීමට ‘ඩේලි නිව්ස්’ පත්රය කියවන්නැයි ගමේ පාසලේ තරුණ ඉංග්රීසි ගුරුවරයා දුන් උපදෙස් අනුව, එම පත්රය කියවීමට පුරුදු වූ මා, පසු කාලයේදී ඇතිකරගත් ඇබ්බැහියක් නම් ‘ස්පෝර්ට්ස් පේජ්‘ එක පළමුව කියවීමයි. පිටිසර ගැමි පාසල් ශිෂ්යයකු වුවද, එංගලන්ත, ඕස්ට්රේලියානු සහ දකුණු අප්රිකානු ක්රිකට් වීරයන් මගේද වීරයන් වූයේ 1960 ගණන්වල මැද භාගයේදීය.
දෙවැනි කරුණ නම්, විශේෂයෙන් ක්රිකට් ක්රීඩාව පිළිබඳව මා තුළ ඇති ශාස්ත්රීය සහ ශාස්ත්රාලයීය උනන්දුවයි. ක්රිකට් ක්රීඩාව, එහි දේශපාලනය, සමාජීය පැතිකඩ, ජනප්රිය සංස්කෘතිකාංගයක් වශයෙන් එහි ඇති වැදගත්කම ගැන ශාස්ත්රීය කෘති හෝ පර්යේෂණ ලංකාවේ නැත. ලාංකික ඉතිහාසඥයකු සහ මානව විද්යාඥයකු වන මහාචාර්ය මයිකල් රොබර්ට්ස්, ක්රිකට් ක්රීඩාව ගැන පොදුවේත්, ලංකාවේ ක්රිකට් ක්රීඩාව ගැන විශේෂයෙනුත්, ලේඛන ගණනාවක්ම පළ කර ඇති එකම ලාංකික ශාස්ත්රඥයා බව මගේ විශ්වාසයයි.
ක්රිකට් ක්රීඩාවේ දේශපාලන සහ සමාජීය පැතිකඩ ගැන උනන්දුව දක්වන මම තවත් කිහිප දෙනකු සමග 2007දී Cricket, Lovely Cricket; Sports in Culture, Class and Nation of Sri Lanka (ක්රිකට්, ජොලි ක්රිකට්, ලංකාවේ සංස්කෘතිය, සමාජ පන්තිය සහ ජාතිය තුළ ක්රීඩාව) නම් කෘතියක් පළකළෙමි. එය මගේද ඇතුළු ලේඛකයන් කිහිප දෙනකුගේ ලිපි එකතුවකි.
ලංකාවේ ක්රිකට් ක්රීඩාව, එහි දේශපාලනය හා සමාජ විද්යාව ගැන ලියා ඇති ඉතා අගනා කෘතියක් 1997දී එංගලන්තයේ පළවිය. එහි කතුවරයා Mik Marqusee (මයික් මාර්කුසී) නම් වූ එංගලන්තයේ ජීවත්වන ඇමෙරිකානු ජාතික ක්රීඩා මාධ්යවේදියාය. මොහොමඩ් අලි ගැනද ඔහු ඉතා අගනා කෘතියක් ලියා ඇත. එම කෘතියේ නම සිංහළ භාෂාවෙන් කියන්නේ නම් ‘විමුක්තියේ ගීතය: මොහොමඩ් අලි සහ 1960 ගණන්වල ජීව ගුණය’ යන්නයි. මාර්කුසී මාක්ස්වාදී පසුබිමකින් එන ක්රීඩා මාධ්යවේදියෙක්ය.
එබැවින් ඔහුගේ කෘතිවල විශේෂ ලක්ෂණ තුනක් තිබේ. පළමුවැන්න ක්රීඩාව තුළ ඇති දේශපාලනය සහ මුදලේ බලය අනාවරණය කර විග්රහ කිරීමයි. දෙවැන්න, ක්රීඩාවේ සහ ක්රීඩකයන්ගේ සමාජ විද්යාත්මක පසුබිමයි. තෙවැන්න ක්රීඩා තුළින් ප්රකාශයට පත්වන සමාජ සහ පන්ති අරගලයයි. ලංකාව 1996 ලෝක කුසලානය දිනා සති කිහිපයකට පසුව, තම පොතට කරුණු එකතු කිරීමට පැමිණි මාර්කුසී, මා සමගද සාකච්ඡා කිහිපයක් පැවැත්විය. ඔහු ලංකාවේ ක්රිකට් කණ්ඩායම වීරයන් ලෙස සැලකුවේ, ක්රිකට් ක්රීඩාවේ පැවතුණ යටත්විජිත සහ ප්රභූවාදී ආධිපත්යය, නිර්ප්රභූ පවුල්වලින්ද, අධිපති ප්රභූ තන්ත්රයේ පාසල් නොවන පාසල්වලින්ද පැමිණි හරියට ඉංග්රීසි උච්චාරණය නොකළත්, නිවැරදිව ක්රිකට් ක්රීඩා කළ සාමාන්ය පංතියේ ක්රීඩකයන්ගෙන් සමන්විත කණ්ඩායමක් විසින් පෙරලා දමනු ලැබීම නිසාය.
ඉහත සඳහන් කළ මයික් මාර්කුසී ලංකාව ජයග්රහණය කළ 1996 ක්රිකට් ලෝක කුසලාන තරගය ගැන ලියූ කෘතියේ ග්රන්ථ නාමයේ මුල් කොටස වූයේ War Minus the Shooting (වෙඩි තියාගන්නේ නැති යුද්ධය) යන්නයි. මෙම ඉංග්රීසි ප්රකාශ ඛණ්ඩයේ අර්ථ දෙකක් තිබේ. ඒ සාම්ප්රදායික හා දේශපාලන වශයෙනි. එහි සාම්ප්රදායික අර්ථයෙන් අදහස් කෙරුණේ, ජාත්යන්තර මට්ටමේ ක්රිකට් තරග හරියට මහා යුද්ධයක යෙදීමට තරම් සියුම් ලෙස සැලසුම් කළ යුතු, මූලෝපායගත කළ යුතු සහ නූලටම ක්රියාත්මක කළ යුතු, ආයුධ බලය මෙන්ම මානසික හා බුද්ධිමය ශක්තියද අවශ්ය වන අතිශයින් පසමිතුරුවාදී සහ තියුණු තරගයක් වන්නේය යන්නයි. පසුගියදා ඇන්ජලෝ මැතිව්ස් සමග ඇතිවූ ආරවුල සාධාරණය කරමින්, ‘මං ඒ වෙලාවේ හිටියේ යුද්ධයක් කරමින්’ යැයි බංග්ලාදේශයේ ක්රිකට් නායක ශකීබ් අල් හසන්, තමන්ගේ විවේචකයන්ට පිළිතුරු දුන්නේ එම අර්ථයෙනි.
දෙවැනි අර්ථය, රටවල් අතර ක්රිකට් තරග ඇතිවන විට ඒවා හරියට ඒ රටවල් දෙක අතර යුද්ධයක ස්වභාවය ගන්නා බවයි. ඉන්දියාව හා පකිස්ථානය, එංගලන්තය හා ඕස්ට්රේලියාව අතර ඇතිවන ක්රිකට් තරග මේ සඳහා ඇති ඉහළම නිදසුන්ය. ක්රීඩාවත් සමග පැටලී ඇති ජාතික-රාජ්ය ජාතිකවාදය සහ දේශප්රේමය මෙයට එක් හේතුවකි. ඉන්දියානු- පකිස්ථානු ක්රිකට් තරගයක් දෙරට අතර දේශසීමා යුද්ධයක් වන තරමට උණුසුම් වෙයි.
මගේ මතකයේ හැටියට, ටික කලකට පෙර දෙරට අතර ක්රිකට් තරගයක් වාර්තා කළ මුද්රිත මාධ්ය වාර්තාකරුවන් සහ රේඩියෝ විස්තර විචාරකයන් භාවිත කරන අලංකාරෝක්ති සහ අතිශයෝක්ති වාක්ය සහ වචන, උපමා රූපක, රටවල් දෙක අතර ඇතිවන ඇත්ත යුද්ධයක් වාර්තා කරන තරම්ම මිලිටරීකරණයට භාජනය වූ ඒවාය. එංගලන්තය සහ ඕස්ට්රේලියාව අතර තිබුණ ‘අළු බඳුන’ දිනාගැනීමේ ටෙස්ට් තරගවලදී කණ්ඩායම් දෙක අතර සාම්ප්රදායිකව ඇතිවූ උණුසුම, යටත්විජිතකරණ රටක් හා යටත්විජිතයක් අතර ඇතිවන යුද්ධයක් සිහිගන්වන තරම් තියුණු ඒවාය.
එංගලන්ත කණ්ඩායමේ පිතිකරුවන්, ‘අප්සෙට්’ කිරීමට ඕස්ට්රේලියානු කණ්ඩායම් නායකයාද, කඩුලු රකින්නාද, ස්ලිප් ක්රීඩකයන්ද, පන්දු යවන්නන්ද භාවිත කරන දෙපැත්ත කැපෙන සහ අපහාසාත්මක විහිළු ‘වෙඩි තියාගන්නේ නැති යුද්ධයේ’ සුලභ අවස්ථාවන්ය. දැනට සිටින කීර්තිමත් ජාත්යන්තර ක්රිකට් විචාරකයකු වන, ඕස්ට්රේලියානු පිළේ හිටපු නායක රිකී පොන්ටිං සහ ඉන්දියාවේ ‘සුපිරි පිතිකරු’ යැයි හැඳින්වෙන විරාත් කෝලි sledging යන ඕස්ට්රේලියානු -ඉංග්රීසි වචනයෙන් හැඳින්වෙන මෙම ‘වෙඩිතබා නොගනිමින් යුද්ධ කිරීමේ’ කලාවේ නිපුණ ක්රීඩකයන්ය.
ක්රිකට්වල දේශපාලනය
මෙම පසුබිම් සාකච්ඡාවෙන් අප උකහා ගත යුතු ප්රධාන කරුණ නම්, ක්රිකට් ක්රීඩාව යනු නිර්දේශපාලනීය ව්යායාමයක් නොවන්නේය යන්නයි. ක්රිකට් ක්රීඩාවේ දේශපාලනය ආකාර සහ මාධ්ය කිහිපයකින්ම ප්රකාශයට පත්වේ. ඒවායින් කිහිපයක් පහත සඳහන් පරිදි දක්වා සිටිය හැකිය.
ක්රිකට් යනු ‘මහත්වරුන්ගේ’ ක්රීඩාවක්ද? ‘මහත්වරු’ යනු කව්ද?
ක්රිකට් ක්රීඩාව ජාතික රාජ්ය දේශපාලනයේ මාධ්යයක් වූ විට, එය දේශප්රේමයේ දේශපාලනීකරණයට පත්වී තිබෙනවා නොවේද? ක්රිකට් ජාතිවාදය සහ ක්රිකට් දේශප්රේමය, ක්රිකට් ක්රීඩාවට නව දේශපාලන වැදගත්කමක් ලබාදී තිබෙන්නේද?
ක්රිකට් ක්රීඩාව මුදල් බලයෙන් සහ දූෂණයෙන් තොර ක්රීඩාවක් ලෙස පැවතී තිබෙන්නේය සහ පැවතිය යුතුය යන්න ක්රිකට් ක්රීඩාව පිළිබඳ දෘෂ්ටිවාදය විසින් පතුරුවා තිබෙන මිථ්යා විශ්වාස නොවන්නේද?
පොදු ජන සංස්කෘතියේත්, විනෝදස්වාද කර්මාන්තවලත් ප්රබල අංගයක් ලෙස ක්රිකට් ක්රීඩාව ඉටු කරන සමාජීය, සංස්කෘතික සහ ආර්ථික වැඩ කොටස අමතක කර, ක්රිකට් ක්රීඩාව සම්බන්ධව ලංකාවේ දැනට මතුවී ඇති අර්බුදය තේරුම් කිරීම කළ හැකි දෙයක්ද?
ක්රිකට් ක්රීඩාව තුළ විවිධ ආකාරයෙන් ගැබ්වී තිබෙන සමාජ යථාර්ථයේ විවිධ පැතිකඩ මොනවාද? ඒවායින් සංකේතවත්ව ප්රකාශ වන දේශපාලනය කුමක්ද? ඉහත මතුකළ ප්රශ්න අතරින් ‘ක්රිකට් යනු මහත්වරුන්ගේ ක්රීඩාවක්ද’ යන කරුණ පළමුවෙන් සාකච්ඡා කරමු.
‘මහත්වරුන්ගේ ක්රීඩාව’
ලංකාවේ ක්රිකට් ක්රීඩාව පිළිබඳව ඇති අධිපති දෘෂ්ටිවාදයෙන් නිතර ප්රචාරය කෙරෙන මතයක් නම් අන් ක්රීඩා මෙන් නොව ක්රිකට් ක්රීඩාව ‘මහත්වරුන්ගේ’ ක්රීඩාවක්ය යන්නයි. මෙය ලංකාවේ ඉතිහාසය සමග සම්බන්ධ මතයකි. ක්රිකට් ක්රීඩාවේ ඉතිහාසය පිළිබඳ සාහිත්යයෙන් පෙන්වන පරිදි මුලින්ම ක්රිකට් ක්රීඩාව පැවතුණේ එංගලන්තයේ සිටි විශාල කෘෂිකාර්මික ඉඩම් හිමි රදළ ප්රභූ තන්ත්රයේ පවුල්වල පිරිමින්ගේ විනෝද ක්රීඩාවක් ලෙසය. පසුව එය ප්රභූ සහ රදළ නොවන සාමාන්ය පන්තිවල පිරිමින්ගේ ක්රීඩාවක් බවටද පත්විය.
එය 19 වැනි සියවසේ සිදුවූ සමාජ පරිවර්තනයට සමාන්තරව සිදුවූ වෙනසකි. මෙම පරිවර්තනය තුළ වෙනස් සමාජ පසුබිම් දෙකකින් පැමිණි ක්රිකට් ක්රීඩකයන් හා කණ්ඩායම් හැඳින්වීමට ඉංග්රීසි භාෂාවේ එකිනෙකට වෙනස් වචන දෙකක් භාවිතයට හඳුන්වා දෙනු ලැබිණ. රදළ ප්රභූ පන්තියේ ක්රිකට් සෙල්ලම් කරන කණ්ඩායම් ‘මහත්වරුන්ගේ’ කණ්ඩායම් ලෙසද, සාමාන්ය නිර්ප්රභූ පන්තිවලින් පැමිණ ක්රිකට් සෙල්ලම් කරන පිරිමින් නිකම්ම නිකම් ‘ක්රීඩකයන්’ ලෙසද හැඳින්වීමට පටන් ගැනිණ. මෙම එකිනෙකට එරෙහි සමාජ පන්ති කණ්ඩායම් නියෝජනය කරමින් ක්රිකට් තරග පැවැත්වෙන විට ඒවා හඳුන්වන ලද්දේ Gentlemen Vs. Players (මහත්වරුන්ට එරෙහිව ක්රීඩකයන්ගේ තරගය) යනුවෙනි.
එංගලන්තයේද ක්රිකට් ක්රීඩකයන්ගේ සමාජ පදනම පුළුල්වී, මධ්යම පන්තිය හා කම්කරු පන්තිය අතර එය ක්රීඩාවක් ලෙස පැතිරුණ විට, ක්රිකට් ක්රීඩාව සම්බන්ධව පැවති රදළ, ප්රභූ සමාජ අනන්යතාව දුර්වල වී හැම ක්රිකට් ක්රීඩකයකුම players යන පදයෙන් හැඳින්වීමට පටන් ගැනිණ. මෙම ලිපියේ ඉහතින් සඳහන් කළ මයික් මාර්කුසීගේ ‘වෙඩි තියා නොගන්නා යුද්ධය’ නම් කෘතියේ එංගලන්තයේ ක්රිකට් ක්රීඩාවේ සමාජීය පරිණාමය සහ පන්ති ව්යුහයේ වෙනස්වීම් ගැන බෙහෙවින් රසවත් සාකච්ඡාවක් තිබේ.
‘මහත්වරු’ යන්නෙහි නව අර්ථ
කාර්මික විප්ලවයෙන් පසු එංගලන්තයේ ඇතිවූ සමාජ පරිවර්තනයෙන් පසු ක්රිකට් ක්රීඩාවේ තිබි රදළ, වංශාධිපති සමාජ අනන්යතාව දුර්වල විය. ‘මහත්වරු’ යන්නෙහි වංශාධිපතිවාදී පන්ති අර්ථය වෙනුවට, එයට සදාචාරවාදී අලුත් අර්ථයක් ලැබුණේ එම පසුබිම තුළය. ක්රීඩාවේ නීති පිළිපැදීම මෙන්ම නීතිය මෙන්ම ක්රිකට් ක්රීඩාවේ ‘ජීව ගුණය’ ආරක්ෂා කිරීම, විනිසුරුවරුන්ගේ තීරණ අභියෝග නොකර පිළිගැනීම, පරාජය සතුටින් පිළිගැනීම සහ පරාජිතයන්ට ගෞරවය දැක්වීම වැනි බූෂුවා, එනම් ධනේශ්වර පන්තියට අයත් සදාචාරවාදය ක්රිකට් ක්රීඩා සංස්කෘතියේ මුල් බැස ගැනිණ. එය එංගලන්තයේ පමණක් නොව, යටත්විජිත රටවලද ක්රිකට් ක්රීඩාවේ ප්රබල සහ අධිපති සංස්කෘතික අංගයක් බවට පත්විය.
ලංකාවේ සිදුවූ තරමක් සරදම් සහගත වර්ධනයක් නම්, මෙම ක්රීඩා සදාචාරවාදය, ක්රිකට් ක්රීඩාව පාසල් අධ්යාපනයේ අංගයක් බවට පත්කළ කොළඹ මහනුවර ඇංග්ලිකානු සහ රජයට හිමි ප්රභූ පාසල්වලින් ප්රචලිත කරන ලද වංශාධිපති දෘෂ්ටිවාදයක්ද බවට පත්වීමයි. එය පසුව, රජයේ මෙන්ම බෞද්ධ සහ හින්දු සංස්කෘතික අනන්යතාව සහිත පාසල්වලද ක්රීඩා දෘෂ්ටිවාදයේ අංගයක් බවට පත්විය. ලංකාවේ පාඨශාලා සහ ක්රීඩා සංස්කෘතික මතවාදයේ ගැඹුරටම මුල් බැසගෙන ඇති ‘මහත්වරුන්ගේ ක්රීඩාව’ යන්න, උඩරට ඉඩම් හිමි රදළ ප්රභූ පන්තියේත්, කොළඹ බූෂුවා පන්තියේත් යන වරප්රසාදලාභී පන්ති දෙකෙහි මතවාදය කොතරම් ශක්තිමත්ව තවමත් පවතින්නේද යන්න ප්රකාශයට පත්කරන සාධකයකි.
‘මහත්වරු’ සංකල්පයේ අර්බුදය
ලෝක කුසලාන තරගාවලියේදී ලංකාවේ ක්රිකට් කණ්ඩායම පත්වූ පරාජයෙන් පසුව ලංකාවේ ක්රිකට් ආයතනය, ක්රිකට් ක්රීඩාව, ක්රිකට් ක්රීඩකයන්, ක්රිකට් බලධාරීන් සහ ක්රිකට් ලෝලයන් යන සියලු දෙනාම අතිමහත් අර්බුදයකට ඇද වැටී තිබේ. මෙය ලංකාවට සුවිශේෂ වූවක් නොවේ. බංග්ලාදේශය, පකිස්ථානය සහ එංගලන්තය යන රටවල් තුනේද මේ සතියේ සිට අලුත් ක්රිකට් අර්බුද ඇතිවී තිබෙනවා පමණක් නොවේ. එම රටවලද ක්රිකට් ක්රීඩාව සම්බන්ධ ව්යුහාත්මක ගැටලු, අඩුපාඩු සහ දුර්වලතා පිළිබඳ අලුත් සාකච්ඡාද ඇතිවී තිබේ. එකිනෙකාට දෝෂාරෝපණය කරගැනීම හා වගකීම අනුන්ට පැවරීම පකිස්ථානයේ සහ බංග්ලාදේශයේ සිදුවන විවාදයේ දැනටමත් පටන්ගෙන තිබේ. ලංකාවේද එය ඉතා ඉහළින් සිදුවෙමින් ඇත.
එහෙත් ලංකාවේ විවාදයේ, ලංකාවට සුවිශේෂ කාරණා දෙකක් අවධාරණය වේ. ඒවා නම්, ක්රිකට් ආයතනයේත්, ක්රිකට් ක්රීඩාවේත් තිබේයැයි බොහෝ දෙනා සිතන දූෂණය හා බලය අයුතු ලෙස ප්රයෝජන ගැනීමයි. දෙවැන්න, ක්රිකට් පරිපාලනයට ආණ්ඩුවේ මැදිහත්වීමයි. එම කාරණා දෙකෙන්ම පෙනෙන්නේ, ක්රිකට් යනු මහත්වරුන්ගේ ක්රීඩාවකි යන විශ්වාසය මහා මිථ්යාවක් බවට පත්කරමින්, යටත්විජිතවාදයේත්, පශ්චාත්-යටත්විජිත ප්රභූවාදයේත් උරුමයක් වූ එම මතවාදය පෙර නොවූ විරූ අර්බුදයකට පත්වීමත්ය.
ක්රිකට් පාලනය අල්ලාගෙන සිටින ව්යාපාරික පන්තියත්, ක්රිකට් පාලනයට අතගසන ආණ්ඩුවත්, ක්රිකට් ක්රීඩාවේ අර්බුදය ගැන පසුගියදා මහ හඬින් කෑගැසූ පාර්ලිමේන්තු මන්ත්රීවරුනුත් ඇත්තටම ‘මහත්වරුන්ද’ යන ප්රශ්නයත් මහජනයා ඉදිරියේ මතුවී තිබේ. ඇත්තටම ‘මහත්වරුන්’ වන්නේ දුප්පත් පවුල් පසුබිම්වලින් එන ක්රිකට් ක්රීඩකයන් සහ දුප්පත් බහුතරය වන ක්රිකට් ලෝලයන් පමණක් නොවන්නේද? මහත්වරුන්ගේ ක්රීඩාව ඇත්ත වශයෙන්ම දුප්පතුන්ගේ ක්රීඩාව වීම ලංකාවේ ක්රිකට් ක්රීඩාව ලබා ඇති සමාජීය සහ සමාජ විද්යාත්මක වශයෙන්ම ඉතාම වැදගත් පරිවර්තනය බව නිරීක්ෂණය කිරීමේ වරදක් තිබේද?