අරගලයට රිද්මයක්

■ අතුල දිසානායක

සියලු‍ සෞන්දර්ය කලාවන් අතර සුවිශේෂම කලාව සංගීතය යයි කිව හැක. සංගීතය හුදු සංගීතය යන මාධ්‍යයට පමණක් සීමා නොවේ. නොඑසේ නම් සංගීතය පිරිසක් විසින් වාද්‍ය භාණ්ඩ ඇතිව හෝ නැතිව ගායනා කිරීමෙන් ඔබ්බට අනෙකුත් සෞන්දර්ය කලාවන් සමග ද මුසුව පවතින්නකි. සංගීතය, නාට්‍ය, චිත්‍රපට සහ නර්තනය, සාම්ප්‍රදායික යාතුකර්ම,

ශාන්තිකර්ම සමග මුසුවී මිනිසුන්ගේ භාවමය හැඟීම් පුබුදුවයි, උත්තේජනය කරයි. එය අපගේ සාමාන්‍ය ජන ජීවිතයෙන් ඔබ්බට ගොස් දේශපාලනික සන්දර්භයේ ද ක්‍රියාත්මක වෙයි. විප්ලවයට, අරගලයට ඇවැසි ජීව ගුණය සහ රිද්මය ද සංගීතය සහ ගීතය විසින් නිර්මාණය කරනු ලබයි.

ගෝටාගෝගමට එන ඕනෑම වයස් මට්ටමකට සිය දේශපාලන ප්‍රකාශනයන් චිත්‍ර තුළින් ඇඳ දැක්වීමේ අවකාශයක් වේ. එය ගෝටාගෝගම චිත්‍රාගාරයයි. එය පවත්වවාගෙන යන ප්‍රවීණ චිත්‍ර ශිල්පී සුජිත් රත්නායක ඇතැම් පිරිස් අතර විසංවාදයට ලක්වී ඇති අරගල භූමියේ කලා භාවිතය ගැන නවීකාරක අදහසක් දැක්වූයේ මෙසේය.

‘අපි මෙතන සංගීතය, චිත්‍ර, මූර්ති, නිරූපණ කලාව, විවිධ කලා මාධ්‍යයන් මේ විරෝධයට පාවිච්චි කරලා තියෙනවා. ඒකෙනුත් මේ අරගල භූමියේ සාමකාමී බවට උත්ප්‍රේරණයක් ලැබෙනවා. අපේ අරමුණ වුණෙත් ඒක. අපේ චිත්‍රාගාරය තුළ අපි කරන්නෙ සටන් පාඨ ඇඳීම නෙවෙයි. සටන් පාඨ චිත්‍ර බවට පත් කිරීමයි. ඒක නිර්මාණාත්මක, සෞන්දර්යාත්මක පරිකල්පනයකින් තමයි කරන්නෙ. මිනිස්සුන්ගෙ ඡන්දය කියන එක තීරණය කෙරෙන්නේ ප්‍රචාරණය නිසා. නමුත් අද වෙද්දි තත්වය වෙනස්. මිනිස්සු අද ස්වාධීනව, නිදහස්ව තමන්ට හිතන්න යමක් ලැබෙනවා. ඒක තමයි මේ අරගලයේ විශේෂත්වය. චිත්‍ර කලාව අපි සාමාන්‍යයෙන් රසවිඳින්නෙ කලාගාරයක. නාට්‍යයක් රසවිඳින්නෙ රඟහලක දී. චිත්‍රපටියක් චිත්‍රපටි ශාලාවේ දී. දැන් අපි ඒ කලාව මහ පාරට අරන් ඇවිත් තියෙනවා. ඒ කලාව කොහොම ද මේ අපේ දැවෙන අර්බුදයත් එක්ක, මේ දේශපාලනික විපර්යාසයත් එක්ක කොහොම ද කලාව පවතින්නෙ. අනෙක් එක මොන ප්‍රශ්න තිබුණත් මිනිස්සුන්ට ප්‍රශ්න ඔළු‍වෙ තියාගෙන ජීවත් වෙන්න බෑ. ප්‍රශ්න සුමටව, ආවේදනාත්මකව පොඩි මොහොතකට හරි මිනිස්සුන්ට සංජානනය විය යුතුයි. නැත්නම් ලෙඩ රෝග හැදිලා මැරෙයි. නැතිනම් ස්ටේ‍රස් හැදිලා රෝගීන් වෙයි. ඒ නිසා මේ කලාවෙන් කරන්නෙ බැලන්ස් කරලා දාන එක. අපි දැන් 09 වැනිදා ඉඳන් මෙතන පදිංචි වෙලා ඉන්නවනෙ. ඉතිං මේ අරගලයේ ඉන්න අය දේශපාලන සටන් පාඨ විතරක් කියවා කියවා සිටියා නම්, දේශපාලන විශ්ලේෂණ විතරක් කියව කියවා හිටියා නම් ඒගොල්ලන්ට මේක එපාවෙනවා. ඒ කියන්නෙ එහෙම මිනිස්සුන්ට ජීවත් වෙන්න බෑ. සිංදුවක් අහන්න ඕන. චිත්‍රයක් දකින්න ඕන. විහිළු‍වක් තහළුවක් කරන්න ඕන. වෙනදා නම් ලිප්ටන් වටරවුමට ආවා, පෙළපාලියක් කළා, සත්‍යග්‍රහයක් කළා, ගියා. මෙතන එහෙම නෙමෙයි. නොනවත්වා රැඳිලා ඉන්නවා. සමහරු චෝදනා කරනවා මේවා සැණකෙළි වගේ කියලා. ඔය වගේ තමයි යුරෝපෙත් වෙන්නෙ. ඉස්සර අරගලවලට වඩා මේ අරගලය වෙනස්.’
සංගීතය පමණක් නොව අනෙකුත් කලාවන් ද මහජන අරගලවලට ජීවය දෙයි. මහජන අරගලවල සිටින ජනයාට සබුද්ධිකභාවයට සහ සවිඥානිකත්වයට අවැසි මග සලසයි. මහජන අරගලවලට උරදෙන්නෝ පුරවැසියෝය. ලංකාවේ මහජනයා දැන් හුදු ඡන්දදායකයා යන තත්වයෙන් මිදී පුරවැසියන් තත්වයට පරිවර්තනය වෙමින් පවතී. ගෝටාගෝගම පවතින දේශපාලනික මෙන්ම කලාව මුසුවූ සංවාද, කතිකාවත් මුසුවූ පරිසරය ඊට පසුබිම සලසයි. ගෝගෝටාගම ඇත්තේ අරගලයකි. එහි ඇත්තේ විප්ලවයක් යයි ද ඇතැම් විට කියැවේ. කලාව මුසුවූ ගෝටාගෝගම තුළ මනුෂ්‍යයන් තුළ ඇතිවන මනෝමය විපර්යාසය ද එක්තරා විප්ලවයකි. එහි ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව පිළිබඳ සංවාද වෙයි, ලංකාවේ වාර්ගික අරගල සහ සමගිය ගැන කියැවෙයි. ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය තුළ පවුල් පාලන රෙජීමයන් විසින් සිදු කරන විනාශය ගැන කතාවෙයි. පෙර අපරදිග දියුණු දේශපාලන තත්වයන් ගැන සංවාද කෙරෙයි. මේවාට සහභාගිවන, ඒ සංවාද අසා සිටින පුරවැසියන් එතැනින් පිටවන්නේ අලු‍ත් දේශපාලන සිතීමක් ඇති මිනිසුන් ලෙසය.

ගෝගෝටාගම මහජන සරසවියේ පැවැත්වෙන සංවාද, මෙන්ම අනෙකුත් සංවාද මණ්ඩප සහ මහජනයාට අදහස් දක්වන්නට ඇති තැන්වල අදහස් දක්වන සාමාන්‍ය ජනයාගේ දේශපාලනික පාපෝච්ඡාරණයන් තුළින් ප්‍රකාශ වන්නේ ‍ගෝගෝටාගම සමස්ත අවකාශය පුරවැසියන්ගේ සිතීමේ පරිමාව වෙනස් කරමින් සහ දියුණු කරමින් පවතින බවයි.

අරගලයන් සඳහා සංගීතය භාවිත කිරීම පිළිබඳ වඩාත්ම ප්‍රකට සහ සම්භාව්‍ය නිදසුන ඇමරිකානු කළු සංගීතයයි. එයට සියවස් හතරක ඉතිහාසයක් ඇත. වහලු‍න් ලෙස කල් ගෙවූ කාලයේත් වහල්භාවය සම්පූර්ණයෙන් අහෝසි කරන ලද 1865 සිට Black Lives Matterව්‍යාපාරය ආරම්භවූ 2013 දක්වාත්, අදත් සිය අයිතිවාසිකම් දිනාගැනීම, ප්‍රතිවිරෝධය දැක්වීම සහ සිය හැඟීම් ප්‍රකාශනය සඳහා කළු‍ ජාතිකයෝ සංගීතය අවියක් කොට ගනිති.

ඉන්දියානු නිදහස් අරගලයේ දී ඉන්දියානුවන්ගේ දේශප්‍රේමිත්වය දියුණු-තියුණු කිරීමට ‍ගීතය ඉවහල් විය. බැන්කිම් චන්ද්‍රා චැටර්ජී (Bankim Chandra Chatterjee) විසින් ලියන ලද “වන්දේ මාතරම්” ගීතය ඉන්දියානු නිදහස් සටනට ඇවැසි උත්තේජනය ලබා දුන්නේය. 1905 දී බෙංගාලය වෙන් කිරීම පිළිබඳව කල්කටාවේ පැවැති මහජන උද්ඝෝෂණවලදී මෙම ගීතය ගායනා කෙරුණි. ඉන්දියාවේ බි්‍රතාන්‍ය යටත් විජිත ආණ්ඩුව විසින් එය ගායනා කිරීම තහනම් කරන ලද අතර එය ප්‍රසිද්ධියේ ගායනා කළ අය අල්ලා සිරගත කරන ලදහ. ඉන්දියාව නිදහස ලැබීමෙන් පසුව 1950දී වන්දේ මාතරම් ගීතය ඉන්දීය ජාතික ගීය බවට ප්‍රකාශයට පත් කරන ලදි. එමෙන්ම බෙංගාලි සාහිත්‍යධර, මහා කවි රබින්ද්‍රනාත් තාගොර් විසින් රචනා කරන ලද “එක්ලා චලෝ රේ” (Ekla Chalo Re) ගීතය ද අතිශය ජනප්‍රිය වූ අතර එය මහත්මා ගාන්ධිගේ ප්‍රශංසාවට ද ලක්විය.

ගෝටාගෝගමේ ඇත්තේ අවිහිංසාවාදී අරගලයකි. ඒ නිසා එය නිර්ප්‍රචණ්ඩය. එය එසේ වීමට එහි ඇති කලාත්මක ශික්ෂණය සහ අවකාශය සෑම අතින්ම බලපා ඇති බව කිව යුතුය. කලාව ආනන්දයෙන් ප්‍රඥාව කරා මිනිස් සිත යොමු කරයි. ගාලු‍ මුවදොර ගෝගෝටාගම ගම්මානයට එක් රැස්වෙන සෑම ශ්‍රී ලාංකිකයෙකුගේම දෙසවන තුළ සංගීතය සහ ගීතයෙන් පිරුණු අවකාශයක් ඇත. එය ආත්මීය වශයෙන් දේශානුරාගය කුළු ගන්වන්නකි. විරෝධාකල්පයන් ජනිත කරන්නකි. පුරවැසි අයිතීන් මෙන්ම මනුෂ්‍යත්වය පිළිබඳ හැඟීම් අවදි කරන්නකි.

ජාතිකානුරාගයට (Nationalism) වඩා දේශානුරාගය (Patriotism) වඩාත් ප්‍රශස්තය. මන්ද ලංකාව වැනි රටවල ජාතිකානුරාගය අවසානයේ සිංහල බෞද්ධ අධිපතිත්වයෙන් පටු වී කෙලවර වන නිසාය. 1965 තිරගත වූ සාරවිට චිත්‍රපටයට, මහගම සේකර ලියා, පණ්ඩිත් ඩබ්ලිව්. ඩී. අමරදේව විසින් ගී තනු නිර්මාණය කොට නන්දා මාලිනිය විසින් ගායනා කරන “මේ සිංහල අපගෙ රටයි – අප ඉපදෙන මැරෙන රටයි” ගීතය ජාතිකානුරාගය මුසුවූ දේශභිමානී ගීතයකි. එහෙත් එය නූතන යුගයේ බහුවාර්ගික රටක සාමූහික විඥානය දියුණු-තියුණු කිරීමේලා ගායනා කළ හැකි ද? මෙය සිංහලයින්ගේ රට පමණක් ද? එම ගීතයේ ගී පද, තනුව සහ ගායනයට මම ද ආශා කරමි. එමෙන්ම ඒ ගීතය ලියූ මහගම සේකර තුළ ජාතිවාදී හැඟීමක් තිබුණා යැයි මම විශ්වාස නොකරමි. එහෙත් එහි මෙරට බහුතරය වූ සිංහලයින් කේන්ද්‍රකරගත් ජාතිකවාදී හැඟීම ඇති ගීතයකි. ජාතිකවාදය සහ ජාතිවාදය අතර ඇත්තේ සියුම් වෙනසකි. සුළු ජාතීන්ට ‍එරෙහිව මහ ජාතිය විසින් සිදු කරන ලද දේශපාලනික නොපනත්කම් නිසා දශක ගණනාවක යුද්ධයකට ශ්‍රී ලංකාව පැටලී සිටියේය. දැන් අපට අවැසි වන්නේ ජාතිකවාදයට වඩා දේශප්‍රේමයයි.

අරගල සඳහා දේශප්‍රේමය මුසුවූ සංගීතය සහ ගීතය භාවිත කිරීම පිළිබඳ අත්දැකීම් අපට සිංහල චිත්‍රපට වංශයෙන් ද හමුවේ. 1956 තිරගත වූ ඩිංගිරි මැණිකා චිත්‍රපටයට, කරුණාරත්න අබේසේකර විසින් රචනා කරනු ලදුව, පංකජ් මලික් විසින් තනු නිර්මාණය කොට, ලතා වල්පොල විසින් ගායනා කරන ලද, “පෙරදිග මුතු ඇටයයි මේ” ගීතය ද, ලෙස්ටර් ජේම්ස් පීරිස් විසින් අධ්‍යක්ෂණය කළ වීර පුරන් අප්පු (1978) චිත්‍රපටයේ පරාක්‍රම කොඩිතුවක්කු විසින් රචනා කරනු ලදුව, ප්‍රේමසිරි කේමදාස විසින් සංගීතවත් කරනු ලදුව, සුනිල් එදිරිසිංහ විසින් ගායනා කරන ලද “බත කා ඉවරයි බලමින් උන්නොත් – ටික කලෙකින් සිංහල හාලේ” ඇතුළු දේශාභිමානී – දේශප්‍රේමී හැඟීම් දනවන ගීත වඩාත් ජනප්‍රිය ගීතවේ. මේ බොහෝමයක් ගීත වල “හෙළ” “සිහළ” හෝ ‘සිංහල’ යන වදන් යෙදී ඇතත් ඒවා ජාතිවාදී අර්ථයෙන් ලියුවා යයි කිව නොහැකිය. රටක මහා සංස්කෘතිය එරට බහුතර ජාතිය මත පදනම් වීම ස්වාභාවිකය. අදද එම ගීත ජාතිවාදී හෝ වර්ගවාදී අදහසින් රසවිඳින්නේ යයි කිව නොහැකිය.

මහජන අරගළ, විප්ලව මනුෂ්‍යයින්ගේ කායික සහ මානසික ශක්තියේ මුසුවකි. එයට රිද්මයක් අවැසිය. උත්ප්‍රාසය, උපහාසය, වේදනා හෝ විරෝධාකල්ප මුසුවූ සටන් පාඨ කියන්නේ එක් රිද්මයකටය. එයට සංගීතය මුසු වූ කල වඩාත් ආකර්ෂණීය වේ. මේ අරගල භූමියට පැමිණෙන ජනයා විවිධ බෙර වර්ග, ගිටාරය, ආදි සංගීත භාණ්ඩ රැගෙන එති. ඒවා වාදනය කරමින් සටන් පාඨ මෙන්ම ගීත ද ගායනා කරති. දේශප්‍රේමය, වාර්ගික සමගිය, මනුෂ්‍යත්වය, විරෝධාකල්ප ආදි හැඟීම් කේන්ද්‍ර කරගත් ගීත ඒ අතර වේ.

මුල් දිනවල මෙවන් සංගීතමය අත්දැකීම්වල දී අසන්ට ලැබුණු එක් ගීතයකි 70 දශකයේ ජනප්‍රිය රෙ‍ගේ සම්ප්‍රදායේ ගායකයකු වූ වූ ජැමෙයිකානු ජාතික බොබ් මාලේ විසින් ගායනා කරන ලද Get up Stand up Stand up for your rights මේ ගායනය ඉදිරිපත් කළ කණ්ඩායම ශ්‍රී ලංකාවේ සාම්ප්‍රදායික සංගීතය තුළ භාවිත වෙන බෙර වර්ග භාවිත කිරීම සුවිශේෂ ලක්ෂණයකි. එය නව්‍යමය සංගීතමය අත්දැකීමක් අරගල භූමි‍යට එදා රැස්වූ ජනතාවට අත්කර දුන්නේය.

1980 දශකයේ අගභාගයේ තරුණ කැරැල්ලට සමගාමීව මහාචාර්ය සුනිල් ආරියරත්න සහ නන්දා මාලිනිය විසින් ඉදිරිපත් කරන ලද ‘පවන’ සංගීත ප්‍රසංගයේ ගීත ද තැනින් තැන ඇසෙයි. කුමාරදාස සපුතන්ත්‍ර විසින් රචනා කරනු ලදුව, රෝහණ වීරසිංහ විසින් සංගීතවත් කරන ලදුව, සුනිල් එදිරිසිංහ විසින් ගායනා කරනු ලබන “මිනිසා සුවඳයි මල සේ – නුවණින් එළියයි හිරු‍ සේ” ඇත්තෙන්ම අරගල භූමියේ මනුෂ්‍යත්වය පිළිබඳ හැඟීම දියුණු තියුණු කළේය.

පාස්කු ප්‍රහාරයෙන් මිය ගිය මිනිසුන් ගෝටාගෝගම තැනුණු ස්මාරකයක් අසල සැමරිණි.
ලංකාවේ මුල් කාලයේ බටහිර සංගීත ශෛලියෙන් ගී ගැයූ, ඒ නිසාම ගුවන් විදුලියේ අසාධාරණයට ලක් වූ සී.ටී. ප්‍රනාන්දුගේ “හෙළ ජාතික අභිමානේ” ගීතය අරගල භූමියට එන විවිධ ප්‍රදේශවල ජන කණ්ඩායම් අතින් නිරතුරුවම ගැයෙයි.

විකල්ප සංගීත කණ්ඩායම්වල අත්දැකීම් පොදු ජනයා බහුලව අත්විඳින්නේ මෙවන් තැන්වලදීය. බටහිර සම්ප්‍රදායෙන් ගී ගයන මෙම කණ්ඩායම් අරගල භූමියට පැමිණ සිටින ජනයාට අපූර්ව අත්දැකීම් ලබා දුන්නේය. ඔවුන්ගේ ගීතවල ඇති අපූර්වත්වය දැක්වීම සඳහා කණ්ඩායම දෙකක පහත සඳහන් ගී පද දක්වමි.

විමුක්ති සටන නිර්නාමිකයි
අරගලය ස්වාධීනයි
සටන් පාඨය අසංස්කෘතිකයි
දේශපාලනය ස්වාභාවිකයි

හිතවත් වෙන්නට දැන් ඉඩක් නෑ
මිතුරු වෙන්නට දැන් ලොවක් නෑ
සටන් කරන්නට වෙන මගක් නෑ
මරණය මිස වෙන විසඳුමක් නෑ

ආදරයට තිත තියන්න
අවකාශයට ඉඩ හරින්න
හුදකලාව මඳක් ඉවසන්න
වීරයා මැරිලා නෑ.
…………………………..
හැමදාම අලු‍ත් දවසක්
අලු‍ත් දවසකට පිවිසුමක්
මේ මහ සෙනග අතරේ
හුදෙකලාවූ මගෙ මිතුරේ
තරු පිරි විසල් අහස පාමුල
ආදරය ද ඔබ සොයන්නේ

සෑම ගීතයක් ගායනයට පෙර අරගලය පිළිබඳ දේශපාලනික පෙරවදනකින් සහ පසු දැකිය හැකිය. එය ගීතය සමග තවත් බැඳීමට ඉඩහසර ලබා දෙයි.

ගෝටාගෝගම දී සංගීතයට අමතරව ඉඳ හිට පැවැත්වුණු ශ්‍රී ලංකාවේ සාම්ප්‍රදායික ශාන්තිකර්මවල අත්දැකීම ද අපූර්ව එකකි. මෙහිදී ගුරුන්නාන්සේ සහ යකුන් අතර ඇතිවන දෙබස් සමකාලීන දේශපාලන සන්දර්භයට ගැළපෙන ලෙස සකසා ඇත. මෙහිදී තමන් වැරදියට ඡන්දය භාවිත කිරීම ගැන පශ්චාත්තාපී වන උපහාසාත්මක දෙබස් ඇසෙයි.

ගෝටාගෝගම මහ සෙනග මැද අලු‍ත් දවසක් පතන, ආදරය සොයන මිනිසුන් අතරට එක්වන්නට සෑම ශ්‍රී ලාංකිකයකුට අවස්ථාව ඇත. ගෝටාගෝගම ඒ ආදරණීය ගැයුම්වලින් කියන්නේ මිනිසුන් අතර සිටින විරයින් තවමත් ජීවත් වන බවය. ඒ වීරයා හඳුනා ගැනීම පුරවැසියන් විසින් වහ වහා කළ යුත්තකි. ■