නියෝජන ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය ශක්තිමත් කිරීම
තවත් යෝජනා කිහිපයක්

ලංකාවේ නියෝජන ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදයේ අර්බුදය සහ ගැටලු ගැන මේ වන විට අපි තරමක් පුළුල් ලෙස සාකච්ඡා කර ඇත්තෙමු. එය ලිබරල් ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදයේ ඇති නෛසර්ගික ප්‍රශ්නයක් බවත්, එම ගැටලු විසඳීමට ලිබරල් නියෝජන ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය පිළිබඳව සමූහාණ්ඩුවාදී, සමාජවාදී සහ ස්ත්‍රීවාදී වැනි ප්‍රගතිශීලී දේශපාලන ධාරාවලින් මතුවී ඇති විවේචන සහ විකල්ප යෝජනා ප්‍රයෝජනවත් වන බවත් අපි සටහන් කළෙමු. ලිබරල් ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදයේ ගැටලුවලට ඵලදායී විසඳුම් සෙවීමට නම් ලිබරල්වාදයෙන් පිටත ඇති ප්‍රතිගාමී සහ දක්ෂිණාංශික දේශපාලන ධාරාවල නොව ප්‍රගතිශීලී දේශපාලන ධාරාවල ආධාරය සෙවිය යුතුය යන්නද මෙහිදී අප අවධාරණය කළ යුතුය.

ලංකාවේ නියෝජන ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදයේ වර්තමාන අර්බුදයට අප රටේ ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී ආයතනවල පරිහානියද බලපා තිබෙන බව අපට පිළිගැනීමට සිදුවේ. පාර්ලිමේන්තුව, පළාත් සභා සහ පළාත් පාලනය යන නියෝජන ආයතන තුනෙහිම ඇති ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදීමය පරිහාණිය, මහජනතාව නියෝජන ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය ගැන කලකිරීමට එක් හේතුවක් වී තිබේ. මහජනතාව විසින් තෝරා පත් කරනු ලැබුවද මෙම නියෝජිතයන් ඇත්තටම නියෝජනය කරන්නේ ඡන්දදායකයන් නොව වෙනත් කණ්ඩායම් වීම මෙම ගැටලුවෙහි හරයේම තිබෙන කරුණකි. මේ නියෝජන ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදයේ තවත් ඉතාම වැදගත් ආයතනයක් වන දේශපාලන පක්ෂද පත්වී තිබෙන්නේ ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදීමය වශයෙන් පරිහාණියටය. සමහර පක්ෂ ප්‍රබල පවුල්වල පුද්ගලික දේපළක් වන අතර, තවත් ඒවායේ නායකත්ව ප්‍රභූතන්ත්‍රවල ග්‍රහණයට හසුවී තිබේ. වාමාංශික පක්ෂද මෙම ඉරණමට යම්කිසි දුරකට පත්වී ඇත. නිලධරතන්ත්‍ර බිහිවීම වාමාංශික පක්ෂවලට පොදු ලක්ෂණයකි.
මෙයින් ඉගෙන ගත යුතු පාඩමක් වන්නේ ලංකාවේ පවත්නා නියෝජන ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදයේ ගැටලුවලට ආමන්ත්‍රණය කිරීම, මැතිවරණ ක්‍රමයේ සංශෝධන මාර්ගයෙන් පමණක් සිදු කළ නොහැකි බවයි. ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී ආයතනද ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී ලෙස පුනරුජ්ජීවනය කිරීම ඒ සඳහා අත්‍යවශ්‍ය එක් පියවරකි.

ඍජු ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී විධි

නියෝජන ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදයේ අඩුපාඩු ආමන්ත්‍රණය කිරීමට යොදාගත හැකි ඍජු ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී උපක්‍රමයක් වන ‘නියෝජිතයන් ආපසු කැඳවීමේ’ ප්‍රයෝජන සහ සීමා ගැන අපි ගිය සතියෙහිදී හඳුනා ගත්තෙමු. අද අපි තවත් විධික්‍රම දෙකක් වන ‘මහජන මත විමසුම’ සහ ’නීති ප්‍රාරම්භනය’ ගැන හඳුනා ගනිමු. මේ දෙකම ලංකාවේ පළාත් සභා සහ පළාත් පාලන ආයතන සම්බන්ධයෙන් යොදාගත හැකි ඒවාය.

‘මහජන මත විමසුම’

Plebiscite iy Referendum යන ඉංග්‍රීසි වචන දෙකෙන්ම හැඳින්වෙන ‘මහජන මත විමසුම’ ඇමරිකාවේ පළාත් පාලන ආයතනවල සුලභව භාවිත කරන්නකි. එයින් අදහස් කරන්නේ, පළාත් පාලන ආයතනයක් නව නීතියක් පැනවීමට හෝ නව සංවර්ධන ව්‍යාපෘතියක් ආරම්භ කරන විට, එය මහජන අනුමැතිය සඳහා මහජන ඡන්දයකට යොමු කිරීමයි. පළාත් පාලන ආයතනයේ නියෝජිතයන්ගේ බහුතර කැමැත්ත හෝ එහි නිලධාරීන්ගේ අනුමැතිය පමණක් ඒ සඳහා ප්‍රමාණවත් නැත. එවැනි යෝජනාවක්, ඍජුව පළාත් පාලන ආයතනයේ කලාපය තුළ හෝ අදාළ කොට්ඨාසය තුළ හෝ මහජනතාවගේ අනුමැතිය ලබාගැනීම සඳහා ඉල්ලීමක් කිරීමට ඒ මගින් මහජනතාවට අයිතියක් තිබේ. එවිට එම නීතිය හෝ යෝජනාවට අනුමැතිය දීමට හෝ අනුමැතිය ප්‍රතික්ෂේප කිරීමට අදාළ මහජනතාවගේ බහුතරයට අවකාශ තිබේ.

මෙලෙස පළාත් පාලන ආයතනයෙන් යෝජිත නීති හෝ ව්‍යාපෘතිවලට මහජන අනුමැතිය ලබාගැනීමට සිදුවන්නේ සාමාන්‍යයෙන්, ඒවා මගින් හානිදායක ප්‍රතිඵල ඇතිවේ යැයි සමහර පුරවැසියන්ට පෙනෙන විටය. මෙවැනි පුරවැසියෝ තම පළාත් පාලන ආයතනයේ වැඩ කටයුතු පිළිබඳව නිරන්තර සෝදිසියෙන් සහ විමසිල්ලෙන් සිටිති. නිදසුනක් ලෙස යෝජිත නීතිය හෝ සංවර්ධන ව්‍යාපෘතිය නිසා පරිසරයට හානි සිදුවේද යන්න බටහිර රටවල පුරවැසියන් නිතර විමසිල්ලෙන් සිටින කරුණකි. නව මහා මාර්ග, පාලම්, වෙළෙඳපොළවල්, ගොඩනැගිලි ආදිය නිසා පරිසරයට සහ ජලසම්පත්වලට, සංරක්ෂිත ගොඩනැගිලිවලට හා මහජන සෞඛ්‍යයට සිදුවන හානිය ගැන ඇමෙරිකානු පුරවැසියෝ සාමාන්‍යයෙන් නිරන්තර විමසිල්ලෙන් සිටිති. තම මහජන නියෝජිතයන් සේවය කරන්නේ පුරවැසියන්ගේ පොදු සුබ සාධනය සඳහාද නැත්නම් ව්‍යාපාරික සංගම්වලට ලාභ ලැබෙන ආකාරයටද යන්න ගැනද පුරවැසියෝ පරීක්ෂාවෙන් සිටිති.

යම්කිසි යෝජිත නීතියක් හෝ ව්‍යාපෘතියක් පිළිබඳව මහජන මතය විමසීම සඳහා පුරෝගාමීත්වයද, පළාත් පාලන ආයතනයේ ඡන්දදායකයන්ගේ අයිතියක් ලෙස නීතිගත කර තිබෙන විට, තම පොදු අයිතීන් සඳහා පියවර ගැනීමට පුරවැසියන්ට නෛතික අවකාශයක් ලැබේ. එවිට පළාත් පාලන ආයතන ක්‍රියාකරන්නේ තමන්ගේ තීරණ මහජන නිරීක්ෂණයට ලක්වන බව දැනගෙනය.

නීති ප්‍රාරම්භනය

නීති ප්‍රාරම්භනය (Initiation) ද ඍජු ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී විධික්‍රමයකි. පළාත් පාලන ආයතන සම්බන්ධයෙන් වඩාත් අදාළ වන ප්‍රාරම්භනය තුළින් සිදුවන්නේ, මහජන යහපත සඳහා පළාත් පාලන ආයතනය වෙත නව නීති සහ සංවර්ධන ව්‍යාපෘති මහජනතාව යෝජනා කිරීමටත්, ඒ සඳහා මහජන ඡන්දයක් විමසීමටත් කටයුතු යෙදීමයි. මෙයද ඇමෙරිකාවේ ප්‍රාන්ත රාජ්‍ය ගණනාවකත්, ස්විට්සර්ලන්තයේ පළාත් පාලන ක්‍රමය තුළත් සාමාන්‍යයෙන් භාවිත වන්නකි.

නිදසුනක් ලෙස යම්කිසි ප්‍රශ්නයක් හෝ පළාත් පාලන ප්‍රදේශයක් තුළ සියලු ළදරු පාසල් දරුවන්ට දිවා ආහාරය නොමිලේ සැපයීමට පළාත් පාලන ආයතනය මුදල් වෙන් කළ යුතුයයි පුරවැසියන් පිරිසක් කළ යෝජනාවක් එම පළාත් පාලන ආයතනයේ අයවැය කමිටුව විසින්ද නියෝජිතයන්ගේ බහුතරය විසින්ද ප්‍රතික්ෂේප කර ඇතැයි සිතමු. එම ප්‍රතික්ෂේප කිරීමෙන් පසුබට නොවන එම පිරිසට නීති ප්‍රාරම්භනය සඳහා නෛතික අවකාශ තිබේ නම්, පුරවැසියන්ගේ ප්‍රාරම්භන යෝජනාවක් ලෙස එය පළාත් පාලන ආයතනයට ඉදිරිපත් කළ හැකිය. එවිට එම යෝජනාවට පුරවැසියන්ගේ බහුතරයේ අනුමැතිය ලැබෙන්නේ නම් එය නීතියක් බවට පත්වේ. එම නීතිය ක්‍රියාත්මක කිරීමට පළාත් පාලන ආයතනයට එවිට සිදුවේ. එවිට එය ඍජු ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී නීතියක් බවට පත්වේ.

පළාත් පාලනය හා ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය

ලංකාවද ඇතුළුව ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී නියෝජන ක්‍රමය පවතින බොහෝ රටවල ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය පිළිබඳ එක් අභියෝගයක් වන්නේ ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී ආණ්ඩුකරණය ජාතික මට්ටමෙන් නිර්-ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී ප්‍රවණතාවලට ගොදුරුවීමයි. එය සිදුවන එක් ආකාරයක් නම් තීරණ ගැනීම, ප්‍රතිපත්ති සම්පාදනය, නීති සම්පාදනය යන කාර්යයන්, ජාතික ව්‍යවස්ථාදායකයේ, එනම් පාර්ලිමේන්තුවේ, ග්‍රහණයෙන් ඉවතට යෑමයි. ඒ කාර්යයන් දැන් ඡන්දයෙන් පත් නොවන, ඒ නිසාම මහජන නියෝජිතයන් නොවන සහ මහජනයාට වග නොකියන කණ්ඩායම් අතට පත්වීමයි. නිලධර තන්ත්‍රය සහ ඉහළ දීමනා ලබන, කන්සල්ටන්ට්වරුන් යනුවෙන් හැඳින්වෙන උපදේශකයෝ, ඒ අතර සිටින ප්‍රධාන කණ්ඩායම් දෙක වෙති. ලංකාවේ නීති සම්පාදන ක්‍රියාවලියේද මෙම නිර්-ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී ප්‍රවණතාව තිබේ.

ඊයේ පෙරේදා දිනයක, අප රටේ අධ්‍යාපනය පිළිබඳ රාජ්‍ය අමාත්‍ය සුසිල් ප්‍රේමජයන්ත මහතා පාර්ලිමේන්තුවේ කළ වේගවත් කතාවකින් පැමිණිලි කෙළේ පාර්ලිමේන්තුව පත්වී ඇති මෙම පරිහාණීය තත්වයයි. ‘පාර්ලිමේන්තුවෙන් පිටත කොහේදෝ කවුරුහරි හදන නීතිවලට පක්ෂව අත උස්සන සිග්නල් කණු වීමේ’ ඉරණමට පාර්ලිමේන්තු මන්ත්‍රීවරුන් පත්වී ඇතැයි එතුමා ඉදිරිපත් කළ දුක්ගැනවිල්ල, නියෝජන ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය තුළ ජාතික ව්‍යවස්ථාදායකය නම් ආයතනය පත්වී ඇති පරිහාණිය පිළිබඳ සැබෑ විවේචනයක්ද වෙයි. මෙය වනාහී අප රටේ මන්ත්‍රීවරුන්ද, දේශපාලන පක්ෂද වගකිව යුතු පරිහානියකි.
ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී ආයතන ලෙස ලංකාවේ පළාත් සභා සහ පළාත් පාලන ආයතන පුනරුජ්ජීවනය කිරීමේ අවශ්‍යතාව පැනනගින්නේ පාර්ලිමේන්තුව පත්වී ඇති ඉහත කී පරිහාණියේ පසුබිම තුළය. නියෝජන ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය යළි ගොඩනැගීම, ඉහළ සිට පහළට වඩා පහළ සිට ඉහළට සිදුකිරීමේ න්‍යාය පත්‍රයකට අවකාශ ලැබෙන්නේද මෙම පසුබිමෙහිය.

පුරවැසියන්ට වඩාත්ම කිට්ටු ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී සහ ආණ්ඩුකරණ ආයතනය ලෙස පළාත් පාලනයේ ඇති වැදගත්කම ගැන අප රටේ දේශපාලන පක්ෂ අතර ඇත්තේ ඉතා මඳ අවබෝධයකි. දේශපාලන පක්ෂවලට පළාත් පාලන ආයතනවල වැදගත්කම පෙනෙන්නේ, පළාත් පාලන මැතිවරණ කිට්ටු වන විටය. මේ අතර පළාත් පාලන දේශපාලනයට සම්බන්ධ වන ප්‍රාදේශීය මට්ටමේ බොහෝ දේශපාලනඥයන්ට එම ආයතන වැදගත් වන්නේ, දේශපාලන වෘත්තීය ඉණිමගේ ඉහළට නැගීමේ පළමුවන අඩිය තැබීම සඳහාය. එහෙත් පුරවැසියන්ද, ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය ගැන උනන්දු වන දේශපාලන සහ සමාජ ක්‍රියාකාරිකයන්ද, වාමාංශික පක්ෂද, ස්ත්‍රී ක්‍රියාකාරිකයන්ද අතර පළාත් පාලන ආයතන ගැන තිබිය යුත්තේ වෙනත් ප්‍රවේශයකි. එය නම්, පුරවැසියාට වඩාත්ම කිට්ටු, නියෝජන ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදයේ ආයතනික ව්‍යුහය තුළ මහජන බිම් මට්ටමට වඩාත්ම ළංවන, පුරවැසි සහභාගිත්වයට වඩාත් අවකාශ සපයන, අප ඉහත දැක්වූ ආකාරයේ ඍජු ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී භාවිතයන්ට වඩාත් ඉඩ සපයන දේශපාලන ආයතන ලෙසය.

ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය ‘ශක්තිමත්’ කිරීමේ අවශ්‍යතාව පසුගිය කාලයේ ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය පිළිබඳ බටහිර න්‍යායවේදීන් අතර මතුවූ එක් සාකච්ඡාවක තේමාවකි. ලිබරල් නියෝජන ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය ‘තුනී’ සහ ‘නොගැඹුරු’ ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදයක්ය යන්න ඔවුන්ගේ ප්‍රධාන විවේචනයක් විය. ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය ‘ගැඹුරු කිරීමට’ නම් පුරවැසියන්, ඡන්ද දීමේ සහ පක්ෂ සාමාජිකයන් වීමේ කාර්යයන්ට සීමා නොකර, ආණ්ඩුකරණය සම්බන්ධ ක්‍රියාවලියට සම්බන්ධ කිරීමේත්, සක්‍රීය පුරවැසියන් බවට පත්කිරීමේත් විකල්ප ගැනද ඔවුහු යෝජනා කළහ. එයින් එකක් ‘සහභාගිත්ව ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය’ යන්නයි.

ජාතික මට්ටමෙන් සිදුවන ආණ්ඩුකරණ ක්‍රියාවලියට ඍජුව සහභාගිවීමට පුරවැසියන්ට සාමාන්‍යයෙන් අවකාශ නැත. ඔවුන්ට අවකාශ තිබෙන්නේ ඡන්දය දීම, මහජන මතය වැනි වක්‍ර මාර්ගවලිනි. එහෙත් පළාත් පාලනයේදී පුරවැසි සහභාගිත්වය ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදයට වඩාත් අවකාශ තිබේ. එම අවකාශ වඩාත් විවෘත කිරීම සඳහා පළාත් පාලන ආයතන නීති සංශෝධනය කිරීමට උද්ඝෝෂණ ව්‍යාපාරයක් ආරම්භ කිරීමට තවමත් ප්‍රමාද නැත.
ඒ සඳහා, අප රfටේ පුරවැසි සහජීවනය මෙන්ම සිවිල් සමාජ ව්‍යාපාරද, දේශපාලන ප්‍රතිසංස්කරණ ව්‍යාපාරද විසින් අමතක කරනු ලැබ ඇති ආදර්ශයට ගත හැකි ‘ජනේලයක්’ ජනාධිපති ප්‍රේමදාස මහතා අගමැති කාලයේ හඳුන්වා දුන් ප්‍රාදේශීය සභා පනතේ තිබේ. එය නම් ප්‍රාදේශීය සභා බල ප්‍රදේශයේ පදිංචිකරුවන්ද ඇතුළත් වන උපදේශක කමිටු පිහිටුවීමයි. ප්‍රාදේශීය සභාවේ මූල්‍ය කටයුතු, ප්‍රතිපත්ති සැලසුම් කිරීම, නිවාස, ප්‍රජා සංවර්ධනය, පරිසරය හා මහජන සේවා යනාදි විෂයයන් සම්බන්ධව ප්‍රාදේශීය සභාවලට උපදෙස් දීමට මෙම මහජන උපදේශක කමිටුවලට බලය ලබාදී තිබේ.

මෙය වනාහි ප්‍රාදේශීය මට්ටමෙන් සිදුවන ආණ්ඩුකරණ ක්‍රියාවලියට පුරවැසි සහභාගිත්වය ලබාදිය හැකි අවකාශයක් වුවද, සමාජ හා දේශපාලන ක්‍රියාකාරකමින් එම අවකාශය ප්‍රයෝජනයට ගන්නේ නැත. දැන් කළ යුතුව තිබෙන්නේ ප්‍රාදේශීය සභා ක්‍රමයේ මෙම උපදේශක කමිටු ක්‍රමය තවත් ශක්තිමත් කිරීමත්, අනෙකුත් පළාත් පාලන ආයතනවලටත් එය ව්‍යාප්ත කරනු සඳහා පළාත් පාලන නීති ප්‍රතිසංස්කරණය කරන ලෙස උද්ඝෝෂණ කිරීමත්ය.

බිම් මට්ටමේ ප්‍රජාතන්ත්‍රීය ආණ්ඩුකරණය තවත් ශක්තිමත් කිරීම සඳහා ඇති තවත් නිර්මාණාත්මක විකල්පයක් වන්නේ, ආණ්ඩුකරණ ව්‍යුහය තුළ ඇති පහළම මට්ටමේ නියෝජන ආයතනවලට වැඩිපුර බලය විමධ්‍යගත කිරීමයි. දේශපාලන න්‍යායේ මෙය හඳුන්වන්නේ Subsidiarity Principle යනුවෙනි. එහි අර්ථය නම් ‘ආණ්ඩුකරණයේ පහළම ඒකකවලට වැඩි බලතල පැවරීම’ යන්නයි. මහින්ද රාජපක්ෂ මහතා ජනාධිපතිව සිටි මුල් කාලයේ පළාත් පාලන අමාත්‍යාංශය කෙටුම්පත් කළ ‘පළාත් පාලන ප්‍රඥප්තියේ’ මෙම මූලධර්මය ලංකාවේද ක්‍රියාත්මක කරන ලෙස යෝජනා කර තිබිණ. එහෙත් එම ප්‍රඥප්තිය ආණ්ඩුවද, එහි කෙටුම්පත්කරුවන්ද විසින් අතහැර දමනු ලැබිණ.

එසේ වුවත්, වැදගත් කරුණ වන්නේ ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී ආණ්ඩුකරණ ව්‍යුහයන් පුරවැසියන්ට වඩාත් විවෘත කරන, ප්‍රතිසංස්කරණවාදී මහජන ව්‍යාපාරයකට, පළාත් පාලනය සම්බන්ධයෙන් අලුතෙන් සිතිය හැකි දේ ගණනාවක්ම තිබෙන බවයි.

ඉහත අප හඳුනාගත් පුරවැසි සහභාගිත්ව විධික්‍රම දෙකද දේශපාලන පක්ෂවලත්, දේශපාලන කණ්ඩායම්වලටත් අවභාවිතයට ලක්වීමට ඉඩ තිබේ. එය ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදයේ ඇති තවත් දුර්වලතාවකි. එහෙත් කළ යුතු දෙය නම් ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී මාධ්‍ය අවභාවිත කිරීමට ඇති ඉඩ වළක්වන නීති, ආයතන භාවිත හා සම්ප්‍රදාය ගොඩනැගීමයි.

ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය නීති මගින් පමණක් ආරක්ෂා කළ නොහැකිය. අවදියෙන්, සුපරීක්ෂාවෙන් සහ විමසිල්ලෙන් සිටින දේශපාලන වශයෙන් අවංක සහ සක්‍රිය පුරවැසි ප්‍රජාවක්ද ඒ සඳහා අවශ්‍යය. ■