■ අමන්දිකා කුරේ
‘සිරකරුවෝ ද මනුෂ්‍යයෝ ය’ ලංකාවේ බන්ධනාගාරවල පිටතින් ලියා තිබෙන ජනප්‍රිය වාක්‍යයක්. බන්ධනාගාර තුළ සිටින බහුතරයක් රැඳවියන් සැකකරුවන් වශයෙන් රිමාන්ඩ් බාරයේ සිටින අයයි. සිරගත වෙන්න කිසිම කෙනෙක් කැමති වුණේ නැතත් බොහෝ සමාජ ක්‍රියාකාරීන්ට, ඔවුන් ගනු ලබන ක්‍රියාමාර්ගවල දී පොලිස් අත්අඩංගුවට පත් වී රිමාන්ඩ් බන්ධනාගාරගත වෙන්න සිදු වෙනවා. එවැනි අවස්ථාවල ඔවුන්ට ලැබුණු විශේෂ අත්දැකීම්, හමුවුණු විශේෂ පුද්ගලයන් පිළිබඳ මතක ගැනයි මේ ආවර්ජනය.
‘පරිසරයට හානි කරන කටුපොල් වගාවට එරෙහිව අපි ගත්ත ක්‍රියාමාර්ගයක් නිසා මීට වසර කීපයකට පෙර අපිට රිමාන්ඩ් බන්ධනාගාරගත වෙන්න සිදුවුණා. ගාල්ල බන්ධනාගාරයට අපිව ඇතුළත් කළේ. අපිව රිමාන්ඩ් කරපු හේතුව මුලින් නොදන්න නිසා එතරම් මිත්‍රශීලී නොවුණත් පසුව ආව හේතුව දැනගත්තාම බන්ධනාගාරගත වෙලා හිටපු රැඳවියෝ අපිත් එක්ක ඉතාම සුහදශීලී විදිහට හිටියා.’
පරිසරය සුරැකීමේ සංවිධාන එකමුතුවේ කැඳවුම්කරු වන අඳුරත්විල චන්ද්‍රජෝති හිමි ඒ ආකාරයෙන් තමන්ගේ අත්දැකීම කිව්වා.
‘මම පළමු වරට බන්ධනාගාරගත වුණේ ඒ අවස්ථාවේදීයි. ගාල්ල බන්ධනාගාරයේ ඒ වන විට දැඩි තදබදයක් තිබුණා. අපි ඇතුළට ගිය දවසෙ අපි එන බව දැනගෙන අපටත් ඉන්න අවශ්‍ය ඉඩකඩ සකස් කරලා තිබුණා. ටික දවසක් යද්දි ඉඳපු රැඳවියෝ ගොඩක් අපි එක්ක හිතවත් වුණා.
බන්ධනාගාරෙ බහුතරයක් රිමාන්ඩ් වෙලා ඉඳපු අය. දඬුවම් ලබපු අය හිටියෙ කීප දෙනයි. සුළු වැරදිවලට බන්ධනාගාරගත වෙලා ඉන්න සමහර පුද්ගලයන්ට නැවත අභියාචනයක් දාගන්නවත් අවශ්‍ය නීතිය පිළිබඳ දැනීමක් තිබුණේ නෑ. එක පුද්ගලයෙක් හමුවුණා ඔහුට රුපියල් 5000ක දඩයක් ගෙවා ගැනීමට නොහැකි වෙලා දඩය වෙනුවට නියම වෙන සිර දඬුවම විඳිමින් හිටියා.
බන්ධනාගාර නිලධාරීන් නම් අපි එක්ක ඒ තරම් කතාකළේ නෑ. නමුත් රැඳවියන් අපි එක්ක කතා කරනකොට ඔවුන් අපිට අපේ වැඩේ ගැනත් අලුත් යෝජනා දුන්නා. ඒ වගේම විවේචන ඉදිරිපත් කළා. මම හාමුදුරු කෙනෙක් නිසා කියලා එහෙම විශේෂ සැලකීමක් තිබුණේ නෑ. නමුත් රැඳවියෝ තරමක් සැලකීමකින් කටයුතු කළා.
අපි සිරගත වෙලා හිටපු කාලයෙ මත්කුඩු සමග අත්අඩංගුවට ගත්ත උසස් පෙළ පාසල් සිසුන් වගයක් හිටියා. ඔවුන්ට තිබුණු ආර්ථික ප්‍රශ්න, සමාජ ආශ්‍රය සම්බන්ධ ප්‍රශ්න නිසා ඔවුන් මත්කුඩු බෙදාහැරීමට යොමුවෙලා. ඇත්තම කිව්වොත් පාවිච්චි වෙලා. ඒ වගේ පුද්ගලයන්ව නැවත පුනරුත්ථාපනය කරන්න හොඳ ක්‍රමවේදයක් ලංකාවේ බන්ධනාගාර ඇතුළෙ නැති එක ලොකු ප්‍රශ්නයක්.
මම දැකපු විදිහට ලංකාවෙ බන්ධනාගාර තුළින් එළියට එන්නෙ තමන් කරපු වැරැද්ද සම්බන්ධයෙන් අවබෝධ කරගෙන නැවත ඒ වගේ දෙයක් නොකරන තැනට පුනරුත්ථාපනය වුණ පුද්ගලයෙක් නෙවෙයි. සමාජය කෙරෙහි තව ටිකක් නරක අදහසකින් ඔවුන් බොහෝ වෙලාවට එළියට එන්නෙ. ඒකට විවිධ හේතු තියෙනවා. බන්ධනාගාරය ඇතුළෙදි සිරකරුවන්ට බන්ධනාගාර නිලධාරීන් සලකන, කතාකරන විදිහෙ ඉඳන්ම ඒ ප්‍රශ්නය තියෙනවා. ලොකු අධිකාරීවාදයක් වගේම නිලධාරීවාදයක් එක්ක ගොඩනැගුණු පීඩනයක් ඇතුළෙ තියෙනවා කියලා අපි ඉඳපු දවස් කීපයෙදි තේරුණා.’
සයිටම් පෞද්ගලික වෛද්‍ය විද්‍යාලයට එරෙහිව පෙරමුණේ සටන් කළ, අන්තර් විශ්වවිද්‍යාලයීය ශිෂ්‍ය බලමණ්ඩලයේ හිටපු කැඳවුම්කරුවෙකු වන ළහිරු වීරසේකර තම අත්දැකීම් බෙදාගත්තා.
‘මම පළමුවරට බන්ධනාගාර ගත වුණේ 2014-2015 කාලයෙදි. අනුරාධපුර බන්ධනාගාරයේ මුලින්ම රඳවලා තිබුණේ. අනුරාධපුර බන්ධනාගාරයෙ වතුර සම්බන්ධ ප්‍රශ්නයක් තිබුණා. අපි හිටපු දවස්වල එක් රැඳවියෙක්ට ඇඟ සේදීමට හෝ නෑමට දුන්නේ වතුර බාල්දි 4යි. රැඳවියන් අතරින් කෙනෙක්මයි මේ වැඩෙ මෙහෙයවන්න. මේක හැඳින්වුවෙ වතුර පාටිය කියලා. බන්ධනාගාරය ඇතුළෙ කරන්න තියෙන කාර්යයන් හඳුන්වන්න පාටිය කියන වචනය පාවිච්චි කරනවා. කෑම පාටිය, කාමර පාටිය වගේ කාර්යයන් ඒ විදිහට හඳුන්වනවා.
ඉන්පසුව මට කීප වතාවක් මැගසින් හා වැලිකඩ රිමාන්ඩ් බන්ධනාගාරවල රිමාන්ඩ් වෙන්න සිදුවුණා. මාධ්‍ය තුළින් සයිටම් ප්‍රශ්නයේදී අපිව දැකලා තිබුණු නිසා රැඳවියො අපිව අඳුනගෙන සුහදව කතා කළා. අපෙ වැඩ ගැන තියෙන විවේචන, ඔවුන්ගෙ අදහස් ඔවුන් කියනවා. බහුතරයක් අය අපේ අදහසට එකඟ වුණා. ඔවුන් ඇතුළෙ විඳින අපහසුතාවන් ගැන එළියට ආවාම කතා කරන්න කියලා ඔවුන් ඉල්ලුවා.
මම ලබපු විශේෂම අත්දැකීම් මට ලැබුණේ මැගසින් බන්ධනාගාරයෙ ඉඳපු කාලයෙ. එල්ටීටීඊ සංවිධානයට සම්බන්ධ යැයි සැකපිට අත්අඩංගුවට අරන් රිමාන්ඩ් වෙලා ඉන්න අය මට එහිදී හමුවුණා. සමහර අයට ඇත්තටම එල්ටීටීඊ එකට කිසිම සම්බන්ධයක් නෑ. මාතලේ ප්‍රදේශයේ ජීවත්වුණු සුරේන් කියලා දමිළ සහෝදරයෙක් හමුවුණා. එයාගෙ යාළුවෙක්ට එල්ටීටීඊ එක සමග සබඳතා තිබුණ නිසා කරපු පරීක්ෂණවලදි ඒ යාළුවා සුරේන්ට දූරකථන ඇමතුම් කිහිපයක් අරන් තිබුණ නිසා ප්‍රශ්න කිරීම් සඳහා ඔහුව රිමාන්ඩ් කරලා. නමුත් තවමත් ඔහු වසර ගණනාවක් තිස්සේ රිමාන්ඩ් වෙලා ඉන්නවා පරීක්ෂණයක්වත් හරියට යන්නේ නැතිව.
කෙනෙක්ට හිතෙන්න පුළුවන් දමිළ අය විතරයි එල්ටීටීඊ සැකකරුවන් වශයෙන් ඉන්නෙ කියලා. අපිට මැගසින් බන්ධනාගාරයෙදි හමුවුණා හම්බන්තොට ජීවත් වුණ සිංහල සහෝදරයෙක්ව. ඔහුගෙ මාමා වැඩකරපු ලොරියෙ උදවුවට ඉඳපු දමිළ ළමයෙක්ට එල්ටීටීඊ එක සමග සබඳතා තිබිලා. මාමා යන එන ගමන් මේ පුද්ගලයාගෙ නිවසේත් නැවතිලා තියෙනවා ගෝලයා සමග. පසුව කෙරුණු පරීක්ෂණ අනුව මාමා, නැන්දා සහ මේ කියන පුද්ගලයා යන තුන්දෙනාම රිමාන්ඩ් කරලා තියෙනවා සැකකරුවන් හැටියට. මාමා රිමාන්ඩ් බන්ධනාගාරයෙදිම මිය ගිහින්. ඔහු තවමත් බන්ධනාගාරයෙ ඉන්නවා.
සැකකරුවෙක් විදිහට අත්අඩංගුවට ගත්ත මුස්ලිම් සහෝදරයෙක් හමුවුණා. ඔහු සිංහල අයට දමිළ භාෂාව ඉගෙන ගන්න පොතක් ලියමින් හිටියෙ. යම් දවසක නිදහස් වෙලා ආවාම ඒ පොත මුද්‍රණය කරගන්න උදවු කරන්න කියලා ඔහු අපෙන් ඉල්ලුවා.
සමහර වෙලාවට පාරෙ යන එනකොට බන්ධනාගාරයෙදි හමුවුණු, දැන් ඇප ලබා නිදහස් වෙලා ඉන්න අය මුණගැහෙනවා. පිටත ලෝකයෙ බන්ධනාගාරගත වෙන මිනිස්සු ගැන විවිධ මත තිබුණත් ඔවුනුත් අපි වගේම මිනිස්සු.’
වෛද්‍ය ශිෂ්‍යයෙකුව සිටියදී රිමාන්ඩ් බන්ධනාගාරගත වන්නට සිදු වූ අත්දැකීම සම්බන්ධයෙන් වෛද්‍ය රයන් ජයලත් තමන්ගේ අත්දැකීම විස්තර කළා.
‘2017දී තමයි මම බන්ධනාගාරගත වුණේ. ඒ සයිටම් සටනෙ අතරමැදදි සෞඛ්‍ය අමාත්‍යාංශය තුළට ඇතුල්වීමේ සිදුවීමට. අපේ සගයන් කිහිපදෙනෙක් ඒ වෙද්දිත් වරින්වර බන්ධනාගාරගත වෙලා හිටපු නිසා බන්ධනාගාරය සම්බන්ධයෙන් යම් අදහසක් ඇතිවයි ගියේ. ඒ වගේම ඇතුළෙ ඉඳපු අයටත් අපි සම්බන්ධයෙන් යම් අවබෝධයක් තිබුණා. ඔවුන් අපි එක්ක අපේ මතය ගැන කතා කළා. සමහර දවස්වලට පාන්දර එක දෙක වෙනකන් සාකච්ඡා කළා. ඒ අයට අපි කතා කරපු ප්‍රශ්න සම්බන්ධයෙන් න්‍යායාත්මක දැනුමක් තිබුණේ නෑ. නමුත් ඔවුන් ඔවුන්ගේ හිතට දැනෙන අවංක අදහස් අපි එක්ක කතා කළා.
මට තියෙන අත්දැකීම තමයි මේ ගොඩක් අය හරිම අවංක මිනිස්සු. ඔවුන් යම් යම් වැරදිවලට සිරගත වෙලා හිටියත් බොහෝ දෙනෙක් අපි වගේම මිනිස්සු. නාගරික වතු ආශ්‍රිතව ජීවත් වුණු, හෙරොයින් සම්බන්ධ චෝදනා නිසා සිරගත වුණු විශාල පිරිසක් හමුවුණා. සමහර අය ඔවුන්ගෙ ජීවිත කතාව අපි එක්ක කිව්වා. සමහර කතා ඇහුවම ඇත්තටම මම කම්පාවට පත්වුණා. ඒ පුද්ගලයන් හෙරොයින්වලට පුරුදු වුණ හැටි, ඒ ජාවාරම්වලට යොමු වුණ හැටි ඔවුන් අපි එක්ක කිව්වා.
ඒ වගේ සමාජයේ ගැරහුමට ලක්වෙලා ඉන්න පහළම පන්තියේ මිනිස්සුන්ව ආශ්‍රය කරන්න ලැබුණා. ඇත්තටම මටත් ඒ වගේ මිනිස්සු ගැන කළු චිත්‍රයක් තිබුණේ. නමුත් බන්ධනාගාරෙ ඇතුළට ගියාම ඒ මිනිස්සු ඇතුළෙත් කොයි තරම් මානුෂිකත්වයක් තියෙනවාද කියලා තේරුම් ගන්න පුළුවන් වුණා. ඔවුන් විවිධ පවුල් ප්‍රශ්න, ආර්ථික ප්‍රශ්න වගේ දේවල් එක්ක වැරදිවලට යොමු වුණ අය. ඔවුන්ව හරියට පුනරුත්ථාපනය කළා නම් සමාජයට වටින මිනිස්සු. ඒ ගොඩක් මිනිස්සුන්ට හරිහැටි අධ්‍යාපනයක් තිබුණේ නෑ. ඒකත් ඔවුන්ට අත්වෙලා තියෙන තත්වයට බලපාලා තියෙනවා.
මටත් එල්ටීටීඊ සංවිධානයට සම්බන්ධ යැයි සැකපිට අත්අඩංගුවට ගත් අය හමුවුණා. බන්ධනාගාරය ඇතුළෙ ජාතිවාදී බෙදීම් තිබුණේ නෑ. හැමෝම සමානව හිටියා.’
තමන්ගෙ ජීවිතවල යම් අවස්ථාවක සිදුවුණ වැරදි නිසා මේ විදිහට බන්ධනාගාරයක් තුළට වෙලා වසර ගණන් ඉන්න මිනිස්සු වගේම තමන්ගේ නිර්දෝෂීභාවය ඔප්පු කරගන්න බැරිව ඉන්න මිනිස්සු මේ බන්ධනාගාර තුළ ජීවත් වෙනවා. සුළු වැරදි සඳහා සිරගත වුණු අය පුනරුත්ථාපනයට නිසි වැඩපිළිවෙළක් තිබුණා නම් ඔවුන්ව නැවත සමාජයට මුදාහැරිය හැකියි. ඒ වගේම සියලු දෙනාටම බන්ධනාගාරගත වෙලා ඉඳලා සමාජයට එන මිනිසුන්ට තමන්ගෙ ජීවිත ගොඩනගාගන්න සහයෝගයක් දෙන්න වගකීමක් තිබිය යුතුයි. සමාජයක් යහපත් කරගැනීමට එය අත්‍යවශ්‍යයි.■
