‘ඉද රාජා කෝට්ටෙයි, ඉද රාණි කෝට්ටෙයි.’ දෙපැත්තේ ගොඩනැඟිලි දෙක පෙන්වමින් කාන්තාවක් තම දරුවන්ට කියා දෙනවා. රාජා සහ රාණි යැයි දෙමළින් කියන්නේ රජුට සහ රැුජිණට. කෝට්ටෙයි කියන්නේ බලකොටුවට හෝ මාළිගාවට. ඒත් අපි හිටියේ බලකොටුවක් ඉදිරිපිට නෙවෙයි. අප හිටියේ රජෙක් හෝ රැුජිණකට අයත්ව තිබූ පුරාවිද්‍යා ගොඩනැඟිල්ලක් ඉදිරිපිට නෙවෙයි.
අප සිටියේ සිලාවතුරේ ඩොරික් බංගලාව ඉදිරිපිට. බංගලා කතාවට කලින් කෝට්ටෙයි යන යෙදුම ගැන කතාවක් කියා සිටිය යුතුයි. ඇත්තටම ඩොරික් බංගලාව දෙමළ ජාතිකයන් විසින් ‘අල්ලිරාණි කෝට්ටෙයි’ කියන යෙදුමෙන් හඳුන්වනවා. ඩොරික් බංගලාව ගැනත්, ඒ ආශ‍්‍රිතව තිබුණු අභිමානවත් මුතු කර්මාන්තය ගැනත් පාසල් පෙළපොතකින්වත් ඉගෙනගන්නට ලැබී නැති නිසා බොහෝවිට ඩොරික් බංගලාව නරඹන්නට පැමිණෙන සුළුතරයක් වූ සංචාරකයන් පවා එය නරඹන්නේ එහි වටිනාකම හඳුනාගෙන නොවෙයි.
කෝට්ටේ නගරයට නම ලැබුණේත් මේ දෙමළ යෙදුම නිසායි. කෝට්ටේ නගරය ඉදිකළ ඓතිහාසික නායකයන් සියළුදෙනාම දෙමළ ආ භාෂයක් ඇති අය. ලංකාවේ පාර්ලිමේන්තුවද පිහිටා තියෙන, පරිපාලන අගනගරය යැයි හඳුන්වන නගරයක් දෙමළ නාම පදයක් ඇසුරෙන් නාමකරණය වී තිබීමෙන් ලංකාවේ ඉතිහාසයට දෙමළ සංස්කෘතියේ බලපෑම කෙතරම්ද යන්න පෙනී යනවා.
ඩොරික් බංගලාවේ මාතෘකාවට අපි නැවත හැරෙනවා. මන්නාරමට පහළින් හා සිලාවතුර නගරයට මඳක් උඩින් ඩොරික් බංගලාව පිහිටා තිබෙනවා. බංගලාවෙන් අඩක් දැන් මුහුදට ඛාදනය වෙමින් තිබෙනවා. ඩොරික් බංගලාව ඛාදනය වෙමින් පවතින බව ලියන පළමුවැනි හෝ අවසාන පුවත්පත් ලිපිය මෙය නොවෙයි, ඩොරික් බංගලාව සම්පූර්ණයෙන් මුහුදට කඩාවැටෙන තෙක්ම පුවත්පත්වලින් ඒ ගැන අකුරු කරනු ඇති. ඒ නිසා අපේ අරමුණ බංගලාව කඩාවැටෙන බව ලිවීම නොවෙයි. උතුරු අර්ධද්වීපයේ ඇති මෙවැනි පුරාවස්තු අත්හැර දමන්නට ජනවාර්ගි ක දේශපාලනය හේතුවී ඇතිද යන ප‍්‍රශ්නය සටහන් කර තැබීමයි. ඉතිහාසය සම්පූර්ණයෙන්ම දේශපාලනික විෂයක්. ඉතිහාසයේ එක කොටසක් අධිනිශ්චය වෙද්දී, තවත් කොටසක් යටපත්ව යන්නේ වර්තමානයේ දේශපාලනය නිසායි. ඩොරික් බංගලාව සමඟ ඛාදනය වෙන්නේ උතුරු අර්ධද්වීපයේ ඉතිහාසයයි.
ඩොරික් බංගලාව ලංකාවේ මුතු කර්මාන්තයට සම්බන්ධ ගොඩනැඟිල්ලක්. ලංකාවේ මුතු කර්මාන්තය පිළිබඳව අද පාසල් පාඩම් පොතක පවා ඇත්තේ ඉතාම සුළු විස්තරයක්. මන්නාරමේ තිබුණු දැවැන්ත මුතු කර්මාන්තය පිළිබඳව අපි එදිනෙදා කතා කරන්නේ බොහොම අඩුවෙන්.
මේ වෙද්දී මන්නාරම ආශ‍්‍රිත මුහුදු තීරය ලංකාවේ ජන ඝනතත්වය අඩුම ප‍්‍රදේශ අතරින් එකක් ලෙස සැලකිය හැකියි. අනෙක් අතට මේ ප‍්‍රදේශය ලංකාවේ දිළිඳුම ප‍්‍රදේශයක්. එහෙත් එක් කලෙක ලංකාවේ ජනාකීර්ණම ප‍්‍රදේශයක් ලෙස මන්නාරම් මුහුදු තීරය පැවතුණා. ජාත්‍යන්තර වෙළඳාමේ වැදගත් වරායක් වීම සහ මුතු කර්මාන්තය මන්නාරමේ ශුෂ්ක පරිසරය සශ‍්‍රීක කරන්නට හේතු වී තිබුණා. බොහෝ සංක‍්‍රමණිකයන් ලංකාවට ආවේත් මේ මුහුදු තීරයේ වරායන් වලින්. ක‍්‍රි.පූ. 540 දී ලංකාවේ මුතුවලින් විජය රජු ත්‍යාග යැවූ බව පුරාවෘත්තවල සඳහන් වෙනවා. ක‍්‍රි.ව. 360 දී දේවානම්පියතිස්ස රජු අශෝක රජුට යැවූ ත්‍යාග අතර මුතු විශේෂ තැනක් ගෙන තිබුණු බව සඳහන් වෙනවා. ලංකාවේ මුතු පිළිබඳව ලෝකයේම ප‍්‍රකට වී තිබුණු බව කියැවෙනවා. ඇතැම් විට ලංකාවට ඉන්දියන් සාගරයේ මුතු ඇටය වැනි යෙදුමක් ඇතිවෙන්නට මුතු කර්මාන්තයත් හේතු වෙන්නට ඇති.
එහෙත් අනුරාධපුරය ජනශූන්‍ය කළ යුගයේදීම මන්නාරම ආශ‍්‍රිත ප‍්‍රදේශත් ජනශූන්‍ය වී තිබෙනවා. අප අද මන්නාරම් තීරය හරහා යද්දී එදා තිබුණු පෞඪත්වයේ සලකුණු කිසිවක් පෙනෙන්නට නැහැ. එවැනි පුරාවිද්‍යා ඉදිකිරීම්වල සාධක තිබුණත් ඒවාට වැඩි වැදගත්කමක් ලැබී නැහැ. කෙසේ වෙතත් 1800 සියවස මුල් භාගයේදී ලංකාවට පැමිණි බි‍්‍රතාන්‍යයන් පවා ලියා තබන්නේ මන්නාරමේ පැරණි ජනාවාසවල සලකුණු එකල පවා ඉතිරිව තිබුණු බවයි.
කොහොම වෙතත් මුතු කැණීම් සිදුවෙද්දී මන්නාරම් තීරය සැණකෙලි සිරිය මවාගත් අයුරු බොහෝ ලිඛිත මූලාශ‍්‍රවල සඳහන්ව තිබෙනවා. සිලාවතුරෙයි, මරිච්චිකට්ටු, කොණ්ඩච්චි ආදී ගම්මාන පිළිබඳව එවැනි මූලාශ‍්‍රවල සඳහන් වෙනවා. ලංකාවේ විවිධ ප‍්‍රදේශවලින් මෙන්ම විදේශ රටවලින්ද මුතු සොයා කිමිදීම පිණිස කිමිදෙන්නන් පැමිණි බව එවැනි මූලාශ‍්‍රවල තිබෙනවා.
මාර්කෝ පෝලෝ ක‍්‍රිස්තුවර්ෂ 1294 දී විතර මුතු කර්මාන්තය නරඹා ඒ ගැන ලියා තියෙනවා. ඉන්පස්සේ 1330 දී ජෝඞ්න්ස් නම් ගවේෂකයා ලියන්නේ ලංකාවේ මුතු කර්මාන්තයෙහි බෝට්ටු 8000 ක් පමණ යොදවා ඇති බව.
ක‍්‍රි.ව. 1600 න් පමණ පසුව පෘතුගීසි, ලන්දේසි සහ ඉංග‍්‍රීසි පාලකයන් ලංකාවේ මුතු කර්මාන්තයෙන් හැකි උපරිම ලාභ ලැබීමේ අරමුණෙන් කටයුතු කළා. ඒ වුනත් මේ පාලන තුනේදීම මුතු කර්මාන්තයෙහි නොයෙදී වසර ගණන් ගත කිරීම සිදුවුණා. විශේෂයෙන්ම ලන්දේසීන් පාලනය කළ සුළු කාලය තුළ ඔවුන්ට මුතු කර්මාන්තයෙන් ලාභ ලැබිය නොහැකි වුණා. කෙසේ වෙතත් බි‍්‍රතාන්‍ය පාලනය ලංකාවේ ස්ථාවර කිරීමට විශාල කාර්යභාරයක් ඉටුකළ ෆ්‍රෙඩික් නෝත් ආණ්ඩුකාරවරයා මුතු කර්මාන්තය ගැන සුවිසල් බලාපොරොත්තු තැබුවා. ඒ කටයුතු සඳහා තම පහසුව පිණිස ඩොරික් බංගලාව ඉදිකළා.
දැවැන්ත ගඩොල් බිත්තිවලින් තැනූ ඩොරික් බංගලාව 1804 දී පමණ තැනූ ඉදිකිරීමක්. ලංකාවේ බි‍්‍රතාන්‍ය ආණ්ඩුකාරවරයෙක් වන ෆෙඩ‍්‍රික් නෝත් විසිනුයි ඩොරික් බංගලාව නිර්මාණය කළේ. ඩොරික් බංගලාව ග‍්‍රීක් ගෘහනිර්මාණ ශිල්පය අනුව නිර්මාණය කර තිබෙනවා. ඩොරික් බංගලාව නිර්මාණය කරන්නට හේතුව ලංකාව අතීතයේදී ලොව ප‍්‍රසිද්ධ කරන්නට හේතු වූ මුතු කර්මාන්තයයි. 1807 දී පමණ ජෙම්ස් කෝඩිනර් විසින් ලියූ ‘අ ඩිස්ක‍්‍රිප්ෂන් ඔෆ් සිලෝන්’ කෘතියේ දෙවැනි වෙළුමෙහි ඩොරික් බංගලාව ගැනත් මුතු කර්මාන්තය ගැනත් සඳහන් වෙනවා.
ඩොරික් බංගලාව පිළිබඳව සඳහන් කරමින් ඔහු ලියන්නේ එය ලංකාවේ ඇති සුන්දරම නිවස බවට කිසිදු සැකයක් නැති බවයි. මෙම බංගලාවෙහි ඉදිකිරීම සම්පූර්ණයෙන්ම ඩොරික් සම්ප‍්‍රදාය අනුව ඉදිකර ඇති බවත් ඔහු ලියනවා. බංගලාවෙහි සිතුවමක්ද ඔහු තම කෘතියට එකතු කරනවා. මුහුදු සුළෙඟන් නිවස අභයන්තරය සිසිල් වෙන අන්දමට ඉදිකර ඇති බවත් කියනවා. නිවස අසල තල් කොළ සහ ලෑලිවලින් තැනූ තාවකාලික නිවාස තිබුණු බවත්, ඩොරික් නිවසෙහි රැුෙක්‍ෂන්නට ඉඩ මදි වූ පිරිස එම තාවකාලික නිවාසවල පදිංචිවූ බවත් ඔහු ලියනවා.
එකදු සිංහලයෙකුවත් කිමිදෙන්නෙකු නොවූ බව ඔහුගේ කෘතියෙහි ලියනවා. කිමිදෙන්නන් සියලූ‍දෙනාම පාහේ මුස්ලිම් සහ හින්දු භක්තිකයන් බවයි ඔහු කියන්නේ. සිංහලයන් මත්ස්‍ය කර්මාන්තයෙහි යෙදුණු බව කියනවා. එහෙත් මුතු කර්මාන්තයේදී හා ධීවර කර්මාන්තයේදී සිංහලයන් වැදගත් කාර්යභාරයක් ඉටු කළ බව කියනවා.
ලංකාවේ මුතු කර්මාන්තයට අදාල ඉතිහාස කතා බොහෝවිට ලංකාවේ පෞඪ ඉතිහාසය ගැන සිදුකරන සාකච්ඡුාවලදී මතුවෙන්නේ නැති තරම්. ලංකාවේ මුතු කර්මාන්තය නතර වුණේ එල්.ටී.ටී.ඊ. ක‍්‍රියාකාරකම් නිසායි. 1983 දී පමණ එය නතරවුණා. ඉන්පසුව තිබුණේ තිස් අවුරුදු යුද්ධය. මුතු කර්මාන්තයේදී එක්තරා වැදගත් කාරණයක් තමයි වසර කිහිපයක් මුතු කැඞීම නවත්වා පුරන් වෙන්නට ඉඩ හැරීම. ලංකාව සූරාකෑමට ආ සුදු ජාතික ආණ්ඩු පවා වසර ගණන් මුතු කැණීම නවත්වා තිබුණේ වඩා වැඩි අස්වැන්නක් ලැබීමට එය අත්‍යාවශ්‍ය වූ නිසා. මේ වෙද්දී වසර 30ක් තිස්සේ පුරන් වෙන්නට ඉඩ හැර ඇති මන්නාරම් මුහුදු තීරයෙහි දියුණු තාක්ෂණය සමඟ මුතු කැණීම ආරම්භ කිරීම ලංකාවට මෙන්ම මන්නාරම් මුහුදු තීරයේ සිටින දිළිඳු ජනතාවටද විශාල සහනයක් වේවි. නාරා ආයතනය 2017 සිට ලංකාවේ මුතු කර්මාන්තය නැවත ඇරඹීම පිළිබඳව අධ්‍යනයන් සිදු කරමින් ඉන්නවා. මුතු කර්මාන්තය නැවත ආරම්භ කළහොත් එය ලංකාවට විශාල ආදායමක් වේවි.
ඩොරික් බංගලාව ලාංකික පුරාවිද්‍යා ඉතිහාසයේ වැදගත්ම ගොඩනැඟිල්ලක්. ඒත් ලංකාවේ පුරාවිද්‍යා දෙපාර්තමේන්තුව නම් ආයතනය ඇත්තේ පන්සල් ආරක්ෂා කරන්නට හා පුරවිද්‍යා ස්ථානවල පස්ස පැත්ත පෙන්වූ අය පිළිබඳව සොයන්නට පමණයි. උතුරු අර්ධද්වීපයට අයත් පුරාවිද්‍යාත්මක ඉදිකිරීම් බොහොමයක් පිළිබඳව පුරාවිද්‍යා දෙපාර්තමේන්තුවට ඇත්තේ අඩු සැලකිල්ලක්. නාගදීපය හෝ ත‍්‍රිකුණාමලය ආශ‍්‍රිතව ඇති පැරණි විහාර කිහිපයක් හැර අනෙක් පුරාවස්තු ආරක්ෂා කිරීම ඔවුන්ට අමතක වී තිබෙනවා.
පුරාවිද්‍යා දෙපාර්තමේන්තුව ලංකාවේ ඇති දැඩි සිංහල බෞද්ධ ආයතනයක් වන නිසාම ඩොරික් බංගලාව වැනි පුරාවිද්‍යාත්මක වටිනාකමක් ඇති ස්ථාන අමතක කර දමන්නට එවැනි ආයතන පෙළැඹී සිටිනවා. ඩොරිංක් බංගලාවේ කිසිදු පුරාවිද්‍යා නිලධාරියෙක් නැහැ. ගොඩනැඟිල්ල ඇතුලේ බිඳීගිය මත්පැන් බෝතල් බොහොමයක් තිබෙනවා. බිත්ති ලිවීමෙන් විනාශ කර තිබෙනවා. අප එහි යද්දීත් ගොඩනැඟිල්ල අසල ආහාර ගෙන ඒ ආහාර ගොඩනැඟිල්ල අවටට විසිකරන සංචාරක පවුල් දකින්නට ලැබුණා. මේ වෙද්දීත් ගොඩනැඟිල්ලෙන් බාගයක් මුහුදට කඩා වැටී හමාරයි. අනෙක් කොටස් කඩාවැටීම ඉක්මන් කරන්නට මෙන් එතැනට පැමිණ සිටින දේශීය සංචාරකයන් ගොඩනැඟිල්ලේ මුහුද අද්දර කොටස මත නැඟ සිටින අයුරු දකින්නට ලැබුණා.
උතුරු අර්ධද්වීපයේ පුරාවස්තුවලට ලැබෙන මේ අඩු සැලකිල්ල ඩොරික් බංගලාවට අදාළව පමණක් නිරීක්ෂණය කළ එකක් නොවෙයි. යාපනය ආශ‍්‍රිත පුරාවිද්‍යා ස්ථාන රැුසක් මේ ඉරණමට මුහුණදෙනවා. මීට පෙර සංකිලි රජුගේ මාළිගාව, රජුන් ස්නානය කළ පොකුණ ආදී පුරාවිද්‍යාත්මක ස්ථානවලට ගිය අපට දකින්නට ලැබුණේ කිසිදු සංරක්ෂණයක් නොමැතිව ඒ ඉදිකිරීම් දිරාපත්වෙන ආකාරය. යාපනයේ කෝවිල් රැසක් පුරාවිද්‍යා දෙපාර්තමේන්තුවේ නොසැලකිල්ල නිසා අත්හැර දමා තිබෙනවා. මේ වෙද්දී යාපනයේ ලන්දේසි කොටුවෙහි ඇති පුරාවිද්‍යාත්මක වටිනාකම කසල බඳුනට දමා, යාපනය බලකොටුවේ හමුදාව ගාල් කරන්නටත් ලංකාවේ ආණ්ඩුව දැන් සූදානමින් සිටිනවා.
