ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවට 2015 දී හඳුන්වා දුන් වර්ධනයන් විනාශ කිරීමේ සැලසුමෙන් ආණ්ඩුව අඩියක් පිටුපසට තැබූ බව පෙනෙන්නට තිබුණත්, මුල් ජේ ආර් ජයවර්ධන සැලසුමේ තිබී 18 වැනි සංශෝධනය මගින් දරුණු තත්ත්වයට පත් කළ ඇතැම් ප්‍රධාන ඒකාධිපතිවාදී අංග අවසාන කෙටුම්පත තුළ ද පවතිනු ඇති බව පෙනෙන්නට තිබේ. එසේ නැතහොත් ඒවා යෝජිත නව ව්‍යවස්ථාවට ඇතුළත් වනු ඇත.
ශ්‍රී ලංකා පොදුජන පෙරමුණේ මුල් 20 වැනි සංශෝධනයේ යෝජිත ඇතැම් ප්‍රතිපාදන බැලූ බැල්මට බොහෝ නපුරු නිසා බොහෝ විවේචකයන් අනෙක් අංග නොතකා හැරීමට සහ සමහරක් පිළිගන්නා තත්ත්වයට පවා පත්වීමටත් හේතු වී තිබේ. ජනාධිපති වෙත බලය ඒකරාශි කිරීමේ සමස්ත උත්සාහයක පසුබිම තුළ, වගවීම කෙරෙහි ගැසට් කළ විසි වැනි සංශෝධනයේ බලපෑම සාකච්ඡා කිරීම වැදගත් ය. ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවක හරය වන්නේ වගවීමයි.
වගවීම සහ විසුරුවාහැරීමේ බලය
විධායක සහ/හෝ ව්‍යවස්ථාදායකය පාලනය කරන දේශපාලන පක්ෂ වගවීමට ලක් කිරීම සෑම ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී ක්‍රමයක් තුළ ම සිදුවන්නේ කාලයෙන් කාලයට පවත්වනු ලබන මැතිවරණ මගිනි. ඒවා පවත්වන්නේ කුමන අවස්ථාවේ ද යන ප්‍රශ්නය වැදගත් ය. ආප්තෝපදේශමය “පළමුවන දින සියයේ” දී සිදුවිය හැක්කේ මැතිවරණය දිනා සිටින පක්ෂය, පවත්වනු ලබන වෙනත් ඕනෑම මැතිවරණයක දී පහසු ජයක් හිමිකර ගැනීම යි. ඉන් පසුව සිදුවන්නේ, බාහිර පරිසරය (උදාහරණ ලෙස වසංගතයක් හෝ නියඟයක්) සහ නීති සම්මතකිරීම හෝ විධායකයේ ක්‍රියාකාරිත්වය මගින් පක්ෂය ප්‍රතිචාර දක්වන ආකාරය සහ ඔවුන්ගේ ප්‍රතිපත්ති මුලපිරීම්වල සාර්ථකත්වය හෝ වෙනත් තත්ත්වයන් හෝ අනුව බලයේ සිටින පක්ෂයේ ජනප්‍රියතාව දුර්වල වෙමින් පිරිහීමට පත්වීමයි.
බලය ශක්තිමත් ලෙස බෙදන ලද ඇමෙරිකානු ක්‍රමය අනුව මැතිවරණ පවත්වන දින නීතියෙන් නියම කොට ඇත. එබඳු රටවල කෙනෙකුට දේශපාලන චක්‍රය තේරුම්ගත හැකි ය. බහුජන කැමැත්ත දිනාගැනීමට ඉඩ ඇති වැඩසටහන් මැතිවරණ දිනයට පෙර සකසා අවසන් කිරීමට අවස්ථාවක් ඇත. මැතිවරණය පැවැත්වෙන මොහොත වනවිට ඡන්දදායකයන්ට අමතකව යාමට ඉඩ ඇතිවන ලෙස කල් තබා ප්‍රශ්නකාරී කටයුතු හමාර කිරීමට දේශපාලනඥයන්ට මේ ක්‍රමය යටතේ ඉඩ පවතියි. එහෙත් ඇත්තෙන් ම සියලු කරුණු පාලනය කිරීමේ හැකියාව දේශපාලනඥයන් සතුව නැත. මැතිවරණ වසරක් තුළ වසංගතයක් ඇතිවීම ඩොනල්ඞ් ට්‍රම්ප්ගේ නැවත පත්වීමේ සැලසුම් අවුල් කිරීම උදාහරණයකි.
මැතිවරණ දිනය තීරණය කිරීමට පාලක පක්ෂයට ඉඩ ලැබෙන ක්‍රමයක් තුළ, විපක්ෂයට අවාසිදායක තත්ත්වයක් ඇතිවිය හැකි ය. කැමති වෙලාවක පාර්ලිමේන්තුව විසුරුවා හැරීමට සහ මැතිවරණ කැඳවීමට අගමැතිට හැකියාව තිබීම ආණ්ඩු පක්ෂයේ මන්ත්‍රීවරුන් පාලනය කිරීමට ද ඉවහල් වෙයි. බි්‍රතාන්‍යයේ ලිබරල් ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදීන් 2011 දී ‘නිත්‍ය කාල පාර්ලිමේන්තු පනත‘ ඉදිරිපත් කළේ එම බලය අහෝසි කිරීමේ අරමුණ ඇතිව ය. එම නීතිය අනුව පාර්ලිමේන්තුව විසිරවිය හැකි වන්නේ විශ්වාස භංග යෝජනාවක් සාමාන්‍ය වැඩි ඡන්දයෙන් සම්මත වුවහොත් හෝ පාර්ලිමේන්තුව විසුරුවා හැරීමේ යෝජනාවක් තුනෙන් දෙකක වැඩි ඡන්දයෙන් සම්මත වුවහොත් හෝ පමණකි.
එක් පුද්ගලයෙකුට තම දේශපාලන අවශ්‍යතාවන් සපුරා ගැනීම සඳහා සියලු ම මන්ත්‍රීවරුන්ගේ ජනවරම අවසන් කිරීමට තීරණය කිරීමේ භාවිතය අතහැර දැමීමට පාර්ලිමේන්තුවල මාතාව කටයුතු කිරීමෙන් වසර නවයකට පසුව, ජනාධිපති ජනාධිපතිතුමාට අවශ්‍ය ව ඇත්තේ ඒ අවභාවිතය අප රටේ නැවත ප්‍රතිෂ්ඨාපනය කිරීමටය. වෙනස නම්, බි්‍රතාන්‍යයේ අගමැතිවරයාට ද එම තීරණය හේතුවෙන් මැතිවරණයට මුහුණදීමට සිදුවීම යි. ශ්‍රී ලංකාවේ නම්, වසරකින් පසුව පාර්ලිමේන්තුව විසුරුවා හරින ජනාධිපතිගේ නිලකාලයට කිසිදු බලපෑමක් නොවන්නේය.
මෙම වෙනස සම්මත වුවහොත් මන්ත්‍රීවරුන්ට ජනාධිපතිගේ පාලනයට යටත් ව සිටීමට සිදුවන්නේ තවත් වියදම්කාරී සහ අවිනිශ්චිත මැතිවරණයකට මුහුණ දීමට සිදුවේ යයි බියෙන්ය. පළමුවරට පත් වූ මන්ත්‍රීවරුන්ට තර්ජනය වනුයේ තම විශ්‍රාම වැටුප අහිමි වීමය. එබඳු පාර්ලිමේන්තුවක් ජනාධිපති කෙරෙහි ඵලදායි සංවරණ සහ තුලන ක්‍රමයක් ලෙස ක්‍රියාත්මක වීමට ඉඩ නැත.
ජනාධිපතිට අමාත්‍යාංශ බාරදීම
19 වන සංශෝධනය මගින් කැබිනට් මණ්ඩලයේ සාමාජිකයෙකු වීමට සහ එහි මුලසුන දැරීමට ජනාධිපතිට ඉඩ ලබා දුන්න ද, ඔහුට ඇමති ධුරයක් දැරීමට අවසර දී නැත. ජනාධිපතිට සීමාවකින් තොරව ඇමති ධුර දැරීමට අමතරව බෙදා දී නැති විවිධ ආයතන ඔහු / ඇය යටතේ තබාගැනීමටත් ඉඩ ලබා දෙන 20වන සංශෝධනයේ මෙම ප්‍රතිපාදනවලට මේ වනවිට සැලකිය යුතු විරෝධයක් ඉදිරිපත්වී නැත.
පාර්ලිමේන්තුවෙන් පරිබාහිර වූ ජනාධිපතිවරයකු මගින් වගවීමට සිදුකොට ඇති හානිය ගැන අද ඇත්තේ අඩු අවබෝධයකි. වෙස්ට්මිනිස්ටර් ආකෘතිය අනුව ඇමති මණ්ඩලයේ සෑම සාමාජිකයකු ම පාර්ලිමේන්තුවේ ද සාමාජිකයෙක් වෙයි. ලිඛිත සහ වාචික ප්‍රශ්නකිරීම් සහ විශ්වාස භංග යෝජනා ඇතුළු බොහෝ ක්‍රියාමාර්ග මගින් ඔවුන් පාර්ලිමේන්තු වගවීමට යටත් කළ හැකි ය. ජනාධිපති ඇමති ධුරයන් සහ ආයතන තබාගතහොත් ඔහු පාර්ලිමේන්තු වගවීමට යටත් කිරීමේ කිසිදු ක්‍රමයක් නැත.
එක්සත් ජනපදයේ ක්‍රමය අනුව අමාත්‍ය මණ්ඩල සාමාජිකයන් සිටින්නේ ව්‍යවස්ථාදායකයට පිටතිනි. විධායකය සහ ව්‍යවස්ථාදායකය අතර වෙන්කිරීම පැහැදිලි ය. මෙහි දී කැබිනට් මණ්ඩලයේ සියලු සාමාජිකයන් (ඇමති මණ්ඩලයේ 15 දෙනා ම සහ කැබිනට් මට්ටමේ සිටින ආයතන ප්‍රධානීන් ගණනාවක්) වගවීමට යටත් කොට ඇත්තේ කමිටු ක්‍රමය මගිනි. හිටපු කතානායකවරයා යටතේ අධීක්ෂණ කමිටු ක්‍රමයක් ක්‍රියාවට නැගීම තුළින් ද වගවීම සඳහා එබඳු ම යාන්ත්‍රණයක් ස්ථාපිත කරනු ලැබුවේ වෙස්ට්මිනිස්ටර් ක්‍රමය තුළ ඇති යාන්ත්‍රණයනට අමතර වශයෙනි. අමාත්‍යවරයා සභාපතිත්වය දරන අමාත්‍යාංශ උපදේශක සභා කෙරෙහි වැඩි කැමැත්තක් දක්වන වත්මන් කතානායකවරයා යටතේ අධීක්ෂණ කමිටු ක්‍රමය ඉදිරියට පවත්වාගෙන යාමට ඉඩ ඇති බවක් පෙනෙන්නට නැත.
ආරක්ෂක ඇමති ධුරය ඔහු නොදරන්නේ නම් සේනාධිනායකයා වශයෙන් ජනාධිපතිට තම කාර්යභාරය ඉටු කිරීමට නොහැකි වන බව සමහරු විශ්වාස කරති. මෙය අරුම පුදුම තර්කයක් වන්නේ එක්සත් ජනපදය, ප්‍රංශය වැනි විධායක ජනාධිපතිවරුන් සිටින රටවල ජනාධිපති ධුරය සහ ආරක්ෂක ඇමති ධුරය යන තනතුරු වෙනස් තැනැත්තන් විසින් දරනු ලැබීම නිසා ය. එම රටවල ආරක්ෂක ඇමතිවරයා පත්කරනු ලබන්නේ ජනාධිපතිවරයා විසිනි. 19 වන සංශෝධනය යටතේ වුව ද, ඇමතිවරයකු ලෙස පත්කරනු ලැබිය යුත්තේ කවුද යන්න පිළිබඳව තීරණය කිරීමේ දී, ජනාධිපතිට බලයක් නැතුවා නොවේ. එසේත් නොමැති නම්, ආරක්ෂක ඇමති ලෙස පත්කළ යුත්තේ කුමන මන්ත්‍රීවරයාද යන්න තීරණය කිරීමේ යම් විශේෂ බලයක් ජනාධිපතිට ලබාදිය හැකි ය. ආරක්ෂක ඇමති ලෙස ජනාධිපති පත්කිරීම විසඳුමක් නොවේ. ඉතා ම වැදගත් ඇමති ධුරයක් සඳහා වගවීමේ යාන්ත්‍රණය බිඳවැටීම එමගින් සිදුවෙයි.
අහඹු ලෙස තෝරාගත් රාජ්‍ය ආයතන ජනාධිපති යටතේ තබාගැනීමට ඉඩ දිය යුතු ය යන සම්පුර්ණ අදහස ම ඉදිරිපත් වන්නේ වගවීම යටපත් කිරීමේ ක්‍රමයක් වශයෙනි. විශේෂයෙන් ම එසේ වන්නේ ජනාධිපති යටතේ ඇති ආයතන අධීක්ෂණය වීම අඩු සන්දර්භය තුළ යි. ජනාධිපති ලේකම් කාර්යාලය සහ ඒ යටතේ පවතින ආයතන විගණනයෙන් ඉවත්කිරීමේ යෝජනාව ක්‍රියාත්මක වුවහොත් වගවීම තව දුරටත් දුර්වල වනු ඇත.
මුක්තිය සහ වගවීම
19 වන සංශෝධනය යටතේ වුව ද, ජනාධිපතිවරයා තනතුර දරන කාලය තුළ දී ඔහුගේ නිල හෝ පෞද්ගලික හෝ ක්‍රියාවකට අධිකරණය ඉදිරියේ වගවීමට ලක් කළ නොහැකි ය. එක ම ව්‍යතිරේකය නම් ජනාධිපතිගේ ක්‍රියාවකින් පුරවැසියකුගේ මුලික අයිතිවාසිකම් උල්ලංඝනය වීම යි. එහි දී වුව ද, දැන දැන බොරු කියන ඇමතිවරුන් කියන ආකාරයට ජනාධිපතිවරයා අධිකරණයට ඇදගෙන ආ නොහැකි ය. ඔහු වෙනුවෙන් නොතීසි යැවිය යුත්තේ නීතිපතිවරයාට ය.
ජනාධිපතිතුමා ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව උල්ලංඝනය කළහොත් ඇත්තේ පිළියම් දෙකක් පමණකි. පළමු සහ වඩාත් පැහැදිලි පිළියම දෝෂාභියෝගයයි. එය අතිශය දුෂ්කර ය. මන්ත්‍රීවරුන් 150කගේ අනුමැතිය සහ ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණයේ විභාගයක් එයට අවශ්‍ය ය. ජනාධිපතිගේ ක්‍රියාවක් මගින් මුලික අයිතිවාසිකම් අහිමි කරනු ලැබූ පුරවැසියන්ට ඇති අනෙක් පිළියම නම් 126 වන වගන්තිය යටතේ ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණයට පෙත්සමක් ඉදිරිපත් කිරීම යි. සිරිසේන ජනාධිපතිවරයා ව්‍යවස්ථාව උල්ලංඝනය කළ අවස්ථාවේ යොදාගත් පිළියම මෙය යි.
විසිවන සංශෝධනයෙන් ඉවත් කිරීමට උත්සාහ කරන්නේ මෙම පිළියම යි. එය සාර්ථක වුවහොත් පුරවැසියන්ට ජනාධිපතිගේ වගවීමක් නැත. මන්ත්‍රීවරුන්ගෙන් තුනෙන් දෙකක් දෝෂාභියෝගයක් ඉදිරිපත් කිරීමට අකමැති වන තාක් ඔහුට හෝ ඇයට අවශ්‍ය ඕනෑම දෙයක් මුක්තිය සහිතව කළ හැකි වෙයි.
පාර්ලිමේන්තුව ජනාධිපතිගේ සම්පුර්ණ පාලනය යටතට පත්වෙයි. ඇමතිවරයකු ලෙස වගවීමට යටත් නැති ජනාධිපති යටතේ අමාත්‍යාංශ සහ ආයතන රාශියක් පවතිනු ඇත්තේ විගණනය කළ නොහැකි සහ මූලික අයිතීන් උල්ලංඝනය ගැන වගවීමකින් ද තොරව ය. ශ්‍රී ලංකා පොදුජන පෙරමුණේ 20 වැනි සංශෝධනයේ හරය මෙයයි. මන්ත්‍රීවරුන් 150 දෙනකු මෙයට සහාය දෙන්නේ මොන සිහියකින්ද?■
