‘‘ගොඩක් වෙලාවට මම අඬනවා. කොච්චර දුක් වුණත් මට මේ දකින දේවල් සාමාන්‍ය දේවල් ගාණට හුරුවෙන්නේ නැහැ. අලූ‍ත් මරණයක් වුණාම ඒ මරණයේ කතාව අලූ‍තෙන් අහන්න වෙනවා. ඒ අතර තියෙන බොහෝ කතන්දර දුක හිතෙන ඒවා.’’ සීතා රංජනී එහෙම කියනවා.
සීතා රංජනී අපට මුණගැහුණේ මීගමුව පසුවී ටික දුරක් යද්දී තිබෙන ඇගේ ව්‍යාපාරික ස්ථානයේදී. ඇගේ ව්‍යාපාරය සමරු ඵලක තැනීම. ඔපදැමූ කළුගලක් මත සටහන් කරන අකුරු, රූප ටිකකින් ඒ පලකයට ජීවයක් එකතු කිරීමයි ඇගේ රැකියාව. කොහොම වුණත් ගලක් ඔපවැටී අකුරු වැටෙන ආකාරය ගැන කම්මැලි හිතෙන කතාවක් කියන්නට නෙවෙයි මේ සූදානම.
කළුගලක් මත ග‍්‍රයින්ඩරයකින් මුද්‍රිත අකුරු කෙටීම මහා රොකට් විජ්ජාවකුත් නොවෙයි. අපේ අවධානය ඇගේ අත්දැකීම්වලට. ඇයට. සීතා රංජනීට. ඇත්තෙන්ම කාන්තාවක් මෙවැනි රැකියාවක් තෝරාගැනීමම විටෙක පුදුමයට කාරණයක්. ඇය මේ රැකියාවට යොමුවී තිබුණේ පියාත් මේ රැුකියාව කළ හින්දා.
‘‘තාත්තා මේ රස්සාව කරද්දී මට ළංවෙන්නවත් දුන්නේ නැහැ. මල්ලී තමයි මේ රස්සාව කළේ. මම ඉගෙනගත්තා. උසස්පෙළ කළා. විවාහ වුණා. මේ රස්සාවට මම යොමුවුණේ නැහැ. ඒත් මගේ ළමයි තුන්දෙනා ශිෂ්‍යත්වය ලිව්වාම මට හිතුණා මගේම වැඩක් පටන්ගන්න. පුංචි කාලයේ ඉඳන් මම දැනගෙන හිටපු වැඬේ මේක. ඉතින් මම මේකට යොමුවුණා.’’ සීතා කෙටියෙන් මේ රස්සාවට ආ හැටි කිව්වා.
ඇයට බොහෝවිට සමරු ඵලකයක් හදන්නට ඇණවුමක් එන්නේ මරණය ගැන අලූ‍ත් කතාවක් සමඟ. පුද්ගලයන් මරණයට පත්වීම දුකක්. එහෙත් සමරු ඵලක තැනීම සතුටක්.
මේක අපබ‍්‍ර‍්‍රංස කතාවක්.
ඒත් මරණයක් සිදුවීම වළක්වන්නට කිසිකෙනෙක්ට බැහැ. සමරු ඵලකයක් කියන්නේ ඒ මරණයෙන් පසුව මියගිය තැනැත්තා බවට පත්වෙන ස්මාරකයක්.
ඒකත් අපබ‍්‍රංස කතාවක්.
‘‘මම නිතර කනත්තට යනවා. එහෙම යද්දී මම දකිනවා මම හදපු සමරු ඵලක. මගේ තාත්තා ගල් කටුවෙන් හදපු ඒවාත් දකිනවා. මල්ලි හදපුවාත් දැකලා තියෙනවා. සමහර වෙලාවට මම හදපු සොහොන් කොත් දිහා බලනවා. ඒ සොහොන් යට ඉන්න මිනිස්සුන්ගෙන් වැඩි පිරිසක් මම හඳුනන අය නෙවෙයි. ඒත් ඒ බොහෝ අය ගැන මට අහන්න ලැබුණ දේවල් මගේ ඔළුවේ තියෙනවා.’’ ඇය එහෙම කියනවා. ඇය ළඟට සමරු ඵලකයක් තනවාගන්නට එන කෙනෙක් බොහෝවිට ඇය සමග මියගිය තැනැත්තාගේ මතකයන් බෙදාගන්නවා. ඇතැම්විට මිනිසෙක් මුණග ැහෙනවාට වඩා ඒ කෙනා ගැන අහන්නට ලැබීම වෙනස් අත්දැකීමක්. එකම එක වාක්‍යයකින්, දෙකකින් ඒ පුද්ගලයා ගැන රූපයක් අපේ ඔළුවේ මවන්නට ඇයව හමුවෙන මියගිය කෙනාගේ සමීපතමයා සමත් වෙනවා.
‘‘සීතා හදපු සොහොන් කොතක් දකිද්දී හිතෙන්නෙ මොකක්ද?’’ අපි ඇගෙන් විමසනවා.
‘‘සතුටක් දැනෙනවා.’’ ඇය එහෙම පිළිතුරු දෙනවා. ‘‘එහෙම වෙලාවකදී කෙනෙක් මැරෙනවා කියලා මට හිතෙන්නේ නෑ. මේක මගෙන් උපදින දෙයක්. වැඩක් කරලා ඉවරවුණාම මම අහන්නේත් මේක ලස්සනද කියලා. කෙනෙක් මරණයකින් ටික කාලයකට පස්සෙ තමයි මෙතැනට එන්නේ. වළේ පස් පහත් වෙලා මට්ටම් වුණාම. ඉතින්, එතැනින් එහාට මැරුණු කෙනාව සිහිපත් වෙන්නයි මේ ස්මාරකය ඕනෑ වෙන්නේ. කොටින්ම කීවොත් මැරුණු කෙනා විදියට සලකන්නේ මේ සොහොන්කොත. කෙනෙක් මැරුණු කෙනා එක්ක කතාකරනවා කියලා හිතුවොත් කනත්තට ඇවිත් කතාකරන්නේ මේ සොහොන්කොත එක්ක. ඉතින් මේක ජීවමාන වස්තුවක් වගෙයි. සොහොන්කොත ගැන එයා සතුටු වෙනවා නම් මම සතුටු වෙනවා.’’
ඇය මේ රැුකියාව කලාවක් විදියට දකිනවා. එහෙත් වරදවා වටහාගත යුතු නැහැ. සොහොන් ගලේ ලියන දේවල් කලාකෘති විදියට ඇය දකින්නේ නැහැ. ‘‘මේ එකම කවියක්වත් මම ලියපුවා නෙවෙයි. මම අතින් ඇඳපුවා නෙවෙයි. ඒ නිසා ගලේ අකුරු කොටන එක කලාවක් විදියට දකින්නේ නැහැ. ඒත් ගලක් නිර්මාණය කරවාගන්න එන මිනිස්සු එක්ක කරන ගනුදෙනුව, ඒ ගල් එක්ක ගෙවන ජීවිතය. ඒක කලාවක්. මේකත් එක විදියකට සොහොනක්.’’
ඇය තමන්ගෙ වෙළෙඳසැල වටේ අත යවමින් කියනවා. වටේට තියෙන්නේ පෙළට හිටවපු සොහොන් කොත්.
‘‘අනුන්ගෙ දුකට අඬලා නැද්ද?’’ අපි ආයෙමත් ඇගෙන් විමසනවා.
‘‘ ඕනෑ තරම් අඬලා තියෙනවා.’’ ඇය පිළිතුරක් අප වෙත පා කර එවනවා. ‘‘ජීවිතය කියන්නේ මොකක්ද කියලා වෙලාවකට හිතෙනවා. සමහර මරණ වෙන්නේ එකපාරම. සමහර මරණ වෙන්නේ ගොඩක් ලස්සන මිනිස්සුන්ට.’’ ඇය කියනවා.
‘‘ගොඩක් වෙලාවට සොහොන් කොතේ වැඩ ඉවරකළාට පස්සේ ඒක දකින ඥාතියෝ අඬනවා. එතැන ඉන්නේ මම. මම එහෙම කෙනෙකුගේ දුකට ඇහුම්කන් දීලා සනසවනවා. මට මරණ ගැන කතා ගොඩක් අහන්න ලැබිලා තියෙනවා. සමහර වෙලාවට මම කෙනෙක්ව සනසවන්න මම අහපු වෙනත් මරණ ගැන කතා කියනවා. ඔයාට විතරක් නෙවෙයි, මෙහෙමත් දේවල් වෙලා තියෙනවා කියලා මම පෙන්වනවා.’’ ඇය පැහැදිලි කරනවා.
‘‘මේ ෆොටෝ එක බලන්න.’‘ ඇය අපේ අවධානය එතැන තිබුණු ඡුායාරූපයක් දෙසට යොමු කරනවා. ‘‘මේ ලස්සනට ජීවත්වුණ මනුස්සයෙක්. මැරිලා තියෙන්නෙ දුර්ලභ රෝගයකින්. ඇෙඟ් මස් දියවෙනවාලූ. ඒ නිසා විරූපී වෙනවා. එයා දෙවියන්ගෙන් ඉල්ලූ‍වාලූ මාව විරූපී වෙන්න කලින් මැරෙන්න කියලා. එයා මැරිලා තියෙන්නේ විරූපී වෙන්න කලින්. එයාට පුංචි ළමයි තුන්දෙනෙක් ඉන්නවා. එයා මැරෙන මොහොත වෙද්දී දන්න කියන අයට අඬගහලා මම මැරෙන්න යනවා කියලයි මැරිලා තියෙන්නේ. ඉතාලියෙ ඉඳලා තියෙන්නේ. ඒ කෙනාගේ නෝනගේ ජීවිත කතාව ඇහුවාම අපටත් ඇඬෙනවා.’’ සීතා ඇයට අහන්න ලැබුණු එක් කතාවක් කියනවා. එතැනින් පස්සේ ඇගේ මලානික කටහඬෙන් තවත් කතා කිහිපයක්ම අපට අහන්න සලස්වනවා.
‘‘ළඟදී තවත් පුංචි දරුවෙක් මැරිලා තිබුණා. තද බඬේ කැක්කුමක් ඇවිල්ලා. ඒක ඉවසාගන්න බැරිව මොළේ නහරයක් පුපුරලයි මැරිලා තියෙන්නෙ.’’ ගොඩක් පුංචි දරුවෙක්. ඇයට පුංචි දරුවන්ට මුහුණදෙන්න සිද්ධවෙන මරණ ගැන අහන්න ලැබෙනවා. අවාසනාවන්ත රිය අනතුරු ගැන කතා අහන්න ලැබෙනවා. ඒ කතා ඇය ඇගේ මතකයේ තැන්පත් කරගන්නවා.
‘‘වැඩිපුරම දුක හිතෙද්දී රස්සාව ගැන කේන්තියක් එන්නෙ නැද්ද?’’ ඒ කතා කියද්දී ඇගේ මුහුණේ මැවෙන ඉරියව් නිරීක්ෂණය කරන අපි එහෙම අහනවා. ඇය ස්ථාවර ස්වරයෙන් නැතැයි කියනවා.
වැඩිපුරම සොහොන් කොත් නිර්මාණය කරන්නේ කතෝලික භක්තිකයන්. ඔවුන්ගේ විශ්වාස සමඟ එය ගැටගැසී තිබෙනවා. කතෝලික විශ්වාස අනුව ඉදිරියේදී එන නොවැම්බරය මළවුන්ගේ මාසය. මේ ඔක්තෝබරය. ඊට පෙර මාසය. ඉදිරියේ එළැඹෙන්නේ සීතාට වැඩ වැඩිම මාසය. ඒ නිසා ඇයට ඔක්තෝබර් නොවැම්බර් මාසවල අනුන්ගේ මළවුන් අතර සිරවෙන්නට සිද්ධවෙනවා. තමන්ගේ පවුලේ මළවුන් හමුවෙන්නට කනත්තට යන්නටවත් වෙලාවක් ලැබෙන්නේ නැහැ.
‘‘ගොඩක් අයට මැරුණ අය මතක්වෙන්නේ මළවුන්ගේ මාසයට. එතකොට තමයි ගල් හදන්න මගේ ළඟට ගොඩක් අය එන්නෙ. ඉතින් නොවැම්බර් මාසය වෙද්දී මට හෙළවෙන්නවත් බැහැ’’ ඇය කියනවා.
ඇගේ සමීපතමයන්ගේ මරණ ගැන කතාකරද්දී අපි ඇහුවේ එහෙම කෙනෙකුගේ සොහොන් කොතක් නිර්මාණය කර නැතිද යන්න. ‘‘තාත්තාගේ සොහොන් කොත මල්ලියි මායි එකතුවෙලා කළේ.’’ ඇය උත්තර දුන්නා. එය සංවේදීම මොහොතක්. ‘‘මම ඇඬුවා. ඒ වෙලාවෙ විතරක් නෙවෙයි. තාත්තාව මතක් වෙන ගොඩක් වෙලාවට අඬනවා. තාත්තා උගන්වපු දේවල් මතක් වෙනවා. තාත්තා ගොඩක් හොඳ කෙනෙක්.’’ මියගිය අය ගැන ඇයට අසන්නට ලැබෙන බොහෝ කතාන්දර වගේම කතාවක් අපටත් අහන්න ලැබෙනවා. වාක්‍යයකින් දෙකකින් මියගිය පුද්ගලයෙකු විස්තර කිරීමක්.
‘‘තාත්තා මට උගන්නපු හොඳම පාඩම තමයි වැඩියෙන් ගාණක් කියන්න එපා කියලා. සමහරු කියනවා ගාණ අඩු කරන්න කියලා. ඒත් මම වැඩිපුර මිලක් කියලා නැති නිසා මට කවදාවත් අඩු කරන්න බෑ. ඒ වගේ ගොඩක් වෙලාවට තාත්තාව මතක් වෙනවා.’’
මියගිය කෙනෙක්ව ජීවත් කරවන්නේ ජීවත් වෙන අය විසින්. එහෙම කෙනෙක්ව මතකයේ තියෙන තාක් කල් ඒ අය මියගිය කෙනා සිහිපත් කරනු ඇති. එහෙත් කෙනෙකු මතකයේ රැුඳෙන්නේ ඒ අය කළ කී දේවල් නිසා.
‘‘සමහර අය කියනවා මේ මනුස්සයා හිටපු කාලයේ අපට කරපු දෙයක් නැහැ. ඒ නිසා ශෝකයට පත් කියලා දාන්න එපා කියලා. තවත් වෙලාවක අම්මා නැතිවුණාම පුතා ඇවිත් සොහොන් කොත හදන්න දීලා යනවා. එතකොට හදන්න දුන්න කෙනාගේ තාත්තා, ඒ කියන්නේ මියගිය කෙනාගෙ සැමියා ඇවිත් කියනවා මැරෙනකල් අම්මාට වතුර උගුරක්වත් දුන්නේ නැහැ. ඒ නිසා පුතාට සොහොන් කොත දෙන්න එපා කියලා. සමහරු මේ කොතටත් බණිනවා. සමහරු මේ සොහොන් කොත අදහනවා. මැරුණ කෙනා ජීවත්වෙද්දී කරපු දේවල් එක්ක තමයි ඒක තීරණය වෙන්නේ.’’ සීතා රංජනී එහෙම කියනවා. මරණය එක්ක ගනුදෙනු කරලාම මේ ගැහැනිය ජීවිතය ගැන බොහෝ දේ අවබෝධ කරගෙන ඇතැයි අපට වැටහෙනවා. අපේ කරදරයෙන් ඇයව මුදවා අප ඇගෙන් වෙන්වෙනවා.
