විද්‍යා සාහිත්‍යය සමග උටෝපියානු කාල සංචාර

සැප්තැම්බරයේදී සාහිත්‍යාම්බරය සාඩම්බරයෙන් පිම්බී යයි. සාහිත්‍ය මාසයේ සැණකෙළි සිරි සපිරි හා-හෝව සෝබන විලාසිතා එළඹුමක් පමණකියි ඇතැමෙක් කියති. යථාර්ථවාදය, ෆැන්ටසිය, මායා යථාර්ථවාදය (Magic Realism) සහ විස්මවාදයක් (Fabulism) ගැන ද සාහිත්‍යය විෂයයේදී අපි කතා කරමු. පොත් ආශ්‍රිත උද්යෝගයෙන් පෙන්වන්නේ යථාර්ථයමද, නැතහොත් ඉන්ද්‍රජාලමය මවාපෑමක්ද යන්න අප එකිනෙකා නිදසුනට ගනිමින් රහසේ හෝ සිතාබැලීම වටී. විද්යුත් මාධ්‍යයන් සහ තාක්ෂණික විජිතයන් ජීවිතය මුළුක්කාදියෙහි අරක්ගෙන සිටින සමාජයක් තුළ සාහිත්‍ය ප්‍රබෝධය ‘කියවන ජනතාවක්’ පිළිබඳ යථාර්ථයක්ම නම් (වාසනාවන්!) අනාගත පරපුර දැනුවත්, නිර්මාණශීලී සහ සංවේදී එකක් වීම වැලැක්විය නොහැකිය. එහෙත් වටපිටාත්මක ලක්ෂණ අනුව පෙනෙන්නට ඇත්තේ භාෂා දැනුම පිරිහුණු, සාහිත්‍ය රස රුචිය වැහැරුණු, වින්දන ශක්‍යතාවන් වියලුණු පොදු සමාජයකි. කෙසේ හෝ වේවා, මේ මායාව වුව මිහිරක් දනවයි.

සාහිත්‍යය කෙරෙහි අප බඳවන එකම ප්‍රබන්ධ තේමාව යථාර්ථවාදය නොවේ. අතීතයේ මෙන් ම අදත් ලෝක සාහිත්‍යයේත්, එහි බලපෑමට පාත්‍ර වන සිනමාවේත් වඩාත් ආකර්ශනීය කලාපය බවට පත්ව ඇත්තේ යථාර්ථවාදී කලාව නොව සම්ප්‍රේක්ෂණ හෙවත් කල්පිත (Speculative) ප්‍රබන්ධයන්ය. මන:කල්පිත පඨිතයන්, විද්‍යා ප්‍රබන්ධ, අධි මානව වීරත්වය, සංත්‍රාසය, මිථ්‍යා විශ්වාස යනාදිය පාදක කර ගත් හිතළු මූල කලාව, කාලානුරූපව සහ නිර්මාණාත්මක ලෙස මානව වින්දනයට මං සලසා ඇත. ජොනතන් ස්විෆ්ට්ගේ ‘Gulliver’s Travels’, ලුවිස් කැරොල්ගේ ‘Alice’s Adventures in Wonderland’, යූල්ස් වර්න්ගේ ‘Around the World in Eighty Days’, අයිසෙක් ඇමසිමෝව්ගේ ‘I Robot’, බ්‍රෑම් ස්ටෝකර්ගේ ‘Dracula’, මාරි ෂෙලීගේ ‘Frankenstein’, එච්.ජී වෙල්ස්ගේ ‘Invisibla Man’  සහ ‘War of the Worlds’  වැනි කෘතීන් සේම සුසෑන් කොල්නිස්ගේ ‘The Hunger Games’ ජේ. කේ රෝලින්ග්ස්ගේ ‘Harry Potter’ ජෝර්ජ් මාටිනස්ගේ ‘The Game of Thrones’, ජේ. ආර්. ආර් ටොල්කින්ගේ ‘The Hobbit’, කර්ට් වොනගට්ගේ ‘The Slaugter House’, ආතර් සී ක්ලාක්ගේ ‘The Fountains of Paradise’ යනාදී ලෙස එවැනි සුවහසක් නිර්මාණ අතරින් එකවර සිහි වන නම් කිහිපයක් සඳහන් කිරීම මකියන එකරුණ සැබෑ කිරීම සඳහා සෑහෙනු ඇත. විශිෂ්ට ලේඛකයන් සහ චින්තකයන් විසින් විද්‍යාව සහ පරිකල්පනය පාදක කර ගනිමින් මැවූ මන:කල්පිත කතා, පසුබිම් සහ චරිත, පසුකාලීනව විවිධ ක්ෂේත්‍රවල පර්යේෂණයන්ට මෙන්ම සැබෑ මානව දියුණුවටද හේතු වූ බව නොරහසකි.

කල්පිත සාහිත්‍යය ගැන විමසීමේදී ‘උ‍ටෝපියානු සාහිත්‍යය’ යන කදිම යෙදුම අපට හමු වේ. උටෝපියාව (‘Utopia’) යන්නෙන් කල්පිත පරමාදර්ශී රාජ්‍යයක් ඇඟවේ. චින්තනයෙන් බිහි වන ප්‍රබන්ධයක් මානව ලෝකයට සුබසෙත සලසන, සියල්ලෙන් පරිපූර්ණ, පරම රාජ්‍යයක් නිරූපනය කරන කල්හි එය උටෝපියානු කෘතියක් ලෙස සැලකේ. එහි විලෝමය වනුයේ ‘ඩිස්ටෝපියානු’ ප්‍රබන්ධයන්ය.

‘උටෝපියා’ යන ලතින් වදන පැමිණෙන්නේ 1516දී තෝමස් මෝර් විසින් ලියන ලද ‘Utopia’ නවකතාවෙනි. පරමාදර්ශී වූ සමාජ, දේශපාලනික සහ සංස්කෘතික පැවතුම් රජයන රාජ්‍යයක් විග්‍රහ කරමින් ක්‍රි.පූ. 380දී පමණ ප්ලේටෝ ලියූ ‘The Republic’ කෘතියද මේ ගණයේ ලා පිළිගැනෙන්නකි. සාහිත්‍යයේ අන්තර්ගත දෘෂ්ටිවාදයන් ගැඹුරින් විමසීමට යොමු කරන මේ උටෝපියානු සංකල්පය මේ කෙටි ලිපියට කැටි නොවේ; අන් තැනෙක දික් දිගට එලාලිය යුතු රේඛාවකි.

දැනට ආතර් සී. ක්ලාක් නිසා ලංකාවට බැඳුණු ආඩම්බරයක්ද සහිත විද්‍යා සාහිත්‍යය ගැන ඡේද කිහිපයක් ලිවීම වඩාත් යෝග්‍ය යැයි සිතේ. සමප්‍රේක්ෂණ සාහිත්‍යයේ ප්‍රධානතම ධාරාවක් වන විද්‍යා ප්‍රබන්ධ සාහිත්‍යය අද වන විට අනගි කියැවුම් පදාසයක් පාදා ඇත. විද්‍යා ප්‍රබන්ධය උටෝපියානු හෝ ඩිස්ටෝපියානු විය හැකි වුවද, සාහිත්‍යකාමී අපට වඩාත් වැදගත් වනුයේ මිනිස් චින්තනය යම් තාර්කික අනුමාන මාර්ගයන් ඔස්සේ ගෙනයමින් විද්‍යා ප්‍රබන්ධ කතුවරුන් විසින් දායාද කර ඇති පරිකල්පනීය නිර්මාණාවලියයි.

ප්‍රංශ ජාතික විද්‍යා ලේඛක බර්නාඩ් වර්බර්ට අනුව “විද්‍යා ප්‍රබන්ධ ලිවීමෙන් අපේක්ෂා කළ යුත්තේ පරිකල්පනය ඉදිරියට තල්ලු කිරීමකි.” එය අනාගතයේ ලෝකය කෙසේ වේද යන්න තේරුම් ගැනීමේ ක්‍රමයකැයි හෙතෙම කියයි. විද්‍යාවෙන් අද නිපදවා ඇති බොහෝ දෑ දශක කිහිපයකට පෙර සිහින හෝ මිථ්‍යාවන් ලෙස නිසැකවම සැලකෙන්නට ඇත. විද්‍යා ප්‍රබන්ධකරුවන්ගේ බොහෝ ලියමන් ඒවා ලියැවෙන යුගයන්හිදී බොහෝ විට විශ්වාස නොකෙරේ.

දාර්ශනික සහ භව්‍ය-අභව්‍ය මත ගැටුම අමතක කර ප්‍රබන්ධ ලෝකය තුළ ගිණිය නොහැකි තරමින් තැවරෙන දාර්ශනික සහ විද්‍යාත්මක සංකල්පනා අතරින් නිදසුනට ගන්නට කෘතියක් සොයනතර සාහිත්‍ය ලෝකයත්, පසුව සිනමා රූපාදියත් මොනවට වර්ණ ගැන්‍වූ ‘The Time Machine’ සිහියට නැගිණි. විද්‍යා ප්‍රබන්ධ කලාවේ දෙගුරුන්ගෙන් කෙනෙකු සේ සැලකෙන එච්.ජී. වෙල්ස්ගේ ජනප්‍රිය ප්‍රබන්ධයක් වන එහි මුඛ්‍ය අවධාරණය වනුයේ එක්තරා යන්ත්‍රයක් තුළින් අතීතයටත්, අනාගතයටත් ගමන් කිරීමේ හැකියාවයි. ඉතා දිගු නින්දකින් පසු යුග ගණනක් ගෙවී වෙනස්ව තිබූ සමාජයකට පිබිදෙන ගැන වොෂින්ටන් අර්වින් ලියූ ‘Rip Van Winkle’ ‘කාලය තුළින් ගමන් කරන ජීවිතයක්’ දක්වන තවත් කෘතියකි. බෞද්ධයන් විශ්වාස කරන පුනරුත්පත්තියද එක්තරා ආකාරයක කාල සංචාරයකි. එක් අතකින් විද්‍යා ප්‍රබන්ධයක් කියවීම පවා අනාගත කාලය වෙත යම් මනැස් චාරිකාවක නිරතවීමක් නොවේද?

විද්‍යාවේ ග්‍රහණයට ලක් වූ ලොව තුළ ‘කෘත්‍රිම බුද්ධිය’, ‘සිව්වැනි කාර්මික විප්ලවය’, ‘සිතන පතන රෝබෝ යන්ත්‍ර’ වැනි දෑ යථාර්ථයන් බවට පත්ව තිබේ. මේ සියල්ල විද්‍යා සාහිත්‍යය තුළ හිතළු වශයෙන් පහළ වූ ඒවා ය. කෙසේ වෙතත් විද්‍යා ප්‍රබන්ධකරණය මානව හිතවාදී මෙහෙවරක් වීමට නම් එය වෙඩි තබන, පුපුරුවන, වෛරයෙන් කා කොටා ගන්නා පරපුරක වියරු ගෙරවීමක් නොවී මානුෂීය උටෝපියානු මදහසක් පළ කළ යුතු යැයි සිතේ. රාජ්‍යය, තාක්ෂණය, කලාව ඇතුළු තමා ගොඩ නැගූ සහ රැක ගත් සියල්ල ද සමග මිනිසා දිනෙක විනාශයට පත්වේදැයි අපි නොදනිමු. එනමුත්. ලොව විශිෂ්ටතම විද්‍යා ලේඛකයා ලෙස බොහෝ තන්හි ඇගයෙන අයිසැක් අසිමෝව්ගේ පහත දැක්වෙන අදහස විද්‍යා ප්‍රබන්ධයෙහි බරපතල අගය පසක් කරවයි.

“විද්‍යා ප්‍රබන්ධ කලාවේ සාරය කුමක්දැයි මම ගැඹුරින් කල්පනා කරමි. ඉතින් එය වූ කලී වෙන කිසිවක් නොව, යම් දාක අපට (මිනිසාට) ගැළවීමට හැකි වේ නම් ඒ ගැළවීමට මග පාදන දෙයයි.”

ලක්ශාන්ත අතුකෝරල