අගෝස්තු පස්වැනිදා ‘අනිද්දා’ පුවත්පතෙහි අර්වින් එඞ්මන්ගේ කෘතියක් මහාචාර්ය ලියනගේ අමරකීර්ති ‘කලාව සහ මිනිසා’ නමින් සිංහලයට පරිවර්තනය කිරීම අළලා පළවූ සම්මුඛ සාකච්ඡුාව මානවශාස්ත‍්‍ර, කලා හා සෞන්දර්ය අධ්‍යාපනයේ වැදගත්කම ගැන උනන්දුවන කාටත් වැදගත් එකකි. අප එම සකච්ඡුාව ඉදිරියට ගෙන යා යුතුය. සෞන්දර්ය අධ්‍යාපනයේ වැදගත්කම මෙන්ම සෞන්දර්ය අධ්‍යාපනය ලෙස අප අධ්‍යාපන ආයතනවල උගන්වන්නේ මොනවාද කියාත් අප ගැඹුරින් සිතා බැලිය යුතුය. මාගේ විෂය ක්ෂේත‍්‍රය නර්තනය වන බැවින්, ශ‍්‍රී ලංකාවේ නර්තන අධ්‍යාපනය, එහි දිශානතිය සහ අරමුණු දෙස විචාරාත්මකව බැලීමට ආරම්භයක් ගැනීම මෙම ලිපියේ අරමුණයි. මෙහිදී මම අපේ නර්තන අධ්‍යාපනයේ සීමාකම් කීපයක් පෙන්වාදෙන අතර ඉන් මිදීමට යෝජනාවක්ද ඉදිරිපත් කරමි.
මෙම ලිපිය සම්පාදනය කිරීම සඳහා, මම රජයේ පාසල්වල හය වසරේ සිට දහතුන වසර දක්වා නර්තනය උගත් සිසුවෙකු ලෙස ලත් අත්දැකීම්ද, පසුව කළ නිරීක්ෂණද, ඇමරිකාවේදී නර්තන අධ්‍යාපනය පිළිබඳ පශ්චාත් උපාධි පන්තිය සඳහා ශ‍්‍රී ලාංකික නර්තන අධ්‍යාපනය පිළිබඳව කළ පර්යේෂණද පාදක කර ගනිමි.
නර්තන අධ්‍යාපනයෙන් ලෝකයේ ඉදිරියෙන් සිටින රටවල් අරමුණු ගණනාවක් සඳහා නර්තනය යොදාගන්නා බව පෙනේ. නර්තනය මගින් සංස්කෘතික උරුමය සංරක්ෂණය සහ සංස්කෘතිය විදහාපෑම, නර්තනයෙන් ඇස-කණ පිනවීම, නර්තනයෙන් ශාරීරික සෞඛ්‍යය වර්ධනය කරගැනීම, නර්තනයෙන් මානසික සෞඛ්‍යය වර්ධනය කරගැනීම, පවතින සමාජ තත්වයන් නර්තනයෙන් ප‍්‍රතිනිර්මාණය කිරීම සහ ප‍්‍රශ්න කිරීම, නර්තනය සමාජය වෙනස්කිරීමට සහ සංවර්ධනය කිරීමට භාවිත කිරීම, නර්තනයෙන් සංස්කෘතික-සමාජීය සංහිඳියාව ඇති කිරීම, නර්තනය තුළින් විද්‍යාඥයන්ගේ සහ ඉංජිනේරුවන්ගේ වැනි වෘත්තිකයන්ගේ නිර්මාණාත්මක බව වර්ධනය කිරීම, සමාජ සාධාරණත්වය ඇතිකිරීම සඳහා නර්තනය භාවිත කිරීම, නර්තනය තුළින් ප‍්‍රජාවක සාමූහිකත්වය ගොඩනැංවීම ආදිය ඉන් කිහිපයකි.
අභාග්‍යයකට ලංකාවේ නර්තන අධ්‍යාපනය ප‍්‍රවේශ දෙකක් තුළ දරුණු ලෙස කොටුවී ඇත. සංස්කෘතික උරුමය සංරක්ෂණය හා සංස්කෘතිය විදහාපෑම ඉන් එකකි. ඇස-කණ පිනවීම අනෙකයි. අපේ පාසල්වලත්, විශ්වවිද්‍යාලවලත් නර්තන පාඨමාලාවන් මූලික වශයෙන් සැකසී ඇත්තේ ඉහත දැක්වූ ප‍්‍රවේශයන් දෙක වටාය. මෙම ප‍්‍රවේශයන්ගේ යහපත් ලක්ෂණ ඇත. එහෙත් මේ ප‍්‍රවේශයන් දෙකට කොටුවීමත්, එම ප‍්‍රවේශයන් උගන්වන ආකාරයේ ඇති දුර්වලතාත් නිසා අපේ නර්තන අධ්‍යාපනය බරපතළ අරබුදයකට පත්වී ඇති බව මගේ නිර්ණයයි. නර්තන අධ්‍යාපනය උරුමය සංරක්ෂණයටත්, සංස්කෘතිය විදහාපෑමටත්, ඇස-කණ පිනවීමටත් පමණක් ලඝුවීමේ ප‍්‍රතිඵලය අපි දැන් අත් දකිමින් සිටිමු. මෙවැනි නර්තන අධ්‍යාපනයකින් කෙරෙන්නේ හොඳට පදයට නටන්න පුළුවන් නර්තකයන් බිහිකිරීමයි. අපට එයින් සෑහීමට පත් විය හැකිද?
දක්ෂ ගුරුවරු, සමස්ත ලංකා
නර්තන තරග සහ ගුරු තරු
අද ‘දක්ෂ පාසල් නර්තන ගුරුවරයා’ යන්න ‘සමස්ත ලංකා නැටුම් හා මුද්‍රානාට්‍ය තරගයෙන් වැඩිපුර ජයග‍්‍රහණ පාසලට සහ අධ්‍යාපන කලාපයට ලබාදෙන ගුරුවරයා’ වෙතට ඌනනය වී ඇත. වර්තමානයේ ශ‍්‍රී ලංකාවේ අධ්‍යාපනය ‘තරගය’ යන ක‍්‍රියාවලිය හා දැඩි ලෙස බද්ධ වී ඇත. එය පෙරපාසල්වල එලක්‍යුෂන් තරග, පළමු වසරට ළමුන් ඇතුළත් කිරීමේ තරගය, ශිෂ්‍යත්ව විභාගය, සාමාන්‍යපෙළ, උසස්පෙළ ආදි මෙකී නොකී තරග හා බද්ධවී ඇත. මෙම අධ්‍යාපනික තරග සංස්කෘතියේම එක් අංගයක් ලෙස සමස්ත ලංකා පාසල් නැටුම් හා මුද්‍රානාට්‍ය තරගය දැක්විය හැකිය. තරගය හොඳද? නරකද? යන්න දාර්ශනික ප‍්‍රශ්නයකි. එය අපට වෙනම සාක්ච්ඡා කළ හැකිය. එහෙත් ‘ලංකාවේ හොඳම නැටුම් ගුරුවරු කව්ද?’යැයි ප‍්‍රශ්නයක් ඇහුවොත්, අධ්‍යාපන පද්ධතියෙන් සහ සමාජයෙන් අසන්නට ලැබෙන්නේ සමස්ත ලංකා නැටුම් තරගයෙන් වැඩිපුර ජයග‍්‍රහණ ලබාදුන් ගුරුවරුන්ගේ නම්ය. නැටුම් ගුරුවරයෙකුට ජනප‍්‍රිය පාසලකට මාරුවී යාමට සුදුසුකමක් වී ඇත්තේත් එම පාසල සමස්ත ලංකා තරගවලින් ජයග‍්‍රහණය කිරීමට ඇති හැකියාවයි.
යටත්විජිත සමයේ අවසාන කාලයේ සහ නිදහසෙන් පසු, ශ‍්‍රී ලංකාවේ නර්තන කලාවට ඇතිවූ ඉන්දීය බලපෑම ප‍්‍රබලය. 1930 ගණන්වලින් පසු රබින්ද්‍රනාත් තගෝර්ගේ බලපෑමෙන් ශ‍්‍රී ලංකාවේ ඇතිවූ නර්තන පුනරුදය දේශීය නර්තන අධ්‍යාපනයට ප‍්‍රබල බලපෑමක් ඇති කළේය. එහෙත් නර්තන කලාව අතින් ශ‍්‍රී ලංකාවට වඩා බොහෝ ඉදිරියෙන් සිටියද ඉන්දියාවේ නර්තන අධ්‍යාපනයද සතුටුදායක මට්ටමක තිබෙනවා යැයි කිව නොහැකිය. ඇමරිකාවේ නිව් යෝර්ක් විශ්වවිද්‍යාලයේ නර්තන අධ්‍යාපනය පිළිබඳ මහාචාර්ය සූසන් ආර්. කොෆ් (Susan R. Koff) Applied dance curriculum: a global perspective (2015) ලිපියේ දක්වන්නේ ඉන්දියානු නර්තන අධ්‍යාපන ආයතනවල වැඩි වැදගත්කමක් ලබාදෙන්නේ අවසානයේ එළිදක්වන නර්තන නිෂ්පාදනයට විනා නර්තන අධ්‍යාපන ක‍්‍රියාවලියට නොවන බවයි (a product rather than a process) අවාසනාවකට ලංකාවේ නර්තන අධ්‍යාපනයේ තත්වයද මීට වැඩි වෙනසක් නැත. අප වටිනාකමක් ලබා දෙන්නේ නර්තන අධ්‍යාපන ක‍්‍රියාවලියට නොව, අවසානයේ බිහිවන නිෂ්පාදනයටයි, නොඑසේනම් සුපර් ස්ටාර්ටයි. අවසාන නිෂ්පාදනය උත්කර්ෂයට නගන මෙම තරගය නිසා සුපර් ස්ටාර්ලා බැබලෙද්දී එසේ වීමට නොහැකිවන දරුවෝ අඳුරේ ගිලීයති.
නර්තන අධ්‍යාපනය පිළිබඳ දේශීය නිල අත්පොත්වල විෂයෙහි අරමුණ ‘ගුණ නැණ බෙලෙන් යුතු පුතුමය ඉතා ගරු’ ලෙස සඳහන් කර තිබුණද ප‍්‍රායෝගිකව එය ‘අද ලී කෙළියෙන් අප දිනවන්නයි’ හෝ ‘කොළඹදි කම්පලක් නැතත් සෙනගක් මරාදාලා’ වැනි තැනකට ලඝු වී ඇත. මෙයට හේතුව නර්තත අධ්‍යාපනයේ ප‍්‍රතිපත්ති සම්පාදකයන්ගේත්, ගුරු උපදේශකයන්ගේත්, ගුරුවරුන්ගේත්, ශිෂ්‍ය-ශිෂ්‍යාවන්ගේත්, දෙමව්පියන්ගේත් අවධානය එළ්ලවී ඇත්තේ කෙසේ හෝ සමස්ත ලංකා නැටුම් තරග ජයගැනීම වෙත වීමයි. මෙහි අවසාන ප‍්‍රතිඵලය වී ඇත්තේ සංස්කෘතිය විදහා දක්වන, ඉතා දක්ෂ ලෙස ඇස-කන පිනවිය හැකි නැටුම් නිර්මාණය කරන ගුරුවරයා දක්ෂ ගුරුවරයා වීමත්, නර්තන අධ්‍යාපනයේ ප‍්‍රතිඵලය සංස්කෘතිය විදහා දක්වන, අස-කන පිනවන නැටුම් නිර්මාණය වීමත් ය. මෙමගින් බිහිවන්නේ ගුරු තරු සහ සිසු තරුය. මේ ගුරු තරු මනෝගේ නාට්‍යයේ අපට හමුවෙන වර්ගයේ ගුරු තරු නොවේ (එවැනි ගුරු තරුද නැටුම් ගුරුවරුන් අතර අතළොස්සක් හෝ සිටින බවද සිහිපත් කළ යුතුය). මෙසේ සමස්ත ලංකා නැටුම් තරු බිහිවීමත් වර්තමාන රූපවාහිනී නාලිකාවල රියැලිටි නැටුම් තරු බිහිවීමත් පර්යායව සිදුවෙයි. ඇස-කණ පිනවීම, ඇඳුම් නිර්මාණ අතින් ගත්විට නැටුම් තරග බොහෝවිට ඩාන්සිං ස්ටාර් ලක්ෂණ පෙන්වයි. වෙනත් විදියකට කියනවා නම් වර්තමාන නර්තන අධ්‍යාපනය රියැලිටි තරු බිහිකිරීම දක්වා ඌනනය වෙමින් පවතී දැයි අපට සැකයක් ඇතිවේ.
පදයට නැටීම
සිංහල භාෂාවේ ‘පදයට නැටීම’ යන්නට ප‍්‍රධාන අර්ථ දෙකක් ඇත. වෙනත් කෙනෙකු කියන පරිදි කටයුතු කිරීම, වෙනත් කෙනෙකුගේ අවශ්‍යතාව අවිචාරවත්ව ඉටුකිරීම, ස්වාධීන තීරණයක් නොගැනීම ඉන් පළමු අර්ථයයි. දෙවැන්න වන්නේ බෙරකරුවෙකු වයන බෙර පදයට නැටීම යන්නයි. අවාසනාවකට අපේ නර්තන අධ්‍යාපනය ඉහත අර්ථ දෙකෙන්ම පදයට නැටීමක් බවයි මාගේ නිගමනය. ශ‍්‍රී ලංකාවේ නර්තන අධ්‍යාපනයෙන් මූලික වශයෙන් කෙරෙන්නේ සාම්ප‍්‍රදායික ශිල්පීන් බිහිකිරීමත්, ඇස-කන පිනවන නැට්ටුවන් බිහිකිරීමත්ය. ඔවුන්ට පදයට නටන්න උගන්වනවා විනා තමා නටන සහ තමාව නටවන සමාජය දෙස විචාරාත්මකව බැලීමට ඉගැන්වීමක් කෙරෙන්නේ නැත. නිව් යෝර්ක් විශ්වවිද්‍යාලයේ ටිෂ් කලා පාසලේ (Tisch School of the Arts) නර්තනය සහ මහජන ප‍්‍රතිපත්ති පිළිබඳ මහාචාර්යවරයෙකුව සිටි රැන්ඩි මාර්ටින් (Randy Martin) සිය Critical Moves: Dance Studies in Theory and Politics (1998) කෘතියේ නැටුම පිළිබඳ සාම්ප‍්‍රදායික නිර්වචනවලින් මිදී වර්තමානයේ නර්තනය යන්න පුද්ගල ජීවිතයත් එය වටා ඇති දේශපාලනයත් ආශ‍්‍රයෙන් තේරුම් ගැනීමේ අවශ්‍යතාව දැඩිව පෙන්වා දෙයි. දේශීය නර්තන අධ්‍යාපනය ඇත්තේ ඊට බොහෝ ඈත තැනකය. එය අප ජීවත්වන සමාජ යථාර්ථයෙන් ව්‍යුක්තය. මේ අනුව ශ‍්‍රී ලාංකික ජීවිතයටත්, එහි දේශපාලනයටත් බද්ධ නැති නර්තන අධ්‍යාපනය යල් පැන ගිය එකක් බවයි අපට නිගමනය කළ හැක්කේ.
අද වනවිට අධ්‍යාපන ක්ෂේත‍්‍රය තුළ නර්තනයට පවතින්නේ ඉතා පහත් තත්වයක් බව නර්තනය පිළිබඳ අධ්‍යාපන අධ්‍යක්ෂකවරයෙක් නොබෝදා පැවසීය. අධ්‍යාපන ප‍්‍රතිපත්ති සාකච්ඡුාවට ගැනෙන සමුළුවලදී, විද්‍යා-තාක්ෂණ පිළිබඳ අධ්‍යක්ෂවරුන්ට ඉදිරිපෙළ අසුන් ලැබෙද්දී, නර්තනය පිළිබඳ අධ්‍යක්ෂවරුන්ට ඉඳගැනීමට පවා සිදුවෙන්නේ පසුපෙළ අසුන්වල බවයි ඔහු පැවසුවේ. අපේ අධ්‍යාපන ක‍්‍රමය තුළ සෞන්දර්ය අධ්‍යාපනයට නිසි තැන නොදීම ගැන අප බලධාරීන්ට චෝදනා කළ යුතුය. ඒ අතරම නර්තන අධ්‍යාපනය කියා අප දරුවන්ට උගන්වන දේ පිළිබඳවත් අප ස්වයං විවේචනාත්මක විය යුතුය. අපේ නර්තන අධ්‍යාපනය හුදු විනෝදය සැපැයීමෙන් සහ සාම්ප‍්‍රදායික ශිල්පීන් පමණක් බිහිකිරීමෙන් ඔබ්බට ගෙන යා යුතුය.
විශ්වවිද්‍යාලවල පවා අප තවමත් නර්තනය සලකන්නේ හුදු විනෝද සම්පාදන කාර්යයක් ලෙසය. පේරාදෙණියේ මා උගන්වන ලලිත කලා දෙපාර්තමේන්තුව සංගීත, නැටුම්, චිත‍්‍ර ආදි ශිල්පීන් බිහිකරන, කලායතනයක් ලෙස දකින මහාචාර්යවරු පවා අදටත් ඇත. බොහෝ දෙනෙකු සිතා සිටින්නේ විශ්වවිද්‍යාලවල ලලිත කලා දෙපාර්තමේන්තුවල මූලික කාර්යය උත්සවවලට සංගීත, නැටුම්, සහ චිත‍්‍රකලා නිර්මාණ සැපයීම කියාය. ලාංකික විශ්වවිද්‍යාල වැඩවසම් සහ යටත්විජිත චින්තනයෙන් මිදී, ලෝක මට්ටමෙන් ඥාන ගවේෂණය කිරීමට නම්, නර්තනය උගන්වන ලලිත කලා අංශ, සම්ප‍්‍රදාය පමණක් දන්නා ශිල්පීන් පුහුණු කිරීමෙන් ඔබ්බට යා යුතුය. ලලිත කලා, ප‍්‍රසංග කලා සහ නර්තන දෙපාර්තමේන්තු විශ්වවිද්‍යාලවල විනෝදය සැපැයීමෙන් ඔබ්බට යා යුතුය. වෙනත් විදියකින් කියනවා නම්, එය ‘පදයට නටන’ නැට්ටුවන් බිහිකිරීමෙන් ඔබ්බට යා යුතුය. සාම්ප‍්‍රදායික නැටුම් සහ විනෝද නැටුම් ඉගැන්විය යුතු නැතැයි මම අදහස් නොකරමි. සාම්ප‍්‍රදායික නැටුම්, විනෝද නැටුම් පවතින අතරේම නර්තනයේ සමාජ භාවිතාව, විචාරාත්මක මානවවාදය :ජරසඑසජ්ක යමප්බසිප* වැනි ප‍්‍රවේශයන් කරා අපේ නර්තන අධ්‍යාපනය පුළුල් කළ යුතුය. ඒ සඳහා විෂය නිර්දේශ තුළ, අධ්‍යයනාංශ තුළ, වැඩමුළුවල, සමුළුවල, සම්මන්ත‍්‍රණවල අප අරගල කළ යුතුය.
නර්තන අධ්‍යාපනය අද පවතින අර්බුදවලින් මුදවා ගැනීමට නම් ඒ හා සම්බන්ධ සියලූ පිරිස් ඒකාබද්ධ අරගලයක් කළ යුතුය. එය ‘පදයට නැටීමෙන්’ ඔබ්බට යන අරගලයක් විය යුතුය. මෙම අරගලය පාසල් පන්ති කාමර තුළදීත්, ගුරු පුහුණු වැඩමුළුවලදීත්, ජාතික අධ්‍යාපන ආයතනයේදීත්, විශ්වවිද්‍යාල තුළදීත්, අධ්‍යාපන අමාත්‍යංශයේදීත් සිදුවිය යුතුය. අපට අවිචාරවත්ව පදයට නටන පරම්පරාවක් වෙනුවට, පදයට නටන්නට පෙර එසේ නටන්නේ ඇයිදැයි අසන, ඒ පිළිබඳ සවිඥානික අනාගත පරම්පරාවක් බිහිකර ගත හැක්කේ එවිටයි.
ආචාර්ය සුදේශ් මන්තිලක
ලලිත කලා අධ්‍යයනාංශය, පේරාදෙණිය විශ්වවිද්‍යාලය
