ලංකාවේ ආණ්ඩුක‍්‍රම ව්‍යවස්ථාවට අනුව ”බුද්ධ ශාසනය සුරක්ෂිත කොට පෝෂණය කිරීම රජයේ වගකීමක් වන්නේ ය”. ව්‍යවස්ථාවේ සඳහන් තවත් අයිතියක් වන්නේ භාෂණයේ නිදහස යි. කෙසේ වෙතත් පසුගිය දිනවල කලා කෘති කීපයක් පිළිබඳ ව මතු වූ ගැටලූ සහගත තත්වයක් නිසා මෙම ව්‍යවස්ථාමය ප‍්‍රතිපාදන දෙක අතර ඇති පරස්පරයක් මතු වී පෙනෙන්නට විය. මේ කලාකෘතිවලට විරුද්ධව අදහස් ප‍්‍රකාශ කළ සහ ඒ කලා කෘති ජනයා අතර සංසරණය වීම වැලැක්වීමට රාජ්‍යය ක‍්‍රියා කළ යුතු බවට අදහස් ඉදිරිපත් කළ පිරිස් මූලික වශයෙන්ම සිය ඉල්ලීම සඳහා භාවිත කරනු ලැබූයේ බුද්ධ ශාසනය සුරක්ෂිත කිරීම පිළිබඳ ඉහත සඳහන් කළ වගන්තියයි.
කලකට පෙර මගේ මිත‍්‍ර අනුරුද්ධ ප‍්‍රදීප් ප‍්‍රකාශ කලේ මේ වගන්තිය ඇත්ත වශයෙන්ම ඒ තරම් ව්‍යවස්ථානුකූල ප‍්‍රබලත්වයක් නොමැති එකක් බව යි. ඒ ප‍්‍රකාශයෙන් ඔහු අදහස් කළ බව පෙනුණේ මේ වගන්තිය ව්‍යවස්ථාවට ඇතුළු වී තිබුණා කියා එයින් බුද්ධ ශාසනයට සිදු වූ විශේෂ මෙහෙයක් නොතිබූ බව වැන්නකි. අනුරුද්ධගේ ප‍්‍රකාශය තුළ ඇත්ත වශයෙන්ම ඔහු අදහස් කළ දෙය නොවුණත් උත්ප‍්‍රාසජනක ඇත්තක් තිබෙන බව ද කිව හැක. එනම් ඇත්ත වශයෙන් ම මේ ව්‍යවස්ථාමය විධිවිධානය බුද්ධ ශාසනයට හානියක් ම වන බව යි. කෙසේ වෙතත් මගේ මේ සාකච්ඡුාව ඍජුවම ඒ තත්වය පිළිබඳව නොවේ.
මෙහි දී මගේ අවධානයට යොමු වන්නේ මතභේදයට තුඩු දී ඇති කලා කෘතිවලට අදාළව ඒ කෘතීන්හි විවේචකයන් විසින් බුද්ධ ශාසනය පිළිබඳ මේ ව්‍යවස්ථා විධිවිධානය යොදාගන්නා ආකාරය පිළිබඳවයි. ව්‍යවස්ථාවේ එන අදාළ වගන්තියේ ඇති සුවිශේෂී ලක්ෂණයක් වන්නේ ඒ පිළිබඳ ව සංයුක්ත නිර්වචනයක් දක්නට නොමැති වීමයි. ඒ නිසා එය අර්ථකථනය කරනු ලැබීමට ඇති ඉඩ කඩ අතිවිශාල ය. ඕනෑම නීතියක් සම්බන්ධ තත්වය එසේ ම වේ. එනම් අවසාන විග‍්‍රහයේදී එහි භාවිතය අදාළ වගන්ති අර්ථකථනය කරන ආකාරය මත රඳා පවතී. කෙසේ වෙතත් බුද්ධ ශාසනය පිළිබඳ මෙකී වගන්තිය පිළිබඳ තත්වය ඊටත් වඩා සංකීර්ණ වේ. ඒ කරුණු දෙකක් නිසාය. පළමුවැන්න දැනටමත් සඳහන් කර ඇති ආකාරයට එය ඉතාම නොපැහැදිළි ලෙස සහ අර්ථකථනයට ඇති පරාසය ඉතා පුළුල් කොට දක්වා තිබීම යි.
දෙවැන්න වන්නේ මේ වගන්තිය බහුල වශයෙන් අර්ථකථනය වන්නේ, බොහෝ විට සෙසු නීති මෙන්, අධිකරණ ශාලා තුළ නොව, මහජන සංවාදය තුළ වීම යි. මේ නිසා එය බෙහෙවින් පුළුල් ලෙස ඕනෑ ම දෙයක් අඩංගුවන ලෙස හෝ අඩංගු නොවන ලෙස අර්ථකථනය කරනු ලැබීම දක්නට ලැබේ. එම අර්ථකථනයන්හි බලපෑම තීරණය වන්නේ මෙම ව්‍යවස්ථාමය වගන්තියට දෘෂ්ටිවාදී සහය දක්වන, සිංහල-බෞද්ධ දේශපාලන චිනත්නයට සමාජය තුළ කොයිතරම් ආකර්ෂණයක් තිබේ ද යන කාරණය මතයි. උදාහරණයක් ලෙස මතභේදයට තුඩු දී ඇති කලා කෘතියක නම වන ”තරුවන් සරණයි” යන යෙදුම බුද්ධාගමට අපහාසයක් ලෙස අර්ථකථනය වී ඇත. එසේ වුව ද පසුගිය කාලයේ ගලගොඩඅත්තේ ඥානසාර නමැති භික්ෂුව විසින් මුස්ලිම් ජනයා වෙත තර්ජනාත්මක ආකාරයෙන් භාවිත කළ ”අබ සරණයි” යන පදය සම්බන්ධයෙන් එවැනි විරෝධයක් සිංහල-බෞද්ධ දේශපාලන හා දෘෂ්ටිවාදී කඳවුර වෙතින් පැමිණියේ නැත. මෙම ඇතුල් කරගැනීම හා බැහැර කිරීම අතර ඇති වෙනස තාර්කික සංවාදයක් හරහා විසඳා ගැනීමට ඇති හැකියාව අතිශය සීමිතය. වෙනත් ආකාරයකින් කියනවා නම් ”තරුවන් සරණයි” යන යෙදුමෙන් බුදු දහමට අගතියක් වන්නේත්, ”අබ සරණයි” යන පදය භාවිතයෙන් එවැන්නක් නොවන්නේත් අන් කිසිවක් නිසා නොව මෙම කතිකාව උච්චාරණය කරන පිරිස් එසේ සිතීම නිසා ම පමණි. අන් හේතුවක් නිසා නොවේ. බුදු දහමට අගතියක් වන්නේ කෙසේ ද, නොවන්නේ කෙසේ ද යන්න වෙන් කර දැක්වීමට නෛතික විධිවිධාන නොමැති වුව ද, එසේ අගතියක් සිදු වූවායැයි කතිකාව තුළ දැනටමත් විනිශ්චය කරනු ලබන ක‍්‍රියාවන්ට එරෙහිව ව්‍යවස්ථාවේ බුද්ධශාසනය පිළිබඳ ව ඇති යථෝක්ත වගන්තිය ප‍්‍රකාරව කටයුතු කරන්නැයි ඉල්ලා සිටිනු ලැබේ. ඇත්ත වශයෙන්ම මෙහි දී සිදු වන්නේ අදාළ වගන්තිය ව්‍යවස්ථානුකූලව යොදාගැනීමට වඩා වැඩි බලපෑමක් සහිත වන්නා වූ ලෙස සමාජ මතය කිසියම් ඉලක්කගත අදහසකට එරෙහිව ප‍්‍රචණ්ඩ ලෙස යොමු කිරීම සඳහා යොදා ගැනීමයි. එය ප‍්‍රකාශනයට ඇති අයිතිය පිළිබඳ ව්‍යවස්ථාමය විධිවිධානය සමඟ පරස්පර වන්නේ ඒ නිසා ය.
නිර්මාල් රංජිත් දේවසිරි
