ලිබරල්වාදය පිළිබඳ සමාජවාදී විවේචනයක්ද, සමාජවාදය පිළිබඳ ලිබරල්වාදී විවේචනයක්ද තිබේ. එම විවේචන දෙස අපක්‍ෂපාතීව බලන කෙනකුට පෙනෙනු ඇත්තේ, ‘නිදහස’ පිළිබඳ පරමාදර්ශය පැත්තෙන් බලන විට, ඒ දෙකෙහිම ශක්තීන් සහ දුර්වලතාද තිබෙන බවත්, ඒ මත එකිනෙකෙහි දුර්වලතාවලට ආමන්ත්‍රණය කළ හැකි සංවාදයක් ගොඩනැගිය හැකි බවත්ය.
වාමාංශික බොහෝ දෙනාද, දක්‍ෂිණාංශික බොහෝ දෙනාද සාමාන්‍යයෙන් සිතන්නේ සමාජවාදය හා ලිබරල්වාදය එකිනෙකට පසමිතුරු දේශපාලන මත දෙකක් ලෙසය. සාමාන්‍ය මහජනතාව නම් මේ ගැන උනන්දුවක් දක්වන්නේම නැති තරම්ය. එම මහජනතාවගේ සිත්වල, ඔවුන් නොදැනුවත්වම සමාජවාදී අදහස්ද, ලිබරල්වාදී අදහස්ද කළවමේ, එකිනෙක සමග ආරාවුල් ඇතිකර නොගෙන, පවතින බවද අපට නිරීක්‍ෂනය කළ හැකිය. එයට හේතුව සෑම සමාජයකම, ලිබරල්වාදී යයිද, සමාජවාදී යයිද හැඳින්විය හැකි අදහස් තිබෙන නිසාය. නිදසුනක් ලෙස බුදුන් වහන්සේගේ අදහස්වල ලිබරල්වාදී සහ සමාජවාදී යන ධාරා දෙකටම ඇතුළු කළ හැකි අදහස් තිබේ.
ක්‍රිස්තියානි, ඉස්ලාම් සහ යුදෙව් ආගම්වල සමාජවාදී යැයි කිව හැකි අදහස් තිබේ.
එහෙත් දේශපාලන න්‍යාය තුළ ලිබරල්වාදය සහ සමාජවාදය සැලකෙන්නේ එකිනෙකට වෙනස්, එකිනෙක සමග සංවාදයකට එළඹිය නොහැකි ඉගැන්වීම් සහ ලෝක දෘෂ්ටීන් දෙකක් ලෙසය. එය ආගමික ඉගැන්වීම්ද අතර තිබෙන සම්බන්ධයේ ලක්‍ෂණයකි. ආගම් අතර, සංවාදයට වඩා ගැටුම්ද, ආගමික ප්‍රජාවන් අතර යුද්ධද ඇතිවීමේ අවස්ථා පිළිබඳව නිදසුන් බහුලව තිබෙන්නේ ඒ නිසාය. එවැනි දේශපාලන සහ ආගමික ඉගැන්වීම් හැඳින්විය හැකි එක් සංකල්පයක් නම් ඒවා ‘පරිපූර්ණවාදී ධර්ම’ යන්නයි. තම ධර්මයේ ඉගැන්වීම් තුළ පමණක් ලෝකය තේරුම් ගැනීමේ, විග්‍රහ කිරීමේ, ලෝකයේ ප්‍රශ්නවලට විසඳුම් ඉදිරිපත් කිරීමේ ‘පරිපූර්ණ සහ නිවැරදි පද්ධතියක්’ ඇතැයි එම ධර්මය විශ්වාස කරන අය සිතති. වෙන ඉගැන්වීම් සමග සාකච්ඡාවකට පවා ඉඩක් නොතැබීමට, එහි අනුගාමිකයෝ වග බලාගනිති. ‘එකිනෙක සමග සංවාදයකට ඉඩකඩ නොතිබීම’ ලිබරල්වාදයත් සමාජවාදයත් අතර තවමත් පවතින පසමිතුරු සම්බන්ධතාවේද ලක්‍ෂණයකි.
එහෙත්, සැබෑ දේශපාලන සහ සමාජ ජීවිතය එවැනි පොතේගුරුවාදී ලෙස එකිනෙකට පසමිතුරුවාදී ලෙස බෙදී නැති බවත්, ලිබරල්වාදී සහ සමාජවාදී අදහස් අතර නිර්මාණාත්මක සම්මිශ්‍රණ අපගේ සමාජ භාවිත තුළ ඇත්ත වශයෙන්ම සිදුවී ඇති බවත්, එම ධර්ම දෙක අතර සාධනීය සංවාදයක් ඇතිකර ගැනීම අප රටේද දේශපාලන විකල්ප ගැන සිතන අයට ප්‍රයෝජනවත් බවත්, පෙන්වා දීම මෙම රචනයේ අරමුණයි.
නිදහස සහ අයිතිවාසිකම්
නිදසුනක් ලෙස, අප රටේද, ලෝකයේ අන් රටවලද, ‘ධනවාදී’ සමාජ ක්‍රම තුළ සිටින සමාජවාදීහුද, සාමාන්‍ය ජනතාවද ‘නිදහස’ සහ විවිධ ‘අයිතිවාසිකම්’ සඳහා උද්ඝෝෂණය කරති. සටන් කරති. ජීවිතද පරිත්‍යාග කරති. එම නිදහස සහ අයිතිවාසිකම් ‘ලිබරල්’ ඒවාද, සමාජවාදී ඒවාද කියා ඔවුන් ප්‍රශ්න කරන්නේ නැත. අදහස් පළකිරීමේ නිදහස, මාධ්‍ය නිදහස, සංවිධානය වීමේ නිදහස, විරෝධය පෑමේ නිදහස, වෙනත් මත දැරීමේ නිදහස, හෘදය සාක්‍ෂියේ නිදහස, හිතුවක්කාර ලෙස පොලිසිය විසින් අත්අඩංගුවට ගනු නොලැබීමේ අයිතිය, සාධාරණ නඩු විභාගයකට ඇති අයිතිය, වධහිංසාවලට භාජනය කරනු නොලැබීමේ අයිතිය යන මේවා එම නිදහස සහ අයිතිවාසිකම් ඉල්ලීම් අතර වන ප්‍රධාන ඒවා වෙයි.
මේ අතර අප රටේ පුරවැසියන් තම මානව අයිතිවාසිකම් රැකගැනීමට, ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණයට යති. සෑම අධිකරණයක්ම, විනිශ්චයකාරවරයකුම අපක්‍ෂපාතී සහ තමන් ඉදිරියට යුක්තිය පතා එන්නේ රජකුමාරයකුද, දිළින්දෙකුද බව නොතකා සාධාරණව යුක්ති සහගතව ක්‍රියාකළ යුතු බව පුරවැසියෝ අපේක්‍ෂා කරති. නීතියේ පාලනය, නිදහස් සහ සාධාරණ මැතිවරණ අප රටේද ජනතාවගේ පිළිගැනීමට ලක්වී ඇති සමාජ විමුක්තිවාදී අභිලාෂයන්ය. මේවායේද අප කිසි විටෙකත් ලිබරල්වාදී-සමාජවාදී භේදය ගැන සිතන්නේ නැත.
පොතේගුරුවාද රහිතව
එහෙත්, අප ඒවා ගැන පොතේගුරුවාදීව බලන්නේ නම් ඒවා එකක්වත් සමාජවාදී ඉල්ලීම් නොවේ. ලිබරල් ඉල්ලීම්ය. ලිබරල් ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී ඉල්ලීම්ය. මාක්ස්වාදී භාෂාවෙන් කියන්නේ නම් ‘ධනේශ්වර ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී’ ඉල්ලීම්ය. 1930 ගණන්වල මුලදී අර්ධ-ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී ආණ්ඩුක්‍රමයක් හඳුන්වා දීමෙන් පසු ‘නිදහස’ සහ ‘අයිතිවාසිකම්’ පිළිබඳ මෙම ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී සමාජ විඥානය අප සමාජයේ පොදු ජන දේශපාලන පරිකල්පනයේද අවියෝජනීය අංගයක් බවට පත්විය. ඒ සඳහා ලංකාවේ සාම්ප්‍රදායික පක්‍ෂ දෙක වූ සමසමාජ පක්‍ෂය සහ කොමියුනිස්ට් පක්‍ෂය විසින්ද, පසු කාලයේ සිවිල් සමාජ ව්‍යාපාර විසින්ද, මෑත කාලයේදී ජවිපෙ විසින්ද, මානව අයිතිවාසිකම් නීතිඥවරුන්ද විසින් සිදුකරන ලද දායකත්වය අතිශයින් වැදගත්ය.
මේ අතර අයිතිවාසිකම් පිළිබඳ සමාජවාදී සම්ප්‍රදාය තුළින් වර්ධනය වූ ඉල්ලීම්ද අප රටේ දේශපාලන අරගල තුළින් ඉදිරියට දමනු ලැබේ. ඒවා මූලික වශයෙන් මතුවන්නේ කම්කරු පන්තියේ වෘත්තීය සමිති, ගොවි ජනතාවගේ ගොවි සමිති යන සංවිධාන මාර්ගයෙනි. කම්කරුවෝ වැඩිවැටුප්, අතිකාල දීමනා, මනා සේවා තත්වයන් වැනි ආර්ථික ඉල්ලීම් ඉදිරියට දමති. ගොවි ජනතාව ගොවි නිෂ්පාදනවලට සාධාරණ මිලක්, රජයේ සහනාධාර, සහතික මිල යනාදි ආර්ථික ඉල්ලීම් අවධාරණය කරති. ලිබරල් ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදීන්ගේ සිවිල් සහ දේශපාලන අයිතිවාසිකම් සඳහා වූ සටන්වලට කම්කරු සහ ගොවි ජනතාව සම්බන්ධ කරගනු ලැබෙන්නේ කලාතුරකිනි.
ලිබරල් න්‍යායේ නිදහස සහ අයිතිවාසිකම්
නිදහස සහ අයිතිවාසිකම් පිළිබඳ ලිබරල් න්‍යාය පිළිබඳව අධිකාරවාදී, ජාතිකවාදී, ෆැසිස්ට්වාදී සහ සමාජවාදී විවේචන මතුවී තිබෙන්නේ එකිනෙකට වෙනස් දේශපාලන දෘෂ්ටිවාද සහ ව්‍යාපෘති වෙතින්ය. එසේ වුවත් ඒවාට පොදු විවේචනයක්, නිදහස සහ අයිතිවාසිකම් පිළිබඳ ලිබරල් න්‍යායට විරුද්ධව එල්ල වී තිබේ. එය නම්, ලිබරල්වාදය අවධාරණය කරන්නේ තනි පුද්ගල අයිතිවාසිකම් සහ තනි පුද්ගල නිදහස වන්නේය යන්නයි. එය ඇත්තය. දේශපාලන ධර්මයක් සහ න්‍යායක් ලෙස ලිබරල්වාදයේ ඇති ශක්තියද, දුර්වලතාවද එයයි. ඉහත අප සඳහන් කළ සෑම දේශපාලන ධර්මයක්ම, පොදු, සාමූහික අයිතිවාසිකම් සහ නිදහස අවධාරණය කරයි. ඒ සමූහය ‘ජාතිය’, ‘ජනතාව’ සහ ‘පන්තිය’ යන වෙනස් සාමූහික ප්‍රභේදයන්ය.
මෙම වෙනස මත සමාජවාදය සහ ලිබරල්වාදය සැසඳීමෙන්, ‘නිදහස’ සහ ‘අයිතිවාසිකම්’ පිළිබඳ එම දෘෂ්ටිවාද/න්‍යාය දෙකේම ඇති වෙනස්කම්ද, දුර්වලතාද, ශක්තීන්ද අපට හඳුනාගත හැකිය.
ලිබරල්වාදය
* සමාජය සමන්විත වන්නේ තනි පුද්ගලයන්ගෙනි. සමාජයක් නිදහස් සමාජයක් වන්නේ එහි සෑම පුද්ගලයකුම සතු ‘පුද්ගල නිදහස’ සහතික වන්නේ නම් පමණි.
*පුද්ගල නිදහස, මනුෂ්‍යයන් සමාජයක් සහ රාජ්‍යයක් තුළ සංවිධානය වීමටත් පෙර පටන් භුක්ති විඳි දෙයකි. ජීවිතය, පුද්ගල ආරක්‍ෂාව සහ දේපළ අයිතිය සඳහා වූ නිදහස එම ‘ස්වාභාවික නිදහසේ’ ප්‍රධාන අංග තුනයි.
* රාජ්‍යයේ/ආණ්ඩුවේ කාර්යය සමාජයේ පුද්ගලයන් සතු නිදහසට බාධා නොපමුණුවා, අඩුම මැදිහත්වීමකින් පුද්ගල නිදහස සහතික කිරීමයි.
* සෑම පුද්ගලයකුම එක සමානයන් ලෙස සිවිල් හා දේශපාලන අයිතිවාසිකම් සහතික කිරීම ආණ්ඩුවේත් නීතියේත්, දේශපාලන ආයතනවලත් වගකීමයි.
* සමාජයේ සෑම පුද්ගලයකුටම ඇත්තේ එක සමාන නිදහසකි, එක සමාන අයිතිවාසිකම්ය. නීතිය ඉදිරියේ සියලු දෙනාම සමානයන්ය.
සමාජවාදය
නිදහස සහ අයිතිවාසිකම් පිළිබඳ සමාජවාදි ස්ථාවරය වෙනස් එකකි. එහි මූලධර්ම මෙසේය.
* පුද්ගල නිදහස පිළිබඳ අදහස ධනවාදී, ලිබරල් මායාවකි.
* අයිතිවාසිකම් සහ නිදහස සැම විටම අහිමි වන්නේ පාලිත, පීඩිත, සුරාකෑමට ගොදුරු වූ සමාජ පන්තිවලටය. එබැවින් ඒවා දිනාගැනීම සාමූහික, එනම් පන්ති, අරගලයක ඉලක්කය සහ ප්‍රතිඵලය විය යුතුය.
* සමාජවාදී ක්‍රමයක් තුළ පුද්ගලික නිදහස සහ අයිතිවාසිකම් තිබිය නොහැකිය. ඒවා කම්කරු පන්තියේ පොදු නිදහස සහ අයිතිවාසිකම්වලට යටත් විය යුතු නිසාය.
* සමාජවාදී ක්‍රමයක් තුළ සමාජවාදී රාජ්‍යය සහ එහි ආයතන සතුව ඇත්තේ පුද්ගලයන්ද, පුද්ගල නිදහස සහ අයිතිවාසිකම්ද සම්පූර්ණයෙන් අබිබවා යන අධිකාර බලයකි. එම බලය අභියෝග කිරීමේ නිදහස හෝ අයිතිය පුද්ගලයන් සතුව නැත.
* සමාජවාදී ක්‍රමයක් තුළ නීතියේ අපක්‍ෂපාතී බව, අධිකරණයේ ස්වාධීනත්වය සහ මූලික අයිතිවාසිකම් තිබිය නොහැකිය. සමාජවාදී නීතිය කම්කරු පන්ති බලයේ සහ ආධිපත්‍යයේ ප්‍රකාශනයයි. සමාජවාදී අධිකරණයද, අයිතිවාසිකම්ද නිර්ධන පන්ති ආධිපත්‍යයේම ආයතන සහ ප්‍රකාශනයන්ය.
* සමාජවාදී රාජ්‍යය කම්කරු පන්තියේ පන්ති උපකරණයයි. එය වගකියන්නේ කම්කරු පන්ති බලය නියෝජනය කරන පක්‍ෂයටය. විවිධ සමාජ ස්තර සහ පන්ති අයත් වන ‘ජනතාවට’ නොවේ.
ඉහත සාකච්ඡාවෙන් අපට මතුපිටින් පෙනෙන්නේ, දේශපාලනයේ ප්‍රධානතම ප්‍රතිමානීය මූලධර්ම දෙක වන ‘නිදහස’ සහ ‘අතිවාසිකම්’ පිළිබඳව ලිබරල්වාදය සහ සමාජවාදය අතර තිබෙන්නේ එකිනෙකට වෙනස්, සමනය කළ නොහැකි සහ පරස්පරවාදී අදහස්ය යන්නයි. ඒ දෙක වනාහි නිදහස සහ අයිතිවාසිකම් පිළිබඳ ලෝක දැක්මවල් දෙකක් නියෝජනය කරන ඒවාය. ඒ දෙක මෙතෙක් කල් ගමන් කර තිබෙන්නේ මාවත් දෙකකින්, දිසාවන් දෙකක් කරාය.
ඒ සමගම ලිබරල්වාදය පිළිබඳ සමාජවාදී විවේචනයක්ද, සමාජවාදය පිළිබඳ ලිබරල්වාදී විවේචනයක්ද තිබේ. එම විවේචන දෙස අපක්‍ෂපාතීව බලන කෙනකුට පෙනෙනු ඇත්තේ, ‘නිදහස’ පිළිබඳ පරමාදර්ශය පැත්තෙන් බලන විට, ඒ දෙකෙහිම ශක්තීන් සහ දුර්වලතාද තිබෙන බවත්, ඒ මත එකිනෙකෙහි දුර්වලතාවලට ආමන්ත්‍රණය කළ හැකි සංවාදයක් ගොඩනැගිය හැකි බවත්ය. ‘නිදහස’ පිළිබඳව ලිබරල්වාදයේ ඇත්තේ අසම්පූර්ණ විග්‍රහයක් වන තරමටම, ඒ පිළිබඳව සමාජවාදයේද ඇත්තේ අසම්පූර්ණ විග්‍රහයක් බව පිළිගැනීමට, පොතේගුරුවාදී නොවන්නේ නම් කෙනකුට ඒ තරම් දුෂ්කර නොවේ. එකිනෙකෙහි ඇති අසම්පූර්ණතාවලට ආමන්ත්‍රණය කිරීම ලිබරල්වාදයට සමාජවාදයෙන්ද, සමාජවාදයට ලිබරල්වාදයෙන්ද ඉගෙන ගත හැකි පාඩම්ය.
මෙය තරමක් දීර්ඝව සාකච්ඡා කළ යුතු, ඒ නිසාම මෙම රචනයේ ඉඩ නැති මාතෘකාවකි. එහෙත් කෙටි නිදසුනකින් එම සාකච්ඡාව ආරම්භ කරමු. ධනවාදී සමාජ-ආර්ථික-දේශපාලන ක්‍රමයන් තුළ, ආර්ථික හා සමාජ අයිතිවාසිකම්වලට අමතරව, ‘සිවිල් සහ දේශපාලන අයිතීන්’ සඳහාද වෘත්තීය සමිති ව්‍යාපාරත්, සමාජවාදීනුත් අරගල කරන්නේ ඇයි? පිරිහුණු සහ නිලධාරිවාදී සමාජවාදී සමාජවල තිබෙන ඒකාධිපති පාලන තන්ත්‍රවලට විරුද්ධ අරගලවල, ලිබරල් ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය සහ සිවිල් සහ දේශපාලන අයිතිවාසිකම්ද, පුද්ගල නිදහස සඳහාද ජනතාව අරගල කර තිබෙන්නේ ඇයි? ලිබරල්වාදී සහ සමාජවාදී පොතේගුරුවාදී රාමු ඉක්මවා යන සහ මනුෂ්‍ය වර්ගයාගේ ඉරණම සම්බන්ධ සර්ව-කාලීන සහ සර්ව-දේශීය අදාළතාවක් ‘නිදහස’ සහ ‘අයිතිවාසිකම්’ යන සංකල්ප සහ අරමුණු දෙකෙහි තිබෙන නිසාද? අඩු තරමින් සමාජවාදීන් මේ ගැන අලුතෙන් සිතිය යුතු බව යෝජනා කළ හැකිය. ■
