ඊළඟ වසංගතය

කොවිඩ්-19 වසංගතයටත් වඩා භයානක ඉදිරියේදී මතු විය හැකියි. ඇතැම් විට භයානක වසංගතයක් ලංකාවෙන් වුණත් මතු වෙන්න පුළුවන්.

■ අමිල රත්නායක

කොරෝනා වෛරසය ගැනත්, දැන් වසංගතය ගැනත් දැන් අපි බොහෝ දේ දන්නවා. දැන් ප්‍රශ්නය දැන දැනත් වසංගතයෙන් ගොඩ එන්නට බැරිව අසමත් වීම.

අපි ඊළඟ වසංගතය ගැන දන්නේ නෑ. මේ මොහොත ඊළඟ වසංගතය ගැනත් කතා කරන්නට සුදුසුම මොහොතක්. කලින් වසංගතයෙන් ජීවිත හානි මෙන්ම ආර්ථික හානි කරගත් අපට ඒ බලපෑම තිබියදීම ඊළඟ වසංගතය ගැන අනතුරු හැඟවීම කර තැබීම යහපත්.

2020ට කලින් ‘ඊළඟ වසංගතය’ යන ලේබලය අයිති වුණේ කොවිඩ්-19 වසංගතයට. සාර්ස්, මර්ස් සහ ඉබෝලා පැමිණීමත් එක්ක විද්‍යාඥයන් මේ ‘ඊළඟ වසංගතය’ ගැන අනතුරු හැඟවීම් කළා. වඩා වේගයෙන් පැතිරෙන, රෝග ලක්ෂණ මතුවීමට දවසක් දෙකක් ගත වෙන මාරාන්තික වෛරසයක් ගැන ඔවුන් තිතට අනාවැකි කීවේ ඒ අනාවැකිය ඇසූ අයගෙන් ගාණ කඩාගන්නට නෙවෙයි. එවැනි වසංගතයකට සූදානම් විය යුතු බවට සැලසුම් සකසන්නට.
දැන් අන්තර්ජාලයේ වැඩිම පිරිසක් නරඹා ඇති අනාවැකිය තමයි බිල් ගේට්ස් මේ වසංගතය ගැන කල් තියා කළ අනතුරු හැඟවීම. එහෙත් තවත් අනතුරු හැඟවීම් ගණනාවක් තියෙනවා.
අවුරුදු 17කට කලින්, 2004 දී වසංගත පිළිබඳ විශේෂඥයෙකු වන පීටර් ඩැසෙක් මිනිත්තු 60 නම් රූපවාහිනී වාර්තාමය වැඩසටහනේදී අනතුරු හැඟවීමක් කළා.

‘ඊළඟ වසංගතය සාර්ස් (පවුලේ) වෛරසයක් විය හැකියි. එහෙත්, එය සාර්ස් වෛරසයට වඩා වේගයෙන් ලෝකයේ එක් කොණක සිට අනෙක් කොණ දක්වා යන්න පුලුවන්. සාර්ස් වෛරසයට වඩා බොහෝ මාරාන්තික වේවි. ඒ ගැන බියෙන් රෑට නින්ද යන්නේත් නෑ.’
මේ අනාවැකිය කෙතරම් නිශ්චිතද කීවොත්, ඔහු විශේෂ ශක්තියකින් තවත් අනාවැකි කියා තිබෙනවාදැයි හොයන්නට හිතෙනවා. ඇමෙරිකානුවෙක් ලංකාව නම් රටට ගිහින්, ද්විත්ව පුරවැසිභාවය ලබාගෙන, ආරක්ෂක ලේකම් වී, පසුව ජනාධිපති වේවි කියලාත් ඔහු අනාවැකියක් කියා තිබුණාදැයි හොයා බලන්න හිතෙනවා.

අවුරුදු 17කට කලින් මෙවැනි අනතුරු හැඟවීමක් කිරීම කෙතරම් පුදුම සහගතද. විද්‍යාඥයන් මේ තරම් නිශ්චිතව කල් තියා අනතුර පෙන්වුවත්, කිසිවෙකුට කිසිවක් කරගන්නට නොහැකි වීම කෙතරම් ඛේදජනකද. ඔහු කී ලෙසම කොවිඩ්-19 කියන්නේ සාර්ස් වෛරසය අයිති පවුලට අයත් එකක්. සාර්ස්-කොව්-19 නමින් එය හඳුන්වන්නේ ඒ නිසයි.

මහාචාර්ය කැතරීන් එෆ් ස්මිත් ප්‍රමුඛ විද්‍යාඥයන් පිරිසක් 2014 දෙසැම්බර් 06 වැනිදා පර්යේෂණ පත්‍රිකාවක් ඉදිරිපත් කරමින් මෙවැනි වසංගත පැතිරීම ගෝලීය මට්ටමෙන් වර්ධනය වෙමින් පවතින බව අනතුරු හැඟවූවා. 1980 සිට වසංගත තීරණාත්මක ලෙස වැඩි වූ බව එම පත්‍රිකාවේ සඳහන් වුණා. 2003 සාර්ස්, 2009 එච්1එන්1, මෑත කාලයේ ඉබෝලා වසංගතය, 2015 මර්ස්, සිකා, නිපා ආදී වසංගත ඒ අතරින් අපට සිහියට නඟා ගත හැකි ඒවා.
අප පරෙස්සම් නොවුණොත් ඊළඟ වසංගතය ඊටත් වඩා භයානක විය හැකියි.

වයිස් නම් නාලිකාවේ වාර්තා වැඩසටහනකට පසුගිය වසරේ මැද එක් වූ ග්ලෝබල් වයිරෝම් ප්‍රොජෙක්ට් ආයතනයේ ප්‍රධානී ඩෙනිස් කැරල් මේ ගැන අනතුරු හැඟවූවා. ‘දැනටත් වනජීවීන් අතර වෛරස ගමන් කරනවා. සාමාන්‍යයෙන් 60 සිට 70 දක්වා ප්‍රතිශතයක් ආසාධිත මිනිසුන් මරා දැමීමට හැකියාව ඇතැම් වෛරසවලට තියෙනවා.’

‘ඒ කියන්නේ කොරෝනා වෛරසය අනාගතයේ එන භයානක වසංගතයකට පෙර පුහුණුවක් විතරද?’ වයිස් ආයතනයේ මාධ්‍යවේදියා ඔහුගෙන් විමසනවා.

‘මෙය සොබාදම් මාතාවට අප වෙත දෙන්නට තියෙන භයානකම දේ බව අපේ තර්ක බුද්ධියට අනුව කිසිසේත්ම හිතන්න බෑ.’ ඩෙනිස් කැරල් අනතුරු හඟවනවා.

කෙනෙක් සිතාවි, දැන් අප එක් වසංගතයකින් බැට කෑ නිසා ඊළඟ වසංගතයට සූදානම් වීමට ලොව පුරා නායකන් කල්පනා කරනවා ඇති බව. එහෙම හිතනවා නම් ඒ කෙනා පසුගිය වසර පුරා වසංගතයට මුහුණදුන් නායකයන් දෙස විමසිල්ලෙන් බලා ඉඳලා නෑ. මේ වසංගතයට හරිහැටි මුහුණ නොදුන් නායකයන්, අනාගතයේ එන වසංගතයකට සූදානම් වනු ඇතැයි බලාපොරොත්තු වෙන්නේ කොහොමද.

පැන්ඩමික් නම් කෘතිය ලියූ ගවේෂණාත්මක මාධ්‍යවේදිනී සෝනියා ෂා ඒ අනාගතය ගැන අනතුරු හඟවනවා. ‘මේ වගේ දෙයක් අවසන් වූ විගස අපි සුපුරුදු දිවි පෙවෙතට මාරු වෙනවා. අපට අවශ්‍ය එන්නත් ලැබුණු ගමන්, වසංගතය පාලනය කරපු ගමන් අපි, ජීවිතයක් ගත්තාට පසු අවශ්‍ය සමාජ වෙනස කරන්නේ නෑ.’

ඇගේ අනුමානය විශ්වාස කිරිම අසීරු නෑ. පේන්නේ නැතිද? අප අවුරුදු තිහක යුද්ධයක් අවසාන වුණාටත් පස්සේ නැවත යුද්ධයක් ඇති නොවෙන්නට ප්‍රතිකර්ම නොකර, යුද්ධයකටම යන්න දඟලන හැටි.

අප දැන් පීඩා විඳින කොරෝනා වෛරසය ආවේ සතුන්ගෙන් මිනිසුන්ට. ඒක කිසිසේත්ම අහඹුවක් නෙවෙයි. 2007 දී පළ කරන ලද පර්යේෂණ පත්‍රිකාවකට අනුව මෑත ඉතිහාසයේ වසංගතවලින් සීයට 75ක්ම සතුන්ගෙන් මිනිසුන්ට ආ ඒවා.

ජෛව විවිධත්වය පිළිබඳ ජාත්‍යන්තර සංවිධානයක් වන අයිපීබීඊඑස් ආයතනය 2020 දී ජෛව විවිධත්වය හා වසංගත යන තේමාවෙන් විශේෂ වාර්තාවක් පළ කළා. ඔවුන් එහි සඳහන් කළේ අනුමාන කරන ආකාරයට තවමත් හඳුනා නොගත් වෛරස් මිලියන 1.7ක් පමණ කුරුල්ලන් හා ක්ෂීරපායී සතුන්ගේ සිරුරුවල තිබෙන බව.

බොහෝ සතුන්ට මේ වෛරස දරා සිටිය හැකියි. අපට පැතිරවිය හැකියි. කුරුල්ලන් හා ඌරන්ට ඉන්ෆ්ලුවැන්සා දරා සිටිය හැකියි. චිම්පන්සින්ට එච්අයිවී දරා සිටිය හැකියි. ඉබ්බන්ට සැල්මනෙල්ලා දරා සිටිය හැකියි. නිපාහ්, ඉබෝලා, කොරෝනා ආදී වෛරස් බොහොමයක් දරා සිටිය හැකි සතුන් වර්ගය වන්නේ වවුලන්.

වවුලන් හැම තැනම පාහේ ඉන්නවා. ලංකාවේ තිබෙන පූජනීය ස්ථානයක් වන දිවා ගුහාවට හෝ වෙනත් ගුහාවකට ගියොත් වවුලන් එල්ලී සිටිනු දැකිය හැකියි. එහෙත්, වවුලන් ඉන්නේ ඒ ගුහාවල විතරක් නෙවෙයි. කොළඹ නගරයේ උද්‍යානවල මෙන්ම නාට්‍ය ශාලාවලත් වවුලන් එල්ලී ඉන්නවා.

2016 දී පීබීඑස් රූපවාහීනි නාලිකාවේ ‘නිව්ස් අවර්’ වැඩසටහනකදී සංචාරකයන් යන එන ගුහාවකදී අප කලින් උපුටා දැක් වූ 2014 දී අනාවැකි කී විශේෂඥයා වන පීටර් ඩැසෙක් තවත් අනතුරු හැඟවීමක් කර තිබුණා. ඔහු ගුහා වහලේ එල්ලී සිටින වවුලන් පෙන්වමින් වෛරස් රෝග බෝ වී මේ අනතුර කීවා.

‘එක් සංචාරකයෙක් මේ ගුහාව තුළ ඇවිදින විට, උඩ සිටින වවුලෙක් මුත්‍රා හෝ මළපහ කළොත්, ඒ වැරදි මොහොතේදී සංචාරකයෙක් හුස්මක් ඇතුළට ගත්තොත් වෛරසයක් ශරීරයට එකතු විය හැකියි. එය ඒ සංචාරකයාගේ ජීවිතයට අනතුරක් විය හැකියි. ඒ වගේම ඊළඟ වසංගතයක් මතු විය හැකියි.’

වවුලන් වසංගත පැතිරවීමට හේතු ගණනක් තිබෙනවා. එකක් ඔවුන් පියාඹන නිසා විශාල දුර ප්‍රමාණයක් ආවරණය කළ හැකි වීම. ඔවුන්ට සුවිශේෂී ප්‍රතිශක්තීකරණ පද්ධතියක් තිබෙනවා. ඒ නිසා ඔවුන්ගේ ඇඟේ වෛරසය තිබුණාට ඔවුන් අසනීප වන්නේ නෑ. ලොව පුරා ක්ෂීරපායින්ගෙන් සීයට 15ක් වවුලන්ලු.

දැන් සරල යෝජනාවක් තිබෙනවා. ‘ඔක්කෝම වවුලන් මරමු.’ ඒක හේතු ගණනක් නිසා නරක යෝජනාවක්. ප්‍රධාන හේතුවක් තමයි ස්වාභාවික පරිසර පද්ධතිවලට වවුලන් අවශ්‍ය වීම.
අනෙක් අතට අප ටවුමක දකින වවුලන්ගේ සිරුරේ ඔය කියන වෛරස් නොතිබිය හැකියි. සාමාන්‍යයෙන් වෛරස් අප හොයාගෙන අප ළඟට එන්නේ නැහැ. වෛරස් හොයාගෙන මිනිසුන් ඒ වෛරස් ළඟට යෑමයි සිද්ධ වෙන්නේ.

වනාන්තර මධ්‍යයේ සිටින සතුන් තුළ අප මෙතෙක් නොදුටු වෛරස් ආදිය තිබිය හැකියි. දිගින් දිගටම වනාන්තර වැනසීම, සතුන්ගේ ස්වාභාවික වාසස්ථාන විනාශ කිරීම ආදී ක්‍රියාවලින් ඒ වෛරස් සමාජයට නිරාවරණය විය හැකි බව වෛරස් විශේෂඥයන් බොහෝ දෙනෙක් අනතුරු හඟවා තිබෙනවා.

වායුගෝලය පිළිබඳ විශේෂඥතාවක් දක්වන රසායන විද්‍යාඥයෙකු වන රොබට් වොට්සන් මෙසේ කියා තිබුණා. ‘ලොවපුරා තෙත් බිම්වලින් සීයට 90ක් දැනටමත් විනාශ කරනවා. වනාන්තර සහ තණ බිම් සම්පූර්ණයෙන්ම පාහේ මනුෂ්‍ය ශිෂ්ඨාචාරයෙන් විනාශ කරලා.’
ලෝක ආර්ථික සමුළුව 2019 ජනවාරි මාසයේදී පළ කරන ලද ප්‍රකාශනයක සඳහන් වන්නේ අලුතින් මතු වන වසංගතවලින් සීයට 31ක් වනාන්තර හෙළි කිරීමට සම්බන්ධ බව. එවැනි සිදුවීම්වලට උදාහරණ ගණනාවක් කිව හැකියි.

මෙය ඇමසන් වනාන්තරයට හෝ කොංගෝ වනාන්තරයට අයිති කාරණයක් නෙවෙයි. අපේ රටවල වනාන්තරවල පවා වෛරස් ජීවත් විය හැකියි. ඊළඟ ගෝලීය වසංගතයට හේතුව අපේ ක්‍රියාකාරකම් විය හැකියි. ඕනෑ නම් එලෙස වෛරසයක් බෝ කර ගැනීමෙන් පසු අධිරාජ්‍යවාදීන්ගේ කුමන්ත්‍රණයක් හෝ ජෛව අවියක් ලෙස ඒ වෛරසය ලේබල් කරන්නත් අපට හැකි වේවි.

දිගින් දිගටම වන සතුන් ගම් වැදීම, නව වනාන්තර හෙළි කිරීම්වලින් ඔවුන් නිරාවරණය වීම අලුත් වසංගතයක් සඳහා හේතුවක් විය හැකියි.

ලංකාවේ වන සතුන්ගේ මස් විකිණීම සිදු නොවුණත්, ලෝකයේ එවැනි මස් විකුණන පිරිස් නිසාත් වසංගතය බෝ විය හැකියි. ඇතැම් තැන්වල ලෝකයේ විවිධ තැන්වලින් ගෙන ආ සතුන් ගබඩා කර තිබෙන්නේ ඒ සතුන් අතර පවා වෛරසයක් බෝ වී සත්ව මස් ගන්නා අයට වසංගතයක් බෝ කිරීමේ හැකියාව ඇතිව.

ඒ වගේම මාංශ සඳහා සතුන් ඇති කරන තැන්වල පවා වෛරස් පැතිරීමේ අවදානම තිබෙනවා.
ඒ සියල්ල එසේ තිබුණත්, අපට ඇතැම් දේවල් නැවැත්වීමේ හැකියාවක් නෑ. වසංගතයක් එපා කියා ඇතැම් ක්ෂේත්‍රවල දැඩි තීන්දු ගැනීමේ හැකියාවක් නෑ. එහෙත් ගත යුතු පියවර බොහොමයක් තිබෙනවා. වනාන්තර විනාශ කිරීම හැකි තරම් අඩු කිරීමත්, වන සතුන්ට නිදහසේ ජීවත්වීමට ඉඩකඩ තැබීම එක් පියවරක්.

ජනතාව දැනුවත් කිරීම තවත් විසඳුමක්. සතුන් ඇති කරන උදවිය, ග්‍රාමීය වැසියන්ට අසාමාන්‍ය රෝග තත්වයක් සතුන්ගේ හෝ ගම්වැසියන් අතර දුටුවොත් ක්ෂණිකව සෞඛ්‍ය නිලධාරීන් දැනුවත් කිරීමට ඉඩ ලබා දීම තවත් පියවරක්. වසංගතයක් වළකාගන්නට කළ යුතු මුල්ම දේ තමයි කල් තියා තත්වය හඳුනා ගැනීම. චීනය කලින්ම තත්වය හඳුනා ගෙන තොරතුරු හෙළි කළා නම් කොවිඩ්-19 වසංගතය ලෝකයටම නොගොස් වුහාන් නගරයෙන් නවත්වන්න තිබුණා.

පීසීආර් යන්ත්‍රවලින් පමණක් වෛරස් හඳනාගැනීම අසීරුයි, ජාන අනුක්‍රමික විශ්ලේෂණ යන්ත්‍ර වැනි අවශ්‍ය යන්ත්‍ර මිලට ගෙන තබා ගැනීම තවත් පියවරක්.

ලොව පුරා විද්‍යාඥයන් බොහෝ දෙනෙකු පසුගිය කාලයේ වෛරස් පිළිබඳ පර්යේෂණ රැසක් කළා. ලොව පුරා වැඩිම ආධාර ලැබෙන්නට ඇත්තේ එවැනි විද්‍යාඥයන්ට. එහෙත්, මේ වසංගතය අවසාන වූ පසු ඔවුන්ට ලැබුණු ආධාරත් නතර වේවි. ඔවුන්ගේ පර්යේෂණ මග නවතීවි. ඒ ගැන විද්‍යාඥයන් පවා ඇතැම් අවස්ථාවල සැක පළ කළා. ලංකාවේ අපට නම් මහා පරිමාණයෙන් පර්යේෂණ කරන්නට බැහැ. එහෙත්, වෛරස් පිළිබඳ සමාජ දැනුම වැඩි විය යුතුයි. වෛරස් පිළිබඳ පර්යේෂණ කරන අය සිටී නම්, ඔවුන්ට පහසුකම් සැලසිය යුතුයි.
ඊළඟ වසංගතය එන්නේ කොහෙන්ද කියා අප කවුරුත් දන්නේ නැහැ. එහෙත්, සූදානම් වී සිටීම වැදගත්.■