නූතනවාදී වාස්තු විද්‍යාව ලංකාවට හඳුන්වාදුන් වාස්තු විද්‍යාඥයා – වැලන්ටයින් ගුණසේකර

■ අනුර දයාරත්න
වරලත් වාස්තු විද්‍යාඥ

ලාංකික යැයි කිවහැකි වාස්තු විද්‍යාවක් හඳුන්වාදුන් වාස්තු විද්‍යාඥයා ලෙස හඳුන්වන ජෙෆ්රි බාවා ගැන ඔබ බොහෝ දේ කියවා තිබුණත් නුතනවාදී වස්තු විද්‍යාව ලංකාව තුළට රැගෙන ආ වාස්තු විද්‍යාඥයා ගැන කියවා නැතුව ඇති. මේ කතාකරන්නේ නවීනත්වය මෙරට වාස්තු විද්‍යාව තුළ ස්ථාපිත කළ වැලන්ටයින් ගුණසේකර නම් නිර්මාණශීලි වාස්තු විද්‍යාඥයා ගැන.
1931 වසරේ උපත ලබන වැලන්ටයින් ගුණසේකර කොළඹ රාජකීය විද්‍යාලයෙන් අධ්‍යාපනය ලබා එංගලන්තය බලා යන්නේ ලන්ඩන් නුවර ට්‍රොපිකල් ස්කූල්හි වස්තු විද්‍යාව හදාරන්න. අධ්‍යාපනය අවසන් කර නැවත ලංකාවට පැමිණෙන ඔහු, 1959 වසරේ සමකාලීනයකු වන ජෙෆ්රි බාවා සමග Edward, Reid and Begg (ER&B) ආයතනය තුළ සිට වාස්තු විද්‍යාත්මක නිර්මාණ කරන්නේ ලංකාව තුළ වාස්තු විද්‍යාවේ මංසලකුණු තබමින්. නැවත 1965 වසරේ වැඩිදුර අධ්‍යාපනය සඳහා ඇමරිකාව බලා යන ඔහු එහිදී ලෝක ප්‍රකට නිර්මාණශීලි වාස්තු විද්‍යාඥයන් වන Louis Kahn, Kevin Roche, Charles Eames, Richard Neutra, Paul Rudolph, Phillip Johnson ආදින් සමග පවත්වන ඇසුර නිසා එවකට ලොව පුරා ව්‍යාප්ත වූ පශ්චාත් නූතනවාදී වාස්තු විද්‍යාවේ ආභාසය ලබනවා. නැවත පැමිණෙන්නේ ලැබූ ආභාසය ඇසුරින් නූතනවාදී වාස්තු විද්‍යාව ශ්‍රී ලංකාව තුළ ස්ථාපිත කිරීමේ දහසින්. 1969 වසරේදී ජෙෆ්රි බාවා සමග ඇතිවන මතවාදී නොගැළපීම නිසා තමාගේම සේවා ආයතනයක් ආරම්භ කරන ඔහු ලංකාව තුළ තමාටම ආවේණික අනන්‍යතාවක් ගොඩනගා ගන්නවා. ඉතාමත් නිර්භීත ලෙස සම්ප්‍රදාය අතික්‍රමණය කළ වැලන්ටයින් ගුණසේකර යුගයේ ලාංකික රැඩිකල් වාස්තු විද්‍යාඥයා ලෙස නම් කරන්න පුළුවන්.
විශේෂයෙන් එවකට ලොව පුරා ව්‍යාප්තවූ නූතනවාදී වස්තු විද්‍යාවේ විශේෂ ලක්ෂයක් වූ විවිධ හැඩතල සහිත ආකෘතීන්ට ප්‍රමුඛත්වය දීමෙන් ආකර්ෂණීය වූ වාස්තු විද්‍යාත්මක නිර්මාණ බිහි කිරීමට කටයුතු කිරීම ඔහුගේ නිර්මාණවල ඇති විශේෂ ලක්ෂණයක්. එවකට ලොව පුරා විශිෂ්ට නිර්මාණ කළ ප්‍රසිද්ධ වාස්තු විද්‍යාඥයකු වන ඛැ Le corbusierගේ ආභාසය ලැබූ වැලන්ටයින් අනම්‍ය වූ හැඩතල ඔස්සේ මෙරට කළ නිර්මාණ ලාංකික වාස්තු විද්‍යාවට නව ආරක් එකතු කිරීම සැලකිය යුතු කාරණයක්. ඔහුගේ වාස්තු විද්‍යාවේ අනෙක් විශේෂිත වූ ලක්ෂණය වන්නේ බාහිර පෙනුම අනම්‍ය වූ හැඩතලයක් පිළිබිඹු කළත් එහි ඇතුළත අවකාශයන් ගොඩනැගීමේදී එම අවකාශ පාවිච්චිකරන්නාට පහසු වෙන අයුරින් එහි හැඩතල නිර්මාණය කිරීමයි. බොරැල්ල නගරයේ නිර්මාණය කර ඇති පෙර පාසල් ගොඩනැගිල්ල එයට කදිම උදාහරණයක්. 1970-1977 පැවති රජය ගොඩනැගිලි ද්‍රව්‍ය සඳහා පනවා තිබුණු ආනයන තහනම නිසා දේශීය ගොඩනැගිලි ද්‍රව්‍ය යොදාගෙන කරන ලද ඔහුගේ නිර්මාණ තුළින් දිස්වන නවීනත්වය සහ ආකර්ෂණීය බව එම නිර්මාණයන්හි විශේෂිත වූ ලක්ෂණයක්. නවීනත්වය මෙන්ම නිර්මාණය ගොඩනගන භුමියේ පිහිටීම අනුව තම නිර්මාණයේ අක්ෂයන් ස්ථානාගත කිරීමද ඔහුගේ නිර්මාණ තුළ දක්නට ලැබෙන විශේෂිත ලක්ෂණයක්.
ඒ සඳහා දිය හැකි හොඳම උදාහරණය ‘තංගල්ල බේ‘ හෝටල් සංකීර්ණයයි. වර්තමානයේ නව හිමිකරුවන් විසින් කරන ලද ප්‍රතිසංස්කරණය නිසා එහි තිබුණු පිවිතුරු බවට දැඩි හානියක් සිදුවී තිබුණත් ඉඩමෙහි පවතින ස්වාභාවික බෑවුම් සහිත පිහිටීම උපයෝගී කරගෙන භාවිත කරන්නාට විඳිය හැකි අයුරින් ඔහු ගොඩනගන අවකාශයන් විශිෂ්ටයි.
1970 දශකයේ සිට 1990 දශකය දක්වා විවිධ ප්‍රදේශවල ඔහු විසින් ඉදිකරන ලද දේවස්ථාන සහ නිවාස බොහොමයක් ඔහුගේ අනන්‍යතාව තහවුරු කරමින් අදටත් දක්නට ලැබෙනවා. සුප්‍රසිද්ධ බම්බලපිටිය ජේසුයිට් පල්ලිය සහ රත්නපුර ඇළපාත නිවස කදිම උදාහරණ. මෙම නූතනවාදී වස්තු විද්‍යාඥයාගේ නිර්මාණ ශ්‍රී ලංකාව තුළ නිසි ඇගයීමට ලක් නොවුණ බවයි මෙම ලියුම්කරුගේ අදහස. 1980 දශකයෙන් පසුව ශ්‍රී ලංකාව හැරගොස් 2017 සැප්තැම්බර් මස මෙලොවින් සමුගන්නා තෙක් ඇමෙරිකාවේ කැලිෆෝනියාවේ ජීවත් වූයේත් ඒ නිසාම විය හැකියි. අදටත් වාස්තු විද්‍යා ක්‍ෂෙත්‍රයේ හැදෑරීම් සඳහා යොදාගන්නා ඔහුගේ වාස්තු විද්‍යාව සහ නිර්මාණ පිළිබඳ මෙරට සිටින ප්‍රවීණ මෙන්ම නිර්මාණශීලි වස්තු විද්‍යාඥයන් දරන අදහස කුමක්දැයි විමසා බලමු.
වැලන්ටයින් ගුණසේකර සමග දීර්ඝ කාලයක් සේවය කර අද්දැකීම් ඇති වරලත් වාස්තු විද්‍යාඥ අනුෂා රාජපක්ෂ දක්වන්නේ මෙවැනි අදහසක්. ‘මට අනුව ඔහු උදාර ගතිගුණ තිබුණු ශ්‍රේෂ්ඨ මහත්මයෙක්, නිර්මාණශීලි වාස්තු විද්‍යාඥයෙක්. විශිෂ්ට ගුරුවරයෙක්. ඔහු ලංකාවේ තිබුණු සාම්ප්‍රදායික වාස්තු විද්‍යාව උඩ යැපුණේ නැහැ. එසේ වුවත් ඔහු එය ඇගයීමට ලක් කරන අතරම නවීන ආකෘතින් සොයාගෙන යන්න උත්සාහ කළා. ඔහු තම නිර්මාණ කිරීමේදී නිතර කියන දෙයක් තමයි අනම්‍ය වූ හැඩතල සහිත බොක්ස් එකක් වුවත් එය බොක්ස් එකක් විදිහට දිස් නොවන ලෙස නිර්මාණය කළ යුතු බව. ඔහු ආකෘතියක් (form) අනුව තම නිර්මාණ කළත් එයට එකතු කරන අනුකොටස් (details)වලින් එහි තිබුණු අනම්‍ය බව යටපත් කොට දකිනකෙනාගේ මනසට සැහැල්ලු බවක් දෙන්න උත්සහ කළා. එහෙත් ශ්‍රී ලංකාවේ බොහෝ සාම්ප්‍රදායික මිනිසුන් එයට එකඟ වුණේ නැහැ. එසේ වුවත් ඔහු කිසිම අවස්ථාවක තමාගේ නිර්මාණ සංකල්පය වෙනස්කරන්න කැමති වුණෙත් නැහැ. නිර්මාණකරණයේදී ඔහු ආඥාදායකයෙක්. එය ඔහුගේ ස්ථාවරය ගොඩනගන්නට බාධාවක් වුණා වෙන්නත් පුළුවන්. එසේ වුවත් ලංකාවේ තිබෙන අමුද්‍රව්‍ය යොදාගෙන ඔහුගේ නිර්මාණාත්මක අවකාශයන් නිර්මාණය කළා. ඔහු ගොඩනැගිල්ලක් වාස්තු විද්‍යාත්මකව රසවිඳින ගමන් හිතන්න පුරුදු කළ නිර්මාණශීලිත්වයකින් පරිපූර්ණ වූ වාස්තු විද්‍යාඥයෙක් කියලායි මගේ නිගමනය.’
වැලන්ටයින් ගුණසේකරගෙන් පසුව නූතනවාදී වාස්තු විද්‍යාව එයින් ඔබ්බට ගෙනගිය වාස්තු විද්‍යාඥයකු වූ සුජිත් මොහොට්ටි දක්වන්නේ මෙවැනි අදහසක්. ‘ඔහු මෙරට තුළ නිර්මාණ කළ කාලයට වඩා ඉදිරියෙන් සිටිය බවයි මගේ අදහස. එනිසා එකල මෙරට සමාජයට ඔහුගේ වාස්තු විද්‍යාව තේරුම් ගන්න බැරි වුණා. හරියට අකිර කුරසාවාගේ චිත්‍රපට ඒ යුගයේ සිටි ජපාන ප්‍රේක්ෂකයන්ට නොතේරුණා වගේ වැඩක් තමයි වස්තු විද්‍යාඥයෙක් විදියට වැලන්ටයින් ගුණසේකරගේ නිර්මාණවලට ලංකාවේදී වුණෙත්. පරිසරය සමග ගොඩනැගිල්ල බද්ධ කිරීමේදී ඔහු විශිෂ්ට ලෙස එය සිදුකළා. ඒ වගේම එහි අනුකොටස් නිර්මාණය කිරීමේදී දේශගුණයට සරිලන ලෙස එය කිරීමටත් දේශගුණයට සරිලන ලෙස ආකෘතිය නිර්මාණය කිරීමටත් ඔහු වග බලාගත්තා. තංගල්ල බේ කදිම උදාහරණයක්. ඒ වාගේම පිටතට නිරාවරණය වුණු කොන්ක්‍රීට් ආකෘතින් ඔහුගේ නිර්මාණවල දක්නට ලැබෙන විශේෂිත අනන්‍යතාවක්. ඔහු නිතර කියන දෙයක් තමයි අද නිර්මාණය කරන ගොඩනැගිල්ල හැම අතින්ම අද වෙන්න ඕනෑ.පැරණි ගොඩනැගිල්ලක් අද හදලා වැඩක් නැහැ. එය අයිතිවෙන්නේ ඉතිහාසයට. ඒ වාගේම ඔහු නිර්මාණකරණයේදී දැඩි ලෙස තීරණ ගත්ත කෙනෙක්. තංගල්ල බේ හෝටලයේ අදටත් එලෙසම පවතින සමහර බිත්ති තියනවා අඩි 40ක් පමණ උස. ඉංජිනේරුවොත් එවැනි දේ කරන්න බයයි. ඒ තමයි වැලන්ටයින් ගුණසේකර කියන්නේ. ඒ නිසායි මම කිව්වේ ඔහු ඒ යුගයට වඩා ඉදිරියෙන් සිටි නිර්මාණ ශිල්පියෙක් බව.’
මේ වාස්තු විද්‍යාඥ විනෝද ජයසිංහ දක්වන අදහස. ‘ඔහු ශ්‍රී ලාංකික වස්තු විද්‍යාවට වෙනත් මානයක් හඳුන්වාදුන් කෙනෙක්. තම නිර්මාණකරණයේදී නිර්මාණ සංකල්පය පිළිබඳ දැඩිව විශ්වාස කළ ඔහු එය කිසිම අයුරින් වෙනස් කරන්නට අකමැති වූ බව බොහෝ දෙනා දන්නා කාරණයක්. විශේෂයෙන්මEero Saarinen, Le Corbusier වැනි වාස්තු විද්‍යාඥයන් සමග වැඩ කිරීමෙන් ලත් ආභාසය නිසා ලංකාවට ආවේණික වූ නූතනවාදී වාස්තු විද්‍යාවක් ලංකාව තුළ ස්ථාපිත කරන්නට ඔහු උත්සහ ගත්තා. ඔහු නවීන වස්තු විද්‍යාත්මක ආකෘතීන් සොයාගෙන ගියේ පාරම්පරික සාම්ප්‍රදායික ආකෘතීන් සහ අනුකොටස් නැවත ප්‍රතිනිර්මාණය කරන්නට ඔහු තුළ තිබුණු අකමැත්ත නිසා විය යුතුයි. නව අවකාශයන් ගොඩනැගීමේදී යොදාගනු ලබන නවීන තාක්ෂණය සහ අමුද්‍රව්‍ය නිසා ඔහුටම ආවේණික වූ අනන්‍යතාවක් ගොඩනගාගන්නට සමත් වුණා. විශේෂයෙන්ම කොන්ක්‍රීට් සහ වීදුරු යොදාගෙන දේශීය ගොඩනැගිලිවලට නවීනත්වය ආරෝපණය කරන්නට ඔහු උත්සුක වුණා.’
මොරටුව විශ්වවිද්‍යාලයේ කථිකාචාර්යවරයකු වූ වාස්තු විද්‍යාඥ විජිත බස්නායක: ‘මගේ කියවීම අනුව නම් ඔහු හොඳ ගුරුවරයෙක්. ඉගැන්වීමට දක්ෂයෙක්. කැපකිරීමෙන් වැඩ කරන ආදර්ශමත් චරිතයක්. ඒ වාගේම මේ මොහොතේ වාස්තු විද්‍යාව ගැන (Modern moment Architecture) විශ්වාස කළ කෙනෙක්. ඔහුගේ විශේෂ ලක්ෂණය තමයි නිර්මාණ සංකල්පයක් උඩ වැඩ කිරීම. ඒ වෙනුවෙන් ඔහු ඕනෑම දෙයක් කරන්න පසුබට වුණේ නැහැ. ඵදාැරබ පදපැබඑModern moment Architectureවල තිබෙන ප්‍රධාන ගැටලුව තමයි පරිසරය ගැනවත් සමාජය ගැනවත් නොතකා නිර්මාණකරණයේ යෙදීම. ඔහු අනුගමනය කළ කැ le corbusier ප්‍රංශයේ පැරිස් නුවර තිබුණු පෞරාණික වාස්තු විද්‍යාත්මක ගොඩනැගිලි බිමට සමතලා කරලා අලුතෙන් ඉදිකරන්න කටයුතු කරනවා. වැලන්ටයින් කියන්නෙත් සත්‍ය වශයෙන්ම කොබුසියර් අනුගමනය කළ කෙනෙක්. උදාහරණයකට බොරැල්ලේ ඔහු විසින් ඉදිකරන ලද මොන්ටිසෝරි ගොඩනැගිල්ල ළඟ තිබෙන්නේ පෞරාණික වටිනාකමක් තිබෙන දේවස්ථානයක්. ඔහු එය නොසලකා හැර නවීන ගොඩනැගිල්ල එයට යාබදව නිර්මාණය කරනවා. ආකෘතිමය වශයෙන් ඒ තුළ තිබෙන නොගැළපීම බලන කෙනෙකුගේ ඇස්වලට දරාගන්න අමාරුයි. Modern moment වාස්තු විද්‍යාඥයන් පරිසරයට සංවේදී වුණේ නැහැ. කොන්ක්‍රීට් කියන්නේ අන්තිම භයානක අමුද්‍රව්‍යයක්. එයින් ස්වාභාවික පරිසරයට කරන හානිය අතිවිශාලයි. බිල්ඩින් කියන්නේ සමාජ ප්‍රශ්නයක්. එය නොසලකා හැර නිර්මාණකරණයේ යෙදෙන්න බැහැ. එය ප්‍රායෝගිකව විඳින කලාවක්. ඒ නිසා විඳින්නා කෙරෙහි සහානුකම්පිකව බලන්න ඕනෑ. කෙසේ වුවත් ඔහු නිර්මාණශීලි වාස්තු විද්‍යාඥයෙක්. නිර්මාණ සුන්දරය, සංකීර්ණයි තමයි. ඒත් වාස්තු විද්‍යාඥයකුට සමාජ මෙහෙවරක් තියනවා. ඔහුගේ සමහර නිර්මාණ ලංකාව තුළ කළ නොහැකි දේවල්. කැපවීමෙන් වැඩකිරීම කියන කරණයේදී නම් ඔහු ආදර්ශමත් චරිතයක්.’
වාස්තු විද්‍යාඥ, මොරටුව විශ්වවිද්‍යාලයේ හිටපු කථිකාචාර්ය රජිත් අලහකෝන් : ‘ඔහු සමග බොහෝ ගැඹුරු සම්බන්ධයක් මගේ තිබුණා. ඔහුගේ බිරිඳ අපේ පවුලේ හිතවතියක් නිසා එසේ වූවා විය හැකියි. මම වාස්තු විද්‍යාඥයෙක් වීමට ප්‍රථම ඔහු සමග වැඩකළා. ඔහු දැඩි විනයගරුක පුද්ගලයෙක්. ඒ විනයගරුක බව ඔහුගේ ආකිටෙක්චර්වලත් දක්නට ලැබුණා. ලෝක ප්‍රකට වාස්තු විද්‍යාඥ Mies van der Rohe සමග සමීප ඇසුරක් තිබුණ නිසා ඔහුගේ ආභාසය වැලන්ටයින්ගේ නිර්මාණ තුළත් දක්නට ලැබෙනවා. පිටතින් ඔහුගේ ගොඩනැගිලිවල අනම්‍ය වූ ඍජු ආකෘතියක් තිබුණත් ඇතුළත අවකාශයන්, භාවිත කරන්නන්ට ඉතාමත් සුවපහසු ලෙස විදින්න පුළුවන් ලෙස නිර්මාණය කිරීම විශේෂ ලක්ෂණයක්. අනුකොටස් නිර්මාණය කිරීමේදී කිසි විටෙකත් සාම්ප්‍රදායික දේවල් අනුගමනය නොකර නව්‍ය වූ නිර්මාණ කරන්නට ඔහු තුළ විශේෂ කැමැත්තක් තිබුණා. ස්වාභාවික හිරුඑළිය, වාතාශ්‍රය හොඳින් ගොඩනැගිල්ල තුළට ලබාගැනීම ඔහුගේ නිර්මාණවල විශේෂ ලක්ෂණයක්. මා ඔහු අගය කරන්නේ නිර්මාණ කිරීමේදී දැක්වූ කුසලතාව වගේම විනයගරුක බව නිසාමයි.’■