පැණිලන්තය – භාගයක් මටය භාගයක් තොපටය

■ අතුල දිසානායක

යුරෝපයේ, මැසිඩොනියාවේ ඉතා ඈත පළාතක, කඳුකර ප්‍රදේශයක, මිනිසුන් අත්හැර ගිය ගමක, සාමකාමී හුදකලා ජීවන අරගලයක යෙදෙන කාන්තාවක සහ ඇගේ වයෝවෘද්ධ මවගේ කතාන්දරය රැගත් වාර්තා චිත්‍රපටියකි. ඔවුන්ට සිය පැවැත්ම සඳහා ඇති එකම මාර්ගය ස්වාභාවික මී පැණි නෙලීමය. වියළි කාලයේ කඳුශිඛර තරණය කර මී වද නෙලා ගැනීමෙන් සහ කුඩා මීමැසි ජනපදයක් පවත්වාගනිමින් මී පැණි නිෂ්පාදනය කරන මේ ගැහැනිය ඒවා වෙළඳපොළට ගොස් විකුණා ලබාගන්නේ සොච්චම් මුදලකි. ඇය ඒවා වියදම් කරන්නේ සිය අතිප්‍රාථමික අවශ්‍යතා ඉටුකර ගැනීමටය. මේ ගෝලීය යුගයේ යුරෝපයේ අතිදුෂ්කර, හුදකලා කඳුකර ප්‍රදේශයක මානව ජීවිතය සියුම් ලෙස ශ්‍රව්‍ය දෘශ්‍ය ලෙස ඉදිරිපත් කරන මෙම වාර්තා චිත්‍රපටය දේශගුණ විපර්යාසය, ජෛව විවිධත්වයේ විනාශය, මෙන්ම ස්වාභාවික සම්පත් සූරාකෑමේ ආදිනව ද කියාදෙයි.
වාර්තා චිත්‍රපට කලාවේ එක් සුවිශේෂ අත්දැකීමක් මෙන්ම සුවිශේෂ ආකෘතිමය ලක්ෂණයන්ගෙන් සමන්විත Honeyland හෙවත් පැණිලන්තය මනුෂ්‍යත්වය පිළිබඳ නව්‍ය අත්දැකීමක්තිළිණ කරයි. ලෝකය පුරා පැවැති වාර්තා චිත්‍රපට උළෙලවලින් සම්මාන රැසක් දිනාගත් හනිලෑන්ඩ් Tamara Kotevska, Ljubomir Stefanovගේ අධ්‍යක්ෂණයකි. චිත්‍රපටයේ ඇති විශිෂ්ටත්වය නිසා එය හොඳම වෘතාන්ත වාර්තා චිත්‍රපටය (Best Documentary Feature) සහ හොඳම ජාත්‍යන්තර වෘත්තාන්ත චිත්‍රපටය (Best International Feature Film) යන අංශ දෙකෙන්ම මේ වසරේ ඔස්කාර් සම්මාන උළෙලේ අවසන් වටයට තේරීපත් විය. වාර්තා චිත්‍රපටයක් ඔස්කාර් සම්මාන උළෙලක දී වාර්තා සහ වෘත්තාන්ත යන අංශ දෙකටම තේරී පත්වුණු පළමු අවස්ථාව ද මෙයයි.
චිත්‍රපටයේ කතා නායිකාව වන්නේ 54 හැවිරිදි තුර්කි සම්භවයක් ඇති හටිඩ්සේ මුරටොවා (Hatidže Muratova) නම් ගැමි ගැහැනියයි. විදුලිය නැති, උල්පත් වතුර පමණක් බීමට ඇති, නගරයට යාමට ඒමට හරිහමන් පාරක් තොටක් නැති මේ හුදකලා ගම්මානයේ ජීවත් වන්නට සිතන්නේ කිසියම් උන්මත්තක හැඟීමක් ඇති අයෙකු මිස අන් කිසිවකු නොවන බව ප්‍රේක්ෂකයා මුල් රූපරාමුවලින්ම සිතන්නට පෙළඹෙයි. සියල්ලෝම ගම හැර ගොසිනි. එහි ජීවත්වන්නේ හටිඩ්සේ සහ ඇගේ අම්මා පමණි. සහෝදරයන් සිටියත් ඔත්පලව සිටි 85 හැවිරිදි වයෝවෘද්ධ මව බලා ගන්නට ඉතිරි වන්නේ ඇය පමණි. වෙනත් ගම්වල සිටින ඇගේ සහෝදරයන් බැලීමට, වෙළෙඳපොළට යාමට, වෛද්‍යවරයකු ළඟට යාමට ඇයට පැය ගණන් ඇවිදින්නට සිදුවේ. නගරයේ වෙළෙඳපොළට ගොස් මීපැණි විකුණා ලබාගන්නා මුදලින් ඇය තම සුදුපැහැ ගැන්වෙන කොණ්ඩය කළු කරගැනීමට ආලේපන මිලදී ගනී. ඇය කියන්නේ වයසට ගියත් තරුණ පෙනුමෙන් සිටිය යුතු බවයි. වාර්තා චිත්‍රපටය තුළ වයෝවෘද්ධ මව සහ දියණිය අතර ඇති මානුෂීය බැඳීමද තාත්වික සහ නාටකීය ආකාරයෙන් නිරූපණය වෙයි.
ඇය සතු විශිෂ්ට පරිචය වන්නේ සැමවිට මීපැණිවලින් හරි අඩක් පමණ නෙලාගැනීමය. ඉතිරි අඩ මීමැස්සන්ටය. අපේ වහරින් කියන්නේ නම් ඇයට අවශ්‍ය මල නොතලා රොන් ගන්නටය. ඈ කියන්නී සීත සමය එන විට මී මැස්සන්ට ජීවත් වීමට කොටසක් ඕනෑ නිසා එසේ කරන බවය.
හටිඩ්සේගේ සාමකාමී හුදකලා ජීවිතයට බාධා එල්ල වන්නේ ඇයගේ ගමට කිරි හරක් රංචුවක් සමග පදිංචියට එන හුසෙන් සෑම් (Hussein Sam), ඔහුගේ බිරිඳ සහ දරුවන් නිසාය. සෑම්ගේ පවුල ලොකු පොඩි ළමුන් හත්දෙනෙකුගෙන් යුත් එකකි. හටිඩ්සේ මේ නව අසල්වාසී පවුල සමග මිතුරුවෙයි. ඔවුන්ගේ කුඩා දරුවන් සුරතල් කරයි. ඇගේ හුදකලා බව පහව යයි. මුලින් කිරි පිණිස ගවයන් ඇති කරන සෑම්, හටිඩ්සේගේ මීපැණි ජනපදය දැක තමන්ටත් මීපැණි නිපදවීමට අවශ්‍ය බව හටිඩ්සේට කියයි. හටිඩ්සේ සිය මීපැණි නිෂ්පාදනය කිරීමේ දැනුම අසල්වැසි පවුල සමග බෙදාගනී. අසල්වැසියාට මීමැසි ජනපදයක් ඇති කරගැනීමට තම මීමැස්සන්ගෙන් කොටසක් ලබාදෙයි. අසල්වැසි පවුලම මධ්‍ය පරිමාණයෙන් මීමැසි පාලනය ආරම්භ කරයි. ඒ සමගම හටිඩ්සේගේ මීමැසි පාලනයට බාධා එල්ලවෙයි. ඇය ඒවා විඳ දරාගනී. ඇයගේ මීපැණි අස්වැන්න අඩුවෙයි. ගමට මීපැණි එකතුකරන්නට එන ව්‍යාපාරිකයාට අවශ්‍ය වන්නේ වැඩිපුර මීපැණිය. හටිඩ්සේගේ උපදෙස් නොතකන අසල්වාසියා කරන්නේ මීමැස්සන්ට කොටසක් නොතබා සිය මීමැසි කොලණියේ මීපැණි සියල්ලම නෙලාගැනීමයි. ප්‍රතිඵලය වන්නේ සීතකාලයේ දී මීපැණි නැතිව නිරාහාරව සිටින අසල්වැසියාගේ මීමැස්සන් හටිඩ්සේගේ මීමැසි ජනපදයට ප්‍රහාර එල්ල කිරීමයි.
මේ සියලු දුෂ්කරතා සහ ගැටුම් මැද, අබිරහස් රෝගයකින් සෑම්ගේ ගව පට්ටියේ ගවයෝ මියයති. සෑම් සිය පවුල සහ ඉතිරි වී ඇති ගව රංචුව සමග වෙනත් ගමකට යයි. උතුරු මැසිඩෝනියාවේ මේ පළාතේ ගැමි සම්ප්‍රදායට අනුව පවුලක අවසන් ගැහැනු දරුවා සිය දෙමව්පියන් මියයන තෙක් රැක බලාගත යුතුය. ඔවුන් ජීවත්ව සිටියදී විවාහයක් කර ගැනීම ඇයට තහනම්ය. එහෙයින් සියලු දුෂ්කරතා මැද ඇඳට වී සිටින සිය මවට උවටැන් කරමින් සිටින්නට හටිඩ්සේට සිදුවෙයි. එහෙත් රූගත කිරීම් අතරතුර ඇගේ මවද මියයයි. අන් කිසිවකු නැති එම ගම්මානයේ හටිඩ්සේ තනිවෙයි.
ලෝකය පුරා චිත්‍රපට විචාරකයන්ගේ නොමඳ අවධානය සහ ඇගැයීම දිනා ගැනීමට මෙම වාර්තා චිත්‍රපටය හැකිවන්නේ එහි ඇති මානව විද්‍යා සහ පාරිසරික ප්‍රවේශය නිසාය. හනිලෑන්ඩ් රූගත කොට අවසන් කිරීමට වසර තුනක කාලයක් ගත වූ බව සඳහන්වෙයි. පැය 400ක දර්ශන රූගත වෙයි. සියලුම රූගත කිරීම් ස්වාභාවික ලෙස සිදුවූ බවත් සියයට පහක දර්ශන ප්‍රතිනිර්මාණය කරන්නට (Re enact) කරන්නට සිදුවූ බවත් එහි අධ්‍යක්ෂවරු කියති. වාර්තා චිත්‍රපට කීමේ විවිධ විලාසයන් වූ Fly-on-the-wall, Direct cinema, සහ Direct cinema එක හමුවන තැනක් ලෙස හනිලෑන්ඩ් වාර්තා චිත්‍රපටය හැඳින්විය හැකිය. එමෙන්ම එය සමස්තයක් ලෙස නිරීක්ෂණාත්මක වාර්තා චිත්‍රපට (Observational Documentary Film) ගණයට ද අයත් වෙයි. වාර්තා චිත්‍රපටයේ පසුබිම් කථනයක් නැත. ඇත්තේ චරිතවල කතාබහ සහ හුදු ස්වාභාවික ශබ්ද පමණි. චිත්‍රපටයේ කතානායිකාව වන ගැමි ගැහැනිය ලෝකය පුරා පැවැත්වුණු වාර්තා චිත්‍රපට උළෙලවලට රැගෙන යාමට මෙම වාර්තා චිත්‍රපටයේ අධ්‍යක්ෂකවරු දෙපළ කටයුතු කරති. ලෝකයේ විවිධ නගර, විවිධ ජනවර්ග, ආහාර සහ අලුත් අලුත් දේ දැකීමෙන් ඇය ප්‍රමුදිත වෙයි.
චිත්‍රපටය පිළිබඳ අදහස අධ්‍යක්ෂවරුන් තුළ ඇතිවීම ද අහම්බයකි. උතුරු මැසිඩෝනියාවේ ගංගාවක් පිළිබඳ වාර්තා චිත්‍රපටයක් කිරීමට යන අධ්‍යක්ෂවරුන්ට මෙම කාන්තාව හමුවන අතර ඇය ගැන වාර්තා චිත්‍රපටයක් කිරීමට ඔවුහු අදහස් කරති. නමුත් මුලදී වාර්තා චිත්‍රපටයට පෙනීසිටීමට ඇය අකමැත්තක් දක්වයි. පසුව එකඟවේ. හටිඩ්සේ පරිසර සංරක්ෂණය පිළිබඳව පැරණි සමාජයන් සතු පාරම්පරික දැනුම මෙහිදී පෙන්වා දෙයි. මීපැණි අස්වැන්න නෙලද්දී ඇය නිතරම කියන්නේ ‘half for me, half for you’ යනුවෙනි. ඇය ඒ කියන්නේ සීයාගෙන් ලැබුණු දැනුම අනුවය. මීමැස්සන්ට පියෑඹීමට අවශ්‍ය ශක්තිය ලබාගැනීමට සහ උන්ගේ ප්‍රජනන ක්‍රියාවලිය සඳහා තමන්ගේම පැණි තිබිය යුතු බව සීයා ඇයට කියා දී ඇත.
මෙම වාර්තා චිත්‍රපටයේ ප්‍රතිඵලයක් ලෙස ඇතිවන බලධාරීන්ගේ මැදිහත් වීම සුවිශේෂය. 2019 සර්ජේවෝ චිත්‍රපට උළෙලේදී Sarajevo Film Festival තුර්කියේ ගුවන්විදුලි සහ රූපවාහිනී සංස්ථාව (Turkish Radio and Television Corporation) යූරෝ 30,000ක (රුපියල් හැත්තෑ ලක්ෂයක්) ත්‍යාගයක් පිරිනැමීමයි. අධ්‍යක්ෂවරුන් එම මුදල් වැය කරන්නේ මෙම වාර්තා චිත්‍රපටයේ කතා නායිකාවට ඇගේ පවුලේ අය සහ මිතුරන් ජීවත්වන ගම්මානය ආසන්නයෙන් නිවසක් තනා දීමටය. අධ්‍යක්ෂවරුනි දෙපළ Donate for the Honeyland Community නම් ව්‍යාපාරය ආරම්භ කරන්නේ හටිඩ්සේ, ඇගේ ප්‍රජාවට සහ අසල්වැසි පවුල්වලට ප්‍රතිලාභ ලබාදීමටය. එමගින් පිරිසිදු මීපැණි නිෂ්පාදනය කෙරෙන අතර ඒවා අරමුදල් සපයා දෙන්නන්ට ලබාදෙනු ඇත. වාර්තා චිත්‍රපට නම් කලාව දෙස දියුණු ඇසින් බලන නිලධාරි පැලැන්තියක් සිටින රටක ලැබෙන ප්‍රතිඵලය එසේය.
අවසානයේ හනිලෑන්ඩ් වාර්තා චිත්‍රපටය අපට කියාදෙන්නේ කුමක්ද? මානව ශිෂ්ටාචාරය සිය ලෞකික පැවැත්ම සාක්ෂාත් කරගත යුත්තේ සොබාදහම ද සමබරව රැකගනිමින් බවය.■