ගිය සතියේ ‘අනිද්දා’ පුවත්පතේ ‘ආගම යනු කුමක්ද?’ මැයෙන් තිදෙනෙකුගේ අදහස් ඉදිරිපත් කෙරෙන විශේෂාංගයක් විය. සාහිත්‍යවේදිනී සුනේත්‍රා රාජකරුණානායක, මහාචාර්ය ලියනගේ අමරකීර්ති සහ මගේ අදහස් දැක්වීම් ඊට ඇතුළත් විය. ඇත්ත වශයෙන්ම, ඒ ප්‍රශ්නයට කෙනෙකු ඉදිරිපත් කරන කරුණු එවැනි කෙටි සටහනකින් සාරංශගත කිරීම අපහසු ය. ඒ නිසාම, එකී විශේෂාංගයේ මගේ අදහස් දැක්වීම තුළ යම් අපැහැදිලි ගතියක් පෙනෙන්ට තිබුණි. අනෙක් අයටත් එසේ පෙනෙන්ට ඇතැයි සිතේ. එය, විශේෂාංගය සකස් කළ ලේඛිකාවගේ වරදක් නොව, මේ මාතෘකාවේ ඇති සංකීර්ණත්වය නිසා සිදුවූවකි. ඒ නිසා, තවදුරටත් ඒ ගැන යම් පැහැදිලි කිරීමක් සඳහා මගේ මේ කොලමේ ඉඩකඩ පාවිච්චි කිරීමට සිතුණි. මේ වෑයම ඒ සඳහා ය.
ආගම යන්න විවිධ ආකාරයෙන් නිර්වචනය කළ හැකිය. එක පැත්තකින් එකිනෙකා ඒ දෙස බලන ආකාරය අනුව නිර්වචනය තීරණය විය හැකිය. අනිත් පැත්තෙන්, ආගම තුළම කියැවෙන ‘සත්‍යයන්’ අනුව විවිධ නිර්වචන තිබිය හැකිය. ඒ සියල්ල එකට ගත් විට, ආගම යනු අතීතය විසින් අනාගතය අල්ලාගැනීමට දඟලන වර්තමානයක් ය යන්න මගේ වැටහීමයි. අතීත, වර්තමාන සහ අනාගත යැයි කී සැණින් ගම්‍ය වන්නේ කාලයයි. ඒ අනුව ගත් විට, ආගම කෙලින්ම කාලයට අදාළයි. එහි අදහස කුමක්ද? ආගමෙන් කියැවෙන්නේ අපේ පැවැත්ම ගැන ය. පැවැත්ම යනු කාලයෙන් මැනෙන දෙයකි. මගේ පැවැත්ම අවසන් වන දවසේදී, මගේ පින්තූරය සහිත අවමගුල් පත්‍රිකාවක් තාප්පයක ඇලවී තිබෙන්නට පිළිවන. ඒ පත්‍රිකාවේ සඳහන් වන වැදගත්ම තොරතුර වන්නේ, මා උපන් දවස සහ මියගිය දවසයි. එනම් මගේ පැවැත්ම කාලයෙන් මනිනු ලැබ ඇති බවයි.
අපි මෙසේ සිතමු: මේ ලියන මම සහ මෙය කියවන ඔබ, දැන්, එනම් වර්තමානයේ, පවතී. අප දෙදෙනා දැන් ජීවතුන් අතර සිටීම යනු මේ මොහොතේ අප දෙදෙනා පැවතීමයි. මේ ‘මොහොත’ යනු, ඔබ සහ මා සම්බන්ධයෙන් ගත් විට, ගත වූ මොහොතවල් කෝටි ගණනක එකතුවකි. මා සම්බන්ධයෙන් එය සංඛ්‍යාත්මකව ගත් විට, පසුගිය ඔක්තෝබර් 28 වැනිදාට, තත්පර 2,207,520,000 කි. (කෝටි 221 කට ආසන්නයි).
ඒ මගේ සංඛ්‍යාත්මක අගයයි. එහෙත්, ඊට අමතරව සහ ඊට වඩා වැදගත් තවත් අගයක් ඒ සංඛ්‍යාත්ම පැවැත්ම තුළ තිබේ. එනම්, එකී ගත වූ කාලය තුළ, වර්තමානයේ සිටින ‘මම’ ගොඩනැංවීමට ඉවහල් වී ඇති සියල්ලයි. ඒවා මොනවාද? මුලින්ම මගේ දෙමාපියන්, ඊළඟට සහෝදර සහෝදරියන්, බිරිඳ සහ දරුමල්ලන්, නෑහිතවතුන්, රටවැසියන් සහ ලෝක වැසියන් ආදි සෙසු මනුෂ්‍යයන්ද, මා ආදරය කළ සහ මා හිංසා කළ සතා සීපාවා සහ පරිසරය ආදී භෞතික දේවල්ද, ශිෂ්ටාචාරය, සංස්කෘතිය, අධ්‍යාපනය සහ ආගම ආදී භෞතික නොවන සියලු දෘෂ්ටි සම්භාරයද ඇතුළත් කරගත් නිර්මිතයකි. අද සිටින ‘මම’ යනු, එකී සියලු දේවල්වල එකතුවයි. අද වන තෙක්, සියදිවි නසා නොගෙන මා පැවතී ඇතැයි කීමේ අදහස, එකී සියලු දේවල් සමග අඩුවැඩි වශයෙන් මා බැඳී පවතින බවයි. බුද්ධාගමේ කියැවෙන විදිහට, තෘෂ්ණාවෙන් පෙළෙන බව හෙවත්, ඒ සියලු දේවල් අඩංගු කරගත් ‘වර්තමානය’ කෙරෙහි මා ඇලී පවතින බවයි.
දැන් මට අවශ්‍ය කරන්නේ කුමක්ද? හෙට දක්වා මේ ඇලීම ආරක්ෂා කරගැනීමයි. මගේ දරුමල්ලන්ට හෙටත් ආදරය කිරීමට සහ ඔවුන්ගෙන් ආදරය ලැබීමට, උපයාගත් සියල්ල (ධනයම නොවේ) හෙටත් භූක්ති විඳීමට, ‘මම’ ආශා කරයි. දැන් මේ ‘මම’ යනු, අර ඉහතින් කී සංඛ්‍යාත්මක සහ දෘෂ්ටිවාදී එකතුව පමණක්ම යැයි නොසිතන්න. ඊට අමතර තව දෙයක්ද ඒ ‘මම’ තුළ තිබේ. එනම්, ඒ සියල්ල විසින් බිහි කළ ‘ඇලෙන ගතියකි.’ මා ‘පැවැත්ම’ යැයි කියන විට ඉන් අදහස් කරන්නේ ඒ ‘ඇලෙන ගතියයි’. එය අඩුවෙන්ම දැනෙන්නේ කුඩා වියේදී ය. වයසට යද්දී වැඩි වැඩියෙන් ඇලෙන ගතිය දැනේ. එනම්, වයස අවුරුදු පහේදී ඇලුණාට වඩා, වයස අවුරුදු හැත්තෑවේදී මම අද ඇලී සිටිමි. පොඩි පැහැදිලි කිරීමක් මෙහිදී අවශ්‍ය කෙරේ. වයස හැත්තෑවේදී කෙනෙකුට දැනෙන්නේ, වයස තිහේදී දැනුණු ඇලෙන ගතිය නොවේ. තරුණ වියේදී අතිශය ලෞකික වූ ඇලීම, වයසට යද්දී කෙමෙන් දුර්වල වෙයි. (වයසට යද්දී බොහෝ දෙනා ආගම වෙත නැඹුරු වන එක හේතුවක් එය විය හැකිය). එහි අදහස, වයසට යද්දී ලෞකිකත්වයෙන් මිදී ආධ්‍යාත්මිකත්වය වෙත කෙනෙකු නැඹුරු වීමක් සිදුවන බව නොව, අලුත් ආකාරයක ලෞකිකත්වයකට ගොදුරු වන බව ය. කෙසේ වෙතත්, අවධාරණය කළ යුතු වන්නේ, පැවැත්ම සමග, තරුණ වේවා මහලු වේවා, ඇලීම වෙළී ඇති බවයි.
මෙතෙක් කීවේ, මගෙන් බාහිර දේවල් නිසා මා තුළ ඇති කරන ‘ඇලෙනසුලු ගතියකි’. කතාව එතැනින් අවසන් වන්නේ නම්, ‘මම’ යනු පරාර්ථකාමී සත්වයෙකි. මන්ද යත්, එය මගේ දෙමාපියන් සහ දරුමල්ලන් ආදී සෙසු සත්වයා කෙරෙහි ඇති ඇල්මක් (ආදරයක්) මගින් මා තුළ ජනිත කොට ඇති ඇලීමක්ම වන බැවිනි. නැත, ඊට අමතරව, ඒ සියල්ලෙන් පරිබාහිරව, හුදෙක් ‘මම’ කෙරෙහි වන ඇල්මක්ද මගේ පැවැත්ම තුළ ජනිත වෙයි. එහිදී අර කී සියලු බාහිර දෙනා (දෙමාපියන්, දරුමල්ලන්) සහ දේවල් (ආගම, සංස්කෘතිය, අධ්‍යාපනය, ධනය, ජාතිය, රට, රූපය, සමාජ තත්වය ආදිය) මා යොදාගෙන ඇත්තේ හෝ ඉබේම යෙදී ඇත්තේ, ‘මම’ පෝෂණය කිරීමටයි. ‘මම’ කෙරෙහි තව තවත් ඇලීමටයි. එනම්, ‘මම’ යනු, අනෙකා සමග වන මගේ සහ අනෙකා නොවන හුදෙක් මගේම පමණක් වන දෙයක එකතුවක් වන බවයි. අනන්‍යතාව යනුවෙන් අප අදහස් කරන්නේ එයයි. අනෙකා මියගිය විට මා ජීවිතය නැති කර නොගන්නේ එබැවිනි. අන්න ඒ ‘මම’, මගේ මරණයෙන් පසුවත්, ජීවිතය හෙවත් පැවැත්ම නැති කරගැනීමට නොකැමැත්තෙමි. මරණයෙන් මතු ඊළඟ ආත්මයක් මට අවශ්‍ය කරන්නේ එබැවිනි. එය මට සපයන්නේ ආගම විසිනි.
‘අතීතය විසින් අනාගතය අල්ලාගැනීමට දඟලන වර්තමානය’ වශයෙන් ආගම මා හඳුන්වන්නේ ඒ අර්ථයෙනි.
දැන් මට අවශ්‍ය කරන්නේ, අතීතය විසින් නිර්මානය කළ වර්තමාන ‘මම’ හෙට දක්වා හෙවත් මරණයෙන් මතුවටත් පවතිනවා දැකීමටයි. එහෙත් ‘හෙට’ යැයි කී විටම, අවිනිශ්චිත බවක්, අස්ථිරත්වයක් ඇති වෙයි. ඒ හේතුවෙන් මගේ අර ‘ඇලෙන ගතිය’ තැතිගැනීමකට භාජනය වෙයි. ඒ තැතිගැනීම ‘හෙට’ ගැන ය. යම්කිසි ‘හෙටකදී’ මා මියයන බව මට නිශ්චිත ය. ඒ තැතිගැනීමට සහනයක් මට සපයා දෙන්නේ ආගම විසිනි. එනම්, මෙය ‘අවසානය’ නොවන බව ආගම මට කියාදෙයි. ඒ නිසා මගේ හිත යම් තරමකින් සැනසෙයි. එනම්, මා මළත් නොමැරෙන්නේය යන විශ්වාසය මා තුළ ඇති වෙයි. තවත් භවයක ‘මම’ සිටින්නේය. එනිසා, මරණයෙන් ‘මම’ අවසන් වෙතැයි ඇති භීතිය මගෙන් පහවෙයි.
එහෙත් තව ප්‍රශ්නයක් ඉතිරි වෙයි. මරණයෙන් පසු පවතින ‘මම’ කෙබඳු වෙයිද? මේ ජීවිතය ප්‍රීතිමත් නම් ඊළඟ ආත්මයේත් එවැනිම ජීවිතයක් කෙනෙකු ප්‍රාර්ථනා කරයි. මේ දෙමාපියන්ම ඊළඟ ආත්මයේත් මගේම දෙමාපියන් වේවායි හෝ මේ ප්‍රේමයම මතු උපදින ආත්මයක් පාසා මගේ ප්‍රේමය වේවායි කෙනෙකු පතන්නේ එබැවිනි. මේ ජීවිතය දුක්බර නම් ඊට වඩා හොඳ ඊළඟ ආත්මයක් කෙනෙකු ප්‍රාර්ථනා කරයි. එය කෙනෙකුට සපයාදෙන්නේ ආගම විසිනි. විවිධ ආගම්වල විවිධ වට්ටෝරු සහ නිර්දේශ ඒ සඳහා තිබේ. බුද්ධාගමට අනුව නම්, අද වැඩි වැඩියෙන් පින් කළ යුතුය.
මේ අනුව බැලූ විට අපට පෙනී යන කාරණය වන්නේ, මරණයෙන් මතු පැවැත්මක් ගැන හැඟීමක් නැති සතාට අවශ්‍ය නොකරන ආගමක්, මරණින් මතු අපේක්ෂාවක් ඇති මනුෂ්‍යයාට අවශ්‍ය කරන බවයි. එනම්, මරණය, ‘මම’ යන කෙනාගේ අවසානය වශයෙන් බාර නොගන්නා සියල්ලන්ට ආගමක් අවශ්‍ය කරන බවයි. පරලොවක් ඇතැයි විශ්වාස කරන කෙනාට, ඒ පරලොවට මුහුණදීමට මාර්ගෝපදේශයක් අවශ්‍යයි. ආගම යනු ඒ මාර්ගෝපදේශයයි.
අනිත් අතට, ‘මම’ යන පුද්ගලයා මරණයෙන් අවසන් වෙතැයි විශ්වාස කරන මා වැනි කෙනෙකුට ආගමක් අවශ්‍ය නැත. මෙයින් අදහස් වන්නේ, ඉහත කී ‘ඇලීම’ මා තුළ නැති බවක් නොවේ. ඇලීම මෙන්ම ඒ ඇලීම නිසාම ඇති වන මරණය පිළිබඳ බියකුත් මා තුළ තිබේ. එය, ඇති දේ අහිමි වීම පිළිබඳ බියකි. දුකකි. එහෙත් ඒ ගැන, මට හෝ මා වෙනුවෙන් වෙනත් කෙනෙකුට හෝ කළ හැකි කිසිවක් ඇතැයි මම නොසිතමි. ඒ නිසා මට සම්මත ආගමක් නැත.
ආගම යනු විශ්වාසයකි. විශ්වාසය යනු, නිශ්චිත දැනුම නැති තැනදී අවශ්‍ය කරන දෙයකි. ඔබ යමක් ගැන නිශ්චිතව දන්නේ නම් ඒ ගැන විශ්වාස කිරීමේ අවශ්‍යතාවක් මතුවන්නේ නැත. මා දැන් හුස්ම ගන්නා බව මා විශ්වාස කරන දෙයක් නොව, මා දන්නා දෙයකි. එහෙත් ඊළඟ මොහොතේත් මේ විදිහටම හුස්ම ගනීද නොගනීද යන්න මා දන්නා දෙයක් නොව, විශ්වාස කරන දෙයකි. අපේ පැවැත්ම තුළ, දන්නා දේවල්වලට වඩා තිබෙන්නේ විශ්වාස කරන දේවල් ය. මේ නොදන්නා, එහෙත් විශ්වාස කරන සමස්තය ‘පරිකල්පනය’ වශයෙන් හැඳින්විය හැකිය. සාහිත්‍ය ලෝකයේ කෙනෙකු පෙන්වා දී ඇති, “පරිකල්පනය විසින් ලෝකය නිර්මාණය කොට ඇත” යන්න, අප දැන් කතා කරන පැවැත්ම සම්බන්ධයෙන්ද නිවැරදි ය. එම සාහිත්‍ය ලෝකයේම තවත් කෙනෙකු කියා ඇති පරිදි, “දැනගැනීමෙන් වැඩක්ම නැත, පරිකල්පනයම සියල්ල වන්නේය” යන කියමනත්, අප කතා කරන මාතෘකාව සම්බන්ධයෙන් වඩාත් නිවැරදි ය. ඊළඟ ආත්මය යනු, වෙන කිසි සතෙකුට සොයාගැනීමට හැකිව නැති සහ වෙන කිසි සතෙකු කිසි විටක නොසිතන, මිනිසා පමණක්ම සිතන සහ විශ්වාස කරන පරිකල්පනීය පැවැත්මකි. මේ පරිකල්නය විසින් නිර්මාණය කොට ඇති මන්දිරය ආගමයි.
යම් හෙයකින් ඊළඟ ආත්මයක් තිබුණොත්?
එවිට මා සිතන්නේ මෙසේ ය: අද සිටින ‘මම’ යනු ඉහතින් කී සියල්ලේ සංජානනයයි. අහවල් නමක් ඇති, අහවල් සම්බන්ධකම් ඇති, අහවල් පවුලක් ඇති, අහවල් අතීතයක් සහ වර්තමානයක් ඇති, අහවල් සංස්කෘතියක් සහ රටක් ඇති, අහවල් විශ්වාස සහ දෘෂ්ටිවාද සමුදායක් ඇති, අහවල් භාෂාවක් ඇති ‘මම’ යන හැඟීමක් හෙවත් සංජානනයකි. ඇත්තෙන්ම එය, මූලික වශයෙන්, භාෂාමය නිර්මිතයකි. ඊළඟ ආත්මයේදී, වෙනත් භාෂා නිර්මිතයක් සහිත, වෙනත් සංස්කෘතික පසුබිමක මා උපන්නොත්, ඒ ‘මම’ එදාට මා සංජානනය කරනු ඇත්තේ වර්තමාන කෝදුවෙන් නොවේ. තවදුරටත් මේ කාරණය පැහැදිලි කළොත්: ඊළඟ ආත්මයේ මා පණුවෙකු වී උපන්නොත්, ඒ පණුවා තමාගේ ‘මම’ සංජානනය කරනු ඇත්තේ, අද ‘මම’ විසින් පණුවා යන සතාව සංජානනය කරන කෝදුවෙන් නොවේ. අද ‘මම’ තුළ සිටින දෙමාපියන්, දරුවන්, ගෙවල්fදාරවල්, සංස්කෘතිය ආදී කිසිවක් පණුවාගේ ‘මම’ සඳහා සංජානනීය මෙවලම් වශයෙන් පාවිච්චියට නොගැනේ. පණුවා ‘මම’ යන්න සංජානනය කරනු ඇත්තේ, පස, මඩ, වතුර ආදිය සමග ය. අප මුලින් කී ‘පැවැත්ම’ සමග අනන්‍ය වන කිසිවක් ඊළඟ පැවැත්ම සමග අනන්‍ය නොවන බව මෙහි අදහසයි. එසේ නම්, වර්තමාන ‘මම’ විසින් ඇති කරගන්නා මතු පැවැත්මක සංජානනයක්, මරණින් පසු ඊළඟ පැවැත්මක් තිබුණත්, ඒ පැවැත්මට අදාළ වන්නේ නැත. මන්ද යත්, වටිනාකම් මැනෙන කෝදුව වෙනස් වන බැවිනි. තවත් විදිහකින් කිවහොත්, මගේ තර්කය වන්නේ, පණුවාගේ සැපත/දුක සහ මගේ සැපත/දුක අතර, එකිනෙකාට සාපේක්ෂව, වෙනසක් නැති බවයි.
කෙසේ වෙතත්, මේ කතා කළ සියල්ල අදාළ වන්නේ, ඕනෑම ආගමක හරය පසුපස ඇති ආධ්‍යාත්මික තර්කණයටයි. එහෙත් වර්තමානයේ ආගම භාවිත වන්නේ ඒ ඔස්සේම නොවේ. අද සෑම ආගමක්ම ආයතනයකි. ඒ ආයතනය තුළ ඇත්තේ, ඒ ඒ ආගම්වල ශාස්තෘවරුන් දේශනා කළ ධර්මතාවන් නොවේ. එහෙත් එය, ඒ කිසි ආගමකට ‘ප්‍රශ්නයක්’ නොවේ. මන්ද යත්, අද ඒ ආගමෙන් අපේක්ෂා කරන්නේ වෙනත් පරමාර්ථ සමුදායක් වන බැවිනි. අද වන විට, ජාතිය හැරුණුවිට, පුද්ගල අනන්‍යතාව (මම ය මාගේ ය යන හැඟීම) ගොඩනඟන සහ පෝෂණය කරන ප්‍රධාන සහ ශක්තිමත්ම ආයතනය ආගම බවට පත්ව තිබේ. මා බෞද්ධ ලේබලය පාවිච්චි කරන්නේ, ඉස්ලාම් ජාතිකයාගෙන්, කිතුණුවාගෙන් හෝ හින්දු භක්තිකයාගෙන් වෙන්කොට දැක්වීමටයි. සිංහල නමැති ජාතිය සමග ඈඳීමටයි. ලංකාව නමැති රටට පූර්ණ අයිතිය කියාපෑමටයි. මේ අපේක්ෂාවන් බුදුරජාණන් වහන්සේගේ දේශනාවන්ට මුළුමණින් පටහැනි වීම මට ‘ප්‍රශ්නයක්’ නොවේ. ඕනෑම ආධ්‍යාත්මික ධර්මයක් ලෞකික ආයතනයක් තුළ ලැගුම් ගැනීමේදී මේ තත්වය ඇති වෙයි. මෙය බුද්ධාගම සම්බන්ධයෙන් පමණක් නොව, අනිත් සෑම ආගමක් සම්බන්ධයෙන්ද ඇස් පනාපිට පෙනෙන්ට ඇති සත්‍යයකි.
සමහරු මේ දෙවර්ගය, ‘ආගම සහ ධර්මය’ වශයෙන් එකිනෙකින් වෙන්කොට දක්වති. එහෙත් යථාර්ථය වන්නේ, ‘ධර්මයෙහි හැසිරෙන පුද්ගලයන් වෙනුවට ආගමෙහි හැසිරෙන’ පුද්ගලයන්ගෙන් ලෝකය පිරී තිබීමයි. කලාතුරකින් හෝ ධර්මයෙහි හැසිරෙන කෙනෙකු වෙතොත්, එම පුද්ගලයාව ඝාතනය කරනු ලැබේ. පසුගිය මාස කිහිපය තුළ ලංකාවේ ඝාතනයට ලක්වූ බෞද්ධ භික්ෂූන් දෙදෙනාම, ආරණ්‍යවාසීව ධර්මයෙහි හැසිරීමට ප්‍රයත්නයක් ගත් හිමිවරු දෙදෙනෙකි. ඔවුන් ඝාතනය කරන ලද්දේ, ‘ආගමෙහි හැසිරෙන’ පුද්ගලයන් විසින් බවට කිසි සැකයක් නැත.
කෙසේ වෙතත්, ආගමේ ලෞකික කාර්යභාරයක් ඇති බව පොදුවේ පිළිගැනේ. ඒ, මිනිසුන් සුමගට ගැනීම සඳහා ආගමකට පැවරෙතැයි විශ්වාස කරන කාර්යභාරයකි. ආගමෙන්ම මිස ඒ අවශ්‍යතාව සපුරාගත නොහැකි එක්තරා කාලයක් තිබුණු බව ඇත්ත. එහෙත් ඒ මීට බොහෝ කලකට කලිනි. එය, වැස්ස යනු කවරේදැයි වටහාගැනීමේ හැකියාවක් මිනිසුන්ට නොතිබුණු අවධියකි. එහෙත්, ආගමක් නොමැතිවත්, හොඳ-නරක සහ හරි-වැරැද්ද තේරුම්ගැනීමේ හැකියාවක් අද මනුෂ්‍යයාට තිබේ. ඊට සහාය වීම සඳහා, ඉස්සර නොතිබුණු, දියුණු (අධ්‍යාපනය සහ නීතිය වැනි) සමාජ සංස්ථා අද තිබේ. ඒ සියල්ල මැද්දේත් සුමගට නොඑන යම් මනුෂ්‍යයෙකු වෙතොත් එම තැනැත්තා සුමගට යොමු කිරීම ආගමකින් කළ හැකි වෙතැයි සිතිය නොහේ. ඇත්තෙන්ම අද ලෝකයට අවශ්‍ය වන්නේ ආගමට වඩා, ආදරයයි.■
