විනිවිදභාවයෙන් තොරව කාමරයකට වී සකස්කොට බලයේ සිටින පක්ෂයේ සහ පක්ෂ මාරු කරන කිහිප දෙනකුගේ ඡන්දයෙන් කවුරුත් පිළිගන්නාවූ සුජාත ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවක් බිහි කළ නොහැකි ය. මේ හේතුව නිසා, 1978 ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවේ 17 වන සහ 19 වන සංශෝධන හැරුණු විට අන් කිසිවකට සුජාතභාවයක් නැත.
ව්‍යවස්ථා හදන්නේ කෙසේද?
සමහරු එක්සත් ජනපදයේ ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව (කෙටිම, පැරණිම, සහ අඩුවෙන්ම සංශෝධනය කරන ලද) සහ ඉන්දියාවේ ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව (දිගම සහ ඇතැම් විට වැඩියෙන්ම සංශෝධනය කරන ලද) සකස් කර ගත් සහ සම්මත කර ගත් ආකාරයන් අනුගමනය කළ යුතු පූර්වාදර්ශයන් ලෙස ඉදිරිපත් කරති. එක්සත් ජනපද ව්‍යවස්ථාව සැකසීම සහ සම්මත කිරීම සිදු වූයේ වසරකට වැඩි කලක් කැප වී ක්‍රියා කිරීමෙනි. ඉන්දියානු ව්‍යවස්ථාවට වසර තුනක තරම් කාලයක් ගත විය. එවකට පැවති ව්‍යවස්ථාදායකවලට තේරී පත් නොවූ උදවිය ව්‍යවස්ථා සම්පාදනයේ වගකීම් දැරූ අය අතර වූහ. එම ව්‍යවස්ථා දෙක ම සම්මත කරන ලද්දේ නිදහස සඳහා කළ සාර්ථක අරගල දෙකකින් පසුව ය. 2020 ශ්‍රී ලංකාවට මෙම මාදිලි දෙකම අදාළ නොවේ.
චිලී රටෙන් ඇතැම් පාඩම් උගත හැකි විය හැකි ය. චිලිය සහ ශ්‍රී ලංකාව (සහ තරමක් පසුව චීනය) තම ආර්ථිකයන්හි රාජ්‍ය පාලනය පළමුවෙන් ම අඩු කිරීමට කටයුතු කළ රටවල්ය. චිලී ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව සම්මත කිරීම 1980 දී ඔගස්ටෝ පිනෝචේ යටතේ සිදු වූ අතර අපගේ ව්‍යවස්ථාව සම්මත කිරීම 1978 දී ජේආර් ජයවර්ධන යටතේ සිදු විය. පසුව පැමිණි ආණ්ඩු විසින් වරින් වර සංශෝධනය කරන ලද 1980 ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව යටතේ චිලිය ලතින් ඇමෙරිකාවේ පොහොසත් ම රට බවට පත්විය. 1990ට පසු කාලයේ ආර්ථිකයේ වේගවත් වර්ධනයක් ඇතිවෙමින් දිළිඳුබව විශාල ලෙස අඩු වූ අතර සාමකාමී බලය මාරුවීම් ගණනාවක් සිදුවෙමින් දේශපාලනය ස්ථාවර වීය.
ජීනි සංගුණකය මගින් මනින ආකාරයට 1995 දී 56ක් ලෙස ලෝකයේ අසාමානතා වැඩිම රටක් ලෙස පැවති චිලීය අසමානතාව සැලකිය යුතු ලෙස අඩු කර ගත්තද, අද වන විටත් ශ්‍රී ලංකාවට වඩා අසමානතාව ඉහළ රටකි.
චිලිය ශ්‍රී ලංකාව
ජනගහණය දශ ලක්ෂ (2020) 19.1 21.9
එක පුද්ගල ද.දේ.නි.(මි.ගැ.හැ) එ.ජ. ඩොලර් (2019) 24,226 13,078
ජීනි සංගුණකය 44.4 39.8
මුලාශ්‍රය : tradingeconomics.com
පසුගිය වසරේ දී වීදි සටන්වලින් විද්‍යමානවු පරිදි චිලි රටේ වැසියන් තුළ ඔවුන්ගේ ව්‍යවස්ථාව පිළිබඳව විශාල අකමැත්තක් පවතියි. උදාහරණයක් ලෙස, සමාගම්වලින් දඩ අයකිරීමට පාරිභෝගික ආරක්ෂණ ආයතනයට බලතල දීමට උත්සාහ කළ විට ව්‍යවස්ථා අධිකරණය එය වැළක්විය. අධ්‍යාපනය, පොලිස් සේවය, පතල් කර්මාන්තය සහ මැතිවරණ සම්බන්ධ නීති වෙනස් කිරීමට කොන්ග්‍රසයේ මන්ත්‍රණ සභා දෙකෙහිම හතෙන් හතරක වැඩි ඡන්දයෙන් සම්මත වීම අවශ්‍ය වෙයි. කොන්ග්‍රස් සභාවේ ප්‍රමුඛතාව හිමි විය යුතු පනත් මොනවාද කියා නියම කිරීමේ බලය ජනාධිපතිට හිමි කර දී ඇති එය “අධිජනාධිපති” ව්‍යවස්ථාවකි. බදු හෝ වියදම් පනත් යෝජනා කිරීමට මන්ත්‍රීවරුන්ට නොකරනු ඇත. පළාත්වලට තමන්ගේ ම ආදායම් උත්පාදනය කර ගත නොහැකි වන ලෙස එම බලය මධ්‍යම රජයට සංකේන්ද්‍රණය කොට ඇත.
ඔක්තෝබර් 25 දා චිලී ඡන්දදායකයා ජනමත විචාරණයකට ගියේ, නව ව්‍යවස්ථාවක් සම්පාදනය කළ යුත්තේ, සාමාජිකයන්ගෙන් අඩක් කාන්තාවන්ගෙන් සමන්විත වන, තෝරා පත්කරගත් මණ්ඩලයක් මගින්ද, නැතහොත් තෝරා පත්කර ගත් නියෝජිතයන් සහ ව්‍යවස්ථාදායකයේ සාමාජිකයන් අතර සමානව බෙදුණු සම්මන්ත්‍රණ මණ්ඩලයක් මගින් ද යන්න තීරණය කිරීම සඳහා ය. සම්පාදක මණ්ඩලය 2021 අප්‍රේල් මාසයේ දී ඡන්දයකින් පත්කර ගැනීමට නියමිතය.
ශ්‍රී ලංකාවේ භාවිතය
2015 දී, ශ්‍රී ලංකා පාර්ලිමේන්තුව ව්‍යවස්ථා සම්පාදක මණ්ඩලයක් බවට පත්කර ගනු ලැබීය. ව්‍යවස්ථාදායකයෙන් පරිබාහිර ප්‍රභවයන්ගෙන් අදහස් ලබාගැනීමේ මාර්ගය වූයේ ප්‍රධාන පක්ෂ දෙකෙන් ස්වාධීන වූ ගරු කටයුතු නීතිඥයකු වූ ලාල් විජේනායක මහතාගේ නායකත්වයෙන් යුතු වූ මහජන අදහස් ලබාගැනීමේ කමිටුව යි.
2019 සෞභාග්‍යයේ දැක්ම මගින් පොරොන්දු වූයේ “ජනතාවගෙන්, දේශපාලන නායකයන්ගෙන්, සිවිල් සමාජ කණ්ඩායම්වල අදහස් ලබාගෙන ශ්‍රී ලංකාවට නව ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවක් සකස් කිරීම සඳහා, පාර්ලිමේන්තු තේරීම් කාරක සභාවක් පත්කරන” බවයි. ඒ වෙනුවට පත්කර ඇත්තේ, ප්‍රධාන වශයෙන් ජනාධිපතිගේ ආධාරකරුවන්ගෙන් සමන්විත, නීතිඥයන් නව දෙනකුගේ කමිටුවකි. ඉන්දියානු සම්භවයක් ඇති දෙමළ පුරවැසියන් සඳහා තව සාමාජිකයකු පත්කරන බව පොරොන්දු වී ඇත.
මැතිවරණයට පෙර, ගෝඨාභය රාජපක්ෂ මහතාගේ නඩු කල් දැමීමේ ආරක්ෂක මෙහෙයුමේ ප්‍රධානියෙකුවූ තැනැත්තාගේ නායකත්වයෙන් පත්කොට ඇති නීතිඥ කමිටුවක් මගින් අලුත් ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවක් සම්පාදනය කිරීම කිසිසේත් පිළිගත නොහැක. තේරීම් කාරක සභාවක් මගින් කළේ නම් අඩු තරමින් ආණ්ඩුවෙන් පිටත පක්ෂවලට ද ඉඩ ලැබෙනු ඇති අතර සම්පාදක කමිටුවේ නියෝජිතයන් විය යුත්තේ කවුදැයි ඔවුන්ට තීරණය කළ හැකිවනු ඇත.
ප්‍රධානී – නියෝජිත න්‍යාය
ජනරාල්වරුන්ට ම භාරදීමට වඩා ඉහළ වැදගත්කමක් යුද්ධයට ඇති බව කියති. ඒ ආකාරයෙන් ම, නීතිඥයන්ට (යෝජනා වී ඇති පරිදි) හෝ දේශපාලනඥයන්ට (ශ්‍රී ලංකාවේ මෙතෙක් සිදු වී ඇති පරිදි) භාරදීමට වඩා වැඩි වැදගත්කමක් ව්‍යවස්ථා සම්පාදනයට ඇත.
මහජනයාගේ නියෝජිතයන් ක්‍රියා කළ යුතු ආකාරය දැක්වෙන “ක්‍රීඩාවේ නීති” ව්‍යවස්ථාව මගින් නියම කරයි. ප්‍රධානී වන්නේ ජනතාවයි. අවසන් ජනාධිපතිවරණය සහ පාර්ලිමේන්තු මැතිවරණ ජයගත් තැනැත්තන් ජනතාවගේ නියෝජිතයෝ වෙති. ඔවුන් ජනතාව වෙනුවෙන් සත්‍ය ලෙස ක්‍රියාත්මක වනු ඇතැයි අපේක්ෂා කළද, ඔවුන්ට ඔවුන්ගේම වූ න්‍යාය පත්‍ර සහ ප්‍රමුඛතා ඇත. එමෙන් ම ඔවුන්ට ජනතාවට වඩා තොරතුරු ලැබීමේ වාසිය ඇත. ඔවුහු පූර්ණකාලීනව දේශපාලනයේ යෙදෙති. තමන්ගේ දිවිපෙවෙත සලසා ගැනීමට අමතරව තම නියෝජිතයන්ගේ වියදම් පියවීමට ජනතාව වෙහෙසිය යුතුය. දේශපාලන කටයුතුවල යෙදීමට ඔවුනට වෙලාවක් නැත.
“ක්‍රීඩාවේ නීති” ඒකපාර්ශ්විකව තීරණය කිරීමට නියෝජිතයින්ට ඉඩ දීම තර්කානුකූලව සාධාරණය කළ නොහැක. ප්‍රධානී වන මහජනයා වෘත්තීය දේශපාලකයන් නොවුව ද, තීරණාත්මක කාර්යයක් ඉටු කළ යුත්තේ ඔවුන්ය. පරමාදර්ශී ලෝකයක නම්, මහජනයාගේ ජීවන අත්දැකීම්වලින් ආණ්ඩුකරණයේ නීති උකහාගනිමින්, පහළ සිට ඉහළට ක්‍රියාවලියකින් ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව සම්පාදනය කළ හැකි ය. එසේ වුව ද, එය යථාර්ථවාදී නොවේ.
1965 දී, මන්කුර් ඔල්සන් ඔහුගේ ලෝ පතළ “සාමූහික ක්‍රියාකාරීත්වයේ තර්කණය” පොතෙන් තහවුරු කළ පරිදි, මහජන කටයුතුවලදී, විසිරුණු අරමුණු ඇති විශාල කණ්ඩායම්, සංකේන්ද්‍රණය වූ අරමුණු සහ අවශ්‍යතා සහිත කුඩා කණ්ඩායම් මගින් යටපත් විය හැකි ය. දේශපාලනඥයන්, මුදල්මය හැකියා සහිත වුවන් සහ ඇතැම් විද්වත් පිරිස් පවා, ව්‍යවස්ථා සම්පාදනය වැනි යම් විශේෂිත ප්‍රශ්නවලට තම කාලය සහ සම්පත් යෙදවිය හැක්කෝ වෙති. මහජනයාට තම ජීවනෝපාය සපයාගැනීම, තම දරුවන් සහ වැඩිහිටියන් රැක බලා ගැනීම සහ විවිධාකාර වූ වෙනත් වැඩවල යෙදෙන්නට සිදු වී තිබේ. වෙනත් කිසිවකු විසින් තම අවශ්‍යතා ගැන සොයා බලනු ඇතැයි ඔවුහු කල්පනා කරති. (“නිදහස් – ධාවකයා ප්‍රශ්නය”)
ප්‍රායෝගික විසඳුම්
මහජන අදහස් රැස්කිරීමේ සහ ගොනුකිරීමේ කාර්යයට කැප වූ කණ්ඩායමක් යොදාගැනීමේ 2015 විසඳුම ආරම්භයක් ලෙස ගත හැකි ය. එමගින් ලබාගත් තොරතුරු ගොනුකළ ලිපි ලේඛන සැමදෙනාගේ ම පරීක්ෂණය සඳහා විවෘතව ඇත. කලින් අර්ථ දක්වා ඇති ක්ෂේත්‍ර සම්බන්ධයෙන් ලිඛිත ඉදිරිපත් කිරීම් ඉල්ලා සිටින පුවත්පත් දැන්වීම් වැනි ගතානුගතික ක්‍රම මගින් පමණක් නොව, අන්තර්ජාලය භාවිත කරමින් ද, අමතර තොරතුරු ඉල්ලා සිටිය හැකි ය. ක්‍රියාවලිය පෝෂණය සඳහා රාත්‍රී රුපවාහිනී විවාද සංවිධානය කළ හැකි ය.
කෙසේ වෙතත්, වඩාත් වැදගත් වන්නේ ප්‍රධාන තීරණ ගැනීම පොදු එකඟතාවෙන් සහ සම්මුතියෙන් සිදු කිරීමයි. චිලියේ ව්‍යවස්ථා සභාවේ සියලු තීරණ සඳහා තුනෙන් දෙකක බහුතරයක් අවශ්‍ය වෙයි. ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා යනු සුළුතරයන් යටපත් කිරීමට යොදාගන්නා බලහත්කාරී බලයක් නොවන නිසා, ව්‍යවස්ථා සභාව තුළ සියලු කණ්ඩායම් නියෝජනය අවශ්‍ය වනවා මෙන් ම, ආණ්ඩු බලය දරන උදවියට එම ක්‍රියාවලිය තුළ ආධිපත්‍යය දැරීමට ද ඉඩ නොතැබිය යුතු ය.
අපගේ සියලු මැතිවරණ තුළ පක්ෂ වශයෙන් බෙදීම සිදුවන නිසා, චිලී රටේ සැලසුම් කර ඇති පරිදි ඡන්ද පැවැත්වීමෙන් ව්‍යවස්ථා සම්පාදක මණ්ඩලය පත් කිරීම සුදුසු නොවිය හැකි ය. එසේ වුව ද, දේශපාලන පක්ෂ, සිවිල් සමාජය, වෘත්තීයවේදී සංවිධාන ආදි වශයෙන් යම් පංගු ක්‍රමයකට එකඟත්වයක් ඇතිකර ගත හැකි අතර, ස්ත්‍රීන් සහ ආබාධ සහිත පුද්ගලයන් සඳහා විශේෂිත හරස් කැපුම් පංගු ක්‍රමයක් ක්‍රියාත්මක කළ හැකි ය.
ඉදිරි වසර පහක කාලයක් සඳහා දේශපාලන කටයුතුවලින් බැහැරව සිටින්නට එකඟ වන ගරු කටයුතු පුද්ගලයකු හෝ කණ්ඩායමක් විසින් සම්පුර්ණ ක්‍රියාවලිය අධීක්ෂණය කළ යුතු ය. චිලී රටේ ජන මත විචාරණයට ඉදිරිපත් කල විකල්පයක මෙන් ව්‍යවස්ථා සම්පාදක මණ්ඩලයේ ආසන අඩක් පාර්ලිමේන්තුවේ නියෝජන වන පක්ෂවලට වෙන් කළ හැක. මෙමගින් ආණ්ඩු පක්ෂයට යම් පාලනයක් ලබාදිය හැක. මේ සියලු ක්‍රමවේදයන් ජන මත විචාරණයකින් අනුමත කර ගත යුතුය. අභියෝගය වන්නේ අසන ප්‍රශ්නය හරි හැටි සකසා ගැනීමයි.
රොහාන් සමරජීව
