■ බන්දුල චන්ද්‍රසේකර – හිටපු සභාපති, ලංකා විදුලි පුද්ගලික සමාගම)
පසුගිය අගෝස්තු 17 දින දිවයින පුරා ඇති වූ හදිසි විදුලිය බිඳ වැටීමත් සමග යළිත් “විදුලි මාෆියාව” ගැන කතිකාවක් ඇති වී තිබේ. මෙවර, එහි ඇති විශේෂත්වය නම්, අභිනව විදුලිබල ඇමති ඩලස් අලහප්පෙරුම මහතා ඒ පිළිබඳව අදහස් දැක්වීමයි. එතුමාගේ ප්‍රකාශයට අනුව “විදුලි මාෆියාව ඇත්තේ වෙන කිසිතැනෙක නොවේ දියවන්නාවේ” ය. පාර්ලිමේන්තු මැති ඇමැතිවරුන්ට සෘජුව ම ඇගිල්ල දිගු කරමින් ඇමතිවරයා කීවේ බරපතළ චෝදනාවකි. තවද, කුමන හෝ විදුලිබල මාෆියාවක් ඇති බැව් දැන් ඇමතිවරයා විසින් ම පිළිගෙන තිබීම ද වැදගත් ය.
රටට අවශ්‍ය විදුලිබල ජනන සැලැස්ම නිසි කලට ලංකා විදුලිබල මණ්ඩලය විසින් පිළියෙල කළ ද, එය වෙනස් කිරීම හෝ ක්‍රියාත්මක නොකිරීම දේශපාලනඥයාගේ මැදිහත් වීමෙන් සිදුවෙන බැවින් එය මාෆියාවක් බැව් ඔහුගේ අවධාරණය වී තිබේ. මෑත කාලයේ විදුලිබල විෂයෙහි සිදු වූ කැපී පෙනෙන සිදුවීම් සහ වෙනස්කම් පිළිබඳව ගවේෂණාත්මක විවරණයක යෙදුණොත්, ඇමතිවරයාගේ මෙම බරපතළ ප්‍රකාශයේ ඇති සත්‍ය අසත්‍යභාවය හෙළිදරව් වේ.
ගල් අඟුරු බලාගාර
අසුවේ දශකයේ අගභාගයේ සිටම විදුලිබල විෂයෙහි ආන්දෝලනාත්මක තත්ත්වයක් ඇති වූ බැව් කිව යුතුය. ඒ මේ රටේ පළමුවරට ගල් අඟුරු බලාගාර ඉදිකිරීමට විදුලිබල මණ්ඩලය ගත් තීරණයත් සමඟය. රටේ වැඩිවන විදුලි ඉල්ලුමට සරිලන සේ විදුලිය සැපයීමට නම් එවකට විදුලිබල මණ්ඩලය සතුව තිබූ, කැලණිතිස්ස තාපබලාගාරය, කැලණි සහ මහවැලි ගංගා ආශ්‍රිත ජල විදුලිගාර ප්‍රමාණාත්මක නොවන බව වැටහීමත් සමගය. ඒ වනවිට ලංකාවේ වාර්ෂික විදුලි ඉල්ලුමේ වැඩිවීම සියයට 7ක පමණ ප්‍රතිශතයකි. බොහෝ ජල විදුලිබලාගාරවල වැඩි ජනන ධාරිතාවක් තිබුණ ද දේශගුණික විපරියාස නිසා එහි උපරිම භාවිතාවේ ගැටලුද පැනනැගිණ. දෛනික විදුලි පරිහෝජනය නොකඩවා සහ දැරිය හැකි මුදලකට පාරිභෝගිකයා වෙත සැපයීමට විදුලිබල මණ්ඩලයේ වගකීමක් වූ බැවින් ධාරිතාවෙන් වැඩි ගල් අඟුරු තාප බලාගාරයක් ඉදිකීරීමට විදුලිබල මණ්ඩලය තීරණය කළේය. ඒ සඳහා දකුණු පළාතේ මාවැල්ල, නැගෙනහිර පළාතේ ත්‍රිකුණාමලය වැනි ස්ථාන පිළිබඳව අවධානය යොමු කළ ද තම ආයතනික ජනන සැලැස්මට අනුව කලට වේලාවට එකී බලාගාරය ස්ථාපනය කරගැනීමට නොහැකි වීය. ඊට ප්‍රධානම බාධකය වූයේ ගල් අඟුරු බලාගාර පාරිසරික වශයෙන් කරන හානිය පිළිබඳව ඇති වූ මහජන විරෝධය වේ. දෙවනුව, එවකට ත්‍රිකුණාමල ප්‍රදේශය ඇති වී තිබු ත්‍රස්තවාදී උවදුරු නිසාවෙන් ආරක්ෂාව පිළිබඳව ගැටලු ද මතු විය. ලංවිමේ උත්සාහය වුණේ මහජන විරෝධය නොතකා හෝ මෙම බලාගාරය ඉදිකළ යුතු බවය. ජනතාවගේ විරෝධය හමුවේ, එවකට පාලන බලය දැරූ ආණ්ඩු ප්‍රධානීන් (දේශපාලනඥයන්) ජනතා හඬට කන් දී ලංවිමේ සැලැසුම ප්‍රමාද කළ බැව් සත්‍යයකි. එම සැලසුමට අනුව, ඉදිකිරීමට තිබු ගල් අඟුරු බලාගාරයේ පළමු අදියර ඉදිකොට ජාතික විදුලි පද්ධතියට සම්බන්ධ කළේ වසර 2011 දී ය.
වසර 20 පමණ ප්‍රමාදයකින් පසුව පුත්තලම නොරච්චෝලයේ ඉදිකළ බලාගාරයට ද ජනතා විරෝධය නො නැගුණා නොවේ. එහෙත් දේශපාලනඥයන්ගේම දැඩි තීරණ මත ලංවිමට ප්‍රමාද වී හෝ එම කාර්යය කරගැනීමට හැකි විය. එහි දෙවන හා තුන්වන අදියරයන් වසර 2014 අවසන විට සම්පූර්ණ කිරීමට හැකි වූ අතර සමස්තයක් ලෙස මෙගාවොට් 855 ක් පමණ විදුලි ධාරිතාවක් ජාතික පද්ධතියට එක්විය. එහි පාරිසරික බලපෑම ගැන දැන් බොහෝ නොකරනවා ද නොවේ.
මෙම වසර 20 ක ප්‍රමාදය තුළ විදුලිබල ක්ෂේත්‍රය බරපතළ විපර්යාසයන්ට ලක් වූ බැව් ද කිව යුතුය. ගල් අගුරු බලාගාරය ඉදිකිරීමට විවිධ රටවලින් විවෘත ටෙන්ඩර් පත් කැඳවුව ද, මනා තාක්ෂණ පිවිතරයන්ට අනුව ඉදිකිරීම් සඳහා සුදුසු විදේශ රටවල් හා ඔවුන්ගේ සමාගම් හඳුනාගත්ත ද අවසානයේ දී ඒ කිසිවක් නොවුණා සේ රටේ විදුලිබල විෂය කලාපීය භූ දේශපාලනයේ දඩයමක් බවට පත්වූයේ මෙම සම්පූර්ණ ඉදිකිරීම, වාණිජ ණයක් මත චීනයට කළ පැවැරීමත් සමගය. එයද, එවකට ආණ්ඩු බලය දැරූ දේශපාලනඥයන්ගේ තීරණයක් සහ මැදිහත්වීමක් මත සිදුවූ බැව් නොරහසකි. එනමුත්, ආන්දෝලනයට පත් මෙම ඉදිකිරීමට පෙර ඇතැම් ටෙන්ඩර් කැඳවීම්වලට ලංවිම නිලධාරීන් තුළින්ම විරෝධයක් ඇති වූ බැව් ද අමතක කළ නොහැක. චීන සමාගම විසින් ඉදිකළ ගල් අගුරු බලාගාරයේ ප්‍රමිතිය පිළිබඳව පමණක් නොව එහි වියදම පිළිබඳව ද ඇති වූයේ විවාදයට තුඩු දුන් කරුණුය. ඉදිකිරීමේ තාක්ෂණික පාර්ශ්වය විදුලි හා යාන්ත්‍රික ඉංජිනේරුවන්ගේ අධීක්ෂණය යටතේ සිදුවුව ද ලංවිම ඉංජිනේරුවන් ඒ පිළිබඳ කිසිදු වගකීමක් නො දරන පිරිසක් සේ රට ඉදිරියේ නිහඩව සිටීම, වෘත්තීයමය නියාලු බව කියාපාන්නකි.
සාම්පුර් බලාගාරය
ලංකාවේ විදුලිබල ජනනය, කලාපීය භූ දේශපාලනයේ ඉත්තෙකු බවට පත්වීම තවදුරටත් සනාථ වූයේ මීළඟ ගල් අඟුරු බලාගාරය ත්‍රිකුණාමලයේ සාම්පුර් ප්‍රදේශයේ ඉදිකිරීමට ඉන්දියානු සමාගමකට පැවරීමත් සමගය. ලංවිම සහ ඉන්දියානු සමාගමක් එක්ව පිහිටුවනු ලබන ඒකාබද්ධ ව්‍යාපාරික සමාගමක් මගින් මෙගාවොට් 500 ක බලාගාරයක් ස්ථාපිත කිරීමට ඒ අනුව අවබෝධතාවකට එන ලදි. එම බලාගාරයේ තාක්ෂණික පිරිවිතරයන් ද ජාත්‍යන්තර ප්‍රමිතියට නොවැටෙන රටට අවාසිදායක එකක් විය. හුදෙක්, ලංවිම විදුලි ඉංජිනේරුවන්ගේ නොසැලකිල්ල මත සිදුවූ එම දෝෂයන් නිවැරදි කරගැනීමට සැලකිය යුතු කාලයක් ගතකර 2015 ජනන සැලසුමට එකී බලාගාරය ඇතුළත් වුවද, පාරිසරික හේතු මත ඉදිකිරීම් කටයුතු 2021 දක්වා කල් දැමීමට එවකට සිටි ජනාධිපතිවරයා තීරණය කළේය. 2016 අගෝස්තු 16 දින එම බලාගාරය ඉදිනොකරන බවට විදුලිබල අමාත්‍යාංශ ලේකම්වරයා අධිකරණයට හා මහජන උපයෝගිතා කොමිසමට දැන්වීමෙන් අනතුරුව ජනන සැලැස්ම යළි සංශෝධනයට උපදෙස් ලැබී තිබිණ.
කෙසේවුවත්, මේ අතරතුර වසර 2010 සිට වසර 2014 දක්වා කාලය තුළ නොරච්චෝලය බලාගාරයට අමතරව, කෙලවරපිටිය වෙස්ට්කෝස් තාප බලාගාරය (මෙගාවොට්300), ඉහළකොත්මලේ ජලවිදුලි බලාගාරය (මෙගාවොට් 150), උතුරුජනනී තාප බලාගාරය (මෙගාවොට් 24) රාජ්‍ය ආයෝජනයන් ලෙස ජාතික පද්ධතියට එක්විය. එනමුත් වසර 2016 සිට මේ වන තෙක් කිසිදු රාජ්‍ය ආයෝජනයක් අඩු වියදම් විදුලි ජනනය වෙනුවෙන් සිදු නොවුණු අතර ජනන සැලසුම මුළුමනින්ම ප්‍රමාදයට නතු විය. ඇතැම් බලාගාර සඳහා ටෙන්ඩර් කැඳවීම ලංකා විදුලි මණ්ඩලය විසින් ප්‍රමාදයට ලක්කොට ඇති අතර මෙගාවොට් 300ක ධාරිතාවකින් යුත් කෙරවලපිටිය එල්. එන්. ජී බලාගාරයේ ප්‍රසම්පාදන ක්‍රියාවලියේ සිදු වූවා යැයි සැලකෙන අක්‍රමිකතාවක් හේතුවෙන් අධිකරණමය ක්‍රියාවලියකට යොමු කොට ඇත. මෙහිදී අමාත්‍යාංශ නිලධාරීන්ගේ සිට විදුලි ඉංජිනේරුමය බලධාරීන්ගෙන් සිදුව ඇති ප්‍රමාද දෝෂයන්ට විෂයභාර දේශපාලන අධිකාරියට වගකිව නොහැකිවනවා සේ ම, රාජ්‍ය ආයෝජනයන්හි ඇතැම් දේශපාලන බලධාරීන් ගත් තීරණ අර්බුදයට හේතු වූ බැව් ද කිව යුතුය.
පෞද්ගලික තාප බලාගාර
කලට වේලාවට ජනන සැලසුම ක්‍රියාත්මක නොවීම මත පෞද්ගලික අංශයෙන් වැඩි මිලට තාප විදුලිය මිල දී ගැනීමට ලංකා විදුලිබල මණ්ඩලය යොමු වූයේ වසර 2002 වැනි කාලයක පටන් ය. අමාත්‍ය මණ්ඩල ප්‍රතිපත්තිමය තීරණයක් මත ඇරඹි එම ක්‍රියාවලිය ලංවීම මූල්‍ය වශයෙන් අගාධයකට හෙළීමට හේතු වූ ප්‍රධානම සාධකය වේ. වසර 10ක ගිවිසුම්ගත කාලසීමාවක් සඳහා, මෙම මිල දී ගැනීම් වලංගු වුව ද, ඉන් අනතුරව ක්ෂය වටිනාකමට අනුව මෙම බලාගාර ලංවිම විසින් මිලදී ගෙන ක්‍රියාත්මක කළ යුතු බවට අමාත්‍ය මණ්ඩලය වසර 2016 දී තීරණය කළේය. පවත්නා නොවිසිඳුණු විදුලි ජනන අර්බුදය පෙන්වමින්, නිලධාරීන්ගේ මැදිහත්වීම් මත එම තීරණය ක්‍රියාත්මක නොවීය. ඒ වෙනුවට එකී බලාගාර නැවත නැවතත් කෙටිකාලීන ගිවිසුම් මගින් දීර්ඝකර ගැනීමට එකී ව්‍යාපාරිකයන් සමත් වී තිබේ. එපමණක්ද නොව, එම බලාගාරවල ක්ෂය වටිනාකමට වඩා වැඩි මුදලක් අදත් එකී ආයෝජකයන්ට ගෙවීමට ලංවිම කටයුතු කරන්නේ විගණකාධිපතිගේ ප්‍රශ්න කිරීම්වත් නො සළකාය. විදුලිබල විෂයේ නියාමන අධිකාරිය වන මහජන උපයෝගිතා කොමිසමේ රෙගුලාසි පමණක් නොව විදුලිබල පනතේ කොන්දේසි ද උල්ලංඝනය කරමින් මෙකී ගිවිසුම්වලට එළඹ ඇති ලංවිම, තමාට ඇති ඒකාධිකාරී ව්‍යාපාරික බලය අපයෝජනයට ලක්කර තිබේ.
විදුලිබල පනතට අනුව හදිසි පදනම මත පුද්ගලික අංශයෙන් විදුලිය මිල දී ගැනීමට හැක්කේ අමාත්‍ය මණ්ඩල අනුමැතියකින් පමණි. එනමුත්, තරඟකාරී ටෙන්ඩර් කැඳවීමකින් තොරවම පෞද්ගලික අංශයෙන් විදුලිය ගැනීමට ලංවිම, මහජන උපයෝගිතා කොමිසමෙන් අවසර ඉල්ලා සිටියේ ය. 2016 වසරේදී මෙගාවොට් 100ක් ද, 2017 වසරේදී මෙගාවොට් 120ක් ද, 2018 වසරේදී මෙගාවොට් 170ක් ද, 2019 වසරේදී මෙගාවොට් 370ක් ද කෙටිකාලීන පදනම මත මෙසේ කොමිසමෙන් ඉල්ලා සිටියද ඊට අවසර දීම ප්‍රතික්ෂේප කළේය. ඒකකයක් රුපියල් 40ක් වැනි අධික මුදලට මිල දී ගැනීම ලංවිමේ නීති විරෝධි ඉල්ලීමේ හරය වූ අතර එහි බලපෑම බිලියන 30ක පාඩුවක් දක්වා ඉහළ යනු ඇත. 2020 වසර සඳහා යෝජනා කළ හදිසි විදුලි මිල දී ගැනීම් මෙගාවොට් 200 ක් සඳහා වූ ඇස්තමේන්තු මුදල ද කොමිසම විසින් කපා හැරීමට කටයුතු කිරීම නිසා රුපියල් මිලියන 4150ක අනවශ්‍ය වියදමක් කපා දැමීමට කොමිසමට හැකි වීම අගය කළ යුතුය. එසේ නොවුණා නම් ඒ දැවැන්ත මුදල විදුලි මාෆියාවේ දැවැන්තයන් අතට පත්වීම නොවැළැක්විය වනු ඇත. ඒ සඳහා උපයෝගිතා කොමිසම නොමඟ යැවීමට කටයුතු කර ඇත්තේ එම ඇස්තමේන්තු පිළියෙල කළ විදුලිබල මණ්ඩලයේ නිලධාරීන් මිස දේශපාලනඥයන් විය නොහැක.
2015 වසරේ රුපියල් බිලියන 20ක් ලාභ ලැබූ ලංකා විදුලිබල මණ්ඩලය, 2016 දී රුපියල් බිලියන 13ක් ද, 2017 දී රුපියල් බිලියන 21ක් ද, 2018 දී රුපියල් බිලියන 50ක් ද, 2019 දී රුපියල් බිලියන 100ක් තරම් දැවැන්ත මුදලක් පාඩු ලබන්නේ අන් කිසිවක් නිසා නොව තමන් පිළියෙල කරන ජනන සැලසුම ම නිසිකලට ක්‍රියාත්මක කරගැනීමට ඇති නොහැකියාව හා නීතියට අනුකූල නොවන ලෙස කෙටිකාලීන පදනම මත කරන හදිසි විදුලිය මිලදී ගැනීම් හේතුවෙන් බැව් කිව යුතුය.
පුනර්ජනනීය විභව
සුළං, සූර්ය, ජෛව සහ කුඩා ජල විදුලි බලාගාර පුනර්ජනනීය විභව වේ. පරිසර හිතවාදී බලශක්ති ප්‍රභව ලෙස වැඩි වටිනාකමක් පුනර්ජනන බලයට ලැබී තිබීම අද ලෝක ප්‍රවණතාවකි. කුඩා ජල විදුලිබලාගාර (මෙගාවොට් 10ට අඩු) සංවර්ධනය අතින් ලංකාව කීර්තිමත් දියුණුවක් ලබාගත්තේ එහි පෞද්ගලික අංශයේ සංවර්ධකයන්ගේ මැදිහත්වීම නිසාය. එම විභවතාව ප්‍රශස්ත ලෙස යොදා ගැනීම අතින් පළපුරුදු ලාංකික සංවර්ධකයන් බොහොමයක් වර්තමානයේ තම ආයෝජන අප්‍රිකානු කලාපයට ගෙනගොස් තිබේ. ඊට බලපෑ සාධක අතර පුනර්ජනනීය බලශක්ති සංවර්ධනය කෙරෙහි ලංවිමේ ඇතැම් නිලධාරීන්ගේ කුඩම්මාගේ සැලකිල්ලද බලපා ඇති බැව් නොරහසකි.
මන්නාරම් ද්‍රෝණියේ ඇති සුළං බලයේ විභවතාව සැලකිය යුතු ඉහළ අගයකි. එහි මෙගාවොට් 170ක සුළං විදුලි ජනනයක් නිෂ්පාදනය කිරීම සැලසුම වුව ද, එය ප්‍රමාදයට ලක් වී ඇත. නිවෙස් සූර්ය පැනල මෙගාවොට් 1400ක් භාවිතය සඳහා සංවර්ධකයන්ගේ යෝජනා කෙරෙහි ලංවිම නිලධාරීන් නිරුත්තරය. පුනර්ජනනීය ප්‍රභව භාවිතයේ සීමාවන් ඇතත් අද ඒ සීමා බොහොමයක් තාක්ෂණික වශයෙන් ජය ගැනීමට හැකි ඒවාය. ආයෝජන වියදම ශීඝ්‍ර ලෙස පහත වැටීමත් සමග අඩු වියදම් බලශක්ති ප්‍රභව අතර තරගකාරී මිලක් ලබාදීමට ඊට ඇති හැකියාව, විදුලිබල මණ්ඩලයේ ඇගයීමටට ලක් නොවීම දේශපාලනඥයන්ගේ වරදක් නිසා සිදු නොවන්නකි.
විදුලි හිඟය පියවීමට, පෞද්ගලික අංශයෙන් වැඩි මිලට විදුලිය මිල දී ගැනීම වෙනුවට රාජ්‍ය ආයතන සතුව ඇති මෙගාවොට් 130 ක පමණ ජෙනරේටර් ධාරිතාව උපයෝගි කරගෙන, ජාතික පද්ධතිය අවශ්‍යතාව මත බලගැන්වීමට උපයෝගිතා කොමිසම දුන් නිර්දේශය 2018 සැප්තැම්බර් මස අමාත්‍ය මණ්ඩලය විසින් අනුමත කළේය. එහෙත් එය ක්‍රියාවට නැංවීමට ලංකා විදුලිබල මණ්ඩලය මෙතෙක් අසමත් වී ඇත.
ඇමතිතුමනි, විදුලි මාෆියාවට බැට දීමට ඔබතුමා තවමත් ආගන්තුක වැඩි යැයි හැඟුණ ද, එකී මාෆියාවේ කුප්‍රකට නිලධාරීන් විසින් ඔබතුමා වේගයෙන් රැවටීමට භාජනය කරමින් සිටින බැව් නම් ඔබතුමාගේ මෙම නැවුම් ප්‍රකාශවලින් ම පැහැදිලිය. ■
