නොබෙල් ත්‍යාගලාභී ජර්මානු මහා ලේඛක හර්මන් හෙස සාහිත්‍යමය දාර්ශනිකයකු ලෙස ලොව හඳුනාගෙන ඇත්තේ සාංදෘෂ්ටිකවාදය හා රොමෑන්තිකවාදය යා කළ ලේඛකයා ලෙසය. ඔහුගේ නවකතාවන් අතර විශිෂ්ටතම නවකතාව ලෙස සැලකෙනුයේ ‘සිද්ධාර්ථ’ නවකතාවයි. මෑතකදී මම සිද්ධාර්ථ නවකතාවේ ඉංග්‍රීසි පිටපත හා දයාරත්න ගරුසිංහයන් විසින් පරිවර්තනය කරන ලද සිංහල පිටපතද කියවූයෙමි. මා එය කියවූයේ කීවැනි වතාවටදැයි මට මතක නැත. ඒ තරම්ම විශිෂ්ට ලෙස පරිවර්තකයා විසින් තම කාර්යය ඉටුකරනු ලැබ ඇති බැවිනි.
හර්මන් හෙස තමා ප්‍රිය කරන දාර්ශනිකයන් අතර ප්‍රමුඛතාව දී ඇත්තේ නීට්ෂේටය. ඔහුගේ විශිෂ්ටතම ග්‍රන්ථ අතරට නීට්ෂේගේ සරාතුෂ්ට්‍රා ග්‍රන්ථයද ඇතුළත් වේ.
දිනක් මිතුරකු මගෙන් ඇසූ ප්‍රශ්නයක් වූයේ, ෆැසිස්ට්වාදී දාර්ශනිකයකුට තදින් ඇලුම් කරනු ලබන හර්මන් හෙස වැනි ලේඛකයකු වඩාත් මාක්ස්වාදී ආස්ථානයකට නැඹුරුව ලිපි ලියන මගේ විශිෂ්ටතම ලේඛකයා වූයේ කෙසේද? යන්නයි.
ඒ සඳහා මා ළඟ පිළිතුරු විය. නීට්ෂේ නම් මහා දාර්ශනිකයා ෆැසිස්ට්වාදියකු ලෙස අර්ථකථනය කිරීම සඳහා ප්‍රබල ලෙස දායක වූයේ හිට්ලර්ගේ පුරෝහිතයකු වූ ‘වැග්නර්’ (මේ නම ඇතැම් තැනෙක වාග්නර් වශයෙන්ද සඳහන් වේ.) නම් සංගීත සංධ්වනි ශිල්පියාය. විශිෂ්ට ගණයේ සංගීතඥයකු වූ ඔහු හිට්ලර්ගේ පුරෝහිතයකු වූයේ කෙසේද යන්න වෙනම සොයා බැලිය යුතු සංසිද්ධියකි. එක් පසෙකින් ලෝක අධිරාජයා වීමේ උන්මාදයකින්ද, අනික් අතින් යුදෙව්වන් අමුඅමුවේ ඝාතනය කිරීමේ ජාතිවාදී මනසකින්ද යුක්ත වූ හිට්ලර්ට තම ක්‍රියාදාමය සාධාරණීකරණය සඳහා අවශ්‍ය වූයේ දාර්ශනික මතවාදියකුය. වැග්නර්, නීට්ෂේ ලියූ පොතපත හිට්ලර් වෙත සපයමින් ඔහු ෆැසිස්ට්වාදී චින්තකයකුයැයි හිට්ලර්ට උපදෙස් සැපයීය.
සරාතුෂ්ට්‍රාහි මූලික තේමාව වූයේ දෙවියන් මියගිය පසු ලෝකයට ආ උත්තර මිනිසකු ගැන කියැවෙන කතාවකි. ‘දෙවියන් මියගියේය’ යන අදේවවාදී චින්තනයක පිහිටා ලියන ලද සරාතුෂ්ට්‍රා ෆැසිස්ට්වාදීන් සඳහා දාර්ශනික චින්තනය සැපයූයේය යන්න කිසිසේත් පිළිගත හැකි ප්‍රකාශයක් නොවේ. ලොව පිළිගත් දේශපාලන පරිචයක් අනුව යමින් මාද ඇතැම් විටෙක, සරාතුෂ්ට්‍රා යනු දේශපාලනික ග්‍රන්ථයකැයි සඳහන් කිරීමට නිතැතින්ම පෙළැඹෙන අවස්ථා ඇති නමුත්, මගේ පිළිගැනීමට අනුව සරාතුෂ්ට්‍රා ඇතුළත් විය යුතුව තිබුණේ ලෝක දේශපාලනික ග්‍රන්ථ අතරට නොව මහා කාව්‍යයක් ලෙස ලෝක සාහිත්‍ය ක්‍ෂෙත්‍රයටය.
සිද්ධාර්ථ නවකතාවේ කියැවෙනුයේ ගෞතම බෝධිසත්වයන් ගැන නොවේ. ගෞතම බුදුන් කල ජීවත්වූ වෙනයම් මානවකයකු ගැනය. ලෞකික ජීවිතය ගැන කලකිරුණු මේ බ්‍රාහ්මණ පුත්‍රයා ගෝවින්ද නම් මිතුරු මානවකයාද සමගින් අභිනිෂ්ක්‍රමණය කරනුයේ, විවිධ ආගමික දාර්ශනිකයන් අතර කල්ගෙවයි. මුලින් ශ්‍රමණ තවුසන් අතර කාලය ගත කළ සිද්ධාර්ථ, ඔවුන්ගේ දර්ශනයෙන් පලක් නොමැති බව පිළිගන්නේ, ගෝවින්දද සමගින් ගෞතම බුදුන් වෙත ප්‍රවිෂ්ට විය. ඔහු බුදුන් වහන්සේගේ ජීවන රටාව මෙන්ම ඉගැන්වීම්වලින්ද කිසියම් ප්‍රහර්ෂයක් ලැබුවේය. එහෙත් ගෝවින්ද නම් මිතුරා ගෞතම බුදුන් වහන්සේ ළඟ නතර වෙද්දී සිද්ධාර්ථ, ගෞතම බුදුන් වහන්සේ හැර ගියේ මන්ද? ඒ අන්‍යයන්ගේ ඉගැන්වීම්වලින් ජීවිතය ගවේෂණය කළ නොහැකි යැයිද, තමා විසින්ම ගවේෂණය කළ යුතුයැයිද අවබෝධයකට මේ වන විට සිද්ධාර්ථ පැමිණ සිටි නිසාය. ඒ බව බුදුන් වහන්සේ සමග සිද්ධාර්ථ පවසන මේ වචනවලින් සනාථ වේ.
‘වචන ගැන හෝ ඔබ වහන්සේ සමග හෝ වාද විවාද කිරීමට මම කථා නොකළෙමි. මතිමතාන්තරවල අර්ථයක් නැතැයි කියන විට ඔබ වහන්සේ සැබෑවක්ම කියති. තවද එක් කරුණක් කීමට අවසර දුන මැනවි. ඔබ වහන්සේ කෙරෙහි මොහොතකට පවා මම සැක නූපදවමි. ඔබ වහන්සේ බුදුන් බැව්ද, ඒ සා විශාල බ්‍රාහ්මණයන් හා කුල පුත්‍රයන් සංඛ්‍යාවක් ලබාගැනීමට වෑයම් කරන ශ්‍රේෂ්ඨ අභිමතාර්ථය ඔබ වහන්සේ සාක්‍ෂාත් කරගෙන ඇති බැව්ද, මම මොහොතකට හෝ සැක නොකළෙමි. මරණයෙන් මිදීමට මාර්ගය ඔබ වහන්සේ සොයාගෙන ඇත්තාහුය. ඔබ වහන්සේ තමන් වහන්සේගේම ගවේෂණයෙන් චෛතසික ධර්ම හා භාවනාවද, සම්මා සම්බුද්ධ ඥානයද සාක්‍ෂාත් කරගත්තාහුය. ඉගැන්වීම්වලින් ඔබ වහන්සේ කිසිවක් ඉගෙනගෙන නොමැත්තාහ. එහෙත්, භාග්‍යවතුන් වහන්ස, ඉගැන්වීම් මාර්ගයෙන් කිසිවකු මෝක්‍ෂයක් නොලබතියි මම සිතමි. ඔබ වහන්සේ සම්මා සම්බුද්ධ ඥානය සාක්‍ෂාත් කර වදාළ මොහොතේදී ලැබූ ආස්වාදය කිසිවකුට වචනයෙන් හෝ ඉගැන්වීමෙන් කිව නොහැකිය. සම්මා සම්බුදුන්ගේ ඉගැන්වීම්වල බොහෝ දේ අන්තර්ගත වෙයි. පවින් වැළකීමටද, ධාර්මිකව ජීවත්වීමටද, බොහෝ දේ එයින් ඉගැන්වෙයි. එහෙත් ඒ උතුම් ඉගැන්වීම්වල එක් දෙයක්, සියදහස් ගණන් ජනයා අතර බුදුන් වහන්සේ පමණක් තමන් විසින්ම අනුභව කළ එක් දෙයක්, වෙයි. ඒ සුවය එහි නොවෙයි. ඔබ වහන්සේගේ ධර්මය ඇසූ කල මට මෙය අවබෝධ විය. මෙය මට කල්පනා විය. එහෙත් අන් අයකු හෝ උත්තරීතර ඉගැන්වීමක් නොසොයා මම මගේම මාර්ගයේ ගමන් කරමි. එකම මාර්ගය නම් සියලුම ඉගැන්වීම් හා ගුරුවරුන් අතහැර හුදෙකලාව මගේ අරමුණු සාක්‍ෂාත් කර ගැනීම හෝ මිය යෑම මිස අන්‍යතර ඉගැන්වීමක් හෝ ගුරුවරයකු සෙවීම නොවේ.’ (31-32 පිටු)
බුදුන් වහන්සේ අතහැර යන සිද්ධාර්ථ ගඟකින් එතෙර කළේ වාසුදේව නම් තොටියාය. වාසුදේව ගඟ ගැන කී කතා සිද්ධාර්ථගේ සිතෙහි රාව ප්‍රතිරාව වන්නට විය.
‘එය සිත්කලු නදියකැයි ’ හෙතෙකම තම සගයාට කීවේය.
‘එසේය’යි තොටියා පිළිතුරු දින.
‘එය ඉතා සිත්කලු නදියකි. සියල්ලටම වඩා මම එයට ඇලුම් කරමි. මම නිතොරම එයට සවන්දී සිටියෙමි. ඒ දෙස නිතොරම බලා සිටියෙමි. ඉන් මම නිතොරම යම් කිසිවක් ඉගෙන ගනිමි. එකෙකුට නදියකින් බොහෝ දේ ඉගෙනගත හැකියි.’
‘මා හිතවතාණෙනි, මම ඔබට ස්තුතිවන්ත වෙමි’යි නදියෙන් එගොඩ වන් සිද්ධාර්ථ පැවසීය. (42 පිටුව)
නදියෙන් එගොඩ වූ සිද්ධාර්ථ කමලා නම් රුසිරු වරඟන සොයා ගියේය. කමලා වැතිර සිටි මණ්ඩපය වෙත පැමිණි සිද්ධාර්ථ හා කමලා අතර ඇතිවුණු සංවාදයේදී ඔහුගේ බුද්ධිමත්කම ගැන පැහැදුණු කමලා, ඔහුට කවක් ගොතන ලෙස ඇරියුම් කළාය.
‘මට ආවර්ජනය කළ හැකියි… උපේක්‍ෂාවෙන් සිටිය හැකියි. උපවාසද කළ හැකියි.’
‘අන් කිසිවක් නැත්තේද? අන් කිසිවක් නොදන්නෙමි. නොවෙමි. මට කාව්‍ය රචනා කළ හැකියි.’
‘කවක් සඳහා තොප මට චුම්බනයක් දෙන්නෙහුද?’
‘තොපගේ කව මා සිත් ගනී නම් මම එසේ කරන්නෙමි. ඒ කුමක්ද?’
මොහොතක් කල්පනා කළ සිද්ධාර්ථ කව කීවේය.
‘කමලා රුසිරුබර-සෙවණැති තම උයනට පත්
දුඹුරු පැහැවන් සමණා-දොර ළඟ නැගිට සිටියේ
දැක කොමළ කමලා-නැමී හේ බුහුමන් කළේ
පාමින් ඔහොම මඳහස- කළා තුති සමණා හට
දෙවියටන් හට කෙරෙන-පුද පූජාවනට වඩා
කමලා හට කෙරෙන පුද-මැනැවැයි සිතී සමණා’
කමලා මහත් හඬින් අත්පොළසන් දුන්නාය. ඉන් තමා අත වන් රන් වළලු නාද විණි. (49-50 පිටු)
සිද්ධාර්ථ ගැන පැහැදුණු කමලා, ඔහු කාමස්වාමි නම් වෙළෙන්දා වෙතට යොමු කළේ, වෙළෙන්දාගෙන් කෑම්බීම්, ඇඳුම් පැළඳුම් ලැබූ සිද්ධාර්ථ වෙළෙන්දා ළඟම සේවකයකු ලෙස කටයුතු කළේය.
සිද්ධාර්ථ කමලා හා රමණ සුව විඳිමින් ජීවිතයේ උපරිම සැප සම්පත් වින්දේය. එහෙත් එයද ජීවිතය නොවේයැයි නිගමනය කළ ඔහු රහසේම අතුරුදහන් විය. ඔහු සමග වූ අවසාන සම්භෝගයේදී ඇය ගැබ් ගෙන සිටියාය. ඇය මේ බව දැනගත්තේ සිද්ධාර්ථ නික්ම යාමෙන් පසුවය. ඕ කම්පා නොවූවාය. වරඟන ජීවිතය අතහැර බුදුන් වහන්සේ සොයා යාමට තීරණය කළාය.
සිද්ධාර්ථ වාසුදේව නම් තොටියා සොයා ගොස් ඔහු සමග ජීවත් විය. දිනක් සිය පුතුද සමග බුදුන් සොයා යන කමලාට සිද්ධාර්ථ සිටි පැළ අසබඩදී කළු සර්පයෙක් දෂ්ට කරයි. සිද්ධාර්ථ මිය ගිය ඇගේ සිරුර ආදාහනය කළේය. සිය පුතා හදා වඩා ගැනීම සඳහා සිද්ධාර්ථ උත්සාහ කළද, යොවුන් විය ලබද්දී ඔහුද නගරයට පලාගියේය. වාසුදේව වනගත විය.
අවසන මහණ වෙස් ගෙන සිටි ගෝවින්ද ගංතීරයේදී ඔහුට හමුවිය. ගෝවින්ද දණ නමා සිද්ධාර්ථට නමස්කාර කළේය.
කතාව අවසන මෙම අවස්ථාව විචිත්‍ර ලෙස පරිවර්තනය කොට ඇත.
‘ගෝවින්ද නැමී ආචාර කළේය. තම හද තුළ වූ ගෞරව සම්ප්‍රයුක්ත හැඟීම් හා සෙනෙහෙබර හැඟීම්ද ගින්නකින් දැවී ගිය කලක් පරිද්දෙන් ඔහුගේ ජරාවට පත් මුහුණ මත තමා නොදැනුවත්වම කඳුළු ධාරා ගලා වැටුණේය. නොසෙල්වී හිඳ හුන් තැනැත්තා ඉදිරිපිට හෙතෙම යළිත් බිම වැතිර නමස්කාර කළේය. ඔහු මඳ සිනාව වරක් තම ජීවිතයේදී තමා ඇලුම් කළා වූද, මහඟු ලෙසත් නිර්මල ලෙසත් සැලකුවා වූද, සියල්ලක්ම තමාගේ සිහියට නැංවීය.’ (138 පිටුව)
තවුස් ආරම්මණයක ජීවිතය සිරකර තබනු වෙනුවට ලෞකික ජීවිතය හා අනුකලනය වෙමින් ජීවිතය ගවේෂණය කිරීම සැබෑ ජීවන ගවේෂකයාගේ කාර්යයකැයි යන්න මින් ගම්‍ය වන අතර, විඥානවාදී චින්තනයෙන් බැහැර වූ හේතුවාදී චින්තනයක් වෙත පාඨක නැණැස යොමු කිරීම කතුවරයාගේ පරමාර්ථය වූ බව පෙනේ.
සිද්ධාර්ථ නවකතාව, යථාර්ථවාදී ශෛලියකින් ලියැවුණු නවකතාවකි. මුල මැද අග තුලනාත්මකව සමෝධානය වන සාම්ප්‍රදායික කතා කීමේ කලාව මෙම නවකතාව තුළින් විශද වේ. හෙසගේ බොහෝ කතා යථාර්ථවාදී රීතිය අනුගමනය කෙරෙමින් රචිත නවකතාය. එහෙත් STEPPEN WOLF, GLASS BED GAME, JOURNEY TO THE EAST යන නවකතා ෆැන්ටසිමය ලක්‍ෂණයන් විශද කරන අර්ධ මායා යථාර්ථවාදී රීතිය ගුරුකොට ගත් නවකතාය.
ඔහුගේ සෑම කෙටිකතාවක්ම පාහේ අර්ධ සුරංගනා කතා ලක්‍ෂණ පළකරයි. හෑන්ස් ක්‍රිස්ටියන් ඇන්ඩසන් නම් සුරංගනා කතා ලේඛකයාගේ කතා මහත් අභිරුචියකින් නිතර කියවූ බව හෙස පවසයි.
‘මාගේ පුස්තකාලයේ සුරක්‍ෂිත ස්ථානයක ක්‍රිස්ටියන් ඇන්ඩසන්ගේ පොත් එකතුවක් තබා ඇත්තෙමි. නිතර නිතර ඒවා කියවීමෙන් මා ලබනුයේ අපරිමිත ආස්වාදයකි. මට යම් දිනෙක මහලු ඇන්ඩසන් හමුවුවහොත් මගේ හිස්වැස්ම ගලවා ඔහුට ආචාර කරනවා පමණක් නොව, ඔහු හා සමීප සංවාදයකට එළැඹීමටද උත්සාහ කරමි. ඔහු සරල සුවිශේෂ ගතිපැවතුම්වලින් යුතුව සිටි අපූරු මිනිසෙකැයි මට සිතේ.’ (‘මගේ විශ්වාසය’ කෘතිය, My Belief, 810 පිටුව)
කෙටිකතා ලිවීමේදී මෙහි බලපෑමට හර්මන් හෙස ලක්ව සිටින බව පෙනේ.
ඒ ඒ කතා අනුභූතීන් හා සමපාත වන ලේඛන රීතීන් තෝරාගත් හර්මන් හෙස, සිද්ධාර්ථ නවකතාවට වඩාත්ම ගැළපෙන යථාර්ථවාදී රීතිය තෝරා ගනිමින් ජීවිතය ගැන දාර්ශනික විග්‍රහයක යෙදෙමින් අපූරු නවකතාකරණයක නියැලේ.
