දැනට සෙමින් ඉදිරියට යන පළාත් පාලන මැතිවරණ ව්‍යාපාරයෙහි පෙරදී නැති අලුත් දෙයක් තිබේදැයි සොයන කෙනකු පත්වන්නේ බලාපොරොත්තු කඩවීමකටය. එයට හේතුව නම් හරයාත්මක වෙනස්කමක් දැකගත නොහැකි වීමයි. ඒ වෙනුවට ඇත්තටම පෙනෙන්නේ මතුපිට අලුත් බවකි. වෙනදා පළාත් පාලන ආයතනවල කුඩා විරුද්ධ පක්ෂයක්ව සිටි ජවිපෙ/ජාජබය රටේ ප්‍රබලම දේශපාලන බලවේගය ලෙස මතු වී තිබෙන නිසා පළාත් පාලන ආයතන බොහොමයක බලය ජාජබය අතට පත්වීමේ ප්‍රවණතාව අලුත් ප්‍රවෘත්තියක් පෙන්වන එම අලුත් බවයි. ඊටම සම්බන්ධ අනෙක් ප්‍රවණතාව නම් බොහෝ පළාත් පාලන ආයතනවල බලයේ සිටි සාම්ප්‍රදායික ප්‍රධාන පක්ෂ සියල්ලම පාහේ කුඩා විරුද්ධ පක්ෂ ලෙස පළාත් පාලන ආයතනවලද මතුවීමේ හැකියාවයි.
අලුත් යමක් සලකුණු කරන්නට නම් පළාත් පාලන මැතිවරණ ව්‍යාපාරයේ තිබිය යුතු වන්නේ කවර දේවල්ද? මේ සම්බන්ධව කරුණු දෙකක් අවධාරණය කිරීම මෙම ලිපියේ ප්‍රධාන අරමුණයි. ඉන් පළමුවැන්න, පළාත් පාලන ක්‍රමයේ සිස්ටම් චේන්ජ් එකක් සඳහා වූ න්‍යාය පත්‍රයක, එනම් ඉදිරි දර්ශනයක සහ වැඩ පිළිවෙළක, අවශ්‍යතාවයි. දෙවැන්න, පළාත් පාලන ආයතනවලට සමාන්තරව ඒවාට ස්වාධීනව ග්‍රාමීය මට්ටමේ ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය ශක්තිමත් කිරීම ඉලක්ක කරගත් පුරවැසි බලමුළු ගැන්වීමක, එනම් මොබිලයිස් කිරීමක වැදගත්කමයි.
පළාත් පාලනයේ සිස්ටම් චේන්ජ් එකක් සඳහා
මෙම තේමාව ගැන කථාකිරීමට වක්‍රාකාර ප්‍රවේශයක් ලෙස ‘පළාත් පාලනය’ සම්බන්ධව තිබෙන ශබ්ද කෝෂමය ගැටලුවකට අවධානය යොමු කරමු. එම ගැටලුව තිබෙන්නේ ‘පළාත්’ යන වචනයෙහිය. එය කදජ්ක යන ඉංග්‍රීසි වචනයට 1930 ගණන්වල සිට භාවිත වන සිංහල වචනයයි. ‘පළාත්’ යන්න කදජ්ක යන්නට නොගැළපෙන වචනයකි. ඛදජ්ක යනු කුඩා භෞමික සහ සමාජීය ඒකකයකි. වර්තමාන සිංහල ව්‍යවහාරයට අනුව ‘පළාතක්’ යනු දිස්ත්‍රික්කයකටත් වඩා විශාල, දිස්ත්‍රික්ක කිහිපයකින්ද සමන්විත, ‘ජාතික’ හෝ ‘රාෂ්ටී්‍රය’ යන්නට පමණක් දෙවැනි වන සාපේක්ෂ වශයෙන් විශාල, එනම් කදජ්ක නොවන පරිපාලන ඒකකයකි. ‘පළාත් සභා’ යන්නෙහි තිබෙන්නේ එම අර්ථයයි.
මෙම වාග් විද්‍යාත්මක ශබ්ද කෝෂ අවුල විසඳා ගැනීමට මගක් මෙවර පළාත් පාලන මැතිවරණ ව්‍යාපාරයේදී ඡන්ද අපේක්ෂකයන් තෝරාගෙන තිබෙන බව පෙනේ. එය නම් ‘ගමේ ආණ්ඩුව’ යන්නයි. ‘ගම’ යන සාම්ප්‍රදායික අර්ථයට කිට්ටු වන්නේවත් නැති දෙහිවල-ගල්කිස්ස ‘මහ නගර සභාවට’ තරග කරන සමහර අපේක්ෂකයන්ගේ ප්‍රචාරක පෝස්ටර්වල තිබෙන්නේ ‘ගමේ ආණ්ඩුවට’ තමන් ඡන්දයෙන් පත්කර ගන්නා ලෙස ඡන්දදායකයන්ට සිදුකරන ආයාචනාය. තමන් ‘ගම’ දියුණු කරන බවද, ‘ගමේ ප්‍රශ්න’ හොඳින් හඳුනන බවද කියා සිටිති. ඔවුන් කතාකරන ‘ගම’ මුළු මහ නගර සභා ප්‍රදේශයම නොවේ. එයට අයත් වන කුඩා භෞමික සමාජ ඒකකයි. පළාත් පාලන ඡන්දය යන්න ඡන්ද අපේකෂකයන්ගේත් ඡන්දදායකයන්ගේත් පරිකල්පනයෙහි තිබෙන්නේ ‘ගමේ ඡන්දය’ ලෙසය.
‘ගමේ ආණ්ඩුවේ’ බලය ලබාගැනීමේ තරගයේදී ‘ගමේ ප්‍රශ්න’ ගැන කථා කිරීමට ඡන්ද අපේක්ෂකයන් උත්සාහ ගත්තත්, ඒවා හුදෙක් ව්‍යාජ කතා පමණක්ය යන්න ඡන්දදායකයන්ගේ ප්‍රතිචාරයයි. ඡන්දදායකයන්ගේ මෙම විවේචනාත්මක අවබෝධයට හේතුව වන්නේ ආණ්ඩුකරණ ආයතනයක් ලෙස ‘ගමේ ආණ්ඩු’ පත්වී ඇති බිඳවැටීම සහ පරිහාණිය ගැන ඔවුන්ට අත්දැකීම් පදනම් කොටගත් අවබෝධයක් තිබීමයි.
ලංකාවේ පළාත් පාලනයේ දේශපාලන සසහ ආයතනික පරිහාණිය යන්න අලුත් අවබෝධයක් නොවේ. ආණ්ඩුවලින් පත්කරන ලද කොමිෂන් සභා වාර්තා සහ විවිධ පර්යේෂණ අධ්‍යයනවලින් ඉදිරිපත් වී ඇති යෝජනාවලින් දැනටමත් අවධාරණය වී ඇත්තේ පළාත් පාලන ක්‍රමයෙහි ‘සිස්ටම් චේන්ජ්’ එකක් අවශ්‍යය යන්නයි. මහජනතාවගේ අපේක්ෂාව වන්නේත් එයයි. එහෙත් දැනට සිදුවෙන මැතිවරණ ව්‍යාපාරයෙහි මෙන්ම මීට පෙර පැවති පළාත් පාලන මැතිවරණ ව්‍යාපාරවලදීද සිදු නොවූ දෙයක් නම් එවැනි ‘සිස්ටම් චේන්ජ්’ එකක් සඳහා ඉදිරි දැක්මක්වත්, වැඩ පිළිවෙළක්වත් තිබීමයි.
පළාත් පාලන මැතිවරණ ව්‍යාපාර සම්බන්ධව සිදුකළ හැකි පොදු නිරීක්ෂණයක් වන්නේ, දේශපාලන පක්ෂ එම මැතිවරණය තමන්ගේ ජාතික මට්ටමේ සිදුවන බල දේශපාලනයේ තවත් කොටසක් සහ අවස්ථාවක් බවට පරිවර්තනය කරන බවයි. අලුත් දෙයක් නොවන මෙය වර්තමාන ජාතික ජන බල ආණ්ඩුව මෙන්ම විරුද්ධ පක්ෂද සම්බන්ධ පොදු සාධකයකි. ජාජබ ආණ්ඩුවේ ප්‍රධාන ඉලක්කය බව පෙනෙන්නේ, ගිය වසරේ ජනාධිපතිවරණය සහ පාර්ලිමේන්තු මැතිවරණය වෙතින් ලබාගත් ජයග්‍රහණයේ ප්‍රවණතාව අඛණ්ඩව පවත්වා ගැනීමයි. ඒ අතර, සජබය, එජාපය, ශ්‍රීලනිපය, පොදු ජන පෙරමුණ වැනි පැරණි දේශපාලන පක්ෂවලත්, ගිය වසරේ බිහිවූ අලුත් දේශපාලන කණ්ඩායම්වලත් ක්ෂණික අරමුණ වී තිබෙන්නේ එම වසරේ ලැබුණ බරපතළ දේශපාලන පරාජයෙන් ගොඩ ඒමේත් තමන්ට නැතිවූ මහජන සහයෝගය සුළු ප්‍රමාණයකින් හෝ නැවත ලබාගැනීමේත් අපේක්ෂාව ඉටුකර ගැනීමයි. ඒ අතර සමහර දේශපාලනඥයන්ගේ පුද්ගලික අපේක්ෂාද තිබේ. පසුගිය පාර්ලිමේන්තු මැතිවරණයේදී මහත් පසුබෑමකට ලක්වූ තම පුද්ගලික දේශපාලන ජීවිත තරමක් හෝ පිළිසකර කරගැනීමයි.
පළාත් පාලන සිස්ටම් චේන්ජ් එකක්?
ලංකාවේ මධ්‍යම ආණ්ඩුව, පළාත් සභා මෙන්ම පළාත් පාලන ක්‍රමයෙහිද ‘ක්‍රම වෙනසක’ අවශ්‍යතාව කාලයක් තිස්සේ තිබෙන දෙයකි. සිස්ටම් චේන්ජ් එකක් පිළිබඳච කථිකාව ප්‍රධාන වශයෙන් මධ්‍යම ආණ්ඩුව සම්බන්ධව පමණක් සිදුවී ඇති නිසා, පළාත් සභා සහ පළාත් පාලනයේ අතිමූලික පරිවර්තන පිළිබඳ සාකච්ඡා අලුතින් ආරම්භ කළ යුතුව තිබේ. ලංකාවේ ප්‍රධාන දේශපාලන පක්ෂ වන ජාතික ජන බලවේගය සහ සමගි ජන බලවේගය යන දෙකම පළාත් පාලනය පිළිබඳ අලුත් දේශපාලන පරිකල්පනයක් හෝ ඉදිරි දර්ශනයක් ඉදිරිපත් කරන්නේ නැත. පසුගිය ජනාධිපතිවරණ ප්‍රතිපත්ති ප්‍රකාශනයෙන් සජබය කර ඇත්තේ පළාත් පාලනය සම්පූර්ණයෙන් අමතක කිරීමයි. ජාජබයේ ඒ ගැන ඇත්තේ එක් වාක්‍යයකි. නැතහොත් දීර්ඝ එක් වාක්‍යයක කොටසකි. ‘..සමානාත්මතාව හා ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය මත පදනම්ව එක රටක් තුළ සියලු ජනතාව පාලනයට සම්බන්ධ විය හැකි වන ලෙස සෑම පළාත් පාලන ආයතනයකටම, දිස්ත්‍රික්කයකටම සහ පළාතකටම දේශපාලනමය සහ පරිපාලන වශයෙන් බලය බෙදාහැරෙන…’ මෙයින් ප්‍රකාශ වන්නේ පළාත් පාලන ක්‍රමය අලුතෙන් ගොඩනැගීමේ පැහැදිලි පොරොන්දුවක් නොවේ.
ලංකාවේ පළාත් පාලනය පිළිබඳව ‘ක්‍රම වෙනසක්‘ උදෙසා සිතීම අවශ්‍ය වී තිබෙන්නේ පොදුවේ මධ්‍යම/ජාතික මට්ටමේ පාලනය ගැන ක්‍රම වෙනසක අවශ්‍යතාව අවධාරණය කරන සාධක නිසාය. දේශපාලන සහ නිලධාරිවාදී දූෂණය, අකාර්යක්ෂමතාව, නිලධාරිවාදය, ආයතනික කඩාවැටීම, නිෂේධනීය දේශපාලනීකරණය, මහජනතාවගෙන් ඈත් වීම සහ මහජන විශ්වාසය බිඳවැටීම මධ්‍යම ආණඩුව, පළාත් සභා සහ පළාත් පාලනය මුහුණ දෙන පැවැත්මේ අර්බුදයට තුඩු දී තිබෙන සාධකයි. ලංකාවේ පළාත් පාලනයේ ක්‍රම වෙනසක් ඉලක්ක කරගත් දේශපාලන සාකච්ඡාවක් ගොඩ නැගීමට ආධාර වන කතිකා ගණනාවක්ම තිබෙන බවත් අප පිළිගත යුතුව තිබේ. එබැවින් කළ යුතුව තිබෙන්නේ, ඒවා සංශ්ලේෂණය කර වැඩපිළිවෙළක් ගොඩනගා ක්‍රියාත්මක කිරීමට ආණ්ඩුවටත්, අනෙක් දේශපාලන පක්ෂවලටත් බල කිරීමේ පුරවැසි ව්‍යාපාරයක් ගොඩනැගීමට පියවර ගැනීමයි. එහෙත් එය අද හෙට කළ හැක්කක් නොවේ. දැනට කළ හැක්කේ ඒ ගැන සාකච්ඡා දේශපාලන හා සමාජ ක්‍රියාකාරීන්ද, ප්‍රගතිශීලී බුද්ධිමතුන්ද, දියුණු දේශපාලන විඥානයක් ඇති පුරවැසියන්ද අතර ඉදිරියට ගෙනයාමයි.
පළාත් පාලනය සහ ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය
පළාත් පාලනයේ ක්‍රම වෙනසක් සඳහා වන දේශපාලන සිතීමෙහි පිම්මක් ඉදිරියට පැනීමට ආධාර කරන පියවරක් වන්නේ පළාත් පාලනය හා ප්‍රජාතන්ත්‍රීයකරණය අතර ඇති සංකල්පීය සහ ප්‍රායෝගික සම්බන්ධය මතුකර ගැනීමයි. මේ සඳහා ආධාර වන එක් සංකල්පයක් නම් ඛදජ්ක ෘැපදජර්ජහ යන්නයි. මෙම ලිපිය මුලදී සඳහන් කළ පරිදි ඛදජ්ක යන ඉංග්‍රීසි වචනයට ගැළපෙන සිංහල වචනයක් නැති නිසා, ‘ග්‍රාමීය ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය’ යන පදය දැනට යොදාගනිමු. පූර්ව නූතන මෙන්ම නූතන සමාජයෙහි ‘පළාත් පාලනය’ ඉටු කළ වැදගත්ම දේශපාලන කාර්යභාරයක් නම් රාජ්‍යය සහ මහජනතාව අතර ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී පුරුකක් ලෙස ක්‍රියාකිරීමයි. ගම් සභාව, ප්‍රාදේශීය සභාව, නගර සභාව යනාදි ආයතනවල ප්‍රධාන ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී කාර්යයක් වන්නේ එයයි.
ජනතාව සමග ඍජු සම්බන්ධතා ගොඩනැගිය හැකි රාජ්‍ය ඒකකය පළාත් පාලන ආයතනයි. ජනතාවට දෛනික ජීවිතයේදී කිට්ටු, සජීවි සම්බන්ධතා හා බැඳීම් පවත්වාගත හැක්කේ පළාත් පාලන නියෝජිතයන්ට සහ කාර්ය මණ්ඩලයටයි. ප්‍රතිපත්ති සෑදීමේ, තීරණ ගැනීමේ සහ තීරණ ක්‍රියාත්මක කිරීමේ ක්‍රියාවලීන්ට ජනතා සම්බන්ධතාව ඍජුව පවත්වාගත හැක්කේ පළාත් පාලන ආයතනවලටයි. ඒ අනුව බලන විට පළාත් පාලන ආයතන නියෝජන ඍජු සහ සහභාගිත්ව ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදයේ සම්මිශ්‍රණයකි. දැනට අප සම්පූර්ණයෙන් අවධානය යොමු කරන්නේ පළාත් පාලනයේ නියෝජනාත්මක පැත්තටයි. එහි ඍජු ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී සහ සහභාගිත්ව ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී විභවතාවලට පණ ලබාදී, ග්‍රාමීය ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය ගැඹුරු කිරීමේ ආයතන ලෙස පළාත් පාලනය දෙස අලුතින් බැලිය යුතුව තිබේ.
පළාත් පාලනය ශක්තිමත් කිරීම
ලංකාවේ පළාත් පාලන ආයතන ශක්තිමත් කිරීම පිළිබඳව පොහොසත් කතිකාවක් ගොඩනැගී තිබෙන නමුදු එය බොහෝ දෙනාට මේ වන විට අමතක වී තිබේ. 1995 පොදු පෙරමුණු ආණ්ඩුව කාලයේ පත්කළ පළාත් පාලන කොමිෂන් සභාවේ වාර්තාව සහ 2008දී මහින්ද රාජපක්ෂ ජනාධිපතිවරයාගේ ආණ්ඩුව යටතේ ප්‍රසිද්ධ කළ පළාත් පාලන ප්‍රඥප්තිය වර්තමානයටත් අදාළ පළාත් පාලන ක්‍රමයේ ඇති අර්බුදය පිළිබඳච විග්‍රහ කිරීම් සහ එම අර්බුදය විසඳීමේ යෝජනා ඉදිරිපත් වූ ප්‍රයෝජනවත් ලේඛන දෙකකි. එම වාර්තා සහ ඒවායේ ගැබ්වූ ප්‍රතිසංස්කරණ යෝජනා සකස් කරන ලද්දේ ලංකාවේ පළාත් පාලන ක්‍රමයේ පුනර්ජීවනයක් සඳහා කැපවී සිටි රාජ්‍ය නිලධාරීන් සහ විශ්වවිද්‍යාල ආචාර්යවරුන්ගේත්, පළාත් පාලන ආයතනවල නියෝජිතයන්ගේත් උනන්දුව නිසාය. එහෙත් ඒ ප්‍රයත්නවලින් සාධනීය ප්‍රතිඵල ඇති නොවීමට ප්‍රධාන හේතුව වූයේ, ඒවායින් අපේක්ෂා කළ ව්‍යුහාත්මක ප්‍රතිසංස්කරණ ඇතිකිරීම සඳහා දේශපාලනඥයන්ගේ දේශපාලන කැපවීමක් හෝ අධිෂ්ඨානයක් නොමැති වීමයි. දැනට සිදුවන පළාත් පාලන මැතිවරණ ව්‍යාපාරයෙන් පෙනෙන්නේද එවැනි දේශපාලන අධිෂ්ඨානයක් තබා අවබෝධයක් හෝ හැඟීමක්වත් නව පරපුරේ දේශපාලනඥයන්ටද නැති බවයි.
ජන සභා සහ ජන අරගල ව්‍යාපාරය යනුවෙන් 2023 අරගලයෙන් පසුව මතුවූ ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී ප්‍රයත්නවල අදාළතාව පෙනෙන්නේ ඉහත සාකච්ඡාවෙන් මතුවන ප්‍රහේළිකාව දෙස බලන විටය. එම ප්‍රහේළිකාව වඩාත් පැහැදිලිවව ඉදිරිපත් කරන්නේ නම් මෙසේය; පළාත් පාලන ආයතන ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී ආණ්ඩුකරණය ගමට ගෙන යන ජනතාවට වඩාත්ම කිට්ටු ආණ්ඩු ව්‍යුහය වුවත්, ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී විභවතාව හීන වී ඇති ලංකාවේ එම පළාත් පාලන ආයතන සම්බන්ධව කළ හැක්කේ කුමක්ද?
ජන සභා සහ ජන අරගල යෝජනාවල ඇති ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී විභවතාව වැදගත් වන්නේ ඉහත ප්‍රශ්නයට පිළිතුරු සෙවීමේදීය. ‘ග්‍රාමීය ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය’ යන සංකල්පයද සම්බන්ධ කරමින් ගොඩ නැගිය හැකි විකල්ප යෝජනාවක් තිබේ. එය නම්, දැනට තිබෙන පළාත් පාලන ආයතනවලට අමතරව සහ සමාන්තරව, ගම් නියම්ගම් නගර මට්ටමෙන් ස්වේච්ඡා පුරවැසි බල ව්‍යුහයන් නිර්මාණය කිරීම සහ ග්‍රාමීය ආණ්ඩුකරණයේදී පුරවැසි සහභාගිත්වය සහ පුරවැසි ක්‍රියාකාරිත්වය පළාත් පාලනයේ ‘අවියෝජනීය’ භාවිතයක් බවට ගොඩනැගීමයි. ජාතික මට්ටමෙන් ගොඩනැගීමට දුෂ්කර පුරවැසි සහභාගිත්ව ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය පළාත් පාලන ආයතන ව්‍යුහය හා සම්බන්ධ කරමින් ග්‍රාමීය මට්ටමෙන් නිර්මාණය කිරීම, රැඩිකල් ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී අත්හදා බැලීමක් ලෙසද ඉදිරියට ගෙන යා හැකි ක්‍රියාමාර්ගයකි.
