පසුගිය සතියට සාපේක්ෂව එළවළු මිලෙහි යම් අඩු වීමක් පෙන්නුම් කළද තවමත් මිලෙහි තිබෙන්නේ ඉහළ අගයකි. අසාමාන්‍ය ලෙස එළවළු මිල ඉහළ යාම සඳහා ප්‍රධාන වශයෙන්ම බලපා තිබුණේ වෙළඳපොළ ඉල්ලුමට අනුව ඉතාමත් අඩු සැපයුමක් තිබූ බැවිනි. එයටද හේතු ගණනාවක් බලපා තිබූ බව අපි පසුගිය සතියේ කතා කළෙමු. විවිධ හේතු නිසාවෙන් ගොවියන් විශාල ප්‍රමාණයක් වී ගොවිතැනෙන් හා බෝග වගාවෙන් ඉවත් වී ඇති අතර ගොවිතැන් කටයුතුවල නියැලුණු ගොවියන්ද වගා කටයුතු සිදුකළේ පෙරට සාපේක්ෂව ඉතාමත් අඩු වශයෙනි. ඒ වගා කටයුතු සඳහා අධික පිරිවැයක් දැරීමට සිදුවන බැවිනි. මෙවැනි තත්වයක් යටතේ වුවද වගා කටයුතු කළ ගොවියන්ගේ වගාව වර්ෂාව හේතුවෙන් විශාල ප්‍රමාණයක් හානි වී ඇත. මේ නිසා පත්ව ඇත්තේ කබලෙන් ළිපට වැටුණ තත්වයකටය. මෙවන් පසුබිමක් තුළ වගා හානි වූ ගොවීන්ගේ එම හානි වීම් පිළිබඳව කඩිනම් තක්සේරුවක් සිදු කොට වන්දි මුදල් ලබා දිය යුතු වූවත් ගොවියන්ට වන්දි මුදල් ලබා දීම් පිළිබඳව ප්‍රශ්න ගණනාවක් ඇත.
වර්ෂාව සහ අනෙකුත් හේතූන් නිසා වගා හානි වූ වගාවන් සඳහා ලබා දිය යුතු වන්දි මුදල කෙසේ වෙතත් තවමත් කොපමණ වගාවන් ප්‍රමාණයකට හානි වූවේද යන්න පවා ගණනය කිරීම් අවසන් නැත. හානි වූ වගාවන් ප්‍රමාණය හා වන්දි මුදල් පිළිබඳව කෘෂි රක්ෂණ මණ්ඩලයෙන් අප කළ විමසීමේ දී එහි නිලධාරිනියක පැවසූවේ අම්පාර දිස්ත්‍රික්කයේ වගා හානි වීම් අක්කර 45,000ක් ද, මඩකලපුව දිස්ත්‍රික්කයේ අක්කර 45,000ක් ද, ත්‍රිකුණාමලය දිස්ත්‍රික්කයේ අක්කර 15,00ක් ද, මුලතිව් දිස්ත්‍රික්කයේ අක්කර 1200ක් ද, වව්නියාව දිස්ත්‍රික්කයේ අක්කර 5,000ක් ද, මන්නාරම දිස්ත්‍රික්කයේ අක්කර 5,700ක් ද, පොලොන්නරුව දිස්ත්‍රික්කයේ අක්කර 7,800ක් ද, බදුල්ල දිස්ත්‍රික්කයේ අක්කර 3,500ක් ද වශයෙන් වගා හානිවීම් පිළිබඳව ගණනය කොට ඇති බවයි. ඒ අනුව දැනට සිදු කළ ගණනය කිරීම්වලින් පමණක් අක්කර 1,39,000ක වගා හානි සිදු වී ඇත. මෙහි ඇති තවත් බරපතළ කාරණයක් වන්නේ මෙම වගා හානි කිරීම් ගණනය කරනුයේ වී, අර්තාපල්, බඩ ඉරිගු, සෝයා, ලොකු ලූණු යන වගාවන්ට පමණක් වීමය. නමුත් පසු ගිය කාලයේ ඇද හැලුණු අධික වර්ෂාව හේතුවෙන් කැරට්, ලීක්ස්, බෝංචි, තක්කාලි, බීට්, වැනි බෝග වගාවන්ටද විශාල හානියක් වූ අතර එම වගාවන් සඳහා වන්දි මුදල් ලබා දීමට කිසිදු වැඩපිළිවෙළක් නොමැත.
මුලතිව් දිස්ත්‍රික්කයේ සපුමල්තැන්න සුළු ගොවි සාමූහිකයේ සභාපති රේණුකා කරුණාරත්න එහි වගා හානි හා වන්දි මුදල් ගැන පවසන්නේ මෙවැන්නකි. ‘අර්තාපල්, ලීක්ස්, කැරට් නැතුව අනෙක් හැම වර්ගයම මෙහේ හදලා තිබුණා. බණ්ඩක්කා, බටු, මෑ කරල්, එලබටු, වම්බටු, කැකිරි, පිපිඤ්ඤා, කරවිල, රාබු, බීට් වගේ දේශීය එළවළු වර්ග මෙහේ ගොවියෝ වවලා තිබුණා. ඒ වවපු සේරම විනාශවෙලා තියෙනවා මේ වෙද්දි. වැස්ස වැඩිවීම නිසා. සමහර අයගේ බුලත් කොටු විනාශවෙලා තියෙනවා. එළවළු අක්කර භාග 600ක් තියෙනවා මේ ප්‍රදේශයේ. ඒ 600න් 300ක් ම විතර විනාශවෙලා තියෙන්නේ. අනිත් දේ තමයි වී. වී විනාශවෙලා තියෙනවා වැස්ස වැඩිවීම නිසා වගේම අලි එන නිසා. අපේ කුඹුරු අක්කර 600ක් තියෙනවා. අපි වගා කරන්නේ වැහි වතුරෙන් විතරයි. ඒ අක්කර 600න් 450ක් වගේ විනාසයි. අලි වන්දි කියලා එක එක අය ඇවිත් ලියාගෙන ගියාට ගිය අවුරුද්දේ වන්දිවලටවත් මුකුත්ම නෑ තාම. ගොවි ජන නිලධාරීන් දැනුවත් කළාට තමා කිසිම දේකට උත්තරයක් නැහැ. අපි ඉන්නේ උතුරු පළාතේ මුලතිව් දිස්ත්‍රික්කයේ. අපිට මෙහේ ගොවිජන සේවා මධ්‍යස්ථානයක් නැහැ. ඒ නිසා අපි අනුරාධපුරේ ගොවි ජන මධ්‍යස්ථානය තමයි දනුවත් කරන්නේ. ඒත් උත්තර නැහැ.”
වවා කටයුතු සිදු කිරීමට වැයවන පිරිවැයට සාපේක්ෂව වගා හානි සඳහා අවම වශයෙන් අක්කරයකට රුපියල් ලක්ෂයක් මුදලක් හෝ ලබා දීමට යෝජනා කළ ද කෘෂි රක්ෂණ මණ්ඩලය නිර්දේශ කොට ඇත්තේ අක්කරයකට රුපියල් 40,000ක මුදලකි. පසුගිය යල කන්නයේ දී එම මුදලද විශාල පිරිසකට නොලැබී ඇති අතර වගා හානි වූ අක්කරයකට රුපියල් 40,000ක මුදලක් ලබා දෙන බව පැවසූවත් අවසානයේ ලබා දී ඇත්තේද 36,000ක මුදලකි. කෘෂිකර්ම අමාත්‍යාංශයේම සංඛ්‍යා දත්තවලට අනුව පසුගිය යල කන්නයේ ද නියඟය, වර්ෂාව සහ සේනා දළඹු හානිය නිසා අක්කර 68,802 ක වගා හානියක් සිදුව ඇත. ඉන් 70,597ක ගොවියන් ප්‍රමාණයක් බලපෑමට ලක්ව ඇත. ලොකු ලූණු, මිරිස්, බඩ ඉරිගු සහ සෝයා බෝංචි වගා කරන ලද ගොවීන් 409 දෙනෙකුට බලපෑම් එල්ල වී ඇති අතර ඔවුන් විසින් වගාකොට ඇති වගා අක්කර 462ක් විනාශ වී ඇත.
යල කන්නයේ වැඩිම වගා හානි ප්‍රමාණයක් වාර්තා වන්නේ කුරුණෑගල දිස්ත්‍රික්කයෙනි. ඒ අනුව එම දිස්ත්‍රික්කයේ අක්කර 26,813.67 ක් වගා හානි සිදු වී ඇති අතර, බලපෑමට ලක්වූ ගොවීන් ප්‍රමාණය 32,245ක් වේ. දෙවැනි ස්ථානයට වැඩිම හානි ප්‍රමාණය උඩවලව කලාපයෙන් වාර්තා වේ. අක්කර 14,810.13 ක් වගා හානි සිදු වී ඇති අතර ගොවීන් 11,651 කට බලපෑම් එල්ල වී ඇත. ඊට අමතරව හම්බන්තොට දිස්ත්‍රික්කයේ අක්කර 5,483.75ක් වගා හානි සිදු වී ඇති අතර, ගොවීන් 4,493කට බලපෑම් එල්ල වී ඇත. මාතලේ අක්කර 1,496ක්, පුත්තලම අක්කර 2,244ක්, පොළොන්නරුව අක්කර 1,728ක්, මොනරාගල අක්කර 1,136ක්, බදුල්ල අක්කර 1,044ක්, රත්නපුර අක්කර 1,721ක් සහ අනුරාධපුර අක්කර 1,748ක් වශයෙන් වාර්තා වී තිබේ. නමුත් කෘෂි රක්ෂණ මණ්ඩලය මගින්ම තක්සේරු කොට ඇති වගා හානි ප්‍රමාණයෙන් මෙ වන තෙක් දෙකෙන් පංගුවක් ලබා දීමට කටයුතු කොට නොමැත.
යල කන්නයේ වැඩිම වගා හානියක් සිදු වූ කුරුණෑගල දිස්ත්‍රික්කයේ හානි වූ බවට කෘෂි රක්ෂණ මණ්ඩලය තක්සේරු කළ අක්කර 26,813.67 ක ප්‍රමාණයෙන් වන්දි මුදල් ලබා දී ඇත්තේ අක්කර 7,714ක ප්‍රමාණයකට පමණි. ඒ සඳහා ලබා දී ඇති මුදල වන්නේ මිලියන 266කි. ඒ අනුව එම මුදලෙන් කුරුණෑගල දිස්ත්‍රික්කයේ බලපෑමට ලක් වූ ගොවියන් 32,245ක ප්‍රමාණයෙන් එක් ගොවියෙකුට හානි වූ වගා අක්කරයකට රුපියල් 10,000ක මුදලක් හෝ හිමි වෙන්නේ නැත. හම්බන්තොට දිස්ත්‍රික්කයේ වගා හානි වූ අක්කර 5483.75 ප්‍රමාණයෙන් වන්දි මුදල් ලබා දී ඇත්තේ අක්කර 2,117 ක වගා බිම් ප්‍රමාණයකටය. රුපියල් මිලියන 53ක ප්‍රමාණයකි. මේ ආකාරයෙන් වගා හානි වූ බවට කෘෂි රක්ෂණ මණ්ඩලයෙන්ම තක්සේරු කොට ඇති වගා හානි විශාල ප්‍රමාණයකට මේ වන තෙක් යල කන්නයේ (මාර්තු සිට සැප්තැම්බර් දක්වා කාලය) වගා හානිවලට හෝ තවමත් ලබා දීමට කටයුතු කොට නොමැත. දැන් මහ කන්නය ද අවසන් වී ඊළඟ යල කන්නය ආරම්භ වීමටද ඇත්තේ තවත් මාසයක පමණ කාලයකි. එසේ තිබිය දී ගිය වර්ෂයේ යල කන්නයේ වගා හානි වූ නුවරඑළිය, මාතලේ, බදුල්ල, සහ මාතර යන දිස්ත්‍රික්කවල වගා හානි තක්සේරු කොට හෝ නොමැත.
වගා හානි සහ වන්දි ගෙවීම් පිළිබඳව අප කළ විමසීමක දී සමස්ත ලංකා ගොවි ජන සම්මේලනයේ ජාතික සංවිධායක නාමල් කරුණාරත්න දැක් වූ අදහසයි.
‘වගා අක්කර ලක්ෂයකට ආසන්න ප්‍රමාණයක් හානි වුණා ගිය යල කන්නයේ. ඒකෙන් වැඩිම පංගුවක් හානි වුණේ උඩවලවේ. මාස් කන්නයෙත් වර්ෂාව නිසා ලොකු ප්‍රමාණයක් හානි වුණා. මේ හානි වුණ වගාවන්ට වන්දි ගෙවීමේ දී අඩුම තරමේ 40% වත් වන්දි ගෙවලා නැහැ. තෝරා ගත්ත පොඩි පිරිසකට තමයි වන්දි ගෙවලා තියෙන්නේ. ඒකත් ගෙවලා තිබෙන්නේ ගෙවන්න ඕනෑ ගණනට අඩුවෙන්. වන්දි ලබා දීමේ දී අක්කරයකට රුපිඅයල් 40,000ක මුදලක් නියත වශයෙන්ම ලැබෙන්න තියෙන එකක්. ඒක ගොවියාගේ අයිතියක්. ඒකෙනුත් රුපියල් 4,000ක් කපනවා. ගෙවන ඇත්ත මුදල තමයි රුපියල් 36,000 මුදල. ගොඩක් ගොවියන්ට ඒ රුපියල් 36,000 වත් හම්බවෙන්නේ නැහැ. රුපියල් 12,000යි, 15,00යි අන්තිමේට කැපිලා කෙටිලා ගොවියාගේ අතට එන්නේ. මීට කලින් ඒවා වුණත් කන්න තුන හතරකම වන්දි ගෙවලා නැහැ. වන්දි ගෙවීමේ දී අම්පාරේ බඩ ඉරිගු ගොවියාට කෝටි 32යි ලක්ෂ 34ක් වන්දි ගෙවන්න තියෙනවා. ඒවා ගෙවලත් නැහැ. 2018 ඉදන් වන්දි ගෙවන ක්‍රියාවලිය පිරිසිදුව හරි විදියට කවුරුත් කළේ නැහැ. තැනින් තැන තැනින් තැන තමයි ඉතාමත් සුළු ප්‍රමාණයක් වන්දි ගෙවලා තියෙන්නේ.’
හරි විදියෙන් නම් දේශගුණික විපර්යාස සහ සත්ව හානි නිසා සිදුවන වගා හානි වෙනුවෙන් වන්දි මුදල් වගා හානි වූ ගොවියාට එම වන්දි මුදල ලබා දිය යුතු වන්නේ ඊගාව කන්නය ආරම්භ වීමට පෙරය. ඒ ඉදිරි කන්නයේ වගා කටයුතු ආරම්භ කිරීමට ගොවියාට දරන්නට වන මූලික පිරිවැයට යම් හෝ අස්වැසිල්ලකටය. නමුත් කෘෂි රක්ෂණ මණ්ඩලය මගින් එම වන්දි දීමේ ක්‍රියාවලිය නියමාකාරයෙන් සිදු කොට නොමැත. මැවැනි වූ තත්වයක් තුළ ඉදිරියේදී ගොවියාට මුහුණ දීමට සිදුවන්නේ මීටත් වඩා අසීරු තත්වයකටය. එය ගොවියාට පමණක් නොව නියත වශයෙන්ම පාරිභෝගිකයාටද එහි බලපෑම ඉදිරියේ දී දැනෙනු ඇත.
