අනුරාධපුර, පොලොන්නරුව සහ නුවර යුගවලින් පස්සේ ආකිටෙක්චර් පැත්තෙන් අගයකරන්න පුළුවන් ආගමික ගොඩනැගිලි තියෙන්නේ ඉතාම සුළු ප්‍රමාණයක් විතරයි. ඒ අතරිනුත් මෑත කාලීනව ඉදිවුණු ගොඩක් පන්සල්වල විශේෂයෙන් කතාකරන්න ආකිටෙක්චර් සම්බන්ධ කරුණු අඩුයි. බොහොමයක් පන්සල් ඉතාම සාම්ප්‍රදායික අනුරූපවලින් නැත්නම් ආසියාවේ බුද්ධාගම අදහන අනෙකුත් රටවල්වල ස්තූප සහ පිළිම සම්ප්‍රදායට අනුව ඉදිකිරීම තමයි කෙරෙන්නේ. ඒ හැම දෙයක්ම පිරිසිදු බුදුදහමට නොගැළපෙන භෞතිකමය සහ පුහු ආකර්ෂණයක් සහිතව ඉදිවෙන ප්‍රවණතාවක් දකින්න පුළුවන්. බොහෝවිට පන්සල් ආශ්‍රිත ගොඩනැගිලි නිර්මාණය සඳහා ආකිටෙක්ට්ලා සම්බන්ධකරගන්න බවක් පේන්නෙත් නැහැ. එහෙම සම්බන්ධ වුණත් බොහෝවිට නායක හාමුදුරුවන්ගේ ගොඩනැගිලි ගැන දැනුම සහ අවබෝධය අතර නිර්මාණශීලී බව නතරවෙන බවක් තමයි පෙනෙන්නේ. අලුතින් ඉදිවෙන මුස්ලිම් පල්ලි සහ හින්දු කෝවිල් ආශ්‍රිතවත් කිසිම නිර්මාණශීලී නව දැක්මක් දකින්න ලැබෙන්නෙම නැති තරම්.
ඇත්තෙන්ම බුදු දහම සම්බන්ධව නම් අලුතින් ඉදි වෙන පන්සල් ඉතාම නිර්මාණශීලී සහ අර්ථාන්විත විදිහට ඉදිකරන්න සියලුම කාරණා ආගමික දර්ශනය විසින්ම ලබා දී තිබුණත් එවැනි නව ගොඩනැගිලි ඉතාම පුහු ආටෝපවලින් විතරක්ම පිරී යාම කනගාටුවට කරුණක්. අපේ පැරණි බෞද්ධ ගොඩනැගිලි ඉතාම සරල චාම් වගේම ආගමික දර්ශනයට අනුකුල විදිහට නිර්මාණය වුණු බවට උදාහරණ එමටයි. එවන් පැරණි ගොඩනැගිලි අදටත් ලංකාවේ ආකිටෙක්චවල නිර්මාණශීලී බව අධ්‍යයනය සඳහා ආකිටෙක්ච ශිෂ්‍ය ශිෂ්‍යාවන් විසින් හදාරන බව පුදුමයක් නෙමෙයි. ලංකාවේ පැරණි ගොඩනැගිලි සම්ප්‍රදාය විදේශිකයන් විසින් පවා අගය කෙරෙන්නේ ඒ පැරණි පන්සල් ගොඩනැගිලි හරහා තමයි. ටැම්පිට විහාර, ස්වාභාවික ගල් පර්වත ආශ්‍රිතව ඉදිවුණු පැරණි ලෙන් විහාර සහ පැරණි පිළිම ගෙවල් ඉහත තර්කයට ඔනෑ තරම් උදාහරණ සපයනවා. නමුත් එම සරු වාස්තු සම්ප්‍රදාය පසෙක ලා, චීන, බුරුම වැනි වැඩි වැඩ මෝස්තර, අතිශයෝක්තිමය පන්සල් සම්ප්‍රදායන් විසින් අපේ පන්සල් ආකිටෙක්ච බහුරූ කෝලම් තැනකට ගෙනයමින් තිබීම ඒ ඒ පන්සල්වල මූලාසනවල වැඩහිඳින අය සහ ඒවාට අනුග්‍රහය දක්වන දායක පිරිස්වල රසඥතාව ගෙනහැර පාන්නක්.
නමුත් කතෝලික හෝ ක්‍රිස්තියානි ආගමික ගොඩනැගිලි අතරින් කිහිපයක් එම සාම්ප්‍රදායික සීමාවන් අබිබවා නිර්මාණය වුණු අවස්ථා දකින්න පුළුවන්. බොහෝවිට ඒ ඒ ගොඩනැගිලි නිර්මාණය සඳහා කුමන හෝ සම්බන්ධකම් නිසා නිර්මාණශීලී ආකිටෙක්ට්ස්ලා යොදාගත්ත නිසා වෙන්න පුළුවන්. කතෝලික සහ ක්‍රිස්තියානි ආගමික දර්ශනය තුළ එහෙම නිර්මාණශීලී බවට ඉඩදෙන ඉගැන්වීම් තියෙනවා වෙන්නත් පුළුවන්. ලංකාවෙන් පිටත ලෝකය ගත්තත් කතෝලික ආගමික දේවස්ථාන ආකිටෙක්චර්මය අතින් ඉතාම විශිෂ්ට ලෙස නිර්මාණය වුණු අවස්ථා තියෙනවා. ලෙ කබුසියර් නිර්මාණය කළ ප්‍රංශයේ ‘රොන්චැම්ප් දේවස්ථානය‘, ටඩාඕ ඇන්ඩෝ නිර්මාණය කළ ජපානයේ ‘චර්ච් ඔෆ් ලයිට්’ සහ ‘චර්ච් ඔෆ් වෝටර්’, ඊ. ෆෙයි ජෝන්ස් නිර්මාණය කළ ඇමරිකාවේ ‘තොර්න්ක්‍රවුන් චැපල්’ වගේ කතෝලික ආගමික ගොඩනැගිලි නූතන ආකිටෙක්ච ඉගැන්වීම්වලදී ගොඩක් අගයකරන ගොඩනැගිලි විදිහට හඳුන්වන්න පුළුවන්.
අපේ රටේ නම්, ජෙෆ්රි බාවා සහ උල්රික් ප්ලේස්නර් නිර්මාණය කළ බණ්ඩාරවෙල යහපත් එf`ඩ්රාගේ කන්‍යාරාමයේ නසරත් දේවස්ථානය, වැලන්ටයින් ගුණසේකර නිර්මාණය කළ දෙහිවල ජෙසුයිට් චැපල්, ඔහුම නිර්මාණය කළ හොරණ ශාන්ත මාටින් ද පොරෙස් දේවස්ථානය වගේම ගොඩ්රිජ් සැමුවෙල් නිර්මාණය කළ මෑතකදී ඉදිවුණු, දකුණු පළාතේ නියාගම දේවස්ථානයත් ආකිටෙක්චර්මය වශයෙන් ඉතා වැදගත් සන්ධිස්ථාන විදිහට සටහන් කරන්න පුළුවන්.
ලංකාවේ ජීවත්වුණු ඉතා වැදගත් ගොඩනැගිලි කිහිපයක්ම නිර්මාණය කළ වැලන්ටයින් ගුණසේකර සැලසුම් කර නිර්මාණය කළ දෙහිවල ජෙසුයිට් දේවස්ථානය ඔහුගේ ගොඩනැගිලි නිර්මාණ අතර ඉතා විශේෂ තැනක් හිමිවන නිර්මාණයක්. විසිවෙනි ශතවර්ෂයේ මුල යුරෝපය තුළින් ආරම්භවී ලෝකය පුරා පැතිර ගිය ඵදාැරබ ඵදඩැපැබඑ නැතිනම් නූතන ප්‍රවාහය තුළින් ඍජු ආභාසය ලබන්නට ඇතැයි සිතෙන තරමට උදාහරණ දක්නට ලැබෙන වැලන්ටයින්ගේ ගොඩනැගිලි ඒ නූතන ප්‍රවාහයේම දිගුවක් ලෙස පමණක් සීමාකිරීම එතරම් සුදුසු නැහැ. කලාපීය දේශගුණික, සංස්කෘතික සහ පාරිසරික ලක්ෂණවලට අනුගතවන අතරම හුදු සාම්ප්‍රදායික ලක්ෂණ අබිබවා ගොස් ගොඩනැගිල්ලක් නිර්මාණය කරන්නේ කෙලෙසද යන්න වැලන්ටයින් නිතරම අත්හදා බැලුවා. එම අත්හදා බැලීම්වල ප්‍රබල සන්ධිස්ථානයක් ලෙස දෙහිවල පිහිටි ජෙසුයිට් දේවස්ථානය හඳුන්වන්න පුළුවන්.
තමන් නිර්මාණය කළ ක්‍රිස්තියානි දේවස්ථාන හරහා ‘ආධ්‍යාත්මිකත්වය හසුකරගන්නේ කෙසේද?’ යන ප්‍රශ්නයට උත්තර සොයායන්න උත්සාහ කළ බව වැලන්ටයින්ම පසුකාලීනව කියා සිටිය අදහසක්. මෙම ගොඩනැගිල්ලේ ආකෘතිය, හැඩ තල, සහ වෙනත් අංගෝපාංග හැසිරවීම තුළින් ඔහුගේ එම ප්‍රකාශය තහවුරු කරන කරුණු සොයාගැනීම අපහසු නැහැ. පිටතින් බලන විට අපට හුරු පුරුදු නැති ආකෘතියක් සහිත මෙම දේවස්ථානය ඒ අතරේම සාම්ප්‍රදායික දේවස්ථාන ආකෘතියත් බැහැර කරන බව දකින්න පුළුවන්.
ලංකාවට නුපුරුදු ස්මාරක ගොඩනැගිලි ආකෘතියක් සහිතව මෙම දේවස්ථානය නිර්මාණය කිරීම මගින් ඔහුගේ අනන්‍යතාව තහවුරු කිරීමට වැලන්ටයින් උත්සාහ ගත් බව පෙනුණත් ඒ සඳහා ඔහු ආභාසය ලැබූ ආකාරය බැහැර කිරීමත් කළ නොහැක්කක්. දෙහිවල නගරයේ මුහුදු වෙරළට ආසන්නව මෙම ඉඩම පිහිටා ඇති නිසා මුහුදු රැලිවල රිද්මය මෙම ගොඩනැගිල්ල තුළින් ප්‍රකාශ කිරීමට තමා උත්සාහ ගත් බව ඔහු පවසා තිබෙනවා. එලෙස මුහුදු රැලිවල රිද්මය තුළින් ජීවිතයට රිද්මයක් රැගෙන ඒමට තමන්ට වුවමනා වූ බව ඔහු තව දුරටත් පවසා තිබෙනවා. මෙම දේවස්ථානයේ කොන්ක්‍රීට්වලින් සැදි අර්ධ කවාකාර හැඩති වහලය ඔහු මුහුදු රළින් ලැබූ ආභාසයයි. රළු පිරියමින් සැදී සුදු පහන් වර්ණවත් වී ඇති බිත්ති මත අපිළිවෙළට පිහිටුවා ඇති ජනෙල් පෙළ නාගරික අපිළිවෙළට පිළිවෙලක් ලබාදෙන්න ගත් උත්සාහයක් ලෙස කෙනෙකුට දකින්න හැකියි. පැරණි සාම්ප්‍රදායික දේවස්ථාන ආකෘතිය බිඳිමින් වුවත් එම සංකල්පයන් වෙත අනුගත වෙමින් දේවස්ථානයේ අල්තාරය සහිත කොටස පිටතට පෙනෙන ලෙසට ඉහළට ඔසවා ඇත්තේ ඉහළට එසවෙන කවාකාර බිත්තියක් සහ ඒ මත සවිකරන ලද ඉතාම සිහින් කුරුසයක් මගිනුයි.
අලුතින් ඉදිවන බොහෝ ගොඩනැගිලි ස්මාරක ලෙස ඉහළට එසවී අහසට එබෙන්නත්, තැනක පිහිටි නිර්මිත වියමන අතික්‍රමණය කිරීමටත් ආකෘතිය තුළින්ම උත්සාහ කරන්නේ එම ගොඩනැගිලිවල අභ්‍යන්තරය එම ආකෘතිය ඉල්ලා සිටින්නේ නැතිව තිබියදීයි. නමුත් ජෙසුයිට් දේවස්ථානයේ වඩාත්ම අගය කළ යුතු ලක්ෂණයක් වන්නේ, එහි අමුතු බාහිර ආකෘතිය ගොඩනැගිල්ලේ අභ්‍යන්තරයේම දිගුවක් නිසාවෙන්. දේවස්ථානයේ රැලි සහිත වහලයත් අපිළිවෙළට ස්ථානගත කරන ලද ජනෙල් පෙළත් එලෙස සැලසුම් කර ඇත්තේ දේවස්ථානය ඇතුළතට ඉතා සෞම්‍ය සහ සිත නිවන අවකාශයක් නිර්මාණය කර දීම සඳහා බව ඒ ගැන සැලකිල්ලෙන් අධ්‍යයනය කිරීමේදී අවබෝධ කරගත හැකියි.
දේවස්ථානයට ඇතුල්වීමේදී ඔබ පිවිසෙන්නේ මනාව සකසා ඇති උද්‍යානයට මුහුණලා පිහිටි ඉඩ පහසුව ඇති වැරන්ඩාවකටයි. ඊට යාබදව ඇති ඉතා සරලව නිර්මාණය කර ඇති ලී ලැටිස් දොරටුවක් හරහා ඔබට දේවස්ථානයට ඇතුල්වෙන්න පුළුවන්. එහි සිට බැලූ විට රැලි සහිත කොන්ක්‍රීට් වහලයත් ඒ කෙළවර පිහිටි, පිටතින් ඔබ දුටු කවාකාර බිත්තියත් ඒ මත රැඳවු ජේසුස් වහන්සේගේ පිළිරුවත් දැක ගත හැකියි. එම කවාකාර බිත්තිය ඉහළ රැඳවූ කවුළුවකින් පහළට වෑස්සෙන සෞම්‍ය ආලෝකය ජේසුස් වහන්සේගේ රුව අහසින් පහළට සම්ප්‍රාප්ත වන බවක් හඟවනවා. ඒ අතරේම රැලි සහිත වහලයට කුඩා ජනෙල්වලින් පතිත වන ආලෝකය එය වළාකුළු පිරි අහසක සිතුවමක් වැනියි. පසෙක ඇති කුඩා පියගැට පෙළකින් දේවස්ථානයේ පිවිසුම ඉහළින් ඇති පටු සොල්දරයට පිවිසිය හැකියි. එම සොල්දරයත් ඉහළින් දේවස්ථානයේ අල්තාරය දෙසට විවෘත වී තිබෙන්නේ ගොඩනැගිල්ලේ සියලුම අවකාශ එක තැනකට සාමූහික කරන බවක් දනවමින්.
නගරය ආශ්‍රිතව ඉදිවන අලුත් අකීකරු කොන්ක්‍රීට් දැවැන්තයින් අතරේ කෙමෙන් සැඟව යන ජෙසුයිට් දේවස්ථානය ගොඩනැගී ඇත්තේ කුඩා ප්‍රමාණයේ දේවස්ථානයක් ලෙසයි. ප්‍රමායෙන් කුඩා වුවත්, එයටම හිමි ආවේණික ආකිටෙක්චර්මය භාෂාවකින් දෙබසක් ගොඩනගන මෙම දේවස්ථානය ඉතාම සිත්ගන්නාසුලු සම්පිණ්ඩන රීතියකින් යුතු බව කීම අතිශයෝක්තියක් නොවෙයි. දශක ගණනාවක් පුරා ආකිටෙක්ච හදාරන සිසුන් විසින් දැකබලා, අධ්‍යයනය කරන ලද මෙම දේවස්ථාන ගොඩනැගිල්ල ලාංකික නූතන වාස්තු විද්‍යා ඉතිහාසය තුළ වැඩි කියවීමකට ලක්නොවුණු පරිච්ඡෙදයක් සනිටුහන් කරන බව ලියා තැබිය යුතුයි.
