සත්‍යය, සමගිය සහ ප්‍රතිසන්ධානය සඳහා කොමිෂන් සභාවක්

2024 ජනවාරි 1 වන දින ගැසට් පත්‍රයේ අතිරේකයක් ලෙස නිකුත් කරන ලද, ශ්‍රී ලංකාවේ සත්‍යය, සමගිය සහ ප්‍රතිසන්ධානය සඳහා වන කොමිෂන් සභාව පනත් කෙටුම්පත පිළිබඳ සරල හැදින්වීමක්

පනත් කෙටුම්පතේ අරමුණ

ලංකාවේ සත්‍යය, සමගිය සහ ප්‍රතිසන්ධානය සඳහා වන කොමිෂන් සභාව පිහිටුවීම මෙන්ම එකී කොමිෂන් සභාවේ තීරණ ක්‍රියාත්මක කිරීම නියාමනය සඳහා විධිවිධාන සැලසීම මෙම පනතේ අරමුණ ලෙස කෙටුම්පතේ දක්වා ඇත.

සත්‍යය හා ප්‍රතිසන්ධාන කොමිෂන් සභා නීතියේ පසුබිම

2019 වර්ෂයේ දී අවසන්වූ තිස්අවුරුදු යුද්ධය සමයේ සිදුවූ සිදුවීම් පිළිබඳව සත්‍ය කරුණු අනාවරණය කිරීම සඳහා කොමිෂන් සභාවක් පත් කිරීමේ සඳහනක් මුල් වරට කරළියට එන්නේ 2015 සැප්තැම්බර් මස ජිනීවා නගරයේ පැවති එක්සත් ජාතීන්ගේ මානව හිමිකම් කවුන්සලයේ 30 වන සැසිවාරයේදී සම්මත වූ ‘ශ්‍රී ලංකාවේ ප්‍රතිසන්ධානය, වගවීම හා මානව අයිතිවාසිකම් ප්‍රවර්ධනය කිරීම පිළිබද යෝජනාවලිය’ මගිනි. එම යෝජනාවේ ක්‍රියාත්මක පරිච්ඡේදයේ 4 වන අංකය යටතේ දැක්වෙන්නේ, සත්‍යය සෙවීමේ, සාධාරණත්වය ඇති කිරීමේ, ප්‍රතිසන්ධානය සහ නැවත මෙවැනි සිදුවීම් ඇතිවීම වළක්වාලීමේ කොමිෂන් සභාවක් ස්ථාපනය කිරීමට ශ්‍රී ලංකා රජය එකඟතාව පළකර ඇති බවයි. එබැවින් මෙමැනි කොමිෂන් සභාවක් පිහිටුවීම සහ එය ස්වාධීනව පවත්වාගෙන යාම දේශීය වශයෙන් අවශ්‍යතාවක් මෙන්ම ජාත්‍යන්තර වශයෙන්ද ලංකාවේ වගකීම් ඉටුකිරීමක් ලෙස සැලකිය හැක

කෙටුම්පත මගින් යෝජනා කෙරෙන සත්‍යය සමගිය සහ ප්‍රතිසන්ධානය සඳහා යාන්ත්‍රණය
කෙටුම්පත මගින් සත්‍යය, සමගිය සහ ප්‍රතිසන්ධානය ඇතිකිරීම සඳහා ආයතන කිහිපයක් ස්ථාපනය කිරීමට යෝජනා කරනු ලබයි. ඒ අතරින් ප්‍රධානතම ආයතනය, සත්‍යය, සමගිය සහ ප්‍රතිසන්ධානය පිළිබද කොමිෂන් සභාවයි. ඒ හැරුණු විට විශේෂිත යාන්ත්‍රණ සහ උපදේශකවරුන්, උපදේශක මූල මණ්ඩලය, කොමිෂන් සභාවේ නිර්දේශ ක්‍රියාත්මක කිරීමේ කමිටුව යන ආයතන ස්ථාපනය කිරීමට අපේක්‍ෂා කරනු ලැබේ.

සත්‍යය, සමගිය සහ ප්‍රතිසන්ධාන කොමිෂන් සභාව

පනත යටතේ පිහිටුවනු ලබන ප්‍රධාන ආයතනය සත්‍යය, සමගිය සහ ප්‍රතිසන්ධානය සඳහා වන කොමිෂන් සභාවයි. මෙම කොමිෂන් සභාව ස්ථිර කොමිෂන් සභාවක් නොවේ. හුදෙක් වසර 5ක කාලයක් සඳහා පත්කරන කොමිෂන් සභාවකි. එහි කාලය තවත් උපරිම වසර දෙකකින් දීර්ඝ කිරීමේ බලය ජනාධිපතිට ඇත.

කොමිෂන් සභාවේ සාමාජිකයන් ගණන, 7 දෙනෙකුට වැඩිවූද 21 දෙනෙකුට අඩුවූද ප්‍රමාණයකින් සමන්විත වෙයි. සියලුම සාමාජිකයෝ ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා සභාවේ නිර්දේශය මත ජනාධිපති විසින් පත් කරනු ලබති. කොමිෂන් සභාවේ රැස්වීම් ප්‍රසිද්ධියේ පැවැත්විය යුතුය. පෞද්ගලිකත්වය, ජාතික ආරක්‍ෂාව, පෞද්ගලික ආරක්‍ෂාව වැනි කරුණු පිළිබඳව ඇතැම් සාකච්ඡා වන අවස්ථාවලදී එම සාකච්ඡාවලට සෘජු සබඳතාවක් නොදක්වන පුද්ගලයන් ඉවත්කර රැස්වීම් පැවැත්වීමේ අයිතිය කොමිෂන් සභාවට ඇත.

කොමිෂන් සභාවේ කාර්යයන්

සත්‍යය, සමගිය සහ ප්‍රතිසන්ධානය සඳහා වන කොමිෂන් සභාවක් ස්ථාපනය කිරීමේ අරමුණ කෙටුම්පතේ 12 වන ව්‍යවස්ථාවේ දැක්වේ. ‘වෙනත් යම් ලිඛිත නීතියක විධිවිධානවල කුමක් සඳහන් වුවද, කොමිෂන් සභාව විසින්, 1983 සිට 2009 දක්වා වූ කාලසීමාව තුළ උතුරු සහ නැගෙනහිර පළාත්වල සිදු වූ ගැටුම අතරතුර දී හෝ ඒ හා සාධාරණ ලෙස සම්බන්ධව හෝ එහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස හෝ එහි පසුවිපාක වශයෙන් ශ්‍රී ලංකාවේ කවර හෝ ස්ථානයක දී තැනැත්තන්ට හෝ දේපළකට සිදු වූ අලාභයකට හෝ හානියකට, ජීවිත හානියකට හෝ සිදුව ඇතැයි කියනු ලබන මානව අයිතිවාසිකම් උල්ලංඝනය වීමකට අදාළ පැමිණිලි හෝ චෝදනා හෝ වාර්තා සම්බන්ධයෙන් විමර්ශන කිරීම, පරීක්ෂණ පැවැත්වීම සහ නිර්දේශ ඉදිරිපත් කිරීම සිදු කරනු ලැබිය යුතු ය.’ යනුවෙන් එය දැක්වේ. ඒ අනුව මෙම පනත පැනවීමේ අරමුණ, උතුරු සහ නැගෙනහිර පළාත්වල සිදුවූ ගැටුම අතරතුර වූ සිදුවීම් සහ අසාධාරණයන් පිළිබඳව සත්‍යය සෙවීමයි.

කොමිෂන් සභාවේ ප්‍රධාන කාර්යය වනුයේ එකී කරුණු සම්බන්ධ වාර්තාවක් රජයට ලබාදීමයි. එමගින් ශ්‍රී ලංකාවේ ජනතාව අතර, සත්‍යය පැවසීම, ජාතික සමගිය, සාමය, නීතියේ ආධිපත්‍යය, සහජීවනය, ඉවසීම සමඟ වූ සමානාත්මතාව හා විවිධත්වයට ගරුකිරීම සහ ප්‍රතිසන්ධානය ප්‍රවර්ධනය කිරීම යන කරුණු අපේක්‍ෂා කෙරෙයි.

එසේම, නැවත එවැනි සිදුවීම් වැළැක්වීම සඳහා අවශ්‍ය වන නිර්දේශ රජයට ඉදිරිපත් කිරීමත්, අදාළ කාලය තුළ කාන්තාවන්ට ළමයින්ට සහ ආබාධ සහිත තැනැත්තන්ට විශේෂයෙන් සිදුවූ මානව හිමිකම් උල්ලංඝනයන් පිළිබඳව වාර්තාවක් ලබාදීමත් කොමිෂන් සභාවට පැවරී ඇති වගකීමකි.

ජනතාවට සත්‍යය ප්‍රකාශ කිරීමට අවස්ථාවක් සැලසීමත්, යුද සමයේ සිදුවී විවිධ මානව හිමිකම් උල්ලංඝනයන්, ක්‍රෑර හා අමානුෂික වධහිංසාවන්, පැහැරගැනීම් හා අතුරුදහන් කිරීම්, අවතැන් කිරීම් වැනි සිදුවීම් පිළිබඳව විමර්ශනය කර වාර්තාවක් ලබාදීමත්, ආගමික වාර්ගික භාෂාමය වශයෙන් සිදුවූ අසාධාරණකම් පිළිබඳවත්, ඒවා වැළැක්වීමට අදාළ පරිපාලනමය වෙනස්කම් පිළිබඳව නිර්දේශ ලබාදීමත් මෙම කොමිෂන් සභාවේ වගකීමකි.

කොමිෂන් සභාව ස්වාධීන ආයතනයකි. එය යම් තැනැත්තෙකුගේ හෝ අධිකාරියක විධානයකට යටත් නොවිය යුතුය. මෙම පනතේ විධිවිධාන වෙනත් නීතියක විධිවිධාන අබිබවා ක්‍රියාත්මක වන බවද දැක්වේ.

සභාවේ බලතල

කොමිෂන් සභාවට පැවරී ඇති වගකීම් ඉටුකිරීම සඳහා විමර්ශන හා පරීක්‍ෂණ පැවැත්වීම මෙන්ම එම පරීක්‍ෂණ හා විමර්ශන සඳහා පුද්ගලයන් කැඳවීම, ලේඛන හෝ වාර්තා කැඳවීම මෙන්ම තොරතුරු ලබාදෙන ලෙස යම් යම් ආයතන වෙත නියෝග කිරීමේ බලය කොමිෂන් සභාවට තිබේ. එවැනි කාර්යයන් සඳහා කොමිෂන් සභාවට ප්‍රාදේශීය කාර්යාල පිහිටුවිය හැකිය. මෙම තොරතුරු ප්‍රසිද්ධියේ හෝ රහසිගතව ලබාගැනීමේ බලය කොමිෂන් සභාව සතුය.

සාක්‍ෂිකරුවන්ගේ සහ වින්දිතයන්ගේ ආරක්‍ෂාව

කොමිෂන් සභාවේ විමර්ශන අතරතුර අවශ්‍ය පරිදි සාක්‍ෂිකරුවන්ට සහ වින්දිතයන්ට ආරක්‍ෂාව සැලසීම සහ හානිපූර්ණ නිර්දේශ කිරීමේ බලය මෙන්ම මනෝ-සමාජමය සහය ලබාදීමේ බලයද කොමිෂන් සභාවට පවතී. මෙවැනි කටයුතු සදහා හානිපූර්ණත්ව කාර්යාලයේ සහ අපරාධ වින්දිතයන් සහ සාක්‍ෂිකරුවන් ආරක්‍ෂා කිරිමේ ජාතික අධිකාරියේ සහය ලබාගැනීම් පිළිබඳව ප්‍රතිපාදන කෙටුම්පතේ ඇතුළත්ව තිබේ.

කොමිසම කරන්නේ අධිකරණ කටයුත්තක්ද?

කොමිෂන් සභාවේ විමර්ශන හෝ පරීක්‍ෂණ අධිකරණ කටයුතු නොවේ. කොමිෂන් සභාවේ කටයුතු අතරතුර හෙළිදරව් වන අපරාධමය කරුණු සම්බන්ධයෙන් අධිකරණයේ සහාය ලබාගැනීම පිළිබඳව ප්‍රතිපාදන කෙටුම්පතේ ඇතුළත් කර ඇත. කොමිෂන් සභාවේ කටයුතු සඳහා පොලිසිය යොදාගැනීමේ හැකියාවද පවතී. සභාවේ නිර්දේශ මගින් කිසිවකුගේ සිවිල් හෝ අපරාධ වගකීමක් නිශ්චය කිරීමක් සිදුනොවේ. එහෙත්, කොමිෂන් සභාවේ විමර්ශන හා පරීක්‍ෂණ තුළින් රැස්කරගත් කරුණු මත නීතිපතිවරයාට නඩු පැවරීමේ හැකියාව පවතී. ඒ අනුව කොමිෂන් සභාවේ ක්‍රියාකාරිත්වය අධිකරණ කටයුත්තක් නොවූවද, එමගින් රැස්කරගන්නා තොරතුරු මත නඩු කටයුතු ආරම්භ විය හැකිය.

නිර්දේශ ක්‍රියාත්මක කිරීම

කොමිෂන් සභාව ලබාදෙන නිර්දේශ ක්‍රිියාත්මක කිරීම සඳහා කමිටුවක් පත් කිරීමට කෙටුම්පත මගින් ප්‍රතිපාදන සම්පාදනය කර ඇත. ජනාධිපති වෙත නිර්දේශ ලැබීමෙන් මාසයක් ඇතුළත ජනාධිපති පත්කරන හා අධිකරණ, මුදල්, ආරක්‍ෂක, රාජ්‍ය පරිපාලන, ළමා හා කාන්තා කටයුතු, සමාජ සවිබලගැන්වීම් යන විෂය භාර අමාත්‍යාංශවල ලේකම්වරුන් හෝ ඔවුන්ගේ නියෝජිතයන් පස් දෙනෙකුගෙන්ද, ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා සභාවේ නිර්දේශ මත ජනාධිපති විසින් පත්කරනු ලබන රාජ්‍ය නිලධාරීන් නොවන පුරවැසියන් හයදෙනෙකුගෙන්ද මෙම කමිටුව සමන්විත වේ. කමිටුවේ නිලකාලය අගමැති විමසා ජනාධිපති විසින් තීරණය කරනු ලැබේ.
රාජ්‍ය ආයතන තුළින් කොමිෂන් සභාවේ නිර්දේශ ක්‍රියාවට නැංවීම මෙම කමිටුවේ වගකීම වන අතර සියලු ආයතන මෙම කමිටුවට සහයෝගය ලබාදිය යුතුවේ.

සංක්‍රාන්ති යුක්තිය සහ සත්‍යය හා සංහිඳියා කොමිෂන් සභා

තිස් අවුරුදු යුද්ධය සමයේ සිය ප්‍රියයන්ට සිදුවූයේ කුමක්ද යන්න පිළිබඳ දැනගැනීමේ අයිතියක් සියලුදෙනාටම තිබේ. නැවත එවැනි ඛේදවාචකයක් සිදුනොවීමට නම්, සිදුවූයේ කුමක්ද යන්න දැනගත යුතුය. අතීතයට ආමන්ත්‍රණය කිරීම කෙතරම් කටුක වුවද, ස්ථිර සංහිඳියාවක් සඳහා එය අවශ්‍යම ව්‍යායාමයක් බව බොහෝ රාජ්‍යයන් ඔප්පුකර ඇත. සත්‍යය හා සංහිඳියා කොමිෂන් සභා, සංක්‍රාන්තික යුක්තියේ අනිවාර්ය අංගයක් වී ඇත්තේ එබැවිනි. යුද්ධය නිමවී වසර 14කට පසුව වුවද මෙවැනි කොමිසමක් පත්කිරීම යුක්තිය ඉටුකිරීමේ වැදගත් පියවරකි. එය සාර්ථක අතීතයට ආමන්ත්‍රණය කිරීමක් බවට පත් කරගැනීමේ වගකීම රජයට පමණක් නොව සෑම පුරවැසියකුටම තිබේ.

නීතිඥ ජගත් ලියන ආරච්චි