අවුකන බුදු පිළිමයේ උස මීටර් දොළහමාරක් පමණය. එම ශෛලියේ පරිසමාප්ත පිළිමයකට ලංකාවේ ඇත්තේ අවුකන පිළිමයම පමණි. රැස්වෙහෙර හෙවත් සැස්සේරුවේද එම ඉරියව්වේ පිළිමයක් ඇතත්, එය මේ තරම් පරිසමාප්ත නොවේ. අවුකන පිළිමය අදින් වසර 1200කට වඩා පැරණි බව කියැවෙයි.
ගිය සතියේ අවුකන පිළිරුවට සිවුරක් අන්දවා තිබෙන ඡායාරූප පෙළක් දක්නට ලැබිණ. එයින් රටේ තවත් සංවාදයක් ඇවිළී ගියේය. සමහරු සිවුරු ඇන්දීම ගැන කැමැත්තෙන් කතාකළහ. සමහරු ඊට බරපතළ ලෙස විරුද්ධ වූහ.
අවුකන පිළිමයට කඨින සිවුරක් ඇන්දවීම, කොළඹ වත්තල පැත්තේ ‘විශේෂඥ වෛද්‍යවරයකු’ සහ පනහක පමණ ‘බුද්ධිමතුන්’ පිරිසක් කළ ඉල්ලීමකට ඉඩ දීමක් බව අවුකන රජමහා විහාරාධිපති ශාස්ත්‍රවෙල්ලියේ ධම්මකිත්ති හිමියෝ කීහ. පැයකට වඩා සිවුර අන්දවා නොතිබුණු බවද ඔහු කීවේය. පිළිමයට හානි සිදුවිය හැකි නිසා, සිවුරු ඇන්දවීමට පිළිමයට නැග්ගුවේ පන්සලේ සේවයට යොදවා සිටින සිවිල් ආරක්‍ෂක දෙපාර්තමේන්තුවේ සෙබළුන් බවද ඔහු කියයි. පිළිමය මත ඉනිමගක් තබා පුද්ගලයන් එහි නැග සිටිනු ඡායාරූපවලින් නිරීක්‍ෂණය කළ හැකිය. සිවුරු ඇන්දවීමට විරුද්ධව කතාකළ බොහෝ දෙනකු එය දුටුවේ සාදාචාරාත්මක කෝණයකිනි. මේ විදියට ගියොත් සීගිරි ලලනාවන්ටත් ඇඳුම් අන්දවනු ඇතැයි ඔවුහු කීහ. සීගිරි ලලනාවන්, ඉසුරුමුණිය පෙම් යුවළ ආදි කලා නිර්මාණවලටද ඇඳුම් අන්දවා ඇති ආකාරය නිර්මාණය කර පන්වන ඡායාරූප ඊළඟට සමාජ මාධ්‍යවල පළවිය.
එහෙත්, අවුකන සිවුරු ඇන්දවීම සදාචාරාත්මක වුවමනාවකින් කළ එකක් නොවේ. එනම් බුදු පිළිමය නිරුවතින් තිබෙන නිසා, එය වැසීමට කළ දෙයක් නොවේ. දැනට තොරතුරු හෙළිවී තිබෙන පරිදි, විශ්ව ශක්තියෙන් ලෙඩ සුව කරන්නකුයැයි කියන, විශේෂඥ වෛද්‍යවරයකු හැටියට සමහර තැන්වල පෙනීසිටින පුද්ගලයාගේ හුදු වුවමනාව මත කරන ලද්දක් ද නොවේ. මේ කාලයේ රටේ හැම පැත්තෙන්ම නැගී ගෙන එන ජනප්‍රිය බුද්ධාගමේ පූජා අංගයක් හැටියට ඇතිවුණු ප්‍රවණතාවේ උච්ච පියවරකි. එනම්, හැම දේකටම සිවුරු ඇන්දවීමේ අලුත් ‘පින්කම’ හෙවත් ජාවාරමයි. මෙතෙක් කාලයක් රුවන්වැලි සෑය ඇතුළු ලොකු කුඩා චෛත්‍යවලට, බෝගස්වලට සිවුරු ඇන්දවීම ජයටම කරගෙන ගියත් අවුකන වැනි පිළිමයකට එය ඇන්දුවේ පළමුවැනි වතාවටය. හාමුදුරුවන් කියන විදියට එය කඨින චීවරයකි.
අද කඨින චීවරය වනාහි සමහරුනට මහා ජාවාරමකි. මේ කඨින සිවුරු ජාවාරම ගැන අවබෝධයක් ලබාගැනීමට හොඳම කාලයද මෙයයි. එනම් වස් තුන්මාසයයි. ගිය ඉරිදාට යෙදී තිබුණු ඉල් පොහොයත් සමග හමාර වුණු කඨින පිංකම්වලදී, සමහර භික්ෂූන් සහ ශ්‍රද්ධාවෙන් ඇස් අන්ධවූ දායකයන් එක්වී සිවුර කෙතරම් දුරට වෙළඳ භාණ්ඩයක් බවට පත්කර එයින් සල්ලි ගරාගැනීමේ ජාවාරමක් පවත්වාගෙන යන්නේදැයි පැහැදිලිව පෙනිණි. එය වෙනම කතාකළ යුතු මාතෘකාවකි. අද කඨින සිවුර යනු පන්සල්වල භික්‍ෂූන්ට, සමහර දායකයන්ට හා වසල වෙළඳ කුලයේ අයට මහාපරිමාණ මුදල් උපද්දන ජාවාරමකි. නූතන ජනප්‍රිය බෞද්ධයන්ගේ ශ්‍රද්ධාවේ අගමුල පෙන්වන සංකේතයකි. අවුකන පිළිමයට පළඳවන ලද්දේද එවැනි කඨින චීවරයකි.
කඨින චීවරය සඳහා ඉස්සර නම් සුදු පැහැ රෙද්දක් වැඩි කලබලයක් නැතිව ගම වටා ඇවිද ගම්වැසියන්ගේ අත ගසා, හිමිදිරියේ පන්සලට පූජා කරන අතර, හිමිදිරියේ සිට සවස දක්වා කාලය තුළ, එය සිවුරක ආකාරයට කපා-මසා, පඬු පොවා සිවුරක් බවට පත්කර, රාත්‍රියේ කඨිනානිශංස දේශනාව කරන හිමිනම එය හැඳගෙන සිය දේශනාව කරයි. එහෙත් අද එය ඒ තරම් අහිංසක හා චාම් නැත. අද බොහෝ තැන්වල එය මාස තුනක කාලයක් තිස්සේම පවත්වාගෙන යන සිවුරු ජාවාරමකි. සිවුර විකුණා හම්බකරගැනීමකි. බෝවන රෝගයක් මෙන් පැතිර යන ජාවාරමකි. ඉහත විදියට හිතන කල, මෙදා පාර අවුකන බුදු පිළිමයට කඨින සිවුර ඇන්දුවේ බුදු හිමි ලවා කඨිනානිශංස දේශනාව කරන්නටදැයි සාධාරණ ප්‍රශ්නයක් නැගේ.
අවුකන පිළිමය ඇත්තේ කලාවැව අසබඩ අවුකන රජමහා විහාරයේය. එහි නායක හිමි, තමා මෙම පිළිමය ආරක්‍ෂා කරගන්නට දරන වෙහෙස ගැන, අලින්ගෙන් පවා එය ආරක්‍ෂා කරගන්නා හැටි ගැන මාධ්‍යවලට කියා තිබිණ. තමාට විවේචන එල්ල කරන වෙනත් භික්‍ෂූන්ට තර්ජනාත්මක ලෙස කතාකරමින් එහිමියන් පැවසුවේ, ‘ඒවට එන්න එපා, මං තමයි මේක බලාගන්නේ’ යනුවෙනි. එම ප්‍රකාශයෙන් එහිමියන්ගේ අයිතිකාරකම අවුකන පිළිමය විෂයෙහි පෙන්වයි. ඇත්ත. පිළිමය, විහාරයේම කොටසකි. එහෙත් එය විහාරයේ කොටසක් පමණක්ම නොවේ. විහාරස්ථානයේ උරුමය ඉක්මවා ගොස්, පුරාවිද්‍යා දෙපාර්තමේන්තුව යටතේ පවතින ලාංකීය උරුමයකි.
දඹුලු ලෙන් විහාරයද, දඹුලු රජමහා විහාරයේ කොටසක් වන නමුත්, එයින් එහාට එය ලංකාවේ පුරාවිද්‍යා උරුමයේ කොටසකි. එහි පැවැත්ම හා පාලනය ඇත්තේ පුරාවිද්‍යා නීතියට යටත්වය. විහාරාධිපතිටවත්, දායකයන්ටවත් පුරාවිද්‍යා ස්මාරක ගැන පෞද්ගලික අයිතියක් නැත. හිතුමතේ ඒවාට කළ හැක්කක් නොමැත.
අවුකන, පුරාවිද්‍යා දෙපාර්තමේන්තුවේ භාරකාරත්වය යටතේ තිබෙන පිළිමයකි. ඒ නිසා එය පුරාවස්තු පනතේ විධිවිධානවලට යටත් වෙයි. එහි තේරුම, පිළිමයේ ඇති පුරාවිද්‍යාත්මක අගයන්ට හානියක් වන කිසිම දෙයක් කළ නොහැකිය යන්නයි. පිළිමයට භෞතිකව බලපාන ඕනෑම ක්‍රියාවක්, කළ යුත්තේ පුරාවිද්‍යා දෙපාර්තමේන්තුවේ අනුමැතිය මතය.
අවුකන පිළිමය භාරව පුරාවිද්‍යා නිලධාරීන් නොසිටි බව නායක හිමියන්ගේ කතාවලින් පැහැදිලි වෙයි. එහෙත් මේ සුවිශාල සිවුර ඇන්දවීමෙන් පසු පැමිණ නිරීක්‍ෂණය කර, සිවුර පෙරවීමෙන් පිළිමයට කිසි හානියක් නොසිදුවුණු නිසා එම නිලධාරීන්ද සිවුර ඇන්දවීම අනුමත කළ බව එහිමියන් මාධ්‍යවලට කියා තිබිණ.
පුරාවිද්‍යා දෙපාර්තමේන්තුව කියන්නේ, සෑම පුරාවිද්‍යා ස්මාරකයකම රඳවන්නට ප්‍රමාණවත් නිලධාරීන් තමන්ට නැති බවයි. එය ඇත්තකි. ඒ නිසා එවැනි පුරාවිද්‍යා ස්මාරකවල භාරකාරත්වය හා ආරක්‍ෂාව, අදාළ ස්ථානවල සිටින භාරකරුවන්ට පැවරේ. අවුකන පිළිමයේ ඒ වගකීම පැවරී තිබුණේ විහාරාධිපති හිමියන්ටය. එහෙත් ඔහු කර ඇත්තේ සපුරා ඒ වගකීමට පටහැණි ක්‍රියාවකි. පුරාවිද්‍යා ස්මාරකයක් වන පිළිමය ගැන කරන හැම ක්‍රියාවක්ම දෙපාර්තමේන්තුවේ අනුමැතියට යටත් බව ඔහු නොදැන සිටින්නට විදියක් නැත. නොදැන සිටියා නම් එහි වරදද පුරාවිද්‍යා දෙපාර්තමේන්තුවේය. මෙවැනි වැදගත් ස්මාරකයක් බාරව සිටින තැනැත්තාගේ වගකීම නිසි ලෙස ඔහුට අවධාරණය කර නොතිබීමේ වරද එවිට දෙපාර්තමේන්තුව බාරගත යුතුය. එහෙත් නායක හිමියන් කටයුතු කර ඇත්තේ තමාගේ පන්සලේ තිබෙන පිළිමයට ඕනෑ දෙයක් කරන්නට තමාට පුළුවන් බව සිතමින් බව පෙනේ. එයින්, මෙවැනි වැදගත් ස්මාරක භූමියක භාරකරුවකුට තිබිය යුතු සිහිබුද්ධිය හා වගකීම ඔහුට අහිමිවී ගොස් ඇති බවක් පෙනේ.
සිවුර අන්දන්නට පිළිමයේ උරහිසට නංවා ඇත්තේ සිවිල් ආරක්‍ෂක දෙපාර්තමේන්තුවේ සෙබළුන්ය. අද සෑම බලවත් පන්සලකටම පාහේ සිවිල් ආරක්‍ෂක දෙපාර්තමේන්තුවේ සාමාජිකයන් අනුයුක්ත කර තිබේ. පන්සලෙන් කන බොන, එහිම වසන ඔවුන් ඒවායේ කරන්නේ ඇබිත්තයන්ගේ කාර්යයයි. ‘සිවිල් ආරක්‍ෂක’ යැයි කීවාට ඇබිත්තයන් ලෙස සිටින නිසා, පන්සලේ ලොකු හාමුදුරුවන් කරන මේ නීති විරෝධී ක්‍රියාව වළක්වන්නට ඔවුන්ට නොහැකි වන්නට ඇත. අනෙක් අතට, එය වරදක් බව සිතන්නට තරම් බුද්ධියක්ද සිවිල් ආරක්‍ෂකයන්ට තිබේ යැයි බලාපොරොත්තු විය හැකිද?
පැරණි ස්මාරකයක් යනු කුමක්ද? 1940 පුරාවස්තු ආඥා පනතේ 48 වැනි වගන්තිය අනුව, 1815 මාර්තු මස 2 වැනි දිනට පෙර ඉදිකර ඇති හෝ ඉදිකර ඇතැයි විශ්වාස කෙරෙන යම් ඉදිකිරීමක් සහ පුරාවස්තු ආඥා පනතේ 16 වැනි වගන්තිය යටතේ ඓතිහාසික ස්මාරකයක් වශයෙන් ගැසට් නිවේදනයකින් ප්‍රසිද්ධ කරන ලද ඉදිකිරීම් සහ පනතේ 17 වැනි වගන්තිය යටතේ ගැසට් නිවේදනයකින් ප්‍රසිද්ධ කරන ලද යම් ගසක් පුරාවිද්‍යා ස්මාරකයක් වශයෙන් හඳුන්වනු ලැබේ. එය පසුව 1998 අංක 24 දරන පනතින් ‘අවුරුදු සියයකට නොඅඩු කාලයක් පැවතී තිබෙන හෝ පැවතී තිබෙන්නේ යයි විශ්වාස කරනු ලබන’ යනුවෙන් සංශෝධනය වී ඇත.
එමෙන්ම යම් පුරාවිද්‍යා ස්මාරකයක් හෝ 1815 මාර්තු 2 වැනි දාට පෙර ඉදිකල හෝ එසේ ඉදිකළ බවට විශ්වාස කෙරෙන යම් පිළිම, කැටයම් කරන ලද පාෂාණ, කිරිගරුඩ, කැටයම්, ශිලාලේඛන, චිත්‍ර, ලියැවිලි සහ ඉහත කී ඒවා නිරූපණය කරන ලද යම් මතුපිටක්, පිගන් භාණ්ඩ, මිණියම් ශෛලමය හෝ වස්ත්‍රමය කලාකෘති, කාසි, මැණික්, මුද්‍රා, ආභරණ, ආයුධ, උපකරණ, සැරසිලි, වෙනත් ඕනෑම චංචල කලාකෘති පුරාවස්තු ලෙස හදුන්වා ඇත.ඒ අනුව අවුකන පිළිමය පැරණි ස්මාරකයෙකි. එය පාලනය වන්නේ පුරාවිද්‍යා ආඥා පනතෙනි. එම පිළිමයට අදාළව සිදුවන ඕනෑම භෞතික බලපෑමක්, පුරාවිද්‍යා අධ්‍යක්‍ෂ ජෙනරාල්ගේ අනුමැතියට යටත්ව කළ යුත්තේය.
අවුකන පිළිමයේ පුරාවිද්‍යා ස්මාරකමය අගයට රෙදි සිවුරක් එකතු කළ යුතු නැත. පිළිමයෙහි සිවුරක් ගල්වලින්ම දක්වා ඇති බැවිනි. ඒ නිසා සිවුරක් ඇන්දවීම ස්මාරකයේ තත්වය වෙනස් කිරීමකි. එය ඇන්දවීම සඳහා ඉනිමං තබා පිළිමයේ කර මතට නැගීම නිසා පිළිමයට සිදුවුණු භෞතික හානි මොනවාදැයි කිසිවකු දන්නේ නැත. විහාරාධිපති හිමිනම කියන්නේ පන්සලට ආ පුරාවිද්‍යා නිලධාරීන් එය පරීක්‍ෂා කර බලා හානියක් නැතැයි කී බවයි.
මෙවැනි පිළිමයකට විය හැකි හානිය ගැන සෞන්දර්ය විශ්විද්‍යාලයේ හිටපු මහාචාර්ය සරත් චන්ද්‍රජීව මෙසේ කියයි.
‘කලා වස්තුවල මුල් කෘති විකෘති කිරීම හෝ විනාශ කිරීම දඩුවම් ලැබිය යුතු වරදක් වශයෙන් ශිෂ්ටසම්පන්න ලෝකයම සම්මතව පිළිගනී. මෙය හඳුන්වන්නේ නාස්තිකාරවාදය හෙවත් වැන්ඩලිසම් යනුවෙනි. ඇලුමිනියම් ඉනිමං අවුකන මූර්තියට හා එහි පසුබිමට හේත්තුකොට නැගීමේදී සිදුවන සීරීම් සමග රෙදි සිවුර මූර්තියට පැළඳවීමට භාවිත කර ඇති රිටි වැනි දිග උපකරණ මගින් ඒ මත සීරීම් හා සියුම් වැලි කැට ගැලවී යෑම් වැනි හානි සිදුවීම අනිවාර්ය කරුණකි. සිවුර මූර්තිය මත දමා තිබියදී වැසි පතිත වූයේ නම් හෝ ඊට පෙර දින වැස්සට මූර්තිය තෙත්ව තිබුණේ නම්, සිවුරේ පාටවලට යොදා ඇති වර්ණක හා ඒවායේ රසායනික සංයුති මේ ශිලා මූර්තියට උරාගැනීම ද අනිවාර්ය කරුණකි. එවිට සිදුවන්නේ එහි ස්තරයට සියුම් ලෙස හානි සිදුවීමයි. මෙසේ උරාගන්නා සංඝටක නැවත එළියට පිටකිරීමේදී මතුපිට සිනිඳු ගල්කැට සමග ඉවත් වීම මෙහිදී සිදුවන හානිදායක චක්‍රය වන්නේය. එමෙන්ම දාඩිය තැවරුණු අත් හා දෙපා මූර්තිය සමග ඝර්ෂණය වීමේදී ඉහත කී ආකාරයෙන්ම ගල විසින් ස්වාභාවිකවම ලූණු සහිත දාඩිය උරාගැනීම සිදුකරනු ලබයි. පසුව ඒවා පිටකරනු ලබන්නේ එහි ස්තරයද සියුම් ලෙස ඉවත් වෙමිනි.
පුරාවස්තු අතපත ගෑම හෝ ඇල්ලීම තහනම් වන්නේ මේ නිසාය. මේ කිසිවක් ගණන් නොගන්නා ලංකාව නීතියක් නැති නාස්තිකාරවාදීන්ගේ රටක් බවට පත්ව තිබීම හා එම තත්වය ඉහළ සිට පහළටම උඩුදුවා ඇති ආකාරය මේ සිදුවීමෙන්ද සංකේතවත් කරයි.’ මහාචාර්යවරයාගේ මේ අදහස් කියවන විට, හුදු පුරාවිද්‍යා නිලධාරීන් දෙදෙනකුට මතුපිටින් බලා එවැනි හානියක් නිශ්චය කරගත නොහැකි බව පැහැදිලිය.
කෙසේ වෙතත්, සිදුවීමෙන් පසුව පුරාවිද්‍යා නිලධාරීන් නොවැම්බර් 27 වැනිදා ගල්නෑව පොලිසියට පැමිණිල්ලක් කර තිබේ. පැමිණිල්ලේ දක්වා ඇත්තේ පිළිමයට හානි කිසිවක් වී තිබෙන බව නිරීක්‍ෂණය නොවුණු නිසා, පැමිණිල්ල ගැන ඉදිරියට ක්‍රියා කිරීම අනවශ්‍ය බවයි. එහෙත්, පිළිමයට වූ හානිය ගැන පුරාවිද්‍යා නිලධාරීන්ට තම ඇස් දෙකෙන් තීරණය කළ හැකිද? නොවැම්බර් 28 වැනිදා පුරාවිද්‍යා නිලධාරීන් තවත් පැමිණිල්ලක් ගල්නෑව පොලිසියට කර තිබේ. එහිදී ඔවුන් ඉල්ලා ඇත්තේ සිද්ධිය පිළිබඳව විමර්ශනයක් කරන ලෙසයි.
මේ පිළිබඳව වැඩබලන පුරාවිද්‍යා අධ්‍යක්‍ෂ ජෙනරාල් හිරන්ති ජයසිංහ මාධ්‍යවලට කීවේ, 27 වැනිදා දිනයේ 1998 අංක 24 දරන පුරාවස්තු (සංශෝධන) පනතේ 15 (ආ) වගන්තිය යටතේද, 28 වැනිදා දිනයේ 1940 අංක 9 දරන පුරාවස්තු පනතේ 31 වගන්තිය යටතේ ද, පැමිණිලි දෙකක් ගොනු කළ බවය. දැනගන්නට තිබෙන පරිදි සංශෝධන පනතේ 15 (ආ) වගන්තිය යටතේ පැමිණිල්ලක් මුලින් කළද, එම වගන්තියේ සඳහන් පරිදි පිළිමයට හානියක් සිදුවී ඇති බව නොපෙනුණු හෙයින්, නෛතික ක්‍රියාමාර්ග ගැනීමට නොහැකි වෙතැයි සලකා දෙවැනි පැමිණිල්ලක් කර තිබේ.
1940 පුරාවස්තු ආඥා පනතේ 31 වන වගන්තිය අනුව යම් ආරක්ෂිත පුරාවිද්‍යා ස්මාරකයක් හෝ රජයේ ඉඩමක පිහිටි පුරාවිද්‍යා ස්මාරකයක් කැමැත්තෙන්ම විනාශ කරන, එයට හානි පමුණුවන, මකා දමන හෝ කඩාබිඳ දමන පුද්ගලයෙක් මෙම පනත යටතේ වරදක් සිදු කරයි.
1998 අංක 24 දරන පුරාවස්තු සංශෝධන පනතේ 4 වන වගන්තිය යටතේ පුරාවස්තු ආඥා පනතට ඇතුළත් කරන ලද 15 ආ වගන්තිය අනුව, යම් පුරාවස්තුවක් ඕනෑකමින්ම විනාශ කරන, හානියට පත් කරන, විරූපී කරන හෝ අයුතු ලෙස වෙනස් කරන නැතහොත් එහි යම් කොටසක් ඕනෑකමින් පළුදු කරන යම් තැනැත්තෙකු වරදකට වරදකරු වන අතර මහේස්ත්‍රාත්වරයෙකු ඉදිරියේ පවත්වන ලඝු නඩු විභාගයකින් පසු වරදකරු කරනු ලැබූ විට රුපියල් පනස්දහසකට නොවැඩි දඩයකට හෝ අවුරුදු දෙකකට නොඅඩු අවුරුදු පහකට නොවැඩි සිර දඬුවමකට හෝ එකී දඬුවම් දෙකටම යටත් කළ හැකිය.
පුරාවිද්‍යා ආඥා පනත යටතේ අවුකන රජමහා විහාරාධිපති ශාස්ත්‍රවෙල්ලියේ ධම්මකිත්ති හිමිනමට එරෙහිව මේ පැමිණිලි කර තිබේ. එතැනදී, කඨින සිවුර පිළිමයට පොරවන්නට ඕනෑ යැයි ඉල්ලීම කළ හා එය සිවුරට අන්දවන්නට ක්‍රියාකළ අර කී විශේෂඥ වෛද්‍ය ඇතුළු පනස් දෙනා අතහැර දමා පැමිණිලි කර තිබෙන බව පෙනේ. අපට පෙනෙන විදියට නම්, ධම්මකිත්ති හිමියන් සමානවම මේ කණ්ඩායමද පුරාවස්තු පනත යටතේ චෝදනා ලැබිය යුතුය. එහෙත්, ඒ කිසිවක් සිදුවන්නේ නැත.
28 වැනිදා වැඩබලන පුරාවිද්‍යා අධ්‍යක්‍ෂ ජෙනරාල් හිරන්ති ජයසිංහ මාධ්‍යයට කීවේ, අනුරාධපුර සහකාර පුරාවිද්‍යා අධ්‍යක්‍ෂ සහ කලාප භාර නිලධාරියා පිළිමය සහ අවට පරීක්‍ෂා කිරීමෙන් පසුව පිළිමයට මතුපිටින් හානියක් සිදුව නැති බව නිරීක්‍ෂණය වී ඇති බවයි. එහෙත් මෙවැනි දේ නිසා, පිළිමයේ මතුපිට ගල් ස්ඵටිකවලට හානි විය හැකි බවත්, එය මතුපිටින් බලා කළ හැකි තීරණයක් නොවන බවත් ඇය කීවාය. ‘සිවුර පැළඳූ අවස්ථාවේදී වර්ෂාව ඇදහැලුණේ නම් සිවුරේ තිබෙන රසායනික ද්‍රව්‍ය දියවීම නිසා වගේම, සිවුර පැළඳීමට බුදු පිළිමය මතට නැගීමේදී සහ බටවලින් සිවුර සකස් කිරීමේදී බුදු පිළිමයට හානි සිදුවන්නට ඉඩ තිබෙනවා. පුරාවිද්‍යා ස්මාරක ආශ්‍රිතව කරන ඕනෑම දෙයකදී පුරාවිද්‍යා දෙපාර්තමේන්තුවේ අවසරය ගත යුතුයි. එහෙත් විහාරාධිපති හිමියන් එවැනි දැනුවත් කිරීමක් කර නැහැ. එය පුරාවිද්‍යා ආඥාපනතට අනුව වරදක්.’ ඇගේ මේ අදහස, අප මීට පෙර උපුටා දැක්වූ මහාචාර්ය සරත් චන්ද්‍රජීවගේ විද්‍යාත්මක අදහසට සමානය. පිටතින් පියෙවි ඇසට පෙනුණු ලක්‍ෂණ අනුව පිළිමයට හානියක් සිදුවී නැත.
ඒ නිසා පොලිසියට පැමිණිලි කර ඇත්තේ ‘හාමුදුරුවන්ට අවවාද කරන ලෙස’ය. එහෙත්, පිළිමයට වූ හානියක් තිබේද යන්න ගැන සොයාබැලිය යුත්තේ ඊට වඩා විද්‍යාත්මකව සහ සියුම්වය. පුරාවිද්‍යා දෙපාර්තමේන්තුව ඊට සූදානම් බවක් නොපෙනේ. අවසානයේ සිදුවිය හැක්කේ අවුකන පිළිමයට සිවුර ඇන්දීම, ‘අවවාද කර අවසන් කළ යුතු’ දෙයක් බවට පත්වී කාලයෙන් වැසී යාමයි. එය ආදර්ශයට ගෙන, පොලොන්නරුවේ ගල් විහාරයේ ආදි තැන්වල තිබෙන විශිෂ්ට කලා නිර්මාණවලටද ‘හානියක් නොවන පරිදි’ සිවුරු ඇන්දීම හෝ වෙනත් පළඳනා කිරීමට අවසරයක් ශ්‍රද්ධාශීල සම්පන්න බෞද්ධ භක්තිවන්තයන්ට මින් ඉදිරියට හිමිවේ. පුරාවිද්‍යා දෙපාර්තමේන්තුවට නීතියෙන් කළ හැකි යමක් නැත.
ලිපියේ මින් පෙර කිවූ පරිදි අවුකන පිළිමයට සිවුරු ඇන්දීම හුදෙක් ඔය කියන ඊනියා වෛද්‍යවරයාගේවත්, බුද්ධිමතුන් පනස්දෙනාගේවත්, අවුකන විහාරාධිපති හිමිගේවත් පෞද්ගලික හිතලුවක් නිසා සිදුවූවක් නොවේ. එය මේ මොහොතේ ලංකාවේ බෞද්ධ ආගමික අවකාශය වසාගෙන වේගයෙන් පැතිර යන ජනප්‍රිය බුද්ධාගම නැමති පිළිලයේ රෝග ලක්‍ෂණයකි. ජයවර්ධනපුර විශ්වවිද්‍යාලයේ මානව විද්‍යා මහාචාර්ය ප්‍රණීත් අභයසුන්දර එය දකින්නේ ජනකාන්ත බුදු සමය ලෙසය. මේ ඔහු අවුකන පිළිමයට සිවුරු ඇන්දවීම ගැන ලියූ ලිපියක උපුටනයකි.
‘වර්තමාන ශ්‍රී ලාංකේය බෞද්ධ ජන සමාජය අතීතයට සාපේක්ෂව මෙවන් බහු විධ ආගමික ක්‍රියාකාරකම් කෙරෙහි වැඩි නැඹුරුවක් දක්නට ලැබීම පැහැදිලිව දැක ගත හැකි සංසිද්ධියකි. මතුපිටින් බෞද්ධ සංස්කෘතික ප්‍රබෝධයක් හෝ ශාසනික පුනර්ජීවනයක් ලෙස යමකුට අර්ථ කථනය කළ හැකි මෙය සමාජ සහ මානව විද්‍යාත්මක දෘෂ්ටීන්ට අනුව ඊට වඩා සියුම් ලෙස විග්‍රහ කළ යුතු වේ. එයට ප්‍රධාන හේතුවක් වනුයේ ඉහත සඳහන් ආගමික ක්‍රියාකාරකම්වලට සාපේක්ෂව වත්මන් සමාජයේ සදාචාරාත්මක ප්‍රවර්ධනයක් කෙසේ වත් සිදු නොවන බව අතිශයින් පැහැදිලිව දැක ගත හැකි වීම ය…
..විසි වන සියවසේ සිව් වන කාර්තුවේ සිට අප රටේ ක්‍රියාත්මක වූ විවෘත ආර්ථිකය මත මධ්‍යම පන්තික සමාජය පුළුල් ලෙස විස්තාරණය වෙමින් තිබේ. අතීතයේ පැවැති ග්‍රාමීය, නාගරික භේදය සේම සමාජය තුළ පවත්නා ආදායම් විෂමතා මට්ටම් අන් කවරදාවක වත් නොමැති ලෙස විචල්‍ය හා සංකීර්ණ බවකට පත් ව තිබේ. අප සමාජයේ වැදගත් යැයි සම්මත වෘත්තිකයකු ලබන මාසික වැටුප එක් දිනයක් තුළ පවා ඉපදවිය හැකි නොවිධිමත් ආදායම් ලාභී පැලැන්තියක් අප සමාජය තුළ දක්නට ලැබේ. නාගරික ගම්බද භේදයකින් තොරව මේ මුළු පැලැන්තිය තුළින්ම මධ්‍යම පන්තිය ලෙස හැඳින්වීමට අවශ්‍ය සමාජමය සාධක ඉස්මතු වී පෙනෙයි. බෞද්ධ සංස්කෘතික ප්‍රබෝධය හෝ ශාසනික පුනර්ජීවනය වශයෙන් යමකුට අර්ථ දැක්විය හැකි සමාජමය සංසිද්ධිය මුළුමනින්ම පාහේ දක්නට ලැබෙනුයේ මෙම සමාජ තලය වෙතිනි.
සාම්ප්‍රදායික සරල, චාම් කෘෂිකාර්මික සමාජ තලයක් තුළින් මතු වූ මෙම නව සමාජ පැලැන්තිය තුළ පවත්නා පුරුෂාර්ථ අතරේ නවතාවට (භදඩැකඑහ) හිමි වනුයේ මුල් තැනකි. තමන්ගේ පාරම්පරික සමාජ ආර්ථිකයේ අක් මුල් සිඳ ගැනීම සිය ලෞකික ජීවිත සම්බන්ධ විජයග්‍රහණයේ මාවතක් සේ සිතන ඔව්හු තම ජීවිතවල සෑම අංගයකින්ම මෙම නවතාව අපේක්ෂා කරති. ආහාර පාන, ඇඳුම් පැළඳුම්, ගේ දොර, වාහන ඇතුළු භෞතිකමය උපයෝග-පරිභෝග සම්පත්වලින් මෙම නවතාව අපේක්ෂා කරන බොහෝ දෙනා ආධ්‍යාත්මික කටයුතුවලදී ද එය එපරිද්දෙන්ම ප්‍රාර්ථනා කරනු පෙනේ. සැබැවින්ම මෙය වත්මන් සමාජය තුළ පවත්නා සමාජමය අවශ්‍යතාවක් මත පැන නැඟුණු පරිභෝජනවාදී ඉල්ලුමකි.
එනිසාම අප සමාජයේ සාම්ප්‍රදායික බුදු සමය තුළින් ද එවැනි නවතාවයන් හුවා දක්වමින් එම සමාජය තමන් කෙරෙහි නතු කර ගැනීමට සමත් භික්ෂු පැලැන්තියක් ද මේ වන විට බිහිව සිටිති.
මූලික බුදු සමයේ එන ඇතැම් ඉගැන්වීම් තුළම මූලික ධර්මය විනයට එරෙහි අත්තනෝමතික අර්ථකථන දෙමින් එය සැබෑ බුදු දහම ලෙස හඟවමින් සමාජය තමන් කෙරෙහි යොමු කර ගන්නා මෙම ජනකාන්ත භික්ෂු ප්‍රජාව වර්තමානය තුළ ශීඝ්‍ර ප්‍රවර්ධනයකට ලක් වෙමින් සිටිති. පොදු සමාජය තුළ අති මහත් විස්මයක් දනවන ඉගැන්වීම් සහ මහා පරිමාණ පුද පූජා සංවිධානය කරන්නෝ ද ඔව්හුම ය. එහෙත් මේවා හුදෙක් එම භික්ෂුන්ගේ හුදු කේවල ක්‍රියාකාරකම්වලට වඩා ඔවුන් දෙස් විදෙස් ගිහියන්ගේ ආධාර උපකාර සහ අනුග්‍රහයන් මත සංවිධානාත්මකව සිදු කරන ඒවා බවට පිළිගත හැකි සාක්ෂි මේ වන විට ඉස්මතු වෙමින් තිබේ. ඔවුන් වටා නිරන්තරයෙන් ගොනු වන්නාවූ අති මහත් ධනස්කන්ධයන් මේ සඳහා වන දෘශ්‍යමාන සාක්ෂියකි.
නූතන ජනකාන්ත බුදු සමය තුළ විශේෂයෙන් කැපී පෙනෙන මෙම භික්ෂුන් ධර්ම විනය සම්බන්ධ එකිනෙකට වෙනස් මති මතාන්තර දැරීම සහ විවිධ පුද පූජා සංවිධානය කිරීම නිසා ඔවුන් අතරේ අසමඟිකම් පැවතීම සේම එකිනෙකා අතරේ ඇනුම් බැනුම් නින්දා අපහාස ආදිය හුවමාරු වන බව ද ප්‍රසිද්ධ රහසකි. එකම ධර්ම විනය සම්ප්‍රදායක් පිළිගන්නා සහ අනුගමනය කරන භික්ෂූන් දෙදෙනකු අතරේ මෙවන් ගැටුම් අර්බුද ඇති වීම පිළිබඳව මැදහත්ව සිතන්නකුහට ඉතා හොඳින් වැටහෙන කරුණක් තිබේ. එනම් ඔවුන් අතරේ ව්‍යාපාරික ජාවාරම් තරඟයක් පවතින බව ය. ඒ අතර මෙම ශාසනික අර්බුදය, ඛේදවාචකය හමුවේ නිරන්තරයෙන් මුනිවත රකින බහුතර ශ්‍රී ලාංකේය භික්ෂු ප්‍රජාව පිටුදකින මෙම සමාජමය පැළැන්තිය ද එක් එක් ජනකාන්ත භික්ෂුව විසින් තනා ගත් කඳවුරු තුළට ගාල්වනු දක්නට ලැබේ. මෙය සමාජ මානව විද්‍යා ක්ෂේත්‍රයන්හි නියුක්ත වූවන් ඇතුළු වත්මන් සමාජයේ බොහෝ විද්වතුන්ගේ මෙතෙක් අවධානයට ලක් නොවූ එහෙත් සංතීක්ෂ්ණ අවධානයට යොමු විය යුතු බැරෑරුම් අර්බුදකාරී තත්වයකි.’ (‘විනිවිද’ වෙබ් අඩවියෙනි)
