මීට අවුරුදු තුනකට පෙර 2020 වර්ෂයේ ඔක්තෝබර් මාසයේදී සිදුවූ සීනි බදු වංචාව සම්බන්ධයෙන් මෙතෙක් කිසිදු පියවරක් නොගැනීමේ තත්වය තුළ 2023 නොවැම්බර් මාසයේ සිදුවූ තවත් සීනි බදු වංචාවක් පිළිබඳ කතිකාවක් ඇතිවී තිබේ. 2020 ඔක්තෝබර් සීනි බදු වංචාවේ වගකිව යුත්තා බවට එවක අගමැති හා මුදල් ඇමති මහින්ද රාජපක්ෂ පත්වන වනවිට 2023 සීනි බදු වංචාවේ වගකිව යුත්තා බවට එවක විපක්ෂයේ සිටි වත්මන් අනුප්‍රාප්තික ජනාධිපති හා මුදල් ඇමති රනිල් වික්‍රමසිංහ වීම පත්වීම උත්ප්‍රාසජනකය.
2020 වර්ෂයේ ඔක්තෝබර් මස 13 වැනි දින විශේෂ වෙළඳ භාණ්ඩ බදු පනත යටතේ අති විශේෂ ගැසට් නිවේදනයක් නිකුත් කරමින් එවක අගමැති හා මුදල් ඇමති මහින්ද රාජපක්ෂ සිදු කරන්නේ එතෙක් සීනි කිලෝවක් ආනයනය සඳහා පනවා තිබූ රුපියල් 50ක් වූ බද්ද ශත 25 දක්වා අඩු කිරීමය. එහිදී සිදුවූයේ එම අඩුකළ බද්ද යටතේ අති විශාල සීනි තොගයක් කෙටි කාලයක් තුළ රටට පැමිණීමය. පිරමිඩ් විල්මා නම් වූ රාජපක්ෂවරුන්ගේ ව්‍යාපාරික හිතවතා එම ආනයනයන්ට සම්බන්ධ වී තිබුණ අතර ඔහුගේ එම අසාමාන්‍ය සීනි ආනයනය ඔහු එතෙක් සිදුකරමින් සිටි සීනි ආනයනයන්ට වඩා සියයට 1222කින් වැඩිවීමක් බව ඒ සම්බන්ධයෙන් විශේෂ විගණන වාර්තාවක් 2022 වර්ෂයේ ඉදිරිපත් කරමින් විගණකාධිපතිවරයා සඳහන් කළේය.
රටට සීනි ආනයනය කරන ප්‍රධාන ආනයනකරුවන් 9 දෙනාගෙන් එක් අයකු වන්නේ ඉහත සඳහන් කරන ලද පිරමිඩ් විල්මා පුද්ගලික සමාගම වන අතර එම සමාගමේ සීනි ආනයනයන් පමණක් එම බද්ද අඩු කිරීමේ කාලයේදී එසේ අසාමාන්‍ය ලෙස වැඩි වුවද අනෙකුත් සමාගම්වල ආනයනයන් එසේ වැඩි වී තිබුණේ නැත. එය කෙසේ කිවහොත් පිරමිඩ් විල්මා සමාගම 2020.01.01 සිට බද්ද අඩු කරන ලද 2020.10.13 තෙක්ම රටට ආනයනය කර තිබී ඇත්තේ සීනි මෙටි්‍රක් ටොන් 19,999ක් පමණය. එහෙත් බද්ද අඩු කරන ලද 2020.10.14 සිට එම බද්ද නැවත වැඩි කරන ලද 2021.02.28 දක්වා මෙටි්‍රක් ටොන් 125,207ක සීනි ප්‍රමාණයක් රටට ආනයනය කර තිබේ.
මේ සම්බන්ධයෙන් විගණනයේ සීමා යටතේ විගණකාධිපතිවරයා සඳහන් කරන වැදගත් කරුණක් තිබේ. ඒ බද්ද අඩු කරන අවස්ථාව වනවිට ආනයනකරුවන් ඇණවුම් කර තිබූ සීනි ප්‍රමාණයන් හා බද්ද අඩු කිරීමෙන් පසුව වෙනත් රටවල ආනයනරුවන් විසින් ඇණවුම් කර තිබූ තොග මෙරටට ආනයනය කිරීමට කටයුතු කර තිබුණේද යන්න සහ ආනයනකරුවන් වෙනුවෙන් සීනි තොග රැගෙන ආ නෞකා බද්ද අඩු කරන තෙක් ආසන්න මුහුදේ නවතා තිබුණේද යන්න පිළිබඳ තොරතුරු ලබා ගැනීමට නොහැකි වූ බවයි.
ශත 25ක් දක්වා බදු අඩු කිරීමට පෙර සීනි සඳහා රුපියල් 50ක බද්දක් පනවා තිබුණේ 2020 මැයි 21 වැනිදාය. ඉන්පසු එය ශත 25ට අඩු කරනු ලැබුයේ 2020 ඔක්තෝබර් 13 වැනිදාය. මෙසේ සීනි බද්ද අඩු කිරීමත් සමඟ විශාල සීනි තොගයක් රටට පැමිණ ඇති බවට ආරංචි පැතිරීමත් සමඟ රාජපක්ෂ ආණ්ඩුව සිදුකළේ 2020 ඔක්තෝබර් 30 සිට ක්‍රියාත්මක වන පරිදි සීනි සඳහා ආනයන බලපත්‍ර ක්‍රමයක් හඳුන්වා දීමය. තවදුරටත් 2020 නොවැම්බර් 10 දින සිට ක්‍රියාත්මක වන පරිදි සිදුකළේ සුද සීනි සඳහා පමණක් උපරිම සිල්ලර මිලක් නියම කිරීමය. එම උපරිම සිල්ලර මිල 2021 පෙබරවාරි 08 වැනිදා යළි ඉවත් කෙරුණි. 2021 ජුනි 11 දින සිට ක්‍රියාත්මක වන පරිදි සිදුකළේ සීනි ආනයනකරුවකු, නිෂ්පාදකයකු, ගබඩාකරුවකු, රැස්කරන්නකු, බෙදාහරින්නකු හෝ වෙළෙන්ඳකු විසින් ඔවුන් සන්තකයේ, භාරයේ හෝ පාලනය යටතේ තිබෙන සීනි සම්බන්ධයෙන් වන ගුදම්, ගබඩා, බහලුම් හෝ වෙනත් ස්ථාන පාරිභෝගික අධිකාරිය යටතේ ලියාපදිංචි කිරීමට නියෝග නිකුත් කිරීමය.
වත්මන් කතාව හෙවත් 2023 නොවැම්බර් සීනි බදු කතාව මෙසේ පෙළ ගැසේ. 2023 නොවැම්බර් 02 වැනිදා සිට වසරක කාලයක් සඳහා ක්‍රියාත්මක වන පරිදි මුදල්, ආර්ථික ස්ථායිකරණ හා ජාතික ප්‍රතිපත්ති ඇමතිවරයා වශයෙන් අනුප්‍රාප්තික ජනාධිපති රනිල් වික්‍රමසිංහ විශේෂ වෙළඳ භාණ්ඩ බදු පනත යටතේ සීනි කිලෝවක් සඳහා රුපියල් 50ක බද්දක් පනවයි. එම බදු පැනවීම සමඟම පැතිර යන කතාව මෙන්ම එල්ල වන චෝදනාව වන්නේ එම බදු වැඩිවීමට ප්‍රථම ප්‍රශ්නගත පිරමිඩ් විල්මාර් සමාගම ශත 25 බද්ද යටතේ විශාල සීනි තොගයක් රටට ආනයනය කර ඇති බවයි. මේ කතාවත් සමඟ කළබලයට පත්වන ආණ්ඩුව ඊලඟට සිදු කරන්නේ සීනි සඳහා උපරිම සිල්ලර මිලක් නියම කිරීමයි. ඒ 2023 නොවැම්බර් 03 දින සිට ක්‍රියාත්මක වන පරිදි පැකට් නොකළ සුදු සීනි කිලෝවක් සඳහා රුපියල් 275ක් හා පැකට් කළ සුදු සීනි කිලෝවක් රුපියල් 295ක් වශයෙන් සහ පැකට් නොකළ දුඹුරු සීනි කිලෝවක් සඳහා රුපියල් 330ක් හා පැකට් කළ දුඹුරු සීනි කිලෝවක් සඳහා රුපියල් 350ක් වශයෙන්ය.
දැන් මේ උපරිම සිල්ලර මිලට සීනි නොවිකුණන වෙළෙන්දන් සොයා පාරිභෝගික අධිකාරිය සිය වැටලීම් ආරම්භ කර ඇත. එහෙත් සැබෑවටම එම උපරිම සිල්ලර මිලට ගන්නට සීනි වෙළඳපොළේ බොහෝ තැන්වල නැත. අඩු බද්ද යටතේ ආනයනය කළ සීනි බද්ද වැඩිකළ විගස රුපියල් 50ක වැඩි මිලක් යටතේ තොග වෙළෙන්දන්ට හා අනෙකුත් වෙළෙන්ඳන්ට විකිණී ඇත. ඒ නිසා එසේ වැඩි මිලට මිලදී ගත් පිරිස්වලට ආණ්ඩුවේ උපරිම සිල්ලර මිලට සීනි විකිණීමේ හැකියාවක් නැත.
මෙසේ සීනි සඳහා බද්ද වැඩි කිරීමට පෙර විශේෂ වෙළඳ භාණ්ඩ බදු පනත යටතේ සීනි කිලෝවක් සඳහා පැවතියේ ශත 25ක බද්දකි. එම බද්ද පනවනු ලැබුයේ 2023 ජනවාරි 04 වැනිදා සිට ක්‍රියාත්මක වන පරිදි මුදල්, ආර්ථික ස්ථායිකරණ හා ජාතික ප්‍රතිපත්ති ඇමතිවරයා වශයෙන් අනුප්‍රාප්තික ජනාධිපති රනිල් වික්‍රමසිංහය. ඊටත් පෙර 2022 ජුනි මස 10 දින සිට ක්‍රියාත්මක වන පරිදි විශේෂ වෙළඳ භාණ්ඩ බදු පනත යටතේ බදු පැනවීමේදීද සීනි සඳහා මුදල්, ආර්ථික ස්ථායිකරණ හා ජාතික ප්‍රතිපත්ති ඇමතිවරයා වශයෙන් එවක අගමැති රනිල් වික්‍රමසිංහ පනවනු ලැබුවේද ශත 25ක බද්දකි.
අනුප්‍රාප්තික ජනාධිපති රනිල් වික්‍රමසිංහ මුදල් ඇමතිවරයා වශයෙන් 2023 නොවැම්බර් 02 දින සිට විශේෂ වෙළඳ භාණ්ඩ බදු පනත යටතේ බදු පැනවීමේදී විශේෂත්වය වන්නේ වෙනත් කිසිදු පාරිභෝගික ද්‍රව්‍යයක බදු ප්‍රමාණය අඩු හෝ වැඩි කිරීම් නොකර සීනි සම්බන්ධයෙන් වූ බද්ද පමණක් වැඩි කිරීමය. මන්ද මීට පෙර සෑම අවස්ථාවකම පාහේ විශේුෂ වෙළඳ භාණ්ඩ බදු පනත යටතේ බදු සංශෝධනය කිරීමේදී භාණ්ඩ කිහිපයක් සම්බන්ධයෙන් එය සිදු කරන නිසාය.
මේ විශේෂ තත්වය අප සැලකිල්ලට ගත යුත්තේ විශේෂ වෙළඳ භාණ්ඩ බදු පනත යටතේ බදු පනවන අනෙකුත් භාණ්ඩ හෝ ද්‍රව්‍ය එසේ බද්දකට යටත් කරන්නේ ඇයිද යන කාරණය ද සැළකිල්ලට ගනිමින්ය. මෙම බදු පැනවීමේ විශේෂම හේතුව වන්නේ දේශීය වශයෙන් නිෂ්පාදනය වන ද්‍රව්‍ය සඳහා වෙළඳපොල ආරක්ෂා කිරීමය. යම් ද්‍රව්‍යයක දේශීය නිෂ්පාදනය වෙළඳපොළට පැමිණෙන කාල වකවානුවලදී මෙම බද්ද පනවන්නේ හෝ තිබෙන බද්දේ ප්‍රමාණය වැඩි කරන්නේ ඒ සඳහා නිසි මිලක් සහතික කිරීම මගින් එම නිෂ්පාදන රැකගැනීම උදෙසාය. ඒ අනුව ආනයනික සහල්, අල, ළුෑණු, මාළු ආදිය සඳහා එසේ විශේෂ වෙළඳ භාණ්ඩ බද්ද පැනවීමේ අඩු වැඩි වීම් අපට නිරීක්ෂණය කළ හැකි අතර එම තත්වයන් සාධාරණීකරණය කිරීමටද හැකිය.
එහෙත් සීනි එසේ නොවේ. සීනි නිෂ්පාදනයේ අඩු වැඩිවීම් සිදුවන මාස හෝ කාල කියා විශේෂ අස්වැන්න නෙළන හෝ වෙළඳපොළට සීනි එන කාල වකවානු නැත. රටේ සමස්ත සීනි නිෂ්පාදනය දළ වශයෙන් වසරකට මෙටි්‍රක් ටොන් 50,000ක් පමණ වන බව ශ්‍රී ලංකා මහ බැංකු වාර්තාව සඳහන් කරයි. රටේ සීනි අවශ්‍යතාවය දළ වශයෙන් වසරකට මෙටි්‍රක් ටොන් 600,000ක් පමණ වන බවද එම වාර්තාව සඳහන් කරයි. ඒ නිසා අනෙකුත් ආහාර ද්‍රව්‍ය සම්බන්ධයෙන් කෙසේ වෙතත් සීනි සම්බන්ධයෙන් දේශීය නිෂ්පාදනය වෙළඳපොලට ඒම වැනි කරුණක් හේතු කරගෙන බද්දේ අඩු වැඩිවීම් සිදු කිරීමේ අවශ්‍යතාවයක් පැන නඟින්නේ නැත. එවැනි අවශ්‍යතාවයක් පැන නඟිනවානම් පැන නඟින්නේ විදේශ වෙළඳපොළේ එම ද්‍රව්‍යවල මිල වැඩි වුවහොත් එහි මිල දේශීය වශයෙන් වැඩිවීම වළක්වා ගැනීමට බද්ද අඩු කිරීම පමණය.
එහෙත් ආහාර ද්‍රව්‍ය සම්බන්ධයෙන් වන විශේෂ වෙළඳ භාණ්ඩ බදු එතරම් ඉහළ අගයක් ගන්නේ නැත. ඒ නිසා එම ද්‍රව්‍ය සම්බන්ධයෙන් රුපියල් 10ක හෝ රුපියල් 20ක බදු වෙනසක් වුවද මිල සම්බන්ධයෙන් ජනතාවට යම් ප්‍රශ්නයක් ඇති කරයි. එහෙත් මෙතෙක් අප අත්දුටු සීනි බද්දේ මිල වෙනස ප්‍රතිශතාත්මකව විශාල අගයක් ගැනීම තේරුම් ගත නොහැකි කාරණයකි. ශත 25 බද්දක් රුපියල් 50 දක්වා වැඩි කිරීම යනු එය සියයට 20,000ක ප්‍රතිශතයකින් ඉහළ නැංවීමකි. එමෙන්ම රුපියල් 50ක බද්දක් ශත 25ක් දක්වා අඩු කිරීමද සියයට 20,000ක පමණ පමණ ප්‍රමාණයකින් එම බද්ද පහළ දැමීමකි.
ශ්‍රී ලංකා මහ බැංකු වාර්තා අනුව ආනයනික සීනි සම්බන්ධ දත්ත පෙන්නුම් කරන්නේ ද පරිභෝජනයේ යම් වෙනස්කම් සිදුවුවද රටේ අවශ්‍යතාව අනුව එම ආනයනයන් කාර්තුවෙන් කාර්තුවට සිදුවී ඇති බවයි. එහි වෙනසක් ඇතිවී ඇත්තේ පිරමිඩ් විල්මාර් සමාගමේ 2020 ආනයනයන් සම්බන්ධයෙන් පමණය.
ඉහත සඳහන් කළ පරිදි සීනි සඳහා මෙතෙක් අවලංගු නොකරන ලද ආනයන බලපත්‍ර ලබාදීමේ ක්‍රමයක් පවතී. ඊට අමතරව සීනි ගුදම්, ගබඩා, බහලුම් හෝ වෙනත් ස්ථාන ලියාපදිංචි කිරීමේ අවලංගු නොකළ නියෝගද පවතී. ඒ නිසා සීනි පාලන මිල සම්බන්ධයෙන් සැබෑ වුවමනාවක් ඇත්නම් පාරිභෝගික අධිකාරිය කළ යුත්තේ උපරිම සිල්ලරට විකුණන ස්ථාන සොයා යෑම වෙනුවට එම ලියාපදිංචි ස්ථාන හා ලියාපදිංචි වී නැති සීනි ගබඩා කර ඇති ස්ථාන සොයා යෑමය. එම සීනි තොග සම්බන්ධයෙන් වූ ආනයනික හා විකුණුම් ලියවිලි පරීක්ෂා කිරීමය.
මන්ද 2020 සීනි බදු වංචාව සමයේ රාජපක්ෂවරුන් කීවේ සීනි මිල අඩුකර ජනතාවට සහන දීම සඳහා බදු අඩුකළ බව හෙයින් හා එම බදු අඩු කිරීමේ වාසිය එදා ජනතාවට නොලැබුණ හෙයින්ය. එම බදු අඩු කිරීමෙන් රජයට වූ පාඩුව රුපියල් බිලියන 16.763ක් හෙවත් රුපියල් කෝටි 1673ක් බව විගණකාධිපතිවරයා සිය වාර්තාවෙන් පෙන්වා දී ඇති අතර එහි තේරුම වන්නේ එතරම් මුදල් ප්‍රමාණයක සහනයක් වංචාවක් නිසා ජනතාවට අහිමි වූ බවයි.
වත්මන් තත්වයේත් ඇත්තේ එහිම අනෙක් පැත්තය. අඩු මිලට ගෙනා සීනි කිලෝවක් සඳහා රුපියල් 50ක් හෝ ඊට වැඩි මුදලක අයුතු ලාභයක් ආනයනකරුවන් ලබාගෙන ඇත. ඔවුන් ශත 25 බද්ද යටතේ ගෙනා සීනි ප්‍රමාණය පිළිබඳ නිශ්චිත තොරතුරු දැන ගැනීමට ලෙහෙසියෙන්ම ආණ්ඩුවට හැකිය. එමෙන්ම එම සීනිවලට සිදුකර ඇත්තේ කුමක්ද යන්නද ආණ්ඩුවට සොයාගත හැකිය. එහෙත් මේ මොහොතේ වෙන වෙන වැඩ කරමින් ආණ්ඩුව නොකරමින් සිටින්නේ ද එයයි. එසේ වුවද බදු වැඩි කිරීම නිසා අයුතු ලාභයක් ලබාගෙන ඇති බව වෙළඳපොළේ සීනි මිල රුපියල් 50ට වැඩි ගණනකින් වැඩි වීමෙන් පෙන්නුම් කෙරේ. ඒ අනුව අවසානයේ අපට පෙනෙන කරුණ වන්නේ කුමක්ද? සීනි බදු සම්බන්ධයෙන් මහින්ද රාජපක්ෂ හා රනිල් වික්‍රමසිංහ අතර වෙනසක් සිදුවී නැති බවය.
