2024 විසර්ජන පනත් කෙටුම්පත අනුව රජයේ සේවය විශාලතම ප්‍රතිපාදන අත්පත්කරගත් ව්‍යුහය බවට පත්ව ඇත. ශ්‍රී ලංකාවේ ආරක්ෂක සහ රාජ්‍ය පරිපාලන අමාත්‍යාංශවලට වෙන්කර ඇති මුදල රුපියල් බිලියන 1,309 ක් බව දැක්වේ. පළාත් සභා සහ මහ ආණ්ඩුවේ කාර්ය මණ්ඩලය, විශ්‍රාම වැටුප් හා ආරක්ෂාව රජයේ ප්‍රධාන අංශ වී ඇති අතර මෙම කටයුතුවලට වෙන් කළ මුදල වාර්තාගත ඉලක්කමක් බවට පත්වීම විශේෂ අවධානයට පත් විය යුතුව තිබේ. මෙම අංශවලින් ජාතික නිෂ්පාදනයට හෝ දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයේ වර්ධනයට ලැබෙන පිටිවහල කෙබඳු ද යන්න ප්‍රශ්න කළ යුතුව ඇත.
පළාත් සභා සහ විශ්‍රාම වැටුප් දෙපාර්තමේන්තුව ඇතුළත් රාජ්‍ය පරිපාලන අමාත්‍යාංශයට 2024 වසරේ අය වැය අනුව රුපියල් බිලියන 886ක් වෙන් කර ඇති අතර එය පසුගිය වසරේ රුපියල් බිලියන 782කි. මෙම වසරේ ආරක්ෂාව සඳහා රුපියල් බිලියන 423ක් වෙන් කර ඇත. එය පෙර වසරේ දී රුපියල් බිලියන 410ක් විය. මහජන ආරක්ෂක එනම් පොලිසිය ඇතුළු සේවා සඳහා තවත් රුපියල් බිලියන 140 ක් වෙන් කර ඇති බව දැක්වේ. ආරක්ෂාව සහ පොලිසියේ රාජකාරි සඳහා වියදම පාලනය කරන්නට ආණ්ඩුව තවමත් අපොහොසත්ය.
යුද ගැටුම් අවසන්ව අවුරුදු පහලොවකට පමණ පසු ක්‍රියාත්මක වන අය වැය යෝජනාවක පවා හමුදාව හා පොලිසියේ වැය බරපතළය. ආරක්ෂක පිරිස් අඩු කරන ලෙස යෝජනා පවතින නමුත් අලුත් බඳවා ගැනීම් තවත් සිදුකරන්නට සිදුවී තිබේ. ආරක්ෂක කටයුතු කෙරෙහි රජයේ නැඹුරුව තවදුරටත් එලෙසම පවතී. සෞඛ්‍ය අමාත්‍යාංශයට පසුගිය වසරේ රුපියල් බිලියන 267 සිට රුපියල් බිලියන 410 ක තියුණු ලෙස ඉහළ ප්‍රතිපාදන වෙන්කර ඇති අතර එයට හේතුව ආනයනය කරන ඇත්තේ වෛද්‍ය සැපයුම්වල පිරිවැය ඉහළ යාම බව පැහැදිලිය.
සෞඛ්‍ය අමාත්‍යාංශයේ වියදම්වලින් රුපියල බිලියන හැටක් පමණක් ප්‍රාග්ධන වියදම් වශයෙන් පෙන්වන හෙයින් පසුගිය වසරේ ආකෘතිය ඉක්මවා සේවාවක් අපේක්ෂා කළ නොහැක.
2023 වර්ෂයේ දී ආර්ථික අර්බුදය හේතු කොටගෙන එවකට ක්‍රියාත්මක වූ ඇතැම් ප්‍රාග්ධන ව්‍යාපෘති නවතා දැමූ අතර පුනරාවර්තන වියදම් සෑහෙන කොටසක් ද කපා හරින ලදි. මෙම වසරේ විසර්ජන අය වැය අනුව රජයේ ආයෝජනය සැලකිය යුතු ප්‍රමාණයකින් වැඩිවිය හැකි ලකුණු විද්‍යමාන නොවේ. පුද්ගලික අංශයේ ආයෝජන නංවන සැලැස්මක් සඳහා දැනය පරිසරයක් රහිත අතර අය වැයෙන් දිරිගැන්වීම් යෝජනා කළහොත් ඒවා ක්‍රියාවට නැගෙන්නට ද යම් කාලයක් ගතවේ.
හෙට එනම් නොවැම්බර් දහ තුන්වැනි දා ඉදිරිපත් වන අය වැය මහජනතාවට කිසියම් ආකාරයක සහනශීලී රාමුවක් ඉදිරිපත් වනු ඇතැයි විශ්වාස කළ හැකිය. ලබන වසරේ ජනාධිපතිවරණය සහ පාර්ලිමේන්තු මැතිවරණය පවත්වන්නට ඉඩ ඇත. ආණ්ඩුව කිසියම් උපක්‍රමශීලී පිළිවෙළකින් එය මග නොහැරියහොත් වසර මැද දී හෝ මහජන මතය ආණ්ඩුවට නතු කරගැනීම අරමුණු කරගෙන විශේෂ සහන ක්‍රියාත්මක විය හැකි අතර ඒවා ආර්ථිකයට බලපාන ආකාරය කල් තබා ප්‍රකාශ කළ නොහැකි වී තිබේ.
අය වැය ඉදිරිපත් කරන නමුත් වසර අතරමැද අතිරේක ඇස්තමේන්තු ඉදිරිපත් කරන අවදානමක් පවතී. සත්‍ය අය වැය හිඟය ඉක්මවන කාරණයක් වේ. ජාත්‍යන්තර මුල්‍ය අරමුදල කරන ලද නිර්දේශ අනුව දේශීය ණය ගැනීම පාලනය කරන අතර අය වැය හිඟය ස්ථාවරව තබාගැනීම සඳහා අලුතින් ආදායම් උපයාගන්නට සිදුවේ. ආණ්ඩුව තමන්ට නොලැබෙන ධනය උත්පාදනය සඳහා පහසු ක්‍රියාමාර්ගයක් වශයෙන් බදු වැඩිකරනු ඇත.
2024 අය වැය යෝජනා ඉදිරිපත් කරන්නට කලින් එම වසර සඳහා බදු නංවන යෝජනා ඉදිරිපත්කළ ආණ්ඩුවකට නැවත නැවතත් බදු වැඩිකරන යෝජනා ගැසට් කිරීම අපහසු නැත. පොදු ජනතාවට මෙම බදු බලපාන ආකාරය ගැන නොසලකා, ආණ්ඩුවේ වියදම් පාලනය කරගන්නට තරම් උනන්දුවක් රහිතව හැසිරෙන අවස්ථාවක අලුත් යමක් බලාපොරොත්තු විය නොහැකිය. වැට් බද්ද සියයට දහ අට දක්වා සංශෝධනය කර සීනි කිලෝවකින් අය කරන බද්ද ශත විසි පහක සිට රුපියල් පනහ දක්වා වැඩි කළ ආණ්ඩුවක් ඉදිරියට ද ශයිලොක් න්‍යාය හැර අනෙකක් නොදන්නා බව ඉතාම පැහැදිලි කරුණකි.
2024 වසර සහනශීලී තත්ත්වයක් ඇති කරනු ඇතැයි මහජනතාව බලා සිටී. වසර දෙකක් තුළ සියයට දහයකින් ආර්ථිකය ඍණ අගයකට පත්ව ඇත. මෙම පසුබෑම වලක්වා නැග්මක් වෙනුවෙන් ප්‍රතිසංස්කරණ යෝජනා කර තිබේ. යෝජනා අනුව බදු වැඩි කර ආදායම හා වියදම පාලනය කරගන්නට උත්සාහ කරන නමුත් වර්ධනට අරමුණු කරගෙන සැලැස්මක් සඳහා සූදානමක් නොපෙනේ.
ලබන වසරේ ශ්‍රී ලංකාවේ ආර්ථිකය සියයට 1.5 කින් වර්ධනය වනු ඇතැයි දැක්වේ. සියයට දහයකින් වැටුණ රටක් සියයට එකහමාරකින් වැඩිවීම ආශ්චර්යයක් වෙන්නේ නැත. ශ්‍රී ලංකාවේ ජනගහන රටාව අනුව ඉක්මන් වර්ධනයක් එනම් සියයට දහයක පමණ දළ දේශීය නිෂ්පාදනයේ වැඩ්වීම් අනුපාතයක් අවශ්‍ය කෙරේ. මෙම ඉලක්ක සාක්ෂාත් කරගන්නට සැලකිය යුතු ආයෝජනයක් කළ යුතුවේ. ආණ්ඩුව නොකරන හා පුද්ගලික අංශයට කරන්නට ඉඩ නොදෙන පසුබිමක් තුළ දියුණුවක් අපේක්ෂා කරන්නේ කෙසේද?
ජාත්‍යන්තර තත්ත්වය අනුව පවා අවදානමක් පවතී. රුසියාව හා යුක්රේනය අතර ගැටුම් අවසානයක් නැත. හමාස් සංවිධානය විනාශ කරන ඊශ්‍රායල යුද්ධයේ පැතිරීම කෙලෙස විය හැකි ද යන්න අවිනිශ්චිතය. යුද ගැටුම් තවදුරටත් පැවැතිය හොත් බොරතෙල් බැරලයක මිල ඇමරිකානු ඩොලර් එකසිය පනහ දක්වා වැඩිවිය හැකි බව ලෝක බැංකුව පුරෝකථනය කර තිබේ. ශ්‍රී ලංකාවේ අය වැය සකස් කරන විට මිල තත්ත්ව ගැන විනිශ්චයකින් කරන බව දැක්විය යුතුය. අය වැය රාමුව අනුව බොරතෙල් මිල ඇමරිකානු ඩොලර් අසූවකට සකස් කර ඇති බව පෙනෙන අතර එය දෙගුණයක් දක්වා වුවහොත් ඉදිරිපත්කරන අය වැය සම්පූර්ණයෙන්ම විනාශවීම වැලැක්විය නොහැක. ශ්‍රී ලංකාව වැනි කුඩා ආර්ථිකයක් ඇති රටක් මෙම පසුබිම තුළ බරපතළ තත්ත්වයන්ට නැවත වටයකින් පීඩාවට පත්වීමට ඉඩ තිබේ.
අය වැය විසර්ජන පණත පෙන්වන පරිදි රජයේ ණය ගැනීමේ ඉලක්ක අඩු කර තිබේ. 2024 වසරට රුපියල් බිලියන 3,900 ක් ගැනීමට සූදානම්ය. පසුගිය වසරට වඩා රුපියල් බිලියන දහසකින් අඩු බව පෙනේ. මෙම සීමාව ආණ්ඩුවේ ජයග්‍රහණයක් නොවේ. ශ්‍රී ලංකාවට ණය සපයන ලද මුල්‍ය අරමුදල දේශීය ණය ගැනීම බාලනය කරන ලෙස බල කර තිබීමේ ප්‍රතිඵලයකි. ණය නොගෙන ආර්ථිකය ගොඩනගන්නට නම් පවතින බදු හා දැනට පනවන බදු වලට ද අමතරව තවත් බදු අවශ්‍යය. ධන බද්ද ඉඩම් අයිතිය අනුව බදු යනාදිය පැනැවෙන බව අනාවරණයවේ. ඉඩම වගා නොකිරීම ද අලුත් බද්දකට හේතුවිය හැකිය. මෙම බදු ගෙවන අන්තිමයා පාරිභෝගිකයා බව අමතක කළ යුතු නොවේ.
සීනි බද්ද පනවන පසු සෘජුව සීනි මිල රුපියල් පනහකින් වැඩ්වීමට වඩා වෙනස්ය. ධන බදු ගෙවන්නෝ ද, ආයතනික බදු ද අවසානයේ දී වෙළඳ පොළ අලෙවි වන භාණ්ඩ හා සේවාවලට එකතුවේ. නොදන්නා තැනක පනවන බදු දන්නා දෙයක් මිල දී ගන්නා පසු ගෙවන්නට සිදුවන අතර එයට හේතුව ධනය ගෙවන පුද්ගලයා ඒවා පහල තලයට තල්ලුකරන හේතුවෙන් බව සඳහන් කරන්නට අවශ්‍යය.
ආර්ථිකයක් හැදෙන්නේ ආණ්ඩුවකින් පමණක් නොවේ. රට තුළ පවතින සියළු නිෂ්පාදන හා සේවා අංශවල දායකත්වයෙන්ය. රාමුව පුළුල් කරන පියවර ගතහොත් ආර්ථිකය හැදෙන්නට අවස්ථා නිර්මාණය වේ. ආර්ථිකය ගොඩනගන තීරණ ආණ්ඩුවකට කෙලින්ම ගන්නට හැකියාවක් නැත. ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය අනුව විපක්ෂය, මහජනතාව, මාධ්‍ය, වෘත්තීය සමිති ඇති කරන පීඩනය අනුව කටයුතු කරන්නට සිදුවේ.
විශාල සැලැසුම් හදන නමුත් බරපතළ විරෝධතා මැද අත්හරින්නට සිදුවුවහොත් එදිනෙදා ජීවත්වන රටාවක් හැර අලුත් ආර්ථිකයක් කිසිසේත් හැදෙන්නේ නැත. අවදානමක් ගන්නට ධෛර්යය ඇති පාලකයෝ රටවල් අලුතින් ගොඩනගති. එහි දී අවදානම පමණක් නොව එම අවදානම ගැනීමට අවශ්‍ය පසුබිම ජනතාවට මැනැවින් සන්නිවේදනය කරන්නට සමත්වීම ද වගකිව යුතු අංශවල වගකීමකි.
