දෝෂ සහිත නම් සමාගමට කිව්වේ නැත්තේ ඇයි?
■ අමන්දිකා කුරේ
රජයේ සේවාවල කාර්යක්ෂමතාව ඉහළ නැංවීමටත්, එය වඩාත් ඵලදායී කරගැනීමටත් එම සේවා පරිගණක පද්ධතිගත කිරීම සිදුකරනු ලබයි. අධ්‍යාපනය, පරිපාලන කටයුතු මෙන් ම සෞඛ්‍ය සේවාද මෙලෙස පද්ධතිගත කර භාවිත කිරීම, ඒ හරහා සේවාවන් ලබා දෙන්නා සහ ලබා ගන්නා තැනැත්තා යන දෙදෙනාගේ ම කාලය ඉතිරි කරන්නකි.
වෙනත් රටවල එසේ වුවත් ශ්‍රී ලංකාවේ පද්ධති සහ මෘදුකාංගවලින් සිදු වන්නේ මෙම ක්‍රියාවන්ටත් වඩා මුදල් කාබාසිනියා කිරීමක් බව පසුගිය කාලය පුරා අසන්නට ලැබුණු කරුණු අනුව පැහැදිලි වන දෙයකි. එක්කෝ එම පද්ධති ක්‍රියාකරවීමට අවශ්‍යතාවට ගැළපෙන අන්දමින් සකසා නැත. එසේත් නැතිනම් ඒ පිළිබඳව විෂය දන්නා ඒවා ක්‍රියාත්මක කරවීමට දන්නා අය නොමැත. මේ නිසා විශාල මුදලක් වැය කරමින් සැදූ පරිගණක පද්ධති රාජ්‍ය ආයතනවල ඔහේ වේලෙමින් ඇත.
ඖෂධ නිෂ්පාදන, සැපයුම් සහ නියාමනය පිළිබඳ රාජ්‍ය අමාත්‍යාංශය යටතේ පවතින වෛද්‍ය සැපයුම් අංශය ශ්‍රී ලංකාවේ සෞඛ්‍ය සේවයේ කොඳුනාරටිය බඳු ය. සෞඛ්‍ය සේවයට අවශ්‍ය සියලුම ඖෂධ, ශල්‍ය උපකරණ, ප්‍රතික්‍රියක ආදි සියලු දේ සපයන්නේ එම අංශය හරහා ය. ඖෂධ ගෙන්වීම සඳහා අවශ්‍ය ඇණවුම් ලබා දෙන්නේ ද ඒ හරහා ය.
කෙසේවෙතත් ඒ සඳහා ක්‍රියාත්මක වන පරිගණක පද්ධතිය අවශ්‍ය පරිදි ක්‍රියාත්මක නොවන බව පසුගිය මැයි 31 වන දින පැවති පොදු ව්‍යාපාර පිළිබඳ කාරක සභාවේදී හෙළි විය. ඖෂධ හිඟය සම්බන්ධයෙන් කැඳවා තිබූ එම පොදු ව්‍යාපාර කාරක සභාවට සෞඛ්‍ය අමාත්‍යාංශයේ නිලධාරීන්, ජාතික ඖෂධ නියාමන අධිකාරියේ නිලධාරීන්, වෛද්‍ය සැපයුම් අංශයේ නිලධාරීන් හා රාජ්‍ය ඖෂධ නීතිගත සංස්ථාවේ නිලධාරීන් ඇතුළු එම ක්ෂේත්‍රයට අයත් නිලධාරීන් රැසක් කැඳවා තිබුණි. ඖෂධ ගෙන්වීමට අවශ්‍ය මුදල් මේ වන විට විවිධ ආධාර මගින් ලැබී තිබෙන බවට එහිදී සාකච්ඡා වූ අතර එසේ නම් ඖෂධ ගෙන්වීමට අදාලව ඇති ප්‍රමාදය කුමක්දැයි සාකච්ඡා විය.
මිලියන 644ක සිස්ටම් එක වැඩ නෑ
එවිට ආචා්රය නාලක ගොඩහේවා විමසුවේ ඖෂධ ගෙන්වීමට අදාළ වෛද්‍ය සැපයුම් අංශයේ පද්ධතියක් තිබෙන නිසා ඒ හරහා ක්‍රියාත්මක විය නොහැකි වන්නේ මන්ද යන්නයි. පැමිණ සිටි නිලධාරීන් පැවසුවේ එම පද්ධතියේ ක්‍රියාත්මක වීමේ ප්‍රශ්නයක් පවතින බවයි. එම නිසා ඔවුන් ඖෂධ ඇණවුම් කිරීම ආශ්‍රිත දත්ත පරිගණක මෙහෙයුම් කණ්ඩායමක් හරහා වෙනම රැස් කර ඇති බවයි.
කෙසේවෙතත් එහිදී අදහස් දැක් වූ පොදු ව්‍යාපාර පිළිබඳ කාරක සභාවේ සභාපති මහාචාර්ය චරිත හේරත් සහ සාමාජික ආචාර්ය හර්ෂ ද සිල්වා පෙන්වා දුන්නේ පද්ධතියෙන් පිට එම ඇණවුම් ආදිය සිදු කිරීන නීති විරෝධී බවයි. පද්ධතිය අවශ්‍ය පරිදි ක්‍රියාත්මක නොවන නිසා ඇතැම් කාර්යයන් ඒ හරහා සිදු කරගත නොහැකි බව නිලධාරීහු පැවසූහ.
වැඩිදුරටත් අදහස් දැක්වූ ඖෂධ නිෂ්පාදන, සැපයුම් සහ නියාමනය පිළිබඳ රාජ්‍ය අමාත්‍යාංශයේ හිටපු ලේකම්වරයා පැවසුවේ, ඒ සඳහා රුපියල් මිලියන 644ක් වැය කළ බවත් පද්ධතිය පවත්වාගෙන යාම සඳහා එම පද්ධතිය නිර්මාණය කළ සමාගමට මාසිකව රුපියල් මිලියන 5ක් ගෙවූ බවත් ය. එම පද්ධතිය නිර්මාණය කළ සමාගමේ නම ”ඊ-විස්” බවත් පොදු ව්‍යාපාර පිළිබඳ කාරක සභාවේදී හෙළි විය.
මෙම පද්ධතිය යථා තත්වයට පත් කරගැනීම පිළිබඳව කෝප් කමිටුවේ සභාපතිවරයාගේ විමසීමට ප්‍රතිචාර වශයෙන්, එම පද්ධතිය අවශ්‍යතාවන්ට ගැළපෙන පරිදි නිර්මාණය කරගැනීමට නම් රුපියල් මිලියන 7000ක් වැය වන බව නිලධාරීහු පැවසූහ.
ඊ-විස් චෝදනා ප්‍රතික්ෂේප කරයි
උක්ත පද්ධතිය වෛද්‍ය සැපයුම් අංශය තුළ ක්‍රියාත්මක වන්නේ 2015 වර්ෂයේ සිටය. මෙම පද්ධතිය සැකසීම සඳහා ඊ-විස් සමාගමට කොන්ත්‍රාත්තුව ලබා දී තිබෙන්නේ 2008 වර්ෂයේදීය.
පසුගිය සතියේ කෝප් කමිටුවේ දී මෙම කරුණු අනාවරණය වීමත් සමග එම සිදුවීම මාධ්‍ය හරහා ප්‍රසිද්ධියට පත් විය. ඒ සමගම එම පද්ධතිය නිර්මාණය කළ සමාගම වන ඊ-විස් සමාගම ඊට පිළිතුරු දක්වා මාධ්‍ය සාකච්ඡාවක් කැඳවා තිබුණි. ඔවුන් එහිදි පැවසුවේ පද්ධතිය නිර්මාණය කිරීමට එතරම් මුදලක් වැය නොවූ බවයි. එම පද්ධතිය නිර්මාණය කිරීම සඳහා අත්සන් කළ කොන්ත්‍රාත්තුවේ සඳහන් වූ පරිදි ඒ සඳහා ලැබුණේ මිලියන අසූ තුනක් බව එම සමාගමේ සභාපති සංජීව වික්‍රමනායක පැවසුවේය.
ජුනි මස 03 වන දින පැවති මාධ්‍ය සාකච්ඡාවක දී එම සමාගමේ සභාපතිවරයා පෙන්වා දුන්නේ එතරම් විශාල මුදලක් මෙම පද්ධතියට වැය කර නොමැති බවයි. පද්ධතිය නිර්මාණය කිරීම සඳහා රුපියල් මිලියන 83ක් වැය වූ බවත් ව්‍යාපෘතිය සඳහා වැය වූ සම්පූර්ණ මුදල මිලියන 223ක් බවයි ඔහු පෙන්වා දෙනු ලැබුවේ.
කෙසේවෙතත් රාජ්‍ය ඖෂධ නීතිගත සංස්ථාව යටතේ පවතින වෛද්‍ය සැපයුම් අංශයේ මෙම පද්ධතිය සඳහා වැය කළ ඉතිරි මුදල වැය කළේ කුමක් සඳහා ද යන ප්‍රශ්නාර්ථයක් මතුව තිබේ. මේ පද්ධතිය පවත්වාගෙන යාම සඳහා මාසිකව සමාගමට රුපියල් මිලියන 5 බැගින් ගෙවූ බවට පොදු ව්‍යාපාර පිළිබඳ කාරක සභාවේදී ප්‍රකාශ වුවත් එය අසත්‍ය බව ද ඊ-විස් සමාගමේ සභාපතිවරයා පැවසුවේ ය. සමාගම මාධ්‍ය සාකච්ඡාවේ දී හෙළි කළ තොරතුරුවල දැක්වුණේ, මෙම පද්ධතිය පළමුවරට ක්‍රියාත්මක කළ 2015 වසරේ සිට 2020 වර්ෂය දක්වා කිසිදු ගෙවීමකින් තොරව ම පද්ධතිය පවත්වාගෙන පැමිණි බවයි. 2017 වසරේ දී මෙම පද්ධතිය සඳහා වගකීම් කාලයක් ලබා දී ඇති අතර එය 2020 නොවැම්බර් මාසයෙන් අවසන් වී ඇත. ගිවිසුම් ප්‍රකාරව මාසිකව පද්ධතිය පවත්වාගෙන යාමට අදාල මුදල් ගෙවා ඇත්තේ 2020 නොවැම්බර් මාසයේ සිටයි. ඒ රුපියල් මිලියන 4.9කි. ඒ අනුව 2020 වර්ෂයේ නොවැම්බර් මාසයේ සිට මේ වසරේ ජුනි මාසය දක්වා මාස 20ක කාලය සලකා බැලුව ද එම සමාගමට ගෙවා ඇත්තේ රුපියල් මිලියන 98කි. ව්‍යාපෘතියට වැය වූ මුළු මුදල සහ එම මුදලේ එකතුව රුපියල් මිලියන 321කි. එසේ නම් ඉතිරු රුපියල් මිලියන 323 ට වූයේ කුමක් ද යන කාරණය මේ වන විට හෙළි වී නොමැත.
නිලධාරීහු බෝලය පාස්කරති
මෙම මුදල් ගෙවීම සඳහා අනුමැතිය ලබා දුන් ආකාරය සහ ගෙවීම් සිදු කළ ආකාරය පිළිබඳව කරුණු විමසීමට අප එම වෛද්‍ය සැපයුම් අංශයේ නිලධාරීන් සම්බන්ධ කරගැනීම උත්සහ කළ ද එම උත්සාහයන් සියල්ල ව්‍යර්ථ විය.
වෛද්‍ය සැපයුම් අංශයේ අධ්‍යක්ෂවරයා වන වෛද්‍ය ඩබ්.එම්.සී.එම් විජේසිංහ මහතා පිළිතුරු ලබා දීම ප්‍රතික්ෂේප කර පැවසුවේ ඖෂධ නිෂ්පාදන, සැපයුම් සහ නියාමනය පිළිබඳ රාජ්‍ය අමාත්‍යාංශයේ හිටපු ලේකම් වෛද්‍ය සමන් රත්නායකගෙන් මේ පිළිබඳව විමසන ලෙසයි. වෛද්‍ය සමන් රත්නායක දූරකථනය හරහා සම්බන්ධ කරගැනීමට කිහිපවරක්ම උත්සහ කළ ද නොහැකි විය. පසුව අප වෛද්‍ය සැපයුම් අංශයේ නියෝජ්‍ය අධ්‍යක්ෂ වෛද්‍ය ඒ.ටී සුදර්ශනගෙන් ද මෙම මුදල් ගෙවීම පිළිබඳව විමසූ විට ඔහු පැවසුවේ, එම අංශයේ තොරතුරු තාක්ෂණය පිළිබඳව සහකාර අධ්‍යක්ෂවරයාගෙන් ඒ පිළිබඳව විමසන ලෙසයි. කෙසේ වෙතත් වෛද්‍ය සැපයුම් අංශයේ තොරතුරු තාක්ෂණය පිළිබඳ සහකාර අධ්‍යක්ෂ එස්.ඒ. සන්දරප්පෙරුම මහතා පැවසුවේ ඒ පිළිබඳව මාධ්‍යට තොරතුරු ලබා නොදෙන ලෙසට තමාට ඉහළින් උපදෙස් ලැබී ඇති බවයි.
පද්ධතියේ දෝෂ ඇතැයි සමාගමට දන්වා නෑ
අප කළ විමසීමක දී ඊ-විස් සමාගමේ ප්‍රධාන මෙහෙයුම් නිලධාරී නිර්මාල් පීරිස් පෙන්වා දුන්නේ එම පද්ධතියේ යම් දෝෂයක් පවතින්නේ නම් කොන්ත්‍රාත්තුව අනුව ඒවා පිළිසකර කිරීමට සමාගමට දැනුම් දිය යුතු වුවත් පසුගිය පොදු ව්‍යාපාර පිළිබඳ කාරක සභාවේ හෙළිදරවු වූ ආකාරයේ දෝෂයක් පිළිබඳව සිය සමාගම දැනුවත් කර නොමැති බවයි. කොන්ත්‍රාත්තුවට අනුව ඇතැම් දෝෂ ඇති වුවහොත් පැයකින් හෝ පැය දෙකකින් ආදි වශයෙන් කඩිනමින් ම එම දෝෂ පිළිසකර කිරීමට මෙම සමාගම බැඳී සිටියි. නිර්මාල් පීරිස් මහතා වැඩි දුරටත් පෙන්වා දෙන්නේ මෙම පද්ධතිය නිසි ආකාරයෙන් කියා කරන්නේ දැයි සහ අවශ්‍ය පරිදි ක්‍රියාකරන්නේ දැයි යන්න පැහැදිලි කරගැනීම සඳහා එම පද්ධතිය නිල වශයෙන් ක්‍රියාත්මක කරවීමට පෙර වසර දෙකක් තිස්සේ අඛණ්ඩව ක්‍රියාත්මක කර බැලූ බවයි. ඒ ඒ අවස්ථාවන්වල දී ඇති වූ දෝෂ හඳුනාගෙන ඒවාට විසඳුම් සොයා පද්ධතිය සකස් කළ බව ඔහු පවසයි. එවැනි දෝෂයක් ඇති වූයේ නම් සිය සමාගමට දැන්වීම සිදු කළ යුතුව තිබූ බව ඔහු වැඩිදුරටත් පෙන්වා දෙයි.
කෙසේවෙතත් පොදු ව්‍යාපාර කාරක සභාවේ ප්‍රකාශ වුණු පරිදි, මෙම ප්ද්ධතිය අවශ්‍ය පරිදි ක්‍රියාත්මක නොවනවා වුවත් මෙම පද්ධතිය මුලින්ම ක්‍රියාත්මක කළ 2015 සිට 2020 දක්වා ඒ හරහා ඖෂධ ඇණවුම් 45000ක් පමණ සිදු කර තිබේ. නමුත් 2020 ජනවාරි සිට මේ දක්වා සිදු කර ඇත්තේ ඇණවුම් 950ක් පමණි. එසේ ඇණවුම් කිරීමේ දී ප්‍රශ්නයක් මතුවූයේ නම් ඒ ඒ කාලවලදී එම සමාගම දැනුවත් කර ඒවා යථා තත්වයට පත් කරගැනීමේ හැකියාව කොන්තාත්තුවේ ගිවිසුම් ප්‍රකාරව තිබූව ද ඒවා හරිහැටි ක්‍රියාත්මක වී නොමැති බව පැහැදිලිය.
මුදල් ගෙවීම සම්බන්ධයෙන් ද මේ වන විට පැහැදිලි කිරීමක් ලබාදීමට රාජ්‍ය ඖෂධ නීතිගත සංස්ථාව හෝ වෛද්‍ය සැපයුම් අංශයද සමත් වී නොමැත. මෙම පද්ධතිය සඳහා වැය කළ මුදල හා පසුව සමාගමට ගෙවා ඇති මුදලේ එකතුව ඔවුන් ගෙවූ බව කියන මුදලින් අඩක් පමණ වේ. එසේ නම් මෙම මුදල්වලට සිදු වූයේ කුමක් ද, ඒවා අනුමත වූයේ කෙසේද යන ප්‍රශ්නය තිබේ.
වසර හතරක විගණන වාර්තා නෑ
මේ අතරම මැයි 31 දින පැවති පොදු ව්‍යාපාර පිළිබඳ කාරක සභාවේ දී හෙළිදරවු වූ තවත් කරුණක් වූයේ ජාතික ඖෂධ නියාම අධිකාරිය සහ රාජ්‍ය ඖෂධ නීතිගත සංස්ථාව විසින් වසර ගණනාවක් තිස්සේ සිය විගණන වාර්තා පොදු ව්‍යාපාර පිළිබඳ කාරක සභාවට ඉදිරිපත් කර නොමැති බවයි. එම ආයතන දෙක විසින් අවසන් වරට විගණන වාර්තා ඉදිරිපත් කර තිබෙන්නේ 2017 වර්ෂයේ දී ය. 2018 වර්ෂයේ සිට විගණන වාර්තා කිසිවක් මේ වනතෙක් ඉදිරිපත් කර නොමැත.
ඖෂධ නියාමන අධිකාරී පනතට අනුව එක් මූල්‍ය වර්ෂයක් අවසන් වී මාස හයක් ගත වීමට ප්‍රථම විගණන වාර්තා ඉදිර්පත් කළ යුතු වූවත් මෙම ආයතන දෙක වසර හතරක පමණ කාලයක විගණන වාර්තා තවමත් ලබා දීමට අපොහොසත්වී ඇත. මේ ආකාරයෙන් විගණන වාර්තා ලබා නොදීම සහ ඉහත සාකච්ඡා කළ ආකාරයේ අපැහැදිලි විශාල මුදල් ගනුදෙනු අතර අනිවාර්යයෙන් ම සම්බන්ධයක් තිබිය හැකිය. විගණන වාර්තා හෙළිදරවු නොකිරීම හරහා එම ආයතනවල වංචා දූෂණ සහ වැරදි තීරණ සියල්ල යටපත් වී සැඟව යයි. එම නිසා ප්‍රශ්නගත ගනුදෙනුවේ ද ඉතිරි මුදලට සිදුවූයේ කුමක්ද යන්න එම විගණන වාර්තාවල සඳහන්වී තිබිය යුතුය.
විගණන වාර්තා මෙතෙක් කල් ලබා නොදුන්නේ ඇයිදැයි විමසූ විට ඖෂධ නීතිගත සංස්ථාවේ නියෝජිතයෙකු පොදු ව්‍යාපාර පිළබඳ කාරක සභාවට පවසන්නේ එම වාර්තා මේ වන විට මුද්‍රණය කරමින් පවතින බවයි. 2018 වර්ෂයේ වාර්තාවක් තවම මුද්‍රණය වන්නේ යැයි පිළිතුරු දීම අතිශය පදනම් විරහිත ප්‍රකාශයකි. එසේ නම් තොරතුරු මාධ්‍යයට ලබා දීමෙන් වැළකී සිටින මෙම ආයතනවල බලධාරීන් විගණන වාර්තාවල ඇති කරුණුද සඟවා සිටින්නේ දැයි සැකයක් නිරායාසයෙන් ම මතු වේ.■
