අත්තම්මගෙ කවි හින්දලු අපි ඔක්කොම කවි කියන්නෙ

■ අමන්දිකා කුරේ

ආච්චි කියන්නේ දරුවන්ට කුඩා කාලයේදී ගොඩක් සමීප වෙන වැඩිහිටි චරිතයක්. තමන්ගේ ආච්චි ගැන හැම දෙනාටම කතාවක් තියෙනවා. තමන්ගේ දුවගේ හෝ පුතාගේ දරුවන් බලාගන්න එක සමහර වෙලාවට ඔවුන්ට පැවරෙන වගකීම. ආච්චි, ආච්චිඅම්මා, කිරිඅම්මා, අත්තම්මා කියලා විවිධ ප්‍රදේශවලදි ආච්චිට කතා කරනවා. ඕනෑම කෙනෙකුට ආච්චි කියලා දුන්න කතා, කවි, සිංදු ගැන විවිධ මතක තියෙන්න පුළුවන්. ඒ විදිහට ආච්චිගේ ඇසුරේ ගෙවුණු මතකයන් ගැන කලා ක්ෂේත්‍රයේ සිටින කිහිපදෙනෙකුගේ අත්දැකීම් මේ.

ස්වභාවධර්මය ගැන මට කියාදුන්නේ කිරිඅම්මා
ලේඛක මහින්ද ප්‍රසාද් මස් ඉඹුල

ආච්චිට අපි ආමන්ත්‍රණය කළේ කිරිඅම්මා කියලා. අම්මාගේ අම්මා සහ තාත්තාගේ අම්මා කියන දෙන්නාවම ආශ්‍රය කරන්න ලැබුණත් මට වැඩි කාලයක් කාලය ගත කරන්න ලැබුණේ මගේ තාත්තාගේ අම්මා සමග. මම අවසානයට ලියපු මගේ ප්‍රබන්ධ කතාව වන ‘අපොයියාව’ට පාදක වෙලා තියෙන්නෙත් මගේ කිරිඅම්මා. මට ජීවිතයේ වඩා බලපෑම් සහගත චරිතයක් වුණේ කිරිඅම්මා. ඇය මතකයෙන් විශාල කවි ප්‍රමාණයක් කියපු කෙනෙක්. කිරිඅම්මා කවදාවත් ඉස්කෝලෙකට ගිය කෙනෙක් නෙවෙයි. අකුරු හඳුනන්නේ නෑ. ඒ නිසා ඇයට ඒ විදිහට කවි විශාල ප්‍රමාණයක් මතකයේ තියෙන එක මට පොඩි කාලෙ ලොකු විමතියක් වුණා. මම ඉස්කෝලෙ හතර, පහ පන්තිවල ඉඳපු කාලයේ මම අහනවා ඇයගෙන් කිරිඅම්මා ඉස්කෝලෙ ගිහින් තියෙනවාද කියලා. එතකොට ඇය කියනවා පාසල් යන්න ආසාවෙන් හිටියත් ගැහැනු ළමයි ඉගෙන ගන්න ඕනෑ නෑ කියලා ඇගේ තත්තා ඇයව පාසල් යැවුවේ නෑ කියලා. එතකොට මම අහනවා එහෙනම් ඔය තරම් කවි දන්නේ කොහොමද කියලා. ඇය කියනවා මිනිස්සු කියන කවි අහන් ඉඳලා තමයි ඒවා මතක තියාගත්තේ කියලා.

ඇය නිතරම හිනා වෙලා ඉඳපු හරිම කුඩා ශරීරයක් තිබුණු කාන්තාවක්. නමුත් මට පොඩි කාලයේ ඇයව පෙනුණේ යෝධයෙක් වගේයි. දර හොයන්න කැළේට යන විට, වතුර ගේන්න දොළට යනවිට, ගෙදර අනෙකුත් වැඩ කරනවිට වගේ ම බඩු එකතු කරගෙන පොළට යන විටත් ඇය කවි ගායනා කළා. හැම මොහොතකම කියන්න කවියක් ඇයට තිබුණා. ඒ නිසා මටත් ජන කවි, යසෝදරාවතේ කවි, තේරවිලි කවි ගොඩාක් මතක හිටියා. මට කුඩා කාලයේ දී එහි තිබුණු සංස්කෘතිකමය වටිනාකම තේරුණේ නෑ. ඒවා හදාරන්න ගත්තාට පස්සේ තමයි මට වටිනාකම තේරුණේ. පස්සේ කාලයක ගණන් හදලා බැලුවාම ඇය කවි 1000-1500 ක් පමණ කියලා තියෙනවා. නමුත් මට මතකයෙන් කියන්න පුළුවන් කවි සුළු ප්‍රමාණයක් විතරයි.
අපේ ඥාති නිවසක මළගෙයක් හෝ වෙනත් උත්සවයක් පැවැත්වෙනවා නම් කිරිඅම්මා යන්නේ මාත් එක්ක. අපි කතා කර කර පයින්ම කිලෝ මීටර ගණන් යනවා. මට ස්වභාවධර්මයේ බොහෝ දේවල් පෙන්වලා දුන්නේ, වටහලා දුන්නේ ඇය විසින්. අපේ ගම මස්ඉඹුල. ඊට ඉහළින් රක්වාන කඳුවැටිය පේනවා. රක්වාන කඳුවැටිය උඩට නගින එක මගේ තිබුණු ආසාවක්. මාව එතැනට එක්කගෙන ගියෙත් මගේ කිරිඅම්මා. රක්වානේ අපේ ඥාති නිවසකුත් තියෙනවා. ඒ නිවසට රූපවාහිනියක් ගෙනාවා. කිරිඅම්මා ඒ නිවසට මාව එක්කගෙන යනවා රූපවාහිනී බලන්න. මස්ඉඹුල සිට රක්වානට කිලෝමීටර් 12ක් තියෙනවා. ඒ සම්පූර්ණ දුරම අපි යන්නේ එන්නේ පයින්. මේ පාර අතරතුර වංගු කෙටි කරන කෙටි අඩි පාරවල් තිබුණත් අපි හැමදාම ගියේ දුරපාරවලින්. අපට ඇති තරම් කාලය ගන්නයි උවමනා වුණේ. අපට කතා කර කර යන්න ගොඩක් දේවල් තිබුණා. උදේ ගෙදරින් පිටත් වුණාම රක්වානට යනකොට වෙලාව සවස හයවත් වෙනවා. රක්වාන කඳුවැටියට අමතරව පුංචි කාලයේ කිරිඅම්මා විසින්ම පෙන්වපු තවත් කඳු මුදුන්වලට මාව එක්කගෙන ගියෙත් ඇය. මේ ලෝකය කොයි තරම් ලොකුයිද කියලා මට පෙන්වලා දුන්නේ කිරිඅම්මා. මගේ ජීවිතේ වටිනාම පරිච්ඡේදය ගෙවුණේ කිරිඅම්මා එක්ක කියලා මම හිතනවා. බොහෝ විෂයන් ගැන දැන් මම කියවලා තියෙනවා වුණත් ඇගෙන් ලබපු ඥාන දායාදය අදටත් මට ලොකු ප්‍රයෝජනයක් වෙලා තියෙනවා. මට තවත් නිර්මාණ කරන්න අවශ්‍ය මනුෂ්‍යත්වය, ධෛර්යය සහ විමතිය කියන කාරණා මට ලැබිලා තිබෙන්නේ මගේ කිරිඅම්මා මට දුන්න ඥාන දායාදයෙන්.

මගේ ආච්චි හරිම විනෝදජනකයි
රංගන ශිල්පිනී මනෝජා ප්‍රනාන්දු

මගේ අම්මාගේ අම්මා තමයි මට කාලයක් ළඟින් ඉඳපු ආච්චි වුණේ. එයාගෙ ගම හලාවත. ඇය විවාහයෙන් පසුව මහරගම පදිංචියට එනවා. ආච්චි ජීවත් වුණේ අපේ නිවසේ නෙවෙයි. නමුත් මාව බලන්න ආච්චි දිනපතාම අපේ නිවසට ආවා ගියා. ඒ නිසා මම කුඩා කාලයේ ලොකු කාලයක් ආච්චි එක්ක ගත කළා. හදිසියේ හරි ඇයට අසනීපයක් නිසා මාව බලන්න එන්න බැරි වුණාම මට සාංකාව හැදෙනවා කියලා අපේ අම්මලා කියනවා. එකිනෙකා නොදැක ඉන්න බැරි තරමේ ලොකු බැඳීමක් ආච්චි සහ මම අතරේ තිබුණා.

මගේ ආච්චි ගුරුවරියක්. ඇයට කලා හැකියාවන් ගොඩක් තිබුණා. ඇය කවි ලියනවා. ඇයට ගීත රචනා කිරීමේ හැකියාවත් තිබුණා. ඒ නිසා වෙන්න ඇති අපි කුඩා කාලයේ සිටම කලාවට උනන්දුවක් දැක්වුවෙත්.

මගේ ආච්චි ගැන කියපු ගමන් ම මතක් වෙන්නේ එයා හරියට විහිළු කරන කෙනෙක්. ඇය කොයිතරම් විහිළු කරනවාද කියනවා නම් ඇගෙන් ඉගෙනගත්ත ශිෂ්‍යයන් අදටත් හමුවුණාම මතක් කරන්නේ ඇය කළ විහිළු ගැන. පාසලේ ළමයින්ගේ විභාග පිළිතුරුපත් බලලා එයා ඇවිල්ලා කියන විහිළු කතා මට මතක් වෙනවා. ඇය හරිම නිර්මාණශීලියි. යාළුවෝ හරි, ඇයගේ හිතවත් අය හරි පවුලේ අය හරි එකතු වෙලා ඉන්න වෙලාවට ඒ තත්වයට ගැළපෙන විදිහේ විහිළු එක පාරම කියන්න ආච්චිට පුළුවන්කමක් තිබුණා. ආච්චි එහෙම කිව්වාට පස්සේ අපි කල්පනා කරනවා ඒ වගේ අදහසක් ආච්චිට කොහොමද ආවේ කියලා. ඇය ගුරුවරියක් ද කියලා හිතාගන්නවත් බෑ, සමහර වෙලාවට ඇය කරන විහිළු ඇහුවාම. ඒ තරම් ඇය හරිම විනෝදජනක කාන්තාවක්.

ඇයට අවුරුදු 76 දී ඇය නැතිවුණා. ආච්චි අන්තිම කාලයේ එකතැන් වුණා. මහගෙදර එයාගේ කාමරේ ඇතුළෙමයි එයා හිටියේ. ඒ නිසාම එයා අවුරුද්දකට වැඩි කාලයක් නිවසෙන් එළියේ වටපිටාව දැකලා තිබුණේ නෑ. එයාව රෝද පුටුවේ තියාගෙන යන්නත් අමාරුයි. ඒ නිසා කවුරුවත් එයාව එළියට එක්කගෙන යන්න බයෙන් හිටියේ. නමුත් මම හිතාගත්තා කොහොමහරි ආච්චිව නිවසින් එළියට අරන් ඇවිත් වටපිටාව පෙන්වනවා කියලා. මම කොහොමහරි ආච්චිව එළියට අරගෙන ඇවිත් වටපිටාව පෙන්වූවා. ආච්චි එයින් ගොඩක් සතුටු වුණා. ඒ වෙලාවේ ආච්චිගේ මුහුණේ තිබුණු සතුට මට කවදාවත් අමතක වෙන්නේ නෑ. එයින් ටික කාලයකට පස්සේ ආච්චි මියගියා.

සීයා මියගියාට පස්සේ ආච්චි තනියම තමන්ගේ පවුලේ බර කරට අරගෙන වැඩ කරලා තියෙන්නේ. ඒ අතින් ඇය හරිම ධෛර්යවන්ත කාන්තාවක්. මගේ තාත්තාගේ අම්මා එහෙමත් නැතිනම් අපි කියන විදිහට තාත්තම්මාත් ඒ වගේම කරුණාවන්ත කාන්තාවක්. ඇයටත් කවි ලියන්න වගේ විශාල කලා හැකියාවන් ගොඩක් තිබුණා. හරිම නිර්මාණශීලී කාන්තාවන් දෙදෙනෙක් තමයි මගේ ආච්චිල වෙලා තියෙන්නේ. ඔවුන්ගේ ඒ කලා හැකියාවන් මගේ තාත්තාගෙන් අම්මාගෙන් පස්සේ මටත් එන්න ඇති කියලා මම විශ්වාස කරනවා.

ආච්චිගෙන් හොඳ වගේමනරක දේවලුත්ලැ බිලා තියෙනවා
නාට්‍යවේදී චාමික හත්ලහවත්ත

මගේ අම්මායි තාත්තායි දෙදෙනාම රජයේ රැකියා කරපු අය වුණු නිසා මම කුඩා කාලයේ ඉඳන්ම හැදුණෙ වැඩුණේ මගේ ආච්චිගේ ගෙදර. මාව පෙරපාසලට එක්කගෙන ගියෙත් ආච්චි. මගේ තාත්තාගේ අම්මාට අපි කතා කළේ කිරිඅම්මා කියලා. කිරිඅම්මාත් කාලයක් අපිව බලාගත්තා. මට සහ මගේ සහෝදරියගේ ජීවිතවලට ඔවුන් දෙදෙනා ගොඩක් බලපෑවා කියලා මම හිතනවා.

අද ආවර්ජනය කරන විට මට හිතෙන්නේ මම ආච්චි සමග ගත වුණු කාලය හරිම නිදහස් කාලයක් කියලා. මේ දිනවල මම මගේ ආචාර්ය උපාධියට ළමා නාට්‍ය කලාව හදාරමින් ඉන්නවා. ඒ අනුව සුරංගනා කතා, ජන කතා වගේ දේවල් ළමයෙක්ගේ මනසට බලපාන්නේ කොහොමද කියන එක ගැන අධ්‍යයනය කරනවා. ළමයින්ට එවැනි කතා කියලා දෙන මූලාශ්‍රයක් තමයි ආච්චි කියන්නේ. ආච්චිලා කුඩා කාලයේදි අපට කතා කියලා දෙනවා. බත් කවන වෙලාවට මට ආච්චි ගොඩක් කතා කියලා දීලා තියෙනවා. ඒ කතා පසුකාලීනව මගේ පරිකල්පනයට ගොඩක් බලපෑවා. ආච්චි මාව සහ මගේ පුංචි අම්මාගේ පුතා වුණු සුජිත්වත් බලා ගත්තා. කුඩා කාලයෙදි අපි දෙදෙනාම හරිම දඟ ළමයි දෙන්නෙක්. ඒත් ආච්චි අපේ ඒ දඟකාරකම්වලට ඉඩ දුන්නා. ආච්චි කියලා දුන්නු ගොඩක් දේවල් ගැන මට තියෙන්නේ අඳුරු අපැහැදිලි මතකයක්. හැබැයි ඒ මතකය සුන්දරයි.

පස්සේ කාලයකදි අපේ කිරිඅම්මාත් මාවයි නංගිවයි බලාගත්තා.

නාට්‍ය ක්ෂේත්‍රයට එන්නත් ආච්චිලාගෙ බලපෑමක් තිබුණා කියලා මම විශ්වාස කරනවා. එයාල කියලා දුන්නු කතාවල චරිත අපි සෙල්ලම් කරද්දි රඟපානවා. එක චරිතයකින් තව චරිතයකට මාරු වෙලා රඟපානවා. මම පොඩි කාලයේ මේසේ උඩට නැගලා සමහර වෙලාවට ඒ චරිත රඟපානවා, කතා කියනවා කියලා මගේ දෙමවුපියන් කියනවා.

අච්චිලාගෙන් හොඳ බලපෑමක් වුණා වගේ ම සමහර සාම්ප්‍රදායික දේවලුත් අපට ඇවිල්ලා තියෙනවා කියලා මම හිතනවා. ආච්චිලා අපට කියලා දුන්න දේවල් සියයට සීයක් ම යහපත් දේවල් කියලා මම හිතන්නේ නෑ. මේ වෙනකොට මම හදාරමින් ඉන්න දේවල් එක්ක බැලුවාම සමහර කාරණා ආච්චිලාගෙන් වැරදි විදිහට ඇවිත් තියෙනවා කියලා තේරෙනවා. මම එහෙම දේවල් මගේ උත්සාහයෙන් ම නැතිකරගෙන තියෙනවා. ස්ත්‍රීපුරුෂ බෙදීම ගැන අපේ ආච්චිලට තිබුණේ හරිම සාම්ප්‍රදායික මතයක්. ඒ වගේ දේවල් අපටත් ඇවිත් තිබුණා. නමුත් මම සිතාමතාම ඒ වගේ දේවල් මග හරවා ගත්තා. ආච්චි නිසා මට ලැබුණු පරිකල්පනය විශාලයි. ඒ වගේ ම සාම්ප්‍රදායික දේවලුත් අපේ ජීවිතවලට ඇතුළත් වෙලා තිබෙනවා.

වීරයා මැරිලා ලියන්නත්ආ ච්චි බලපෑවා
නාට්‍යවේදී රාජිත දිසානායක

ආදරයේ උණුසුම මට දුන්නේ මගේ ආච්චි. ආදරයේ හැඟීම් අපි තුළට කාන්දු වුණේ ආච්චි හරහා. ආච්චි එක්ක තියෙන බැඳීම මොනවගේ ද කිව්වොත් එක මට කියලා ඉවර කරන්න බැරි හැඟීමක්.

අම්මා විදුහල්පතිනියක් වුණ නිසා ඉස්කෝලෙ වෙලාවට අපිව රැකබලාගත්තේ අපේ ආච්චි. අයියා මට වඩා ටිකක් වයසෙන් වැඩි නිසා මම තමයි ආච්චි එක්ක ගොඩක් ළඟින් බැඳීම තිබුණේ. ඒ නිසා ආච්චිගේ රැකබලාගැනීමට ගොඩක්ම නතු වෙන්න වුණෙත් මට.

ආච්චි අපිව හරියට විශ්වාස කළා. මට පොඩි කාලයේ අවුරුද්දට කිහිප වතාවක් උණ ගැනෙනවා. මම ලෙඩට බෙහෙත් බොන්න හරි කම්මැලියි. ඒ කාලයේ බෙහෙත් පෙති වෙනුවට ලැබුණේ බෙහෙත් කුඩු ජාතියක්. ආච්චි අපට බෙහෙත් බොන්න දුන්නාම ආච්චිට කියනවා සීනි ටිකක් ගෙනත් දෙන්න කියලා. ආච්චි සීනි අරගෙන එන ටිකට බෙහෙත් ටික අපි ජනේලයෙන් විසි කරනවා. ඒත් ආච්චි අපිව කවදාවත් අවිශ්වාස කළේ නෑ. බෙහෙත් ටික බිවුවා කියලා කීවාම ඇය ඒක විශ්වාස කළා. ආච්චි අපිට ඒ තරම් ආදරය කළා. ලෙඩ වුණාම ආච්චි ළඟින් ඉඳන් අපේ ඔලුව අතගන්නවා. දැන් හිතෙනවා ආච්චිගේ අත් රිදුණේ නැද්ද කියලා ඒ තරම් වෙලා අපේ ඔලුව අතගානකොට.

දවසක් කවදාවත් නැතිව ආච්චි අපේ අයියාට කිව්වා එයාට ලොලිපොප් එකක් කන්න ආසයි කියලා. අයියා ඒක අරගෙන එනවිට ආච්චි අසනීප වෙලා රෝහලට අරන් යන්න වුණා. රෝහලට අරන් ගියාට පස්සේ ආච්චි නැතිවුණා. ආච්චිගේ ආදරය, විශ්වාසය වගේ ම ආච්චිගේ වියෝවේ වේදනාව මට ඉතා තදින් බලපෑවා. සමීපතමයෙකුගේ වියෝවක් මම මුලින් ම අත්වින්දේ ආච්චිගේ වියෝවෙන්.

කොහොල්ලෑ බබාගේ සිට ආච්චි මට විවිධ කතන්දර කියලා දීලා තියෙනවා. ආච්චි එහෙම කියලා දුන්නු එක කතාවක් මගේ ජීවිතයට තදබල විදිහට බලපෑවා. සෙනග පිරුණු කෝච්චියක් ඉතාම වේගයෙන් එන විට එහි අතරමග රේල් පාර කැඩිලා. මේ කෝච්චිය දැන් අනතුරට ලක් වෙන්නයි යන්නේ. මේක දකින කුඩා දරුවෙක් තමගේ ෂර්ට් එක ගලවලා ඒක වනමින් ඉදිරියට දුවගෙන ගිහින් කෝච්චියට අනතුරු හඟවලා කෝච්චිය නතර කරගන්නවා. මේ කතාව ආච්චි මට කියලා දුන්නේ ඒ වෙනකොට අවුරුදු හයක පමණ වුණු මම වගේ ළමයෙක් ඒක කළා කියලා. මට එදා ඒ දරුවා වීරයෙක් විදිහට දැනුණේ. සමූහයක් ගලවාගන්න කිසිම වෙනත් අරමුණක් නැතිව කැපවුණු නිසා එයා වීරයෙක් කියලා තමයි මට ආච්චි කියලා දුන්නේ. සමූහයක් වෙනුවෙන්වැඩ කළ යුතුයි කියන එක මගේ හිතට කාන්දු වුණේ ඒ කතාව හරහා. ඒ කතාව ආච්චි කියලා දුන්න විදිහ රූපයෙන් වගේ ම ඇගේ හඬත් මට අදටත් ඇහෙනවා වගේ. ආච්චි මියගිහිනුත් අවුරුදු විසි ගානකට පස්සේ, 2001 දී මගේ ‘වීරයා මැරිලා’ නාට්‍යය ලියන්න පාදක වුණෙත් ඒ තේමාව. ඒ වගේම මෑත කාලීනව ලියපු ‘නැතුව බැරි මිනිහෙක්’ නාට්‍යයේ ආදරේ ගැන ගීතයක් මම ලිවුවා. ඒ ආදරය ගැන මුල්ම හැඟීම් මට දනුණේ ආච්චිගේ ආදරයෙන්.

අපට තාත්තා ගහනවාට ආච්චි කවදාවත් කැමති වුණේ නෑ. අයියාට තාත්තා ගහපු එකට දවසක් ආච්චි හරිම කම්පනයෙන් සිටියා. මගේ දරුවෙක්ට මම දඬුවම් කරන්න ගියත් මට මතක් වෙන්නේ ආච්චි එදා කම්පනයෙන් හිටපු විදිහ. ඇයව මතක් වෙලා ඒක නවත්වනවා.
ආච්චිගේ ජීවිතයෙන් අපේ ජීවිතය වෙන් වෙලා තිබුණේ නෑ. අපි වැටිලා තුවලා වුණොත් ආච්චිත් වැටිලා තුවාල වුණා වගේ. අපි ලෙඩ වුණොත් ආච්චි සලකන්නේ ආච්චි ලෙඩ වෙලා වගේ. ඇගේ ජීවිතයම වුණේ අපි. අවුරුදු හැත්තෑ ගණනක කාන්තාවක් අවුරුදු හයක හතක දරුවන් වෙනුවෙන් ඒ තරම් කැපවීම් කරන්නේ ඇයි කියන එක හරිම පුදුමයි. ඔවුන්ගේ ජීවිත කාලය තුළ ඒ දරුවගේ අනාගතයේ සාර්ථකත්වය දකින්න ලැබෙන්නෙත් නෑ. ඒ කුඩා දරුවන්ගෙන් සැලකුම් ලබන්න වෙන්නෙත් නෑ. එහෙම තත්වයක් තියෙද්දිත් ඒ වයස්ගත කාන්තාවන් දරුවන් වෙනුවෙන් කැපවෙන විදිහ ගැන කියන්න වචන නෑ.■