අරගලයේ හැඩතලය කානිවල්කරණය

■ අනුසර වීරසිංහ

පසුගිය සතිය පුරාවට ලාංකීය සංස්කෘතික පොළොව තුළ මුල් ඇදගත් දැවැන්තම, පාදඩකරණයට ලක් වූ වර්ගවාදී දේශපාලන ව්‍යාපෘතිය වන රාජපක්ෂවරුන්ගේ සීමිත පාලන තන්ත්‍රයත් (oligarchy), එය විසින් යෝජනා කරන පාලන පද්ධතියටත් එරෙහි සාමූහික සිවිල් පුරවැසියන්ගේ අරගලවල විවිධ ස්වරූප අපි අත්දකිමින් සිටියෙමු. ජනාධිපතිවරයාට ගෙදර යන ලෙස බල කර සිටින ෆෙස්බුක් හෑෂ්ටෑගයකින් ඇරඹුණු මෙම මිලේනියම් සහ Z පරම්පරාවේ තාක්ෂණික අරගලය, තව තවත් රටේ සාමාන්‍ය සිවිල් පුරවැසියන් අතර පැතිරෙමින් ගෝල්ෆෙස් පිටිය අරක්ගෙන එහි කඳවුරු බැඳගැනීම සහ ආණ්ඩුතන්ත්‍රයේ මූලික පරිවර්තන සිදු කරන මෙන් විවෘතව ඉල්ලා සිටින දැවැන්ත මහජන අවකාශයක් දක්වා පුළුල් වන්නට විය. ඊට එක් වූ විවිධ වාර්ගික, සංස්කෘතික, ලිංගික සහ දේශපාලනික අනන්‍යතාවන් සහිත පුරවැසියෝ සිය අතිමූලික සමාජ-ආර්ථික අයිතිවාසිකම් වෙනුවෙන් උද්ඝෝෂණ කරන්නට වූහ. මැදමූලන ගම්මානයෙන් පැමිණි රාජපක්ෂලා ඉදි කළ පෝට් සිටිය ඉදිරිපිට නූතන මධ්‍යම පන්තියේ තරුණ තරුණියෝ ‘ගෝඨාගෝගම‘ නම් ගමක් ඉදි කරන්නට වූහ. ඒ තුළම රාජපක්ෂලා මැදමූලනෙන් ගෙන ආ අවිඥානික බිය වූ යන්තර මන්තර සහ බලි තොවිල්ද නටන්නට වූහ. රාජපක්ෂවරුන්ගේ අම්මා සිහි වීම පිණිස පුස්තකාලයක් ඉදි කරන්නට වූහ. යුක්තිය උදෙසා ගී ගයන්නට වූහ. ක්‍රම විරෝධය සිතුවමට නගන්නට වූහ. නාට්‍ය පෙන්වන්නටද වූහ. මෙලෙස ගොඩනැගුණු සිවිල් පුරවැසියන්ගේ සංස්කෘතික අවකාශයට එල්ල වූ එක් චෝදනාවක් වූයේ මෙය සංවිධානාත්මක මධ්‍යගතබවකින් ගිලිහුණු අරාජික අරගලයක් යන්නයි. අනෙක නම්, මෙය විනෝදකාමය මුසු වූ කානිවල් එකක් හැඩය ගත් අරගලයක් බවයි. ඉතින්, මේ මොහොත වන තෙක්ම සිය මූලික අවශ්‍යතාවන් වෙනුවෙන් අරගල කරන මිනිසුන් වෙනුවෙන්, තවත් එක් දේශපාලන ව්‍යාපෘතියක් වන සාහිත්‍යයකට මිසක වෙනත් සාහිත්‍ය මාදිලියකට කළ හැකි යමක් ඉතිරිව ඇතැයි මම විශ්වාස නොකරමි. එහෙත්, මෙම සමාජ අරගලය තුළ ලාංකීය පොදු ජනයා ලබාගත් අතිරික්තමය විනෝදය, ‘කානිවල්කරණය’ (Carnivalization) නම් සාහිත්‍ය සේම සමාජයටද අදාල වූ සංකල්පය හරහා යළි කියවාගත හැකිය.

‘කානිවල්කරණය’ නැමැති සංකල්පය හඳුන්වාදෙනු ලබන්නේ රුසියානු සාහිත්‍ය න්‍යායවේදියෙකු හා වාග්වේදියෙකු වන මික්හයිල් බාක්තින් (Mikhail Bakhtin) අතිනි. ඔහු මෙය මුලින් ඉදිරිපත් කරනු ලබන්නේ ‘දොස්තෙයෙව්ස්කිගේ කවිකාරීත්වයේ ගැටලු’ (Problems in Dostoevsky’s poetics) නම් කෘතියේ වන අතර පසුව එය මධ්‍යතන හා පුනරුද යුගයන්හි යුරෝපයේ සංස්කෘතික හැඩතල ගවේෂණය කළ ඔහුගේම ‘රැබලෙයිස් සහ ඔහුගේ ලෝකය’ (Rabelais and His World) නම් කෘතිය හරහා තවදුරටත් විග්‍රහ කරයි. මධ්‍යතන යුරෝපයේ කානිවල් නැමැති උත්සවය මුලින් ඇරඹෙන්නේම රෝමානු කතෝලිකයන් පාස්කු දිනයට පෙර සිදු කරන දැවැන්ත ප්‍රීතිමත් භෝජන සංග්‍රහයක ආකෘතියකිනි. මෙය කෙමෙන් වර්ධනය වෙමින්, ජන ජීවිතයේ ප්‍රමෝදය ගොඩනගන සංස්කෘතික උත්සවයන්, රංගනයන්, මධුපානෝත්සවයන්ගෙන් පිරුණු චාරිත්‍රයක් බවට පත් වන්නට විය. රාත්‍රියේ ඇරඹෙන කානිවල් චාරිත්‍රය වූ කලි, දිවා කාලයේදී මිනිස් සමාජයේ අත්දක්නට ලැබෙන පන්ති-කුල ධුරාවලීන් සහ බල තන්ත්‍රයන්ගෙන් බෙදුණු මිනිසුන් සියලු දෙනා එකට එක්ව සිනහව (laughter) බෙදාහදාගන්නා තැනක් විය. සැබැවින්ම, බාක්තින්ගේ ‘කානිවල්කරණය’ නම් සංකල්පයේ මූලික අදහස වන්නේම එලෙස කිසිදු සම්මත වාර්ගික, පන්ති අනන්‍යතාවකට සීමා නොවූ පොදු ජන මනසේ පවත්නා හාස්‍යය සහ වියවුල (Humour and chaos) හරහා තාර්කික අධිපතිවාදී නීති රීති සහ පීඩාකාරී පාලනයන් ඇතුළතින් පුපුරුවා හැරීමයි. උදාහරණයක් ලෙස, පැරැණි යුරෝපයේ රජවරුන්ට එක් මොහොතකට විකටයන් ලෙස සැරසෙන්නට වරම් ලැබෙන්නේද, විකටයන් රජවරුන් බවට මොහොතකට පත් වන්නේද කානිවල් එකක් තුළ පමණක්ම බව බාක්තින් පවසයි. මෙලෙස යුරෝපීය පැරණි සමාජ ධුරාවලියේ ඉහළම ස්තරයේ මිනිසාද, පහළම ස්තරයේ මිනිසාද තමන් දිවාකාලයේ ලෝකයට රඟ දක්වන භූමිකාවන්ගෙන් මිදී, ඒවා එකිනෙකා සමග හුවමාරු කරගැනීමෙන් ඇති වන වියවුල සහ ඒ තුළින්ම පැනනගින හාස්‍යය ඉතා දියුණු දේශපාලනික අර්ථයකින් එකී අධිපති බල ව්‍යුහය කණපිට ගසන්නට සමත් වෙයි.

මොහොතකට කල්පනා කර බැලුවහොත්, ජනාධිපති ලේකම් කාර්යාලය ඉදිරිපිට ඉදි වූ ගෝඨාගෝගමේද සිදු වන්නේ මෙම වියවුල සහ හාස්‍යය පදනම් කරගත් බල පෙරළියයි. එතෙක් මෙතෙක් ලාංකීය ඉතිහාසයේ ප්‍රජාතන්ත්‍ර විරෝධී අන්දමින් සිවිල් පුරවැසියන් අතුරුදහන් කරන්නටත්, මරා දමන්නටත් තමාට මිලිටරි ඒකාධිකාරී බලයක් ඇතැයි සිතූ රාජ්‍යයක් සහ එහි ජනපතිවරයාට ඇසෙන්නට උස් හඬින් සියලු පුරවැසියෝ ඔහුව උන්මන්තයෙකු ලෙස හඳුන්වමින් ගෙදර යන්නට බල කරති. එම පුරවැසියන්ගේ එකතුව තුළ පවා තව දුරටත් රාජපක්ෂමය දෘෂ්ටිවාදී පද්ධතිය විසින් පැළ කරන ලද වර්ගවාදී, ආගම්වාදී බෙදීම්වලින් ඉවත් වූ නව ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී මහජනතාවක් මුණගැසෙමින් තිබේ. එහෙත්, ඔවුන්ගෙන් බහුතරයක් සිය අයිතිවාසිකම් ඉල්ලමින් කොළඹ පුරා පෙළපාලි ගොස් අවසානයේ කවුරුන් හෝ දේශපාලන නායකයෙකුගේ කතාවක් අසා නැවත කරබාගෙන නිවෙස් බලා යන සාම්ප්‍රදායික පාක්ෂිකයින් නොවන බව පැහැදිලිය. ඒ වෙනුවට ඔවුන් ගෝල්ෆෙස් පිටියට පැමිණ ඇත්තේ එය අත්පත් කරගෙන සිය විරෝධය නිමවන තුරු මෙම කානිවල් එකේ ජීවත් වීමටයි. එය එක් අතෙකින් මට ආර්ථික අසමානතාවට එරෙහිව ඇමෙරිකානු ධනවාදයේ රූපකය ලෙස එතෙක් හැඳින්වුණු ‘වෝල් ස්ටී්‍රට්’ පෙදෙස අත්පත් කරගත් (Occupy Wall-Street) ජනතා ව්‍යාපාරය සිහි ගන්වයි. අනෙක් අතින්, ප්‍රංශ ශිෂ්‍ය අරගලයේ යම් දියුණු සංස්කෘතික ලක්ෂණ පවා සිහි ගන්වයි.

මේ නිසාම, එතෙක් මෙතෙක් ලාංකීය වාමාංශික අරගල බිමක අසන්නට ලැබෙන තාර්කික, ඇපලෝවියානු අනුහස දරන දේශපාලනික සටන් පාඨ වන ‘පීඩිත කම්කරුවනි සටන් කරවු!’ වැනි අදහස් වෙනුවාට ‘කපුටු කාක්! කාක්! කාක්!- බැසිල් විසිල්’ වැනි හාස්‍යමය, විකාරරූපී ලෙස පෙනෙන සටන් පාඨයන් කරළියට පැමිණෙන්නට හැකිව තිබේ. එහෙත්, කපුටෙකු මරා තටුවක් ගසක එල්ලූ පසු අනෙකුත් කපුටන් කිසිවෙකු ඒ මායිමට නොඑනු ඇතැයි පැවසූ ආණ්ඩුවේ පාදඩයන්ගේ දෘෂ්ටිවාදය උඩුයටිකුරු කරන්නට එම හාස්‍යයට ශක්‍යතාවක් තිබිය හැකිය. එසේම, පොදු සාධාරණත්වය ගැන හැමදාම එසවුණු තාර්කික සටන් පාඨ වෙනුවට ජන සමාජයේ එදිනෙදා කතාබහේදී ගැනෙන කුණුහරුප, පුද්ගල මූලික කාරණා, විහිලු සහිත බෝඩ් මේ කානිවල් එක තුළ එසවෙමින් තිබේ. උදාහරණයක් ලෙස, සමාජ මාධ්‍ය තුළ පැය විසි හතරේම ආණ්ඩුවේ රෙදි සේදූ සබරගමු විශ්වවිද්‍යාලයේ ආචාර්යවරයෙකුගේ නමින් ගෝඨාගෝගම වැසිකිළි පද්ධතිය නම් වී තිබුණි. සමහරක් අය මෙහි දේශපාලනික නිරවද්‍යතාව සහ සදාචාරය ගැන ප්‍රශ්න කර තිබෙනු දුටුවෙමි. එනමුත්, බාක්තින්ගේ කානිවල්කරණයට අනුව, පොදු ජන සමාජයෙන් පැනනගින මෙවන් සියලු විකරරූපී උත්කේන්ද්‍රීය හැසිරීමක්ම (Eccentric behaviour) මේ අරාජිකවාදී කානිවලයේම තවත් වැදගත් අංගයකි. බාක්තින් ඒ හරහා බලාපොරොත්තු වන්නේ මෙලෙස සියලු සමාජ ස්තරයන්ට අයත් මිනිසුන්ගේ අදහස්වලින් සාමූහික සංවාදයක් ගොඩනැගෙන, සමාජීය බහුශාබ්දික (polyphonic) ගුණයයි. එලෙස සාමූහික නිර්මාණශීලී මතවාද ගොන්නක්, ඒවායේ සදාචාරය හෝ දේශපාලනික නිරවද්‍යතාව පසෙකලා එක්වර මතු වූ විට එම විකේන්ද්‍රීය වූ අදහස් ගොන්න මර්දනය කරන්නට ගත යුතු පියවර තනි පාදඩ ආණ්ඩුවකට කිසිදා පරිකල්පනය කළ නොහැකිය. සිය විරෝධතාව ඩිජිටල් ප්‍රොජෙක්ටරයක් හරහා ජනපති ලේකම් කාර්යාලයට වැදෙන්නට සැරසූ විට, රාජ්‍ය සේවකයන් ලවා ඒ ඉදිරිපිට බෝඩ් එකක් අල්ලමින්, මෙම රූපමය විරෝධතාව මර්දනය කරන්නට තරම් පහත්, හාස්‍යජනක තැනෙකට ජනපතිවරයා වැටීමම මා පෙර සඳහන් කළ වියවුල්සහගත කානිවල්කරණයේ සාධනීය ලක්ෂණයකි. එසේම, එවැනි දියුණු විරෝධතාවන් පළ කරන, දෘශ්‍යමය ඩිජිටල් ලෝකයක වැඩුණු අලුත් මේටි්‍රක්ස් පරපුරේ තරුණයන්ගෙන් අරගල කරන හැටි, එතෙක් තාර්කික සටන්පාඨ අසන්නට සිය කන් පමණක් පුරුදු කර සිටි වාමාංශිකයන් උගත යුතු වේ.

අනෙක් අතට මෙම අපූරු දේශපාලනික කානිවලය, වසර ගණනක් එදිනෙදා ජීවන බරින් මිරිකී සිටි පොදු ජනයාගේ පීඩනය පිට කරන සාමූහික භාව විමෝචනයක් (communal catharsis) බවට පත් විය. එක් අතෙකින් එය සාමූහික හිස්ටීරියාවකි (mass hysteria). ඒ තුළ ඕනෑම මිනිසෙකුට, කොටින්ම මෙම පාලන තන්ත්‍රය වෙනුවෙන් නිර්ලජ්ජිතව කඩේ ගිය කලාකරුවන්ට පවා පැමිණ සිය පව් කමා කරගත්තා වැනි යමක් සිතාගත හැකි වේදිකාවක් වූයේ එබැවින් විය හැකිය. එය හරියටම, බාක්තින් මෙම කානිවල්කරණයේ සංකල්පය පැහැදිලි කරන්නට ගන්නා එක් සාහිත්‍යමය උදාහරණයක් වන ෆ්යොදෝර් දොස්තෙයෙව්ස්කිගේ ‘බොබොක්’ (Bobok) නම් කෙටිකතාවේ සොහොනක් තුළ තනි වන ඉවාන් ඉවානොවිච් නම් කතානායකයාට මියගිය මිනිසුන්ගේ ආත්ම පාපොච්චාරණය කරනු ඇසෙන සිදුවීමට සමානය. දැන් සිය ජීවිතය පාලනය කරන දෙවියන් මියගොස් ඇති බවත්, තමන්ට තව දුරටත් පරම සදාකාලික ආත්මයක් නොමැති බවත් දැනගන්නා මෙම මළවුන්ගේ ආත්ම, තමන් ජීවත්ව සිටියදී හෙළි කළ නොහැකි වූ ලජ්ජාශීලී සත්‍යයන් සියල්ල මියගියාට පසු පාපොච්චාරණය කරති. මෙතෙක් ජනතාව තමන් විසින්ම ගෙන ආ ආණ්ඩුවෙන් පීඩාවට පත් වද්දී ඇස් වසා සිට, සිය පව් කමාකරගන්නට ගෝල් ෆෙස් පිටියට පැමිණි කලාකරුවන් හා එම මළවුන් අතර වැඩි වෙනසක් නැත.

කෙසේ වුවද, මෙය ලියන මොහොත වන විට මෙම අරගලයේ හැඩතලය හුදු කානිවල්කරණයකින් මිදී රාජ්‍යයේ හිංසනය නිරායුධ පුරවැසියෙකුගේ ජීවිතය අහිමි කරන මට්ටමේ කලබලකාරී අවධියකට ගමන් කරමින් තිබේ. එහෙත්, මෙම දේශපාලනික මොහොත තුළ රාජ්‍ය මර්දනයට සැමවිටම අවැසිව තිබූ හිංසනයට වඩා අරාජික කානිවල්කරණයකට දියුණු සමාජ පරිවර්තනයක් සිදු කළ හැකි බව විශ්වාස කරමි. එය විකේන්ද්‍රීය අරාජිකත්වයකැයි යමෙකු චෝදනා කරන්නේ නම්, ඔහුට උපුටා දැක්වීමට ඇත්තේ එඩ්වර්ඩ් ඇබේ (Edward Abbey) නම් ඇමෙරිකානු ලේඛකයාගේ ප්‍රකට ප්‍රකාශයක් වන ‘අරාජිකවාදය යනු ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය බරපතළම ලෙස ගත් මොහොතයි’ (anarchism is democracy taken seriously) යන්නයි.

අරගලයකට නිශ්චිත හැඩයක් නොමැත. එය සිදු වන මොහොත හා ස්ථානය අනුව හැඩගැසෙන අනන්‍ය ආකෘතියකි. එහෙත්, එය ලේ පිපාසිත රාජ්‍යයට අවැසි හිංසනයෙන් ඈත් කර තැබීම පුරවැසියන්ගේ යුතුකමකි. මන්ද යත්, ගෝඨාගෝගමින් ඇරඹුණු මේ කානිවලයේ දේශපාලනික ප්‍රහසනය (farce), මෙම පාලකයන් ඉල්ලා අස්වන්නට පෙර, තවත් තැනෙකින් ශෝකාන්තයක් (tragedy) වී නිම නොවිය යුතු බැවිනි.■