■ අතුල දිසානායක
වාර්තා චිත්‍රපට යනු ප්‍රබල ශ්‍රව්‍ය-දෘශ්‍ය කලාවකි. එය ප්‍රබල ජනමාධ්‍ය මෙවලමකි. ජාතිකවාදයන්, ආගමිකවාදයන් හෝ වෙනත් පසුගාමී සමාජ දේශපාලන සන්දර්භයන් ඇති රටක ඒ පිළිබඳව වාර්තා චිත්‍රපට තැනීම සහ ප්‍රදර්ශනය කිරීම ලෙහෙසි පහසු කටයුත්තක් නොවේ. එක් ජාතිකවාදයක් හෝ අන්තවාදයක් අනෙක් ජාතිකවාදය හෝ අන්තවාදය පෝෂණය කරයි. ජාතිකවාදය ප්‍රමුඛ කරගත් දේශපාලන පක්ෂයක් බලයට පත්වන විට තත්වය තවත් නරක අතට හැරෙයි. ලෝකයේ පසුගාමී දේශපාලන සන්දර්භයක් ඇති, ජාතිකවාදය පෝෂණය කරන රාජ්‍යවල සුළු ජනවර්ගවලට, අදේවවාදීන්ට, නිදහස් මතධාරීන්ට එරෙහිව සිදුවන සාහසික ක්‍රියා පිළිබඳ වාර්තා චිත්‍රපට තැනිය හැකි ද? එසේ කළත් ඒවා මහජන ප්‍රදර්ශනයට ඉදිරිපත් කළ හැකි ද? එයට ඒ ඒ රටවල ජාතිකවාදීන් හෝ ජාතිවාදී රජයන් ඉඩ දෙනු ලබන්නේ ද? අන් කවර විෂයක් තේමා කරගත්තත් ජාතිවාදය, ආගම්වාදය, මූලධර්මවාදය වැනි අතිසංවේදී විෂයන් ගැන වාර්තා වැඩසටහන් නිර්මාණය කිරීම හා ඒවා ප්‍රදර්ශනය කිරීම ආසියානු, අප්‍රිකානු කලාපයේ රටවල සිදු කිරීම පහසු කටයුත්තක් නොවේ.
අපට අල්ලපු රට වන ඉන්දියාව යනු ආගම මත පදනම් ඉතා සාහසික ලෙස අන්තවාදය දෙසට ධ්‍රැවීකරණය වන රටක් ලෙස සැලකිය හැකිය. භාරතීය ජනතා පක්ෂයේ සෘජු සහ වක්‍ර අනුග්‍රහයෙන් නැග එන හින්දු ජාතිකවාදය සහ අන්තවාදය ලෝකයේ විශාලතම ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී රට අශිෂ්ට සම්පන්න තැනකට ඇදගෙන යමින් පවතී. ඉන්දියාව නැගෙමින් පවතින හින්දු ස්වෝත්තමවාදය සිය රටේ සුළු ජාතික මුස්ලිම්වරුන්, ක්‍රිස්තියානුවන්, නිදහස් මතධාරින්ට, අදේවවාදීන්ට පමණක් නොව දාලිත්වරුන් ඇතුළු පහළ කුලවල ජනයාට එරෙහිව හිංසනයන් වපුරමින් සිටී.
මෙම දේශපාලන සන්දර්භය ගවේෂණාත්මක වාර්තා චිත්‍රපට තුළින් ඉන්දියානුවන්ට මෙන්ම බාහිර ලෝකයට දැක ගන්නට සලස්වන ඉන්දියාවේ සුවිශේෂ වාර්තා චිත්‍රපටකරුවකු ලෙස ආනන්ද් පට්වර්ධන් හැඳින්විය හැකිය. ඉන්දියාවේ දක්ෂිණාංශික ජාතිකවාදී කොටස් , ආනන්ද් පට්වර්ධන්ගේ වාර්තා චිත්‍රපට හින්දු විරෝධී හෝ ඉන්දියානු විරෝධී හෝ ජාති විරෝධී චිත්‍රපට ලෙස හඳුන්වා ඒවාට විරෝධය පානු ලබයි. මේ ලිපියෙන් ආනන්ද් පට්වර්ධන් පිළිබඳව මෙන්ම නැගී එන හින්දු ජාතිකවාදය ඔස්සේ ඉන්දියාවේ සිනමා කලාව මත පැටවෙමින් තිබෙන ආන්තික වාරණයන් ගැනද සාකච්ඡා කෙරේ. එය ශ්‍රී ලංකාවට ද වැදගත්වන්නේ ජාතිකවාදී සහ ජාතිවාදී දේශපාලන සන්දර්භයන් ශ්‍රව්‍ය – දෘශ්‍ය කලාවන්ගේ ප්‍රකාශන නිදහස කෙරෙහි කොතරම් සාහසික ලෙස බලපෑ හැකි ද යන්න ගැන අවබෝධ කරගත හැකි නිසාය.
ආසියානු කලාපයේ සිටින නිර්භය මෙන්ම සම්මානනීය වාර්තා චිත්‍රපටකරුවකු වන අනන්ද පට්වර්ධන්ගේ කැපී පෙනෙන වාර්තා චිත්‍රපට දෙක වන්නේ In the Name of God(1991) සහ Reason (2018) යන වාර්තා චිත්‍රපටයි. සිය රටේ හින්දු ජාතිකවාදයේ නැගීම සහ නිදහස් මතධාරීන්, මුස්ලිම් සහ ක්‍රිස්තියානි සුළුතරයට එරෙහිව හින්දු ස්වෝත්තමවාදය ක්‍රියාත්මක වන ආකාරය පැය හතරක් පුරා දිවෙන සියReason වාර්තා චිත්‍රපටයෙන් දෘශ්‍යමය සාක්ෂි සහිතව පෙන්වන්නට ආනන්ද් පට්වර්ධන් සමත්වෙයි. ලෝකයේ විශාලතම ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී රට ලෙස සැලකුණත් ඉන්දියාව හින්දු ජාතිකවාදය සහ අන්තවාදය තුළින් ගමන් කරන්නේ ඉතාමත් දුර්දසාපන්න තත්වයකටය.
රීසන් වාර්තා චිත්‍රපටයේ එක් තැනක හින්දු සුපරීක්ෂාකාරී කල්ලි මුස්ලිම් නිවසකට පහර දෙන්නේ ඒ නිවසේ ශීතකරණයේ ගව මස් තිබුණා යයි කියමිනි. එම පහරදීමෙන් නිවසේ ගෘහමූලිකයා මියයයි. ඔහුගේ පුතා ඉන්දියානු ගුවන් හමුදාවේ සේවය කරන්නෙකි. ජාතිකවාදී අනුරාගය ජාතිවාදය පැත්තට ක්‍රමයෙන් ධ්‍රැවීකරණය වන අන්දම ආනන්ද් පට්වර්ධන්ගේ මෙම වාර්තා චිත්‍රපටය පුරා දැකගත හැකිය. ඇතැම් දර්ශනවල හින්දු සුපරීක්ෂාකාරී කල්ලි ගව ඝාතනය, විකිණීම හෝ අනුභව කිරීම යන කරුණු පදනම් කරගෙන විවිධ පුද්ගලයන්ට ඉතා ක්‍රෑර අන්දමින් පහර දෙති. ගව මස් විකුණනවා යයි චෝදනා කරමින් මුස්ලිම් වැසියන්ට අයත් වෙළෙඳ සැල් ගිනි තැබෙයි. ඉන්දියාවේ සුළු ජාතිකයින්, අදේවවාදීන් සහ නිදහස් චින්තකයින් හින්දු ආගමික අන්තවාදීන්ගේ හිංසනයට සහ ඝාතනයට ලක්වන අන්දම මෙම වාර්තා චිත්‍රපටය පුරා දැක්වෙයි. රාෂ්ටී්‍රය ස්වායම්සේවක් සන්ග් (RSS) සංවිධානය ඉල්ලා සිටින්නේ ඉන්දියාව පුරා ගව ඝාතනය තහනම් කරන ලෙසයි.
ලෝකයේ වාර්තා චිත්‍රපට සඳහා සම්මාන පිදෙන ඔස්කාර් සම්මාන උළෙල ලෙස සැලකෙන නෙදර්ලන්තයේ ඇම්ස්ටර්ඩෑම් නුවර වාර්ෂිකව පැවැත්වෙන වාර්තා චිත්‍රපට උළෙලේදී, 2018 වසරේදී හොඳම දීර්ඝ වාර්තා චිත්‍රපටයට හිමි සම්මානය දිනාගත්තේ රීසන් වාර්තා චිත්‍රපටයයි.
1971 සිට දශක පහකට ආසන්න කාලයක් වාර්තා චිත්‍රපටකරණයේ යෙදෙන ආනන්ද් පට්වර්ධන් මේ වන විට වාර්තා චිත්‍රපට 17ක් නිර්මාණය කර ඇත. දකුණු ආසියාවේ නිර්භය සහ ගවේෂණාත්මක වාර්තා චිත්‍රපටකරුවා අන් කිසිවෙකු නොව ආනන්ද් පට්වර්ධන් බව කිව හැකිය. ඔහුගේ මෙම විවාදසම්පන්න වාර්තා චිත්‍රපට බොහොමයක් ඉන්දියාවේ රූපවාහිනී වැනි මාධ්‍යයක හෝ සිනමා ශාලාවල පෙන්වීමට ඉඩක් නැත. ඒ සඳහා ඉන්දීය චිත්‍රපට වාරණ මණ්ඩලයේ අවසරය ලැබෙන්නේ නැත. ඒ නිසා ඇතැම් විට ඒවා කුඩා කුඩා කණ්ඩායම්වලට පෙන්වීමට ඔහුට සිදුවී ඇත. එහෙත් ඇතැම් විට ඒවාට හින්දු මූලධර්මවාදී කණ්ඩායම්වල විරෝධය පළවේ. ඔවුන්ගෙන් ජීවිත තර්ජන ද එල්ල වේ.
1995 ඔහු නිර්මාණය කළ In the Name of God වාර්තා චිත්‍රපටය හින්දු ජාතිකවාදය, බබ්රි මස්ජිඩ් පල්ලිය කඩා බිඳදැමීම සහ කාන්තාවන්ට එරෙහි ලිංගික හිංසනය පාදක කරගත් එකකි. එය ප්‍රදර්ශනය කිරීමට නම් දර්ශන කිහිපයක් ඉවත් කරන ලෙස ඉන්දියානු චිත්‍රපට සහතික කිරීමේ මධ්‍ය මණ්ඩලය විසින් දන්වන ලදි. ආනන්ද් ඉන්දීය ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණය ඉදිරියට ගිය අතර එය ප්‍රදර්ශනය කිරීමට ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණයේ අවසර ලැබුණේය. අනතුරුව දූර්දර්ශන් රූපවාහිනියට එය විකාශය කිරීමට සිදුවිය. ජාතික වැදගත්කමක් ඇති නිසා එය වාරණයකින් තොරව පෙන්විය යුතු බව ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණයේ තීරණය විය.
2002 වර්ශයේ පට්වර්ධන් අධ්‍යක්ෂණය කළWar and Peace වාර්තා චිත්‍රපටයේ දර්ශන කිහිපයක් ඉවත් කළ යුතු යයි ඉන්දියානු චිත්‍රපට සහතික කිරීමේ මධ්‍ය මණ්ඩලය කියා සිටියේය. එය ඉන්දියානු සහ පකිස්තානු න්‍යෂ්ටික අවි අත්හදා බැලීම්වලට විරුද්ධව තැනූ එකකි. පට්වර්ධන් බොම්බායේ ඉහළ උසාවියට ගියේය. අධිකරණයේ තීරණ වූයේ කිසිදු කොටසක් කපා නොහැර චිත්‍රපටය පෙන්වන ලෙසයි.
ඉන්දියාවේ දාලිත් ජනයාට එරෙහිව සිදුවන සාහසිකකම් හෙළා දකින ආනන්ද් Jai Bhim Comrade (2011) වාර්තා වැඩසටහන නිර්මාණය කරන්නේ 1997 දීය. එහෙත් එය ප්‍රදර්ශනය කිරීම කල් යන්නේ වාරණය නිසාය. එමෙන්ම එහි එන දර්ශන වසර 14ක් තිස්සේ රූගත කළ ඒවාය. “ජායි බිහ්ම් කොම්රේඩ්” වාර්තා චිත්‍රපටය පදනම් වන්නේ බුම්බායිහි දාලිත්වරුන් වෙසෙන ප්‍රදේශයක පොලිස් වෙඩි තැබීමකින් දාලිත් වාර්ගික දහදෙනෙකු මිය යාමේ සිද්ධියයි. මෙම චිත්‍රපටය විකාශය කිරීම දූර්දර්ශන් නාලිකාව ප්‍රතික්ෂේප කරන්නේ ගිවිසුමේ ප්‍රශ්නයක් මතු කරමිනි. එහිදී ගිවිසුම අලුත් කරත් ආණ්ඩු මාරු වීම නිසා එය විකාශය කිරීම නැවත අත්හිටුවන ලදි. දාලිත්වරුන් මරන්නට අණ දුන් පොලිස් නිලධාරියා ජීවිතාන්තය දක්වා සිර දඬුවමට ලක්වන නමුත් ඇප ලබා පැමිණි පසු නැවත කිසි දිනෙක දඬුවම් නොලද්දේය.
නිර්මාණකරුවකු ලෙස මෙලෙස වරින්වර අධිකරණ ගානේ යාමට සිදුවීම ආර්ථික වශයෙන් බරපතළ ගැටලුවක් වුවද විවිධ පුද්ගලයින්ගේ සහ නීතිඥයින්ගේ සහය පට්වර්ධනන්ට හිමිවේ. මේ නිසා ඉන්දියානු රජයන් කොතරම් උත්සාහ ගත්ත ද කිසියම් ක්‍රමයකින් හෝ තම චිත්‍රපට නරඹන්නට ප්‍රේක්ෂකයින්ට හැකිවන බව ඔහු කියා සිටී.
පට්වර්ධන්ට අන්තර්ජාලයෙන් ප්‍රේක්ෂකයින් හමුවට ඒමට ඇති අවස්ථාවන් ද වරින් වර බාධාවන්ට ලක්වන අතර වරක් අන්තර්ජාල විමියෝ තුළ ද ඔහුගේ චිත්‍රපට වාරණය කෙරිණි. සාම්ප්‍රදායික මාධ්‍ය තුළින් තමන්ගේ වාර්තා චිත්‍රපට පෙන්වීමට ඇති බාධා නිසා අන්තර්ජාලය තුළින් ඒවා නැරඹීමට ඔහු මහජනයාට අවස්ථාව සලසා ඇත. විශ්වවිද්‍යාල සිසුන්, වෙනත් කුඩා කණ්ඩායම් සහභාගි කරගෙන ද ඔහු තැන තැන තමන්ගේ වාර්තා චිත්‍රපට පෙන්වයි.
ආනන්ද් පට්වර්ධන්ගේ වාර්තා චිත්‍රපටවලට පමණක් නොව අනෙකුත් නිර්මාණකරුවන්ගේ වෘත්තාන්ත සහ වාර්තා චිත්‍රපටවලට ඉන්දියානු වාරණ මණ්ඩලයේ බලපෑම එල්ල වේ. ඊට පදනම සපයන්නේ හින්දු ජාතිකවාදයයි. පවතින වාරණයට අමතරව මෝදිගේ රජය ගිය වසරේ ගෙන එනු ලැබූ විශේෂ වාරණ පනත (Cinematograph (Amendment) Bill 2021) මගින් දැනට තිබෙන වාරණ මණ්ඩලය මගින් අනුමත වන චිත්‍රපටයක් කිසියම් පුද්ගලයකුගේ හෝ සංවිධානයක විරෝධය මතු කරන්නේ නම් නැවත පරීක්ෂා කොට ප්‍රදර්ශනය අත්හිටුවීමේ බලය ඇත. මේ පනතට දැනටමත් ඉන්දියාවේ ප්‍රවීණ සිනමාකරුවන්ගේ විරෝධය එල්ල වී ඇත.
1947 ඉන්දියාව නිදහස ලබන විට එහි පුරෝගාමියා වූ මහත්මා ගාන්ධිගේ අභිප්‍රාය වූයේ ලෞකික රාජ්‍යයකි. පකිස්ථානයේ ආගමික දේශපාලන ස්වභාවයට වඩා සෑහෙන ලෞකික දියුණුවක් ඉන්දියානු දේශපාලනය තුළ ඇතත් ක්‍රමයෙන් එය හින්දු අන්තවාදයට ගොදරු වෙමින් පවතින බව පෙනේ.
දේශපාලනමය තේමාවන් විෂය කරගන්නා වාර්තා චිත්‍රපටකරුවන් සමකාලීන සමාජය පිළිබඳ දක්වන දේශපාලන දෘෂ්ටිවාදය ඉතා වැදගත් වේ. ඔවුන් තමන් ජීවත්වන සමාජය උදෙසා කුමක් කළ යුත්තේ ද? මෙහිදී ආනන්ද් පට්වර්ධන් Art Review වෙබ් අඩවිය සමග එක්වෙමින් පළ කළ අදහස් ඉතා වැදගත්වේ.
“සාමාන්‍යයෙන් පසුගිය දශක කිහිපය තුළ මම විවිධ කෝණයෙන් ආගමික අන්තවාදය ගැන චිත්‍රපට හදලා තියෙනවා. විශේෂයෙන්ම හින්දු මූලධර්මාවදයේ නැගීම ගැන. මම උපතින් හින්දු ජාතිකයෙක්. ඒ වගේම ඉන්දියාවේ බහුතර ජනවර්ගය හින්දු ජනතාවයි. ඔවුන් සුළුතරයක් වන මුස්ලිම්වරුන්ට වඩා ව්‍යාකුලත්වයට පත්වෙමින් යනවා. මම බහුතර ජනවර්ගයට අයත් කෙනෙකු නිසා මට වගකීමක් ඇතැයි මම සිතනවා. ඇත්තෙන්ම ඒක වේදනාකාරී හැඟීමක්. සියයට අසූවක් වන හින්දු අය හිතන්නේ සියයට දාහතරක් වන සුළුතරය ඉදිරියේ තමන් අනාරක්ෂිතයි කියලා. ඒකට හේතුව ඔවුන් මොළ ශෝධනයට ලක්වී තිබීමයි. ඒ වගේම ඊටත් වඩා විශාල ප්‍රශ්නය ඉන්දියාවේ වසර දහස් ගණනක් තිස්සේ දාලිත් සහ අනෙක් පහත් යයි සම්මත කුලයන් පෙළන තිබෙන කුල ක්‍රමයයි. මට මේ තත්වය වරදකාරී හැඟීමක් ඇති කරනවා. මොකද මම අයිති වෙන්නේ ඊනියා ඉහළ කුලයට වීම නිසා”
ආනන්ද් පත්වර්ධන්ගේ මේ දේශපාලනික දෘෂ්ටිය ශ්‍රී ලාංකේය සමාජයට සමපාත කර බලන විට පෙනෙන්නේ කුමක් ද? ඉන්දියාවට සමාන ලෙසින් කිසියම් ප්‍රමාණයකින් බහුතර ජනවර්ගයේ සිංහල බෞද්ධ පදනම මත ජාතිකවාදය දෙසට ඇදී යන්නේ නැද්ද? ඒ නිසාම ඊට ප්‍රතිවිරුද්ධ ලෙස අනෙකුත් ජනවර්ග අතර නොසන්සුන්කම් හා විවිධ ප්‍රතිවිරෝධී ප්‍රවණතාවන් හෝ මූලධර්මවාදී ව්‍යාපාර ගොඩ නැගෙන්නේ නැති ද? ජාතිකවාදය ඔස්සේ අන්තවාදයට ඇදී යන ශ්‍රී ලාංකික සමාජය පිළිබඳ අපගේ නිර්මාණ තුළින් කිසිවක් නොකර සිටීමේ වරදකාරී හැඟීමක් අපට ඇතිවන්නේ නැද්ද? අදටත් 83 ජුලි කලබලය පිළිබඳ යථාර්ථය ප්‍රක්ෂේපණය කරන වාර්තා චිත්‍රපට හෝ වෘත්තාන්ත චිත්‍රපට අප නිපදවා නැත. 83 ජුලි කලබලයට හෝ ඊට පසු පවා ඇතිවුණු ජනවාර්ගික ගැටුම් ගැන අප සැලකිය යුතු මට්ටමේ වෘත්තාන්ත හෝ වාර්තා චිත්‍රපට නිර්මාණය කර නැත.
හින්දු ජාතිකවාදය නිසා ක්‍රමයෙන් ජාතිකවාදයට සහ ජාතිවාදයට හැරෙන ඉන්දියානු සමාජයේ මුස්ලිම්වරුන්ට, ක්‍රිස්තියානි ජනයාට, දාලිත්වරුන්ට, අදේවවාදීන් සහ නිදහස් මතධාරීන්ට එල්ල වී ඇති තර්ජනය ආනන්ද් පට්වර්ධන්ගේ වාර්තා චිත්‍රපට නැරඹීමෙන් තේරුම්ගත හැකිය. ආසියානු කලාපයේ මුස්ලිම්, හින්දු සහ බෞද්ධ ජාතිකවාදයන්, ජාතිවාදයන් සහ අන්තවාදයන් නැගීඑමින් තිබේ. එම තත්වයන් ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය සහ ලෞකිකත්වයට එරෙහිය. බොහෝ අය මේ තත්වය පිළිබඳ විවෘතව සංවාද නොකරනු ලැබුවත් එය ක්‍රමයෙන් රාජ්‍යයන් ජාතිකවාදී දිශාවන්ට රැගෙන යාමට බලකරනු ලබයි. අවසානයේ එමගින් තවදුරටත් දකුණු ආසියානු කලාපයේ සෑම රටකම අදහස් ප්‍රකාශනයේ නිදහස ජාතිකවාදය, ජාතිවාදය සහ ආගම්වාදය ඔස්සේ තව තවත් වාරණය වනු ඇත. ජාතිකවාදය, ජාතිවාදය සහ ආගම්වාදය යනු බියකරු රාක්ෂසයෙකු වන්නේ ඒ නිසාය. ආසියානු කලාපයේ කවර රටක වුවද බහුතර ජාතියේ ජාතිකත්වය මත ජාතිකවාදය උත්කර්ෂයට නංවන කවර දේශපාලන පක්ෂයක් වුව ද ඒ රට රැගෙන යනු ලබන්නේ විනාශයකටය. ඒ බව ආසියානු කලාපයේ රටවල දේශපාලනය විනිවිද දැකීමෙන් අවබෝධ කරගත හැකිය.■
