ජනාධිපති ගෝඨාභය රාජපක්‍ෂ, ඉතාම කෙටි කාලයක් තුළ සියලු අතින්ම පිරිහුණු සහ අසමත්වුණු ඉතිහාසයේ එකම ජනාධිපතිවරයා බවට දැන් විවාදයක් නැත. රට පුරාම තිබෙන පෙට්‍රල්, ඩීසල්, ගෑස්, කිරිපිටි පෝලිම්වල වගේම දිනපතා පැය කීපයක් අඳුරේද සිටින මිනිසුන්ගේ හඬට කන් දීමෙන් ඒ බව තහවුරු කරගත හැකිය. ඊළඟ ජනාධිපතිවරණයේදී ඔහු අපේක්‍ෂකයා හැටියට ඉදිරිපත් කරන්නට ශ්‍රී ලංකා පොදුජන පෙරමුණ වුවද ඉදිරිපත් වන්නේ නැත. ඒ තරම්ම ඔහු ජනාධිපති වගකීම දරන්නට නුසුදුස්සකු බව ඔප්පු කර හමාරය.
ඇත්ත වශයෙන්ම නම්, ගෝඨාභය රාජපක්‍ෂ මහතාට තව එක දිනක්වත්, සතියක්වත් ජනාධිපතිධුරයේ සිටීමට සදාචාරමය වලංගුභාවයක් නැත. තවදුරටත් ඔහු ධුරයේ රැඳී සිටින දිනක් පාසා මේ රට මීටත් වඩා භයානක, පහළ තත්වයකට ඇදදමනවා මිස, රටේ යහපත වෙනුවෙන් අංශුමාත්‍ර දෙයක්වත් කරන්නට ඔහුට හැකියාවක් නැත. එහෙත්, එවැනි තත්වයක් යටතේ වුණත්, තවත් අවුරුදු තුනකට ආසන්න කාලයක් ඔහුට ජනාධිපතිධුරය දැරිය හැකිය. එහි තේරුම, තවත් අවුරුදු තුනක කාලයක්, මේ ජනාධිපතිවරයා යටතේ අඛණ්ඩව සිදුවන සියලු අවුල්වලට මුහුණ දෙන්නට රටට සිදුවනු ඇති බවයි. ඒ කාලය තුළ, ඔහු මීටත් වඩා අසමත් වුවත්, රාජ්‍ය පාලනය මීටත් වඩා අවුල් කළත්, ඒ කාලය අවසන් වන තෙක් ඔහු ජනාධිපති පුටුවෙන් සොලවන්නට කිසිම හැකියාවක් නැත. එය ලංකාවේ ජනාධිපති ක්‍රමයේ තිබෙන භයානක ලක්‍ෂණයකි.
1978 ව්‍යවස්ථාවට අනුව ජනාධිපතිවරයාගේ ධුර කාලය අවුරුදු 6කි. 19 වැනි සංශෝධනයෙන් එය අවුරුදු 5 දක්වා අඩුකරන ලදි. 20වැනි සංශෝධනයෙන්ද ඒ තත්වය වෙනස් නොවීය. එම අවුරුදු 5ක කාලය ගතවන්නට පෙර ජනාධිපතිවරයා ඉවත් වන/ඉවත් කළ හැකි ක්‍රම දෙකක් පමණි අපේ ව්‍යවස්ථාවේ තිබෙන්නේ.
එකක් නම්, ජනාධිපතිවරයා ධුරයෙන් ඉල්ලා අස්වීමයි. දෙවැන්න, ඔහුට එරෙහිව දෝෂාභියෝග යෝජනාවක් පාර්ලිමේන්තුව විසින් සම්මත කරනු ලැබීමයි.
ඉන් පළමුවැන්න, ධුරයෙන් ඉල්ලා අස්වීමක් නම්, ගෝඨාභය ජනාධිපතිවරයාගෙන් පමණක් නොව, එම පදවියට පත්වන කිසිම ජනාධිපතිවරයකුගෙන් බලාපොරොත්තු විය නොහැකිය. තමන් අසමත් බව, රටේ ප්‍රශ්නවලට තමාට විසඳුම් නැති බව, රටට නායකත්වය දෙන්නට තමාට නොහැකි බව ඇස් පනාපිට පෙනි පෙනී වුණත්, රටේ මහජනතාව තමා ප්‍රතික්‍ෂෙප කරන බව දසතින් ඇසෙද්දී දැනෙද්දී වුණත්, කිසිම ජනාධිපතිවරයකු/වරියක නියමිත කාලයට පෙර ධුරයෙන් ඉල්ලා අස්වී ගෙදර යාමට බලාපොරොත්තු වන්නේ නැත. ඒ වෙනුවට. ගෝඨාභය ජනාධිපතිවරයා කීප වරකදී ප්‍රකාශ කළාක් මෙන්, ‘මට තව අවුරුදු තුනක් තිබේ. ඒ කාලය තුළ රටට නායකත්වය දෙන්නට මම සූදානම්’ යනුවෙන් කියන කතා පමණි අසන්නට ලැබෙන්නේ.
ජනාධිපතිවරයා හෝ වරිය ධුරයෙන් පහ කිරීමට අපේ ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවේ තිබෙන අනෙක් ක්‍රමය දෝෂාභියෝගයක් ගෙනඒමයි.
මානසික හෝ ශාරීරික අබලතාව හේතුවෙන් ධුරයේ කාර්ය ඉටු කිරීමට නියත වශයෙන් නොහැකි බව, සිතාමතාම ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව උල්ලංඝනය කිරීම, රාජ්‍යද්‍රෝහි වීම, අල්ලස, සිය ධුරයේ බලතල අයුතු අන්දමින් පාවිච්චි කිරීම හා සම්බන්ධ විෂමාචාරය හෝ දූෂණය, යම් නීතියක් යටතේ චරිත දූෂණය හා සම්බන්ධ වරදක් කියන චෝදනා එකක් හෝ කිහිපයක් දෝෂාභියෝගයක් සඳහා පාදක කරගත හැකිය. එම චෝදනා මත පාර්ලිමේන්තුවේ මන්ත්‍රීවරුන් තුනෙන් දෙකකට වැඩි පිරිසකගේ අත්සන් සහිතව කථානායකට ඉදිරිපත් කරනු ලබන යෝජනාවක් ඔහු භාරගෙන, එම චෝදනා විභාග කිරීම සඳහා ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණයට යොමුකරනු ලැබේ. තුනෙන් දෙකක් නැතත්, යෝජනාව මුළු මන්ත්‍රීවරුන්ගෙන් දෙකෙන් එකකට වැඩි සංඛ්‍යාවක් අත්සන් කොට ඇත්නම් සහ එම චෝදනා ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණය විසින් පරීක්ෂා කොට වාර්තා කිරීමට තරම් ප්‍රමාණවත් බවට කථානායකවරයා සෑහීමට පත්වන්නේ නම්ද දෝෂාභියෝගයක් බාරගැනීමට කථානායකට හැකිය. එහෙත් එය ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණය වෙත යැවීමට පෙර නැවතත් මන්ත්‍රීන් තුනෙන් දෙකකට වැඩි ඡන්දයෙන් සම්මත කරනු ලැබිය යුතුය. එවිට, එහි ඇතුළත් චෝදනා පිළිබඳව පරීක්ෂා කොට වාර්තා කිරීම සඳහා ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණයට කථානායක විසින් යොමු කරනු ලැබිය යුතුය. විභාගයකින් පසු ජනාධිපතිවරයා වරද කර ඇති බවට ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණය විසින් පාර්ලිමේන්තුවට වාර්තා කරනු ලැබූ විට, ජනාධිපතිවරයා ධුරයෙන් ඉවත්කිරීමට නම්, නැවතත් ඉවත් කිරීමේ යෝජනාවක් තුනෙන් දෙකක ඡන්දයෙන් සම්මත කරගත යුතුය.
එහෙත් මේ වනාහි ප්‍රායෝගිකව ඉතාමත් දුෂ්කර ක්‍රියාවලියක් බව බැලූ බැල්මටම පෙනේ. අවස්ථා තුනකදීම පාර්ලිමේන්තුවේ තුනෙන් දෙකක ඡන්දයක් ලබාගත යුතු වීම ඊට ඇති සාක්‍ෂියයි.
මෙවැනි ප්‍රයත්නයක් ආරම්භ කළ වහාම, එය පහසුවෙන් කුඩුපට්ටම් කිරීමට චෝදිත ජනාධිපතිවරයාට හැකිය. ආර් ප්‍රේමදාස ජනාධිපතිවරයාට එරෙහිව ඉදිරිපත් වුණු දෝෂාභියෝග යෝජනාවට අත්වුණු ඉරණමෙන් මේ ක්‍රියාවලිය කෙතරම් අසීරු එකක්දැයි පෙනීයයි. කථානායකවරයා දෝෂාභියෝගයක් භාරගත් පසු, පාර්ලිමේන්තුව විසුරුවා හැරීමට ජනාධිපතිවරයාට නොහැකිය. එහෙත්, පාර්ලිමේන්තුව සම්බන්ධ අන් බොහෝ දේවල් කළ හැකිය. ප්‍රේමදාස ජනාධිපතිවරයාට විරුද්ධව පාර්ලිමේන්තු මන්ත්‍රීවරුන් භාගයට වැඩි පිරිසක් විසින් අත්සන් කරන ලද දෝෂාභියෝග යෝජනාව, එවකට කථානායක එම්.එච්. මොහොමඩ් විසින් බාරගත් නමුත්, ඉන් කෝපයට පත් ජනාධිපතිවරයා, යෝජනාව පිළිබඳ කිසිම ඉදිරි පියවරක් ගත නොහැකි වන පරිදි, තමාට ඇති බලතල ප්‍රකාරව පාර්ලිමේන්තුව වාරාවසාන කළේය. ඒ විදියට ඒ දෝෂාභියෝගය (එය පළමු සහ එකම අවස්ථාවයි.) ඉදිරි කිසිම පියවරක් ගන්නට පෙරම ඉතිහාසයට එකතු වුණේය. ඉන්පසු ආරම්භ වුණේ, දෝෂාභියෝගයට අත්සන් කළ මන්ත්‍රීවරුන්ගෙන් පළිගැනීමේ ප්‍රේමදාස මෙහෙයුමයි. කෙටි කලකින් ලලිත් ඇතුළත්මුදලි මහතා ඝාතනය විය. ආර් ප්‍රේමදාස මහතාද ඝාතනය විය.
ක්‍රියාවලිය කෙසේ වුණත්, දෝෂාභියෝගයක් ගෙන ආ හැකි ඉහත දැක්වෙන හේතු හය ගෝඨාභය රාජපක්‍ෂ මහතා වෙනුවෙන් මේ අවස්ථාවේ යොදාගගන්නට නොහැකිය. ජනාධිපති ධුරයේ කටයුතු කරන්නට ඔහු දක්වන්නේ අසමත්කමකි. එය විෂමාචාරය, දූෂණය හෝ චරිත දූෂණය යන්නට නොවැටේ. මේ නිසා, ව්‍යවස්ථාවෙන් පෙන්වාදී ඇති එකම සහ ඉතාම දුෂ්කර ක්‍රියාවලිය වුණත්, ගෝඨාභය රාජපක්‍ෂ මහතාගේ ජනාධිපති ධුර කාලයට පෙර ඔහු ඉවත්කිරීමට යොදාගත නොහැකිය.
රටේ අනාගත ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා ප්‍රතිසංස්කරණ ගැන මේ දවස්වල කතාකරන හැම පාර්ශ්වයක්ම පාහේ, තමන් විසින් පත්කෙරෙන මහජන නියෝජිතයන්, තමන් විසින් ලබාදුන් බලයට එරෙහිව යන්නේ නම් ‘නැවත කැඳවීමේ’ හෙවත් රිකෝල් කිරීමේ ක්‍රමයක් තිබිය යුතු බවට එකඟ වෙති. එමගින්, තමන් පත්කර එවනු ලැබූ මහජනතාවගේ බලයට එරෙහිවන මහජන නියෝජිතයන් ඔවුන්ගේ ධුරකාලය අවසන් වීමට පෙර නැවත කැඳවිය හැකිය. එවිට, ඔවුන් නියෝජනය කළ මැතිවරණ කොට්ඨාසයට අතුරු මැතිවරණයක් පැවැත්විය යුතුය. අපයෝජනය කිරීමේ අවදානමක් තිබෙනවා වුණත්, ‘නැවත කැඳවීම’ වනාහි මහජනතාව සහ ඔවුන්ගේ නියෝජිතයන් අතර සජීවී සම්බන්ධය කෙරෙහි වැදගත් වන ක්‍රියාවලියකි.
පුදුමයකට මෙන්, සාමාන්‍ය මහජන නියෝජිතයන් ආපසු කැඳවීමේ ක්‍රමය අපේ රටේද ඇතිකළ යුතුයැයි කියන කිසිවෙක්, ජනාධිපතිවරයකු නියමිත ධුර කාලයට පෙර නැවත කැඳවීමට හැකිවන ප්‍රතිපාදන ඇති කළ යුතු බවට කතා නොකරති. එවැනි ක්‍රමයක් ඇතුළත් කළද, දෝෂාභියෝග ක්‍රියාවලිය මෙන්ම එයද ප්‍රායෝගික වශයෙන් ක්‍රියාත්මක කිරීමට තිබෙන අපහසුතාව ඉතා වැඩිවිය හැකිය.
පාර්ලිමේන්තු ක්‍රමයේ පාලනයක් රටට වැදගත් වන්නේ ඒ නිසාය. පාර්ලිමේන්තු ක්‍රමයකදී, ආණ්ඩුවේ නායකත්වය දරන්නේ අගමැතිවරයාය. ඔහු පත්කෙරෙන්නේ පාර්ලිමේන්තුව වෙතිනි. පාර්ලිමේන්තු මන්ත්‍රීවරුන් අතර වැඩිම විශ්වාසය දිනාගන්නා මන්ත්‍රීවරයා අගමැති හැටියට පත්වී ආණ්ඩුවේ යාන්ත්‍රණය දුවවන්නා බවට පත් වෙයි. එහි ඇති වැදගත්ම කාරණය නම්, ඔහු නිතිපතා පාර්ලිමේන්තfුව් අසුන් ගත යුතු වීමත්, පාර්ලිමේන්තුවට ඇහුම්කන්දිය යුතු වීමත්, පාර්ලිමේන්තුවේ ප්‍රශ්නවලට පිළිතුරු දීමට බැඳී සිටීමත්ය. ඔහු පාර්ලිමේන්තුව තුළ නියෝජනය වන ජනමතය ගැන අවධානයෙන් සිටිය යුතුය. ඒ පද්ධතියෙන් පිටස්තරව සිටිමින්, එම ජනමතය නොසලකා සිටීමට ඔහුට නොහැකිය.
එවැනි අගමැතිවරයකු, අද ගෝඨාභය රාජපක්‍ෂ පත්වී සිටිනවාක් වැනි අසමත් තත්වයකට පත්වුවහොත්, බොහෝ විට සිදුවීමට ඉඩ ඇත්තේ, අගමැතිවරයා නිසා තවදුරටත් මුළු ආණ්ඩු පක්‍ෂයම අනතුරේ වැටෙන්නට ඉඩ නොහැර, අගමැතිවරයා ඉවත් කර ආණ්ඩු පක්‍ෂයේම වෙනත් සුදුස්සකු අගමැති හැටියට පත්කර ගැනීමට හැකිවීමයි. මෑත කාලයේ බි්‍රතාන්‍යයේ අගමැති ධුරයේ සිදුවූ වෙනස්කම් මේ පදනම මත සිදුවූ ඒවාය. එහිදී, තවදුරටත් මුළු ආණ්ඩු පක්‍ෂයම අමාරුවේ නොදමා ඉල්ලා අස්වන ලෙස අගමැතිවරයාගේම ආණ්ඩු පක්‍ෂයෙන් පීඩනයක් ඔහුට එල්ල කළ හැකිය. එසේ නොකරන්නේ නම්, ආණ්ඩු පක්‍ෂයෙන් පවා විශ්වාස භංග යෝජනාවක් ඉදිරිපත් කළ හැකිය. නැතිනම් සාමාන්‍ය විදියට විපක්‍ෂයෙන් ඉදිරිපත් වන විශ්වාසභංග යෝජනාවකට ආණ්ඩුවේ මන්ත්‍රීවරුන්ටද සහාය දැක්විය හැකිය. ඒ අනුව, මහමැතිවරණයකට නොගොස්, ආණ්ඩුවේම ඔළු මාරුකොට අත්හදා බැලිය හැකිය.
එහෙත්, වර්තමාන තත්වයන් යටතේ ඉල්ලා අස්වන ලෙස ජනාධිපතිවරයාට බලකරන්නට පාර්ලිමේන්තුවේ මන්ත්‍රීවරුන් 225 දෙනාටම වුණත් නොහැකිය. ඔවුන් ඉල්ලුවත්, කෙතරම් බලපෑ්ම් කළත්, ඒ කිසිවක් නොසලකා, සමහර විට තමාට විරුද්ධවන පාර්ලිමේන්තුව විසුරුවා හැර හෝ තවදුරටත් ජනාධිපති ධුරයේම රැඳී සිටින්නට ජනාධිපතිට හැකිය. මේ පියවර සාධාරණය කිරීමට ජනාධිපති පාවිච්චි කරනු ඇත්තේ, ‘මා පත්වී තිබෙන්නේ රටේ මුළු ජනතාවගෙන්ම සමන්විත වෙනම බල උල්පතක් වෙතින්ය. ඊට බලපෑම් කිරීමට පාර්ලිමේන්තුවට නොහැකිය’ කියන තර්කයයි.
අගමැතිවරයකුට එවැනි පීඩනයක් එල්ල වුවහොත්, තවදුරටත් බලයේ සිටිමින්ම තමන් අතරින් අලුත් අගමැතිවරයකු අත්හදා බලන්නට ආණ්ඩු පක්‍ෂයට හැකිවෙයි. ඒ දෙවැන්නාද අසාර්ථක බව පෙනේ නම්, තෙවැන්නකු වුවද අත්හදාබැලීමට ඉඩ නැත්තේ නොවේ. දැඩි අර්බුදකාරී අවස්ථාවක, ඊට හේතුව බව පෙනෙන පුද්ගලයා ඉවත් කොට වෙනත් කෙනකුට වගකීම භාරදීම, සාර්ථක ක්‍රමයකි. මේ නිසා, අගමැතිවරයා රාජ්‍ය පාලනයෙහි අසමත් හා දුර්වල අයකු වන විට, එනිසා රටත් කරදරයෙහි වැටී, ගැලවෙන මගක් නැති අවාසනාවන්ත තත්වයකට පත්කරගන්නවා වෙනුවට, එම අර්බුදය කළමනාකරණය කරගෙන අසාර්ථක අය පාලනයෙන් ඉවත් කරදැමීම කළ හැකිය. එවැනි කිහිප දෙනකු පත්වුවද තත්වය නොවෙනස් නම්, මහමැතිවරණයකට ටයන්නට හැකි අතර, පාර්ලිමේන්තුව විසුරුවා හරින ලෙස අගමැති විසින් ජනාධිපතිවරයාට උපදෙස් දෙනු ලැබිය හැකිය. එය තුවාල සිදුනොකරගෙන, රටේ පාලනය වෙනස් කරගැනීමේ ක්‍රියාවලියකි.
විධායක ජනාධිපති ක්‍රමයේ තිබෙන අනෙකුත් දුර්ගුණවලට අමතරව, මේ විදියට ජනාධිපතිවරයකු පත්කළ පසු ඔහුගේ/ඇගේ ධුරකාලය ඉක්ම යනතුරු ධුරයෙන් ඉවත්කරගැනීමේ හැකියාව නොමැතිකමද වැදගත් දුර්ගුණයකි.
එයින්ද පෙන්වන්නේ, මේ තීරණාත්මක මොහොතේ අලුතෙන් ඉදිරිපත් වෙන උදාහරණ සලකා බලා, විධායක ජනාධිපති ක්‍රමය අහෝසි කර, වඩාත් ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී පාර්ලිමේන්තු පාලන ක්‍රමයකට යාමේ වැදගත්කමයි.
1978 ව්‍යවස්ථාව යටතේ, හෙට සජිත් ප්‍රේමදාස, අනුර කුමාර දිසානායක, රනිල් වික්‍රමසිංහ හෝ චම්පික රණවක කියන ඕනෑම කෙනකු ජනාධිපති ධුරයට පත්වුණත්, එවැන්නෙකු රාජ්‍ය පාලනයෙහි ලා කොයි තරම් අසමත්කමක් දැක්වුවත්, සමහර විට අසමත්කමෙන් ගෝඨාභයද ඉක්මවා ගියත්, ජනාධිපතිධුර කාලය අවසන් වන තුරු තනතුරෙන් ඉවත්කිරීමේ හැකියාවක් ලැබන්නේ නැත. ප්‍රතිඵලය අද සිදුවන දේමය.
අද දවසෙන්වත්, ගෝඨාභය රාජපක්‍ෂගෙන්වත් පාඩමක් ඉගෙන ගන්නවා නම්, ජනාධිපති ක්‍රමය වෙනුවට පාර්ලිමේන්තු පාලන ක්‍රමයකට යෑමේ වටිනාකම අපට තේරුම් ගත හැකි විය යුතුය. ■
