■ අතුල දිසානායක
ඒකාධිපති පාලකයින් පිළිබඳ හැඳින්වීමේදී යෙදෙන ක Cult of Personality හෝ Personality Cult යන්න ගැන නිශ්චිත සිංහල යෙදුමක් ඇත්දැයි නොදනිමි. එවැන්නක් සොයා ගන්නට ද නොහැකි විය. එහෙත් එය හැඳින්වීම සඳහා “පෞරුෂ පිස්සුව”, පෞරුෂ උමතුව හෝ “පුද්ගලවාදී පිස්සුව” හෝ “පුද්ගලවාදී උමතුව”, “පුද්ගලවාදී ඇදැහිල්ල” යන්න යෙදීම් වඩාත් ගැළපෙන බව සිතමි.
රටක නායකයා අසමසම, ශ්‍රේෂ්ඨ, වීරත්වයෙන් යුතු පුද්ගලයකු ලෙස ඔසවා තැබීම පෞරුෂ වැළඳුණු නායකයින් සිටින රටවල ලක්ෂණයකි. පාලකයා අභිනන්දනය කරන තරමට අනෙක් දේශපාලනඥයිුන්ගේ සහ නිලධාරි පැළැන්තියේ පැවැත්ම සහතික වේ. මේ නිසා රටේ පාලකයාට කදිමට ගැළපෙන ප්‍රචාරණ යාන්ත්‍රණයක් නිර්මාණය වේ. පෞරුෂ උමතුව වැළඳුණු ඒකාධිපතියන් ගැන සිය ගණන් වාර්තා චිත්‍රපට නිර්මාණය වී තිබේ. මේ සටහන ලියවෙන්නේ භැඑකෙසං වාර්තා චිත්‍රපට මාලාවක් වන How to Become a Tyrant (2001), History Documentary Russia’s War-10, The Cult of Personality (2020), Cult of the Personality in the Soviet Union- Cold War Documentary, History of the North Korean Cult of Personality – The Legacy of Kim II Sung (2021) සහ Evolution of Evil යන වාර්තා චිත්‍රපට මාලාව ඇතුළු කෙටි සහ දීර්ඝ වාර්තා චිත්‍රපට පදනම් කරගෙනය. එමෙන්ම ඒකාධිපතියන් ගැන ලියවී ඇති වෙනත් ලිපි ද පරිශීලනය කෙරිණි.
පෞරුෂ උමතුව තදින් වැළඳුණු මේ ඒකාධිපතියන්ගෙන් ඇතැමෙකුගේ ළමා කාලයේදී විවිධාකාර ලෙස දුක්ගැහැට සහ ඛේදවාචකවලින් පිරී තිබේ. ඇතැම් අය සමාජයේ පන්තිමය වශයෙන් හෝ වෙනත් සංස්කෘතික බෙදීම් අනුව කොන් කිරීමට හෝ අසාධාරණයට ලක්වූ අය වෙති. එමෙන්ම මොවුන් බොහෝ දෙනා බලයට පත්වන්නේ හමුදා කුමන්ත්‍රණ හෝ වෙනත් දේශපාලන කුමන්ත්‍රණ තුළිනි.
සෝවියට් යුගයේ ස්ටාලින් උත්කර්ෂයට නැංවූ අයුරු
ජර්මනියේ සිදුකෙරුණු පර්යේෂණ වාර්තා උපුටා දක්වමින් The Guardian පුවත්පතේ ලියවුණු ලිපියක ඇඩෝල්ෆ් හිට්ලර් කුඩා කාලයේ සිය පියාගේ ශාරීරික හිංසනයට ලක්වූ අන්දම පෙන්වා දෙයි. එය ඔහුගේ සහෝදරිය පවුලා හිට්ලර් (Paula Hitler 1896 -1960) විසින් පසුකලෙක අනාවරණය කරන ලද්දකි. 1977 -2010 දක්වා වසර 33ක් බලයේ සිටි මුවම්මර් ගඩාෆි ලිබියාවේ කුඩා සංචාරක ගෝත්‍රයක් වූ බෙඩොයින් ගෝත්‍රයට අයිති වූවෙකි. ළමා කාලයේ ගැහැට විඳි ඔහු පාසලේ දී අනෙක් ළමුන් අතින් හිරිහැරයට ලක්වූවෙකි. රුසියාවේ ජෝර්ජියාවේ උපත ලැබූ, 1922 සිට 1953 දක්වා වසර 31ක කාලයක් රුසියාව පාලනය කළ ජෝශප් ස්ටාලින්ගේ ළමා කාලය ද සතුටුදායක එකක් නොවීය. කුඩා කාලයේ ස්ටාලින්ට වසූරිය වැළඳුණු අතර ඔහුගේ වම් අත උපතේදී ඇතිවූ ආබාධයක් සහිත විය. උගත් මිනිසුන් ඉදිරියේ ඔහු හීනමානයෙන් පෙළුණු අයෙක් විය. 1979 සිට 2003 දක්වා වසර 24ක් ඉරාකය පාලනය කළ සදාම් හුසේන්ගේ ළමා කාලය ද දුක්මුසු එකකි. සංචාරක එඬේර පවුලකට අයත් වූ ඔහු සිය සුළුපියාගේ හිංසනයට ලක් වූ අතර වයස අවුරුදු 10දී නිවසින් පැනගියේය.
ලෝකයේ එතෙක් මෙතෙක් සමාජවාදී හෝ කොමියුනිස්ට් හෝ ධනේශ්වර ක්‍රමවල බිහි වූ ඒකාධිපතියන්ට මේ පිස්සුව වැළඳී තිබේ. තමන් වර්ණනා කරගැනීමට, උත්කර්ෂයට නංවා ගැනීමට රාජ්‍ය ප්‍රචාරණ යන්ත්‍රණය උපරිම වශයෙන් භාවිත කිරීම මේ පුද්ගලවාදී පිස්සුව වැළඳුණු මිනිසුන්ගේ ලක්ෂණයයි. ගම් නියම්ගම්වල, නගරවල දැවැන්ත පිළිම ඉදිකිරීම, දැවැන්ත චිත්‍ර හෝ ඡයාරූප එල්ලා තැබීම, උද්‍යාන, මාවත් ආදියට සිය නම තැබීම, මේ ඒකාධිපතියන්ගේ ලක්ෂණයකි. මේ වර්ගයේ අයගේ තවත් ප්‍රකට ලක්ෂණයක් වන්නේ දීර්ඝ ලෙස කතා කිරීමයි. එමෙන්ම එය අසා සිටින්නන්, අවසානයේ මිනිත්තු ගණනාවක් නොකඩවා අත්පොලසන් දිය යුතු අතර කිසිවෙකුත් තම අත්පොලොසන් නාදය කලින් නිම කිරීමට බියවෙති. දැවැන්ත හමුදා සංදර්ශන, පෙළපාලි ආදිය පැවැත්වීමද මෙවන් නායකයන්ගේ ලක්ෂණයකි. තමන්ගේ නමින් රටේ ඉහළම සම්මාන පිරිනැමීම ආදිය ද මෙම පුද්ගල උමතුව තදින් වැළඳුණු පාලකයින්ගේ ලක්ෂණයකි.
ධනේශ්වර ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී රටක ඔබට බහුපක්ෂ ක්‍රමයක් දැකගත හැකි අතර ඒ තුළ ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී, සමාජවාදී හෝ කොමියුනිස්ට් අදහස් දරන දේශපාලන පක්ෂ දැකිය හැකිය. එහෙත් සමාජවාදී හෝ කොමියුනිස්ට් රටක දැකිය හැක්කේ එක් පක්ෂයක් පමණි. ඒ කොමියුනිස්ට් පක්ෂයයි. මේ නිසා එක් පුද්ගලයකු මතුවීම, එම පුද්ගලයා දශක ගණන් පාලන බලය හෙබවීම සුලබ ලක්ෂණයකි. එමෙන්ම සමාජවාදී නොවුණද ඒකාධිපතියන් සිටින ධනේශ්වර රටවලද මෙම තත්වය දැකිය හැකිය. මීට අමතරව ඒකාධිපතියන් නොවුණ ද මේ පෞරුෂ පිස්සුව වැළැඳුණු පාලකයින් ලෝකයේ සෑම මහද්වීපයකම දකින්නට ලැබේ.
සදාම් හුසේන් තමන්ව වීරත්වයට නගා ගැනීමට දැවැන්ත චිත්‍ර සහිත පුවරු රට පුරා පිහිටුවූයේය.
මිහිමත මේ මොහොතේ මේ පෞරුෂ පිස්සුව තදින්ම වැළඳී ඇති දේශපාලන නායකයකු ලෙස උතුරු කොරියානු කොමියුනිස්ට් රාජ්‍යයේ කිම් ජොන් උන් හැඳින්විය හැකිය. මීට පෙර එය වැළඳී තිබුණේ ඔහුගේ සීයා වන උතුරු කොරියානු කොමියුනිස්ට් රාජ්‍යයේ පළමු නායකයා වන කිම් ඉල් සුන්ග්ටය. ඔහු 1948 සිට 1994 දක්වා වසර 48ක් පාලන බලය හෙබවූ අතර ඊළඟට බලයට පැමිණියේ ඔහුගේ පුතා වන කිම් ජොන්ග් ඉල්ය. ඔහුගේ පාලන කාලය 1994 සිට 2011 දක්වා වසර 17කි. දැන් උතුරු කොරියාව පාලනය කරන්නේ කිම් ඉල් සුන්ගේ මුණුබුරා වන කිම් ජොන් උන්ය. මේ වන විට 2011 සිට වසර 11ක කාලයක් ඔහු උතුරු කොරියානු රාජ්‍ය පාලනය කරයි. මේ එකම පරම්පරාවේ (සීයා, පුතා සහ මුණුබුරා වශයෙන්) පෞරුෂ උමතුව විඳ දරාගැනීමට උතුරු කොරියානු වැසියන්ට සිදුවී තිබේ. මේ තිදෙනාගේම දැවැන්ත පිළිම රට පුරා ඉදිකෙරී ඇති අතර උදෑසන සිට නින්දට යන තෙක් එරට ගුවන් විදුලියෙන් හා රූපවාහිනියෙන් මිනිසුන්ට අසන්නට- දකින්නට ලැබෙන්නේ කිම් ජොන් උන්ගේ වර්ණනාව සහ කොමියුනිස්ට් පිතෘභූමියේ වර්ණනාවයි.
බාහිර ලෝකයෙන් වෙන් කරනු ලැබූ, බාහිර ලෝකය කුමක් ද කියාවත් නොදන්නා මේ පුරවැසියන්ට රජයේ මාධ්‍ය (තිබුණේ රජයේ මාධ්‍ය පමණි) තුළින් උදේ සවස දිනපතා අවුරුදු ගණන් නායකයාගේ ගුණ වැයූ විට, ඔහුගේ ක්‍රියාකාරකම් වැනූ විට ඒවා පමණක් දකිමින් මොළ ශෝධනයට ලක්වී තම නායකයා තරම් නායකයකු ලොවේ අන් තැනක නැතැයි සිතයි. තමන්, තම රට සහ ජාතිය ගලවා ගැනීමට ඇති එකම නායකයා ඔහු බව සිතයි. ඉදින් තම සදාදරණීය නායකයා වෙනුවෙන් දිවි පිදීමට වුවද ඉදිරිපත් වේ. උතුරු කොරියාවේ කිම් කොමියුනිස්ට් පරම්පරා තුන ගැන නිපදවී ඇති වාර්තා චිත්‍රපට නරඹන විට පුද්ගලවාදී පිස්සුව කොතරම් ද යත් අවබෝධ කරගත හැකිය.
නායකයා උත්සව අවස්ථාවක දකින විට, නායකයා ජාතිය අමතන විට, නායකයා මිය ගිය විට ජනතාව හොටු පෙරමින්, විලාප තබමින් හැඬීම මේ ගණයේ නායකයන් සිටිනා රටවල ලක්ෂණයකි. උතුරු කොරියාවේ දැන් නායකයාව සිටින කිම් ජොන් උන්ගේ පියා 2012 මියගිය විට මිනිසුන් විලාප තබමින් හඬන දර්ශන ඕනෑ තරම් යූටියුබයෙන් දැක ගත හැක. මෙවන් අවස්ථාවල මිනිසුන් ප්‍රමාණවත් ලෙස වැළපෙන්නේ නැතිනම් ඔවුන්ට කොමියුනිස්ට් රජය දඬුවම් කරන බවට බටහිර රටවල් චෝදනා කළේය. එහෙත් එය උතුරු කොරියානු රජය ප්‍රතික්ෂේප කළේය. එහෙත් මේ තරම් දැවැන්ත ලෙස සෑම මිනිසෙකුම එක අන්දමින් විලාප තබමින් වැළපෙන්නේ ඇයි ද යන්න තේරුම් ගැනීමට අපහසු නැත. එකක් වන්නේ පෞරුෂ උමතුව මගින් නායකයා තම යටත්වැසියන් තුළ ඇති කර ඇති නායක ගැති මනෝභාවයයි. දෙවැන්න ප්‍රමාණවත් ලෙස හැඬුවේ නැතිනම් දඬුවම් විඳින්නට සිදුවීමේ බියයි. බිම පෙරළෙමින්, පොළොවේ හැපෙමින් වැළපෙන උතුරු කොරියානු වැසියන් දුටු විට කිසිවෙකුට සිනහ නොවී සිටිය නොහැක.
දියුණු ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී රටවල දේශපාලන නායකයන් හැඳින්වෙන්නේ මහජන නියෝජිතයන් ලෙසය. ඔවුහු මහජන ඡන්දයෙන් තේරී පත්වී නිසි කාලයේ දී ධුරයෙන් බැස යති. එහෙත් මේ පුද්ගලවාදී පිස්සුව වැළඳුණු ඒකාධිපතියන් දශක ගණන් පාලනයේ රැඳී සිටිමින් සිය ආධිපත්‍යය පවත්වාගෙන යන්නේ තමන් විසින්ම සිය යටහත් ජනතාව ලවා උත්කර්ෂයට නංවා ගනිමිනි. නිදසුන් ලෙස ‘සදාදරණීය නායකයා’, ජාතියේ පියා, ජාතියේ විරුවා, උත්තරීතර නායකයා, හොඳම මිතුරා යනුවෙන් තමන් හඳුන්වා ගැනීම මේ පුද්ගලවාදී පිස්සුව වැළඳුණු ඒකාධිපතියන්ගේ ලක්ෂණයකි. ඉහත දැක්වූ සියල්ල සෝවියට් දේශයේ පාලකයාව සිටි ජෝශප් ස්ටාලින් හැඳින්වීමට යොදාගන්නා ලදි. ඇතැම් තැන්වල කලාවේ සහ විද්‍යාවේ විශිෂ්ටයා යන නාමයෙන් ද ස්ටාලින්ව හඳුන්වා ඇත. ස්ටාලින්ගේ ප්‍රතිමා රට පුරා ඉදිවෙන්නට පටන් ගත් අතර ස්ටාලින්ගේ නම අලුත උපන් දරුවන්ට යොදන ලදි. ස්ටාලින්ගේ මෙන් උඩුරැවුල සහිත නළුවන් චිත්‍රපටවල දකින්නට ලැබුණු අතර කලාකරුවන්ට සිය නිර්මාණවලින් ස්ටාලින් අභිනන්දනය කිරීමට ධෛර්යවත් කරන ලදි. ස්ටාලින්ගේ රුව කාල් මාර්ක්ස්, එංගල්ස්, ලෙනින් හා සමව තබමින් උත්කර්ෂයට නංවන චිත්‍ර නිර්මාණය කෙරිණි.
20 වන සියවසේ පෞරුෂ උමතුවෙන් පෙළුණු දරුණුතම පුද්ගලයා වන ස්ටාලින්ගේ අබිරහස් මරණයෙන් පසු බලයට පැමිණි නිකිතා කෘෂේව් 1956 පෙබරවාරි 25 සෝවියට් කොමියුනිස්ට් පක්ෂයේ 20 වන සම්මේලනයේ දී ස්ටාලින්ගේ මේ පුද්ගලවාදී උමතුව සහ එහි විපාක තදින්ම විවේචනය කළේය. කෘෂේව් ස්ටාලින්ගේ ක්‍රියා කලාපය මාක්ස් ලෙනින්වාදයට පටහැනි බව කියාසිටියේය. ස්ටාලින් මියයාමෙන් පසු සෝවියට් දේශය නිර්ස්ටාලින්කරණය කිරීමට නිකිතා කෘෂේව් පියවර ගන්නා ලදි. 1961දී රුසියාව පුරා ඉදිකර තිබූ ස්ටාලින්ගේ ප්‍රතිමා ඉවත් කිරීමට පියවර ගැනුණු අතර ස්ටාලින් විසින් පොත පතට එක්කර තිබූ කරුණු සංස්කරණය කෙරිණි. ස්ටාලින්ගේ නමින් නම් කර තිබූ නගර නැවත නම් කිරීම සිදුවිය. එහෙත් ලෙනින්ගේ ප්‍රතිමා එලෙසම තැබුවේය. නිකිතා කෘෂේව්ගේ ප්‍රතිපත්තිය වූයේ සෝවියට් දේශය නැවත මාක්ස්- ලෙනින්වාදයට රැගෙන යාමය. එහෙත් 1991 දී සෝවියට් දේශය බිඳවැටීමත් සමග මහජනයා ලෙනින්ගේ පිළිරූද කඩා බිඳදැමූහ.
සමාජවාදී දේශපාලන දර්ශනය ක්‍රියාත්මක වූ රටවල තනි තනි පුද්ගලයන් උත්කර්ෂයට නොනැගීම සුවිශේෂ ලක්ෂණයකි. එමෙන්ම එම ක්‍රමයන් තුළ ප්‍රමුඛත්වය ඇත්තේත්, උත්කර්ෂයට නංවන්නේත් සාමූහිකත්වයයි. එහෙත් එහි උත්ප්‍රාසජනක විරුද්ධාභාසය නම් කොමියුනිස්ට් පක්ෂයේ නායකයා, රටේ නායකයා තනි පුද්ගලයකු ලෙස අසමසම ලෙස අසීමාන්තිකව උත්කර්ෂයට නැංවීමයි.
සිය දේශපාලන විරුද්ධවාදීන් දඩයම් කිරීම මෙම ඒකාධිපතියන්ගේ සුලබ ලක්ෂණයක් විය. ස්ටාලින් මිලියන ගණනින් සිය දේශපාලන විරුද්ධවාදීන් දඩයම් කළේය. ඔවුහු රුසියාවේ අතිදුෂ්කර ප්‍රදේශයන් වන සයිබීරියාවේ ගුලාග් නමින් හැඳින්වුණු ශ්‍රම කඳවුරුවලට බලහත්කාරයෙන් යවා මියයන්නට සලස්වන ලදහ.
1922 සිට 1943 දක්වා දශක දෙකකකට වැඩි කාලයක් ඉතාලියේ ෆැසිස්ට් ආඥාදායකයා වූ බෙනිටෝ මුසොලිනී ද සිය ඒකාධිපති පැවැත්ම උදෙසා පුද්ගලවාදී පිස්සුවෙන් පෙළුණු අයෙකි. ඔහු ඉතාලියේ කුඩා ළමුන්ගේ පාසල් පෙළ පොත්වලට ඇතුළත් කළ පාඩම්වල මෙසේ දැක්වේ. “දරුවනි ඔබ බෙනිටෝ මුසොලිනීට ආදරය කළ යුතුය. ඔහු ඉතාලිය නමැති පිතෘභූමියේ යහපත සහ එහි මිනිසුන්ගේ යහපත පිණිස කටයුතු කරයි. ඔබ අනේක වාරයක් ඔබගේ දෙමව්පියන්ගෙන්, ගුරුවරුන්ගෙන් අසා ඇති පරිදි ඉතාලිය මේ තරම් බලවත් රටක් බවට පත් කිරීම පිළිබඳව ඔබ මුසොලිනීට ණය ගැතිය” ළමා කාලයේ සිට මොළ ශෝධනයට ලක්කොට රටක පුරවැසියන් නොව යටත්වැසියන් නිර්මාණය කරගැනීමට පුද්ගලවාදී උමතුවෙන් පෙළෙන ඒකාධිපතියන් කටයුතු කරන්නේ එලෙසය.
මේ ඒකාධිපතියන්ගේ තවත් පොදු ලක්ෂණයක් වන්නේ නිරන්තරයෙන් විදේශ කුමන්ත්‍රණ ඇතැයි ජනතාව ඉදිරියේ ජප කිරීමය. එවන් කුමන්ත්‍රණ න්‍යායන් අඛණ්ඩව ප්‍රචාරය වන විට එය සත්‍යයක් යයි සිතන්නට යටහත් ජනයා පෙළඹෙති. ඉදින් ඒ පාලකයා නැවත නැවත වුවද බලයට ගෙන ඒමට ජනතාව කැමැත්තෙන් කටයුතු කරති.
පසුගිය සියවසේ අප දුටු ඒ ඒකාධිපති දුෂ්ටයන්ගේ අවතාර අදත් ලෝකයේ තැනින් තැන මතු වෙමින් පවතී. බුද්ධිමත් පුරවැසියන් යනු ඒකාධිපති පාලකයන්ගේ පුද්ගලවාදී පිස්සුවෙන්- උමතුවෙන් මුලාවන්නෝ නොවෙති. එහෙත් දියුණු වෙමින් පවතින රටවල දේශපාලන සාක්ෂරතාව සහ සබුද්ධිකභාවය නැති පුරවැසියන් තවමත් පුද්ගලවාදී පිස්සුව ඇති පාලකයන් සරණ යන්නට නිරතුරුව සෑදි පැහැදී සිටිති. දේශපාලනයේදී අසීමාන්තික ලෙස පුද්ගලයින් වන්දනාමාන කිරීම බොහෝ විට ඒකාධිපතියෙක් නිර්මාණය කිරීමෙන් කෙළවර වෙයි. අනතුරුව එය අවසන් වන්නේ මහත් විනාශයකිනි.■
