නැතිවුණු වචනයක් නිසා ලියැවුණු පොතක්

■ සුභාෂිණී චතුරිකා

1857 වසරේ ලන්ඩනයේ වාග් විද්‍යා සංගමයට අයත් “ලියාපදිංචි නොකළ වචන කමිටුව” (The Unregistered Words Committee) ස්ථාපිත කිරීමත් සමඟ, 1755 වසරේ සැමුවෙල් ජොන්සන් සම්පාදනය කළ ඉංග්‍රීසි ශබ්දකෝෂයට අනුප්‍රාප්තිකව ඔක්ස්ෆර්ඩ් ඉංග්‍රීසි ශබ්දකෝෂය සම්පාදනය කිරීමේ වැඩ කටයුතු ඇරඹුණේය. ඒ සඳහා ප්‍රථමයෙන් බඳවා ගත් සංස්කාරකවරුන් දෙදෙනාම අතින් එම කාර්යය එතරම් සාර්ථකව සිදු නොවුණු නිසා, ඉන් වසර විසි දෙකකට පසු ආචාර්ය ජේම්ස් මරේ නම් ස්කොට්ලන්ත ජාතික වාග් විද්‍යාඥයා ප්‍රධාන සංස්කාරක ලෙස බඳවා ගන්නා ලදි. ඔහු එම කාර්යය ඉතාමත් දක්ෂ ලෙස ඉදිරියට කරගෙන ගියේය. 1915 වසරේ ඔහු මිය යන තුරුම ඔහු ඔක්ස්ෆර්ඩ් ශබ්ද කෝෂයේ ප්‍රධාන සංස්කාරකවරයා ලෙස ක්‍රියා කළ අතර එහි අවසාන වෙළුම නිකුත් වූයේ ඔහුගේ මරණින් පසු, 1928 වසරේදීය.

1901 වසරේදී, අනුග්‍රාහකයෙක් කළ විමසීමකට අනුව A-B වෙළුමට අයත් වීමට නියමිත ව ‘Bondmaid’ නම් වචනය (වහල් දැරිය) ශබ්දකෝෂයට ඇතුළත් වී නොමැති බව දැන ගන්නට ලැබුණි. ශබ්දකෝෂයේA-B වෙළුම සම්පාදනය කිරීමට වසර හතළික් පමණ ගතවූ අතර අවසානයේ එයට ඇතුළත්විය යුතු වචනයක් ශබ්දකෝෂය සම්පාදකයන්ගෙන් ගිලිහී තිබුණි. ප්‍රධාන සංස්කාරක මරේ ඇතුළු කාර්ය මණ්ඩලයේ කිසිවෙක් එය එසේ සිදු වූයේ ඇයි දැයි යන්න පැහැදිලි කිරීමට අපොහොසත් වූහ. අවසානයේ එම වචනය ශබ්දකෝෂයේ උපග්‍රන්ථයට හෝ ඇතුළත් කරන ලද්දේ 1933 දීය.

ඉංග්‍රීසි ඔක්ස්ෆර්ඩ් ශබ්දකෝෂය සම්පාදනයේ ඉතිහාසය තුළ සඳහන් එම කුඩා සිදුවීම ඉතාමත් සිත් ගන්නාසුලු කෘතියකට වස්තු බීජ සපයා ඇත. එය පිප් විලියම්ස් නම් එංගලන්තයේ උපත ලද ලේඛිකාවක විසින් 2020 වසරේදී ප්‍රකාශයට පත් කරන ලද The dictionary of lost words නම් කෘතියයි. ඇය එම කෘතිය ලිවීමට හේතු වුණු කාරණා පිළිබඳ මෙසේ පවසන්නීය:
“මම මෑත කාලයේ කියවා බෙහෙවින් රස විඳපු පොතක් තමයි සයිමන් වින්චෙස්ටර් විසින් ලියූ The Professor and the Madman නම් කෘතිය. එහි කියැවෙන්නේ, ඔක්ස්ෆර්ඩ් ඉංග්‍රීසි ශබ්දකෝෂයේ සංස්කාරක ජේම්ස් මරේ සහ ශබ්දකෝෂ සම්පාදනයේදී ඉංග්‍රීසි වදන්, එම සාහිත්‍ය තුළ භාවිත වන ආකාරය පෙන්වා දීම සඳහා ස්වෙච්ඡාවෙන් උදාහරණ සපයා දෙන අයෙකු අතර ඇතිවුණු මානුෂික සබඳතාවක් ගැන කතාන්දරයක්. ඒ කෘතිය කියවා මම ශබ්දකෝෂය සම්පාදනය කිරීමේ එම ක්‍රියාවලිය ට වශී වුණා, ඒත් මම එය කියවා අවසන් වන විට, පිළිතුරක් සොයා ගත නොහැකි පුංචි ප්‍රශ්නයක් මා වෙත ඉතිරි වුණා. ඒ ක්‍රියාදාමයට සහභාගි වූ අය සියලු දෙනාම පිරිමින්, එවිට එම ශබ්දකෝෂය තුළ කාන්තාවන් භාවිත කළ වදන් කොයි ආකාරයෙන් නිර්වචනය කර තිබුණිද? ඔවුන් ශබ්දකෝෂය සම්පාදනය කළ ආකාරයට එහි අඩංගු කළ සෑම වචනයකටම පාඨමය මූලාශ්‍රයක් තිබිය යුතු වූවා නම්, නූගත්, දුප්පත් හෝ ධනවත් කාන්තාවන්ට මෙහෙ කරන සේවක කාන්තාවන් විසින් කතාබහ කරන වචන එම ග්‍රන්ථයේ තිබෙන්නට ඉඩකඩ නැහැ, මන්දයත් ඒවාට පාඨමය මූලාශ්‍ර නැති නිසා. මම මේ ගැන තරමක් හොයා යද්දී මට ඒ සඳහා පිළිතුරක් නොලැබුණත්, ශබ්දකෝෂය සම්පාදනයේදී අතහැරුණු වචනයක් පිළිබඳ මට කුතුහලය දනවනසුලු පුංචි කතාවක් ඇස ගැටුණා.”

ඇය ඒ අතුරුදහන් වුණු වචනයත්, ඒ පුංචි කතාවත් The Dictionary of Lost Wordsකෘතියේ පදනම ලෙස යොදා ගෙන ඇත. ඇය ආචාර්ය මරේ ඇතුළු කණ්ඩායම පිළිබඳ කියැවෙන ඓතිහාසික පසුබිම තුළට ‘එස්මේ නිකෝල්’ නම් චරිතය ගෙන එන්නීය. එස්මේ යනු ආචාර්ය මරේගේ එක් සහායකුගේ කුඩා දියණිය ය. ඇයගේ මව ජීවතුන් අතර නැත, ඒ නිසා ඇයගේ පියා, ශබ්දකෝෂය සම්පාදනය කරන ස්ථානයට ඇය ද දිනපතා කැඳවාගෙන එයි. තම පියා සහ අනෙක් පිරිස ශබ්දකෝෂයට එක් කරන වචන ලියා ඇති කොළ කැබලි සමඟ වැඩ කරන මේසය යට ඇය සෙල්ලම් කරන්නීය. වයස අවුරුදු හයේදී පමණ, එක් දිනෙක වචනයක් සහිත කොළ කැබැල්ලක් මේසය යට ඇය සිටින තැනට වැටෙයි. වෙනදාත් එසේ කොළ කැබලි වැටෙන නමුත් පසුව ඒවා විසි කළ කෙනාම නැවත අහුලා ගනියි. පුදුමයකට මෙන් එම කොළ කැබැල්ල කිසිවෙකු අහුලා නොගත් නිසා ඇය එය තම ඇඳුමේ සාක්කුවක් තුළ රුවා ගන්නීය.
ඒ වචනය යනු ඇය ඉදිරි වසරවල දී එක්රැස් කිරීමට නියමිත වචන රැසෙන් පළමු වචනයයි, ඒ සියල්ලම ශබ්දකෝෂය සම්පාදනය කළ මධ්‍යම පන්තියේ පිරිමින් විසින් ප්‍රතික්ෂේප කරන ලද කාන්තා අත්දැකීම්වලට සම්බන්ධ වචනය.

සයිමන් වින්චෙස්ටර් විසින් ලියන ලද The Surgeon of Crowthorne (මෙය ඇමරිකාවේදී Professor and the Madman යන නමින් නැවතත් ප්‍රකාශයට පත් විය. ඒ පිළිබඳව නිර්මාණය කළ චිත්‍රපටයද එනමින්ම හඳුන්වයි) කෘතිය තුළ ප්‍රධාන වශයෙන් අවධානය යොමු වන්නේ එහි ප්‍රධාන සංස්කාරක ආචාර්ය මරේ සහ ඔහුට සහාය දුන් අසම්මත හැසීරීමකින් යුතු වෛද්‍ය විලියම් මයිනර් නම් පුද්ගලයා වෙතටය. එම කෘතියට අනුව පාඨකයා තේරුම් ගන්නේ ශබ්දකෝෂය සම්පාදනය කිරීම යනු සහමුලින්ම පිරිමින්ගේ කාර්යයක් යැයි යන මතයයි. එම කෘතිය තුළ ශබ්දකෝෂය සම්පාදනය කිරීමේදී සිදුවුණ කාන්තා දායකත්වය පිළිබඳ, විශේෂයෙන් ඉතිහාසඥවරියක සහ ලේඛිකාවක වන, ශබ්දකෝෂය සම්පාදනයේදී උපදේශකවරියක ලෙස ද සේවය කළ ඊඩිත් තොම්සන් වැන්නවුන් පිළිබඳ වැඩිමනත් දේ නොකියවෙයි. ඊඩිත් සහ ඇයගේ සහෝදරිය (ඇයද ලේඛිකාවකි) 1888 වසරේදී නිකුත් කළ A-B වෙළුමට ඇතුළත් කළ උපුටන 15,000කට පමණ තම දායකත්වය සැපයූහ. The Dictionary of Lost Wordsකෘතිය තුළ ඊඩිත්, ‘ඩිත්’ නම් චරිතය බවට පත් වෙයි. ඇය කෘතිය තුළ එස්මේගේ මවගේ මිතුරියක වන අතර ඇය එස්මේගේ ඥාන මව ද වෙයි. පසු කලෙක ඇය එස්මේගේ සමීප මිතුරියක හා උපදේශකවරිය ද බවට පත්වන්නීය.

එස්මේ තමා අයත් සමාජ පංතියේ අනෙක් කාන්තාවන් මෙන් සාමාන්‍ය ජිවිතයක් ගත කිරීමට ආශා කළේ නැත. ඇය හැදීවැඩුණේ වචනවලට සහ ඒවායේ අර්ථයන්ට ආදරය කරමිනි. ඇය විවාහ ජිවිතයකට ඇතුළු වනවාට වඩා ප්‍රිය කළේ ඇයගේ පියා සමඟ ශබ්දකෝෂය සම්පාදනය කිරීමේ කාර්යයන්වල නිරත වීමටය. ඇය එම කාර්යයේ නිරත වන විට, ඇතුළත් විය යුතුම වූ සමහර වචන ශබ්දකෝෂයේ නොමැති බවත්, ඇතුළත් කර ඇති වචනවල ද පැහැදිලි අගතිගාමී බවක් දක්නට ඇති බවත් ඇය නිරීක්ෂණය කළාය. ඒ වචන සියල්ල එක්ව ගත් විට, කාන්තාවන් කරන කාර්යයන්ට වඩා පිරිමින්ගේ කාර්යයන් වඩා වැදගත් ය යන අදහස මතුවීමට අවකාශ සලසන බව ඇයට වැටහුණි. කාන්තාවන් පිළිබඳ කියැවෙන වචනවලදී ඒවා සෑම එකක්ම ‘බිරිඳ’, ‘අම්මා’ හෝ ‘වෛශ්‍යාව’ වැනි කාන්තා භූමිකාවලට අදාළ තත්වයන් විස්තර කෙරෙන වදන්ය. ජෝර්ජ් ඕර්වෙල් 1984 කෘතියේ පැවසූ පරිදි භාෂාව යනු චින්තනය පාලනය කරන එක් විදියකි. එහෙයින් වඩාත් වැඩි අවකාශයක් ලැබී ඇත්තේ පිරිමින් කරන කාර්යයන්ගේ වැදගත්කම කියාපාන වචනවලට නම්, කාන්තාවන් වැදගත්කමින් අඩු පිරිසක්ය යන මතය ඉන් කුළුගැන්වෙයි.

කෘතිය තුළ දක්වන පරිදි literately නම් චවනය ආචාර්ය මරේ විසින් ශබ්දකෝෂයට ඇතුළත් කර ගැනීම ප්‍රතික්ෂේප කරන්නේ එම වචනයට අදාළ උදාහරණයක් අන්තර්ගතව ඇත්තේ කාන්තාවක විසින් ලියන කෘතියක පමණක් වීම නිසාය. එහෙත් ඔහු literata නම් වචනය ශබ්දකෝෂයට ඇතුළත් කර ගැනීමට කැමැත්ත පළ කරයි. එම වචනය අඩංගු එකම උදාහරණය ඇත්තේ පිරිමියෙකු විසින් ලියන ලද කෘතියකය. එමෙන්ම එස්මේගේ නිරීක්ෂණයට අනුව මෙහෙකාර කාන්තාවන් විසින් දරුවෙකු බලාපොරොත්තුවෙන් සිටින කාන්තාවන් පිළිබඳ කතා කිරීමේ ‘expectingට’ නම් වචනය භාවිත කෙරෙයි, නමුත් D-E වෙළුම තුළ එම වචනය සඳහා දක්වා තිබූ අර්ථය වෙනෙකකි. ශබ්දකෝෂයේ Menstruation (මාසික ඔසප් වීම) යන වචනය ඇතුළත්ව තිබුණද එම වචනයට අදාළ උදාහරණ දක්වා තිබුණේ ‘අපිරිසිදුකම’, ‘දූෂ්‍ය වීම’ වැනි අර්ථයන් කුළුගැන්වෙන ආකාරයෙනි. මරේ මහතා එක්රැස් කරන වචන සේම අර්ථය දෝෂ සහිත ලෙස සඳහන් කොට ඇති වචන ද එකසේ වැදගත් යැයි තේරුම් ගන්නා එස්මේ එවැනි, ශබ්දකෝෂයෙන් අතුරුදහන්ව ඇති වචන සොයා ගොස් ඒවා එක් රැස් කිරීමට පටන් ගනියි.

වචන සෙවීමේ ව්‍යායාමය කාන්තා ඡන්ද අයිතිය ලබා ගැනීමේ ව්‍යාපාරය දක්වාම ඇයව ගෙනයයි. තමා ස්වයංව පවරා ගත් කාර්යය සිතුවාට වඩා වැදගත්කමක් ඇති බව ඇය එහිදී තේරුම් ගනියි. කාන්තාවන් කෙසේ හෝ ඡන්ද අයිතිය ලබාගත්තද, එම අරගලය කාන්තාවන්ට සිදුවන අසාධාරණකම් පිළිබඳව ද ක්‍රියාත්මක වෙන දේශපාලන ව්‍යාපාරයක් දක්වා පුළුල් කර ගත යුතු බව ද වටහා ගනියි.

එසේම කාන්තාවන් සඳහා ඡන්ද අයිතිය දිනා ගැනීමේ ව්‍යාපාරයද ගොඩ නැඟී ඇත්තේ සම අයිතීන් මත නොවේ. වරෙක එස්මේගේ මිතුරියක වන ලිසී කෘතිය තුළ ඒ පිළිබඳ ඇයගේ නිරීක්ෂණය කියාපායි. ‘ගෑනුන්ගේ ඡන්ද අයිතිය ගන්න ඔය ගෑනු ඔච්චර දැඟලුවාට, ඒක ලැබෙන්නේ ඒ අයටවත් මටවත් නෙමෙයි. ඒක ලැබෙන්නේ සල්ලි පනම් තියෙන, ඒ කියන්නේ එවුන්ගේ බිම මදින්න, පිස් පෝච්චිය අස් කරගන්න වෙන එකෙක්ගෙ උදව් හොයන ගෑනුන්ට. එවුන් ඡන්ද අයිතිය ගත්තාට පස්සේත් මම මරේ නෝනාගේ වහල් කෙල්ලම (bonmaid) තමයි.’ එක්සත් රාජධානිය තුළ කාන්තාවන්ට මුලින්ම ඡන්ද අයිතිය 1918 වසරේ ලැබුණ මුත් එය වයස අවුරුදු තිහට වඩා වැඩි, වත්කම් සහිත කාන්තාවන්ට පමණක් සීමා විය. පිරිමින්ට සමාන ලෙස කාන්තාවන්ට ඡන්ද අයිතිය ලැබුණේ 1928 වසරේදීය.

ඉතිහාසයට සම්බන්ධ දේශපාලන නවකතාවක් වන The Dictionary of Lost Words නිර්මාණය කිරීමේ අත්දැකීම එහි කතුවරිය වරෙක මෙසේ විස්තර කළාය.

“නවකතාව කෙසේ විය යුතුද සහ එහි ප්‍රධාන අවස්ථාවන් පිළිබඳ මගේ මනසේ පැහැදිලි චිත්‍රයක් තිබුණා, ඒත් ලිවීමේ ක්‍රියාවලිය තුළ ඕනෑම දෙයක් සිදු විය හැකියි, ඒ, චරිත සහ පර්යේෂණය යන කාරණා දෙක නිසා. විටෙකදි මම ලියාගෙන යන විට චරිතයක් මම සැලසුම් නොකරපු හෝ බලාපොරොත්තු නොවුණු දෙයක් කියනවා හෝ කරනවා, ඒත් එය ඉතාමත් ස්වාභාවිකයි. ඒ වගේම තමයි චරිතවල සන්දර්භය වඩා හොඳින් තේරුම් ගැනීමට මම පර්යේෂණය දිගටම කරගෙන යද්දී මට මඟ හැරිය නොහැකි කිසිවක් සම්බවෙනවා. ඡන්ද අයිතිය පිළිබඳ කතාවේ සිදුවීම් පෙළ අවසන් වුණේ එය සිදුවීමට ඉඩ තිබුණාට වඩා තීව්‍ර බවකින්. මම නවකතාව ලිවීම ආරම්භකරන විට මට වැටහීමක් තිබුණේ නෑ, ඔක්ස්ෆර්ඩ් ඉංග්‍රීසි ශබ්ද කෝෂය හා සම්බන්ධ සිදුවීම් පෙළත්, එක්සත් රාජධානියේ කාන්තාවන් ඡන්ද අයිතිය ලැබීමේ සටනට අදාළ කතා සන්දර්භයත් කෙතරම් එකිනෙකට සමීපයෙන් සිදු වීද යන්න.

ඒවායේ කතා ගෙතී ඇත්තේ ඒ සිදුවීම් දෙක එකිනෙකින් වෙන් කර තබන්න, ඒත් මට අනුව ඒවා වර්තමානයේ පවා රැව් දෙන ආකාරයෙන් එකිනෙක හා වෙලී තිබුණා. එක්සත් රාජධානියේ කාන්තාවන්ට පිරිමින්ට හා සමාන දේශපාලන අයිතීන් ලැබුණේ, ඔක්ස්ෆර්ඩ් ඉංග්‍රීසි ශබ්දකෝෂය සම්පූර්ණ කිරීමෙන් (1928) සති කිහිපයක් ඇතුළතය යන්න මා වටහා ගත් විට, එය මට දැනුණේ මට ලැබුණු ත්‍යාගයක් ලෙසයි, ඒ වගේම මා කියමින් සිටි කතාවට ලැබුණු වටිනාකමක් ලෙසයි.”

සැබැවින්ම විචාරකයන්ට අනුව වචනවලට ඇලුම් කරන, වචනවලට අප දිය යුතු වැදගත්කම සහ අපගේ භාෂාවන් තුළ අන්තර්ගතව ඇති ආවේණික අගතීන් පිළිබඳ සිතන පාඨකයෙකුට මෙය ඉතා වටිනා කෘතියකි. වචන තුළ මෙවැනි දේශපාලනයක් ගැබ් වී ඇති බව ඔබ මින් පෙර දැන නොසිටියේ නම්, එම කාරණය පිළිබඳව පිප් විලියම්ස් විසින් අපට ඒත්තු ගන්වන්නේ ඉතාමත් සුන්දර සහ මනස කුප්පනසුලු කතා වස්තුවකිනි. ඇය ඔක්ස්වර්ඩ් ඉංග්‍රීසි ශබ්දකෝෂය සම්පාදනය කිරීමේ ඉතිහාසය තුළ වූ ඉතා කුඩා සිදුවීමක් භාවිතයට ගෙන ලියා ඇති කෘතිය පාඨකයාට සාහිත්යික වශයෙන් පමණක් නොව දේශපාලනික වශයෙන් ද ඉතාමත් වැදගත් කෘතියක් ලෙස හැඳින්විය හැකිය.

තොරතුරු මූලාශ්‍ර: www.lapl.org/collections-resources/blogs/lapl/interview-author-pip-williams readingproject.neocities.org/BookReviews/TheDictionaryOfLostWords_PipWilliams.html■