■ අනුසර වීරසිංහ
කාලයක් පුරා ලෝකයේ සාහිත්‍ය රසිකයන් ආදරයෙන් වැළඳගත් ‘මායා යථාර්ථවාදය’ (magical realism) නම් අපූරු සාහිත්‍ය ශානරයක් විය. මිනිසුන් සිය ශිෂ්ටාචාරයේ තොටිල්ලේ නැළවෙන තැන් සිට මහපොළොව මත පා තබා ඇවිද යන තැන දක්වා අසා සිටි පුරාණෝක්ති, සුරංගනා කතා, ජනකතා සේම ඔවුන් දකින මායාකාරී සිහින සහ ඔවුන්ගේ සංස්කෘතීන් තුළ හමුවන පුරාකෘතීන් (archetypes) සමග ඔවුන් එදිනෙදා අත්දුටු ලෝකය යා කරමින් නැවුම් බහුරූප්‍රේක්ෂණමය අත්දැකීමක් සිය පාඨකයාට ලබාදෙන්නට මෙම කතාකලාව භාවිත කළ ගාබි්‍රයෙල් ගාර්ෂියා මාර්කේස්, ඉසබෙල් අයියන්දේ, සල්මන් රෂ්ඩි සේම ටෝනි මොරිසන් වැනි ලේඛක ලේඛිකාවෝ සමත් වූහ. එහෙත්, ප්‍රංශ විප්ලවයෙන් පසුව බිහි වූ ප්‍රංශ ඇකඩමිය විසින් හඳුන්වාදුන් අධිපතිවාදී කතන්දර කීමේ ශෛලිය වූයේ, අද දක්වාද අඩුවැඩි වශයෙන් අපට සාහිත්‍ය ලෝකයේ අත්දකින්නට ලැබෙන යථාර්ථවාදී ශෛලියයි (realism). මිනිසාට අතට හසුවන වාස්තවික ලෝකය ඒ ආකාරයෙන්ම ස්වාභාවික ලෙස කලාව හරහාද ප්‍රතිනිර්මාණය විය යුතු යැයි එම යථාර්ථවාදී ශෛලියේ නිර්මාණකරුවෝ විශ්වාස කළහ. එසේම, තව දුරටත් තනි මිනිසෙකුට දැනෙන සුවිශේෂ සිහිනමය අද්දැකීම්, හුදෙකලා සිතිවිලි ආදිය බැහැර කරමින්, මිනිසුන් සමූහයකට පමණක් විෂයය වූ අනුභූතීන් වෙනුවෙන් පමණක් කලාව පෙනී සිටිය යුතු බවටද එය විසින් නියම කරන්නට විය. එනමුත්, පසු කාලීනව ලෝක යුද්ධත් සමග ගොඩනැගුණු නූතනවාදී ලෝකයක මිනිස්සු, නැවතත් එකී අධිපති යථාර්ථවාදයට ප්‍රතිවිරුද්ධ කතන්දර කලාවක් ගොඩනගන්නට උත්සාහ කළහ. මිනිසා අත්දකින යථාර්ථය එකිනෙකාට සාපේක්ෂ බැවින් එය පොදු අද්දැකීමක් ලෙස ප්‍රතිනිර්මාණය කළ නොහැකි බැව් දැඩිව විශ්වාස කළ එම නූතනවාදී කලාකරුවන් විසින් මෙලෙස තමන් එදිනෙදා අත්දකින ලෝකය සමග බැඳුණු අද්භූත අද්දැකීම්, සිහිනයන් සේම මායාකාරී සිතිවිලිද ප්‍රතිනිර්මාණය කරන්නා වූ ‘අධියථාර්ථවාදය’ (Surrealism) සහ ‘මායා යථාර්ථවාදය’ (magical realism) වැනි අපූරු සාහිත්‍ය ශෛලීන් අත්හදාබලන්නට විය.
ඒ අතරිනුත්, මායා යථාර්ථවාදය නැමැති කතා ශෛලිය වඩාත් සුවිශේෂ වන්නේ එය කාලයක පටන් සුදු අධිරාජ්‍යවාදයේ ආධිපත්‍යය පැතිරී තිබූ රටවල ස්වදේශික මිනිසුන්ට තමන්ගේ ශිෂ්ටාචාරයේ කතන්දරය තමන්ටම අනන්‍ය වූ ආරකින් කියාපාන්නට උපකාර කළ බැවිනි. ඒ වනවිටත්, ප්‍රංශ ඇකඩමිය විසින් හඳුන්වාදුන් එකී අධිපති යථාර්ථවාදී කතා ශෛලිය, සුදු අධිරාජ්‍යවාදයේ ව්‍යාප්තියත් සමග ඔවුන්ගේ කොලනි වූ ඉන්දියාව, ලතින් ඇමෙරිකාව, අප්‍රිකාව වැනි රටවල දැඩිව ව්‍යාප්තව තිබුණි. එහෙත්, එකී යථාර්ථවාදයේ නීතිරීතිවලට කිසිසේත්ම කොටු නොවූ මායාකාරියන්, සඳකිඳුරන්, යක්ෂයන් ආදි අමුතු සංකල්පයන්ගෙන් පිරුණු, ස්වදේශික මිනිසුන් අතර පාරම්පරිකව පැවතෙන පෞරාණික ප්‍රඥාවක් දරා සිටින, ඔවුන්ටම අනන්‍ය වූ කතන්දර ගොන්නක් එම කොලනිවල මිනිස්සු සතු විය. ඔවුහු ඒවා ලෝකයටම කියාපාන්නට මායා යථාර්ථවාදය නම් ශෛලිය යොදාගත්හ. එනයින් එම ශෛලිය එකී ස්වදේශික ජනතාවගේ මනසින්, ඔවුන් දිගු කාලයක් යටත්ව සිටි අධිරාජ්‍යවාදී දෘෂ්ටිවාදයන්හි අක්මුල් සිඳබිඳ දමන (decolonize) ආයුධයක් බඳු විය.
අද මාගේ ලිපිය දිගහැරෙන්නේ එලෙස සුදු යටත්විජිත පාලන තන්ත්‍රයට දරුණු ලෙස දිගු කාලයක් යටත්ව තිබූ ඇමෙරිකානු කොලනියේ කළු ගැහැනුන්ගේ ආත්මය ඉන්ද්‍රජාලික ලෙස පරිකල්පනය කළ සුවිශේෂ මායා යථාර්ථවාදී ලේඛිකාවක වූ ටෝනි මොරිසන් (Toni Morrison) ගැනය. පසුගිය මසට සිය 91වන ජන්ම දිනය යෙදුනු මෙම නොබෙල් සම්මානලාභී ලේඛිකාවගේ ‘Beloved’ (ආදරණීයයා) වැනි සුප්‍රසිද්ධ කෘතියක් හරහා, ඇය ඇමෙරිකානු වර්ණභේදවාදය සහ එහි පන්ති, ලිංගික දේශපාලනයන්ට නතු වූ ස්ත්‍රීන්ගේ ජීවිත ඉන්ද්‍රජාලික ඇසකින් පරිකල්පනය කළ හැටි අපට කියවාගත හැකි වේ.
Beloved (බිලවඩ්) නවකතාව ඇරඹෙන්නේම ඇමෙරිකානු සිවිල් යුද්ධයෙන් පසු 1800 මැද භාගයේදී වහල්භාවයෙන් නිදහස් වූ ගැහැනියක වූ ‘සෙත්’ සහ ඇගේ දියණිය වන ‘ඩෙන්වර්’ වාසය කරන සින්සිනටි පෙදෙසේ 124 අංකය දරන නිවසකිනි. පවුලේ පියා වූ ‘හේලේ’ දිනක් සිය සුදු ස්වාමියාගේ නින්දගමෙන් හොර රහසේම නිදහස සොයා පළා යන අතරතුර අතුරුදහන්ව ඇති අතර, ඔහු නැවතත් සපැමිණෙනු ඇතැයිද, එසේත් නැතිනම් ඔහු එහි වහල් හිමියන්ට හසුව මියගොස් ඇතැයිද යන අවිනිශ්චිතභාවයේ පසුවෙමින් මෙම කළු ගැහැනුන් දෙපළ සිය හුදෙකලා නිවසේ වාසය කරති. එය ඇලිස් වෝකර් වැනි කළු ඇමෙරිකානු ලේඛිකාවකගේ Everyday Use වැනි කතන්දරයක් සිහි ගන්වයි. එහෙත්, මොරිසන්ගේ අන්දරය එතරම් යථාර්ථවාදී නොවන්නේ, මෙම ගැහැනුන් දෙදෙනා සමග තවත් දරුණු කුඩා දරුවෙකුගේ භූතාත්මයක් එම නිවසට අරක්ගෙන සිටින බැව් ලේඛිකාව ප්‍රකාශ කරන හෙයිනි. මෙම කුඩා දැරියගේ ආත්මය බිලවඩ් (Beloved) නම් අන්වර්ථ නාමයෙන් හැඳින්වෙන අතර ඇයව මෙලෙස මරාදමා ඇත්තේද තමන්ගේම මව වූ ‘සෙත්‘ විසින්ම බැව් පාඨකයාට හෙළි වේ. ඊට හේතුව වන්නේ, සෙත්ගේ නැන්දම්මා වූ ‘බේබි සග්ස්‘ගේ පරම්පරාවේ සිට දශක ගණනක් තිස්සේ සිය සුදු වහල් ස්වාමියන් අතින් දූෂණයන්ට, වධහිංසාවන්ට ලක්වෙමින් මළමිනී සේ ජීවත්වන ඇමෙරිකානු කළු ගැහැනුන්ගේ ඉරණම සිය සිඟිත්තියටද අත්වනු ඇතැයි දැනසිටි ‘සෙත්‘, එක් රැයක වහලුන් සොයා එන ස්වාමීන්ට හසු නොවන පරිදි සිය දරුවා සඟවා, ඇගේ ගෙල සිරකොට මරා දැමීමය. කෙතරම් සිඟිත්තියට ආදරය කළද, ජීවිතයේ සියලු වරප්‍රසාදයන් අහිමි වූ සිරකාරියක ලෙස ජීවත්වීමට වඩා මියයාම ඇයට විමුක්තිය ගෙනෙනු ඇතැයි මව විශ්වාස කරන්නීය. මෙය එවකට ඇමෙරිකානු සමාජයේ ‘මාගරට් ගානර්’ නම් ගැහැනියක සිදු කළ සැබෑම අපරාධයක් වන අතර, ඉතාම උත්ප්‍රාසජනක ලෙස සුදු මිනිසුන්ගේ කුරිරු වහල්භාවයෙන් මුදවාලීමට සිය දරුවා මැරූ ඇයට, මිනියක් මැරීමේ වරදට සුදු මිනිසුන් විසින්ම දඬුවම් පනවා සිරගත කළ බව වාර්තා වේ.
ටෝනි මොරිසන් ඉතා අපූරුවට එම සැබෑ සිදුවීම ගෙන, එහි මියගිය දැරියගේ චරිතයද, බෞද්ධ සම්ප්‍රදායේ කියැවෙන බාර්ඩෝ (Bardo) හෙවත් ගන්ධබ්බ ආත්මයක් සේ සිය කතාවටම සම්බන්ධ කරගනී. ඈ තවදුරටත් සුදු ස්වාමියන් ඔවුනට දායාද කළ අධිපති ක්‍රිස්තියානි ආගමෙන් බෞතීස්මව ස්වර්ගය හෝ අපාය සොයා නොගිය, නිදහස් වනාන්තරගත ආත්මයක් බව අපට කියාපායි. එය එක් අතෙකින් සිහි ගන්වන්නේ 2017 බුකර් සම්මානය දිනාගත් ජෝර්ජ් සෝන්ඩර්ස්ගේ Lincoln in the Bardo කෘතියේ, කළු වහල්භාවය අවසන් කළ ඇමෙරිකානු ජනපති වූ ඒබ්‍රහම් ලින්කන්ගේ සිඟිති පුතු වන ‘විලී ලින්කන්’ අකාලයේ මියගොස්, බාර්ඩෝ ආත්මයක් ලෙස සැරිසරමින් තම සොහොන අසබඩ වැළපෙන සිය පියා දෙස බලා හුන් කතා පුවතය. අනෙක් අතින්, එය ජීවත්වීම, මරණය වැනි අතිමූලික මිනිස් අයිතිවාසිකම් පවා අහිමිව ගිය කළු මිනිසුන්ගේ ජීවිතවල ඛේදජනක ‘මරණීය-දේශපාලනයේ‘ (necropolitics) අන්දරය අපට කියාපායි. ඈ මෙවන් මායා යථාර්ථවාදී සංකල්ප යොදාගනිමින් එය වඩාත් නිර්මාණශීලී ලෙස සිය කතන්දරයේ නිරූපණය කරයි.
ඉනික්බිති කිසිවෙකුටත් බිලවඩ්ගේ ආත්මය මේ නිවසින් පළවාහරින්නට නොහැකි වන අතර ඇය සිය මව සහ නැගණිය සමග ජීවිතයේ සියලු දුක, සැප බෙදාහදාගන්නීය. කොටින්ම, සුදු වහල්හිමියෙකුට පිහියකින් අනින්නට තැත් කිරීමේ වරදට දිගු කලක් භූගත නිරයක් බඳු සිරකුටියක දුක් විඳ, දිනක් ඔවුන්ගේ නිවසට පළා එන සෙත්ගේ සැමියාගේ සහෝදරයෙකු වන ‘පෝල් ඩී’ කෙමෙන් සෙත් වෙත ළං වෙමින්, දිගු කාලයකින් පිරිමි පහසක් නොලැබූ ඇගේ සිරුරේ ලිංගික සහකරු බවට පත් වෙයි. එදායින් පසු මෙම ගැහැනු පවුලේ සංකේතීය පියාගේ භූමිකාව රඟදක්වන අධිපති පිරිමියා වූ පෝල් ඩී, මෙම බිලොවඩ්ගේ ආත්මය නිවසින් පළවාහරින්නට උත්සාහ කළද, තවත් දවස් කිහිපයකින් නැවතත් කළු පැහැ ගවොමකින් සහ සපත්තු යුවලකින් සැරසුණු ගැහැනු දැරියකගේ වේශයෙන් ඇය සිය මව සොයා සපැමිණෙන්නීය. මෙලෙස සංකේතීය පියාගේ නීතියටවත් යටත් නොවෙමින් නැවත නැවතත් සිය හුරුපුරුදු සංස්කෘතික වටපිටාව සොයාගෙන එන කළු ගැහැනියකගේ ආත්මය විසින් නිරූපණය කරන්නේ, ඇලිස් වෝකර් වැනි කළු ඇමෙරිකන් ගැහැනුන්ගේ නිරුවත් ආත්මය ගැන නිර්භයව ලියූ ලේඛිකාවක විසින් ගෙනඑන, ගැහැනියක කිසිදාක සිය ශරීරයේ ස්වාභාවික සංස්කෘතික අනන්‍යතාවෙන් වෙන්කොට නිර්වචනය කළ නොහැකිය යන අදහස කියාපාන ‘කාන්තාවාදය’ (womanism) වැනි දර්ශනයක් විය හැකිය. කෙසේ නමුත්, බොහෝ විචාරකයන්ට අනුව මොරිසන් නම් මේ මායා යථාර්ථවාදිනිය බිලොවඩ්ගේ ආත්මය හරහා දක්වන්නේ, ඈ හැදී වැඩුණු කළු ඇමෙරිකානු සංස්කෘතියේ පවතින ජන විශ්වාසයක් වන ‘යොරූබා’ යකින්නියගේ චරිතයයි. මන්ද යත්, එම යකින්නියද, ලාංකීය සංස්කෘතියේ දහඅට සන්නියේ මාතෘමුලික යක්ෂණියක වන සූනියම් යක්ෂණිය සේ විවිධ ස්ත්‍රී වේශයන්ගෙන් සිය අම්මාගේ සංකේතීය සිරුර සොයා පැමිණෙයි. මෙබඳු ජනසම්මත පුරාකෘතීන් (archetypes) යොදාගනිමින් මොරිසන්ගේ මායා යථාර්ථවාදී කතාකලාව සිය අනුභූතිය ඉදිරියට රැගෙන යයි.
එපමණක් නොව, මෙම අද්භූත ගෙදර ඇත්තන් විටින් විට මතකයට නගන සිය වහල් දිවියේ අමිහිරි අද්දැකීම් ඉතා සියුම් ලෙස ඇමෙරිකානු සමාජයේ වර්ගවාදී දේශපාලනයේ ගැටලු ඉස්මතු කරයි. සෙත් නම් මෙම මව වහලියක ලෙස සුදු මිනිසුන් විසූ කෙන්ටකි නම් පෙදෙසට ඇතුළු වූ දා සිට, එළදෙනුන් සමග නිදිවදිමින් දැඩි ලිංගික සාගින්නක පසු වූ කළු සේවකයන් ඈව දූෂණය කරන්නට තැත් කළ අන්දමද, විසල් ගසක හැඩය ගන්නා තුවාලයක් සිය පිටුපස සිරුරේ සදාකාලිකව ඉතිරි වන තුරු සුදු ස්වාමියන් විසින් පහර දුන් අන්දමද, අවසානයේ ඇය නොනිල වශයෙන් සිය කළු සැමියා සමග විවාපත් වූ දා එදින රැයේ මධු සමය ඉරිඟු කරල් මත වැතිරී සතුන් සේ ගෙවන්නට වූ අන්දමද මෙය මනාව නිරූපණය කරයි. එය, ඇලිස් වෝකර්ගේ සුප්‍රකට ‘දම් පාට කතාව’ (Colour Purple) නවකතාවේ, සිය පියා වූ අල්ෆොන්සෝ අතින් දූෂණය වෙමින්ද, සිය ශරීර වර්ණය නිසා ජීවිතයේ අපමණ දුක්ගැහැට විඳිමින් සිටියදී පවා, තමාව ඉන් ගලවාදෙන ලෙස ඉල්ලමින් දෙවියන්වහන්සේට ලියුම් ලියන සිලීගේ චරිතය තරම්ම සියුම් හා සංවේගදායක ලෙස නිරූපණය කරන්නට ටෝනි මොරිසන් සමත් ව තිබේ.
‘ඔබ දෙපා පණ ඇති කළු මිනිසෙකු නම්, හැකි සෑම විටකම දිවිය යුතුය. නැතිනම් ඊළඟ මොහොතේදී ඔවුන් ඔබව යදම් දමා සිරකරන්නට උපක්‍රමයක් සොයා ගනු ඇත. එසේම, ඔබ ජීවිතයේ කුඩාම දේවලට ආදරය කරන්නට ඉගෙනගත යුතුය. ආකාසයේ කුඩාම තරු කැට, තණපත් හෝ කුරුමිණියන් වැනි ක්ෂුද්‍ර දෑට ආදරේ කළාට කමක් නැත. එහෙත්, ඔබේ දරුවන්, බිරිඳ හෝ කිසිදු මිනිසෙකු වැනි මහා දේවල්වලට ආදරය කරන්නට ඔබට නොහැකිය. ඒවා අයිති ඔවුන්ටය; සැමවිටම තුවක්කු අමෝරාගත් ගත් සුදු මිනිසුන්ටය.’
මෙබඳු අදහස්වලින් පිරුණු සෙත්, ඩෙන්වර් වැනි අවවරප්‍රසාදිත කළු ගැහැනුන්ගේ දිවියෙන් අවසානයේ බිලොවඩ්ගේ ආත්මයද සමුගන්නේ, ඇය වැනි අයෙකු කිසිදාක ජීවත් වූවාද නොවූවාද කියා පවා ඔවුනට අමතක කරමිනි. එලෙසින්, ලේඛිකාව නිරූපණය කරන්නේ තමන් ජීවත්ව සිටීද, මියගොස් ඇත්ද කියාවත් කිසිවෙකුට සලකා බලන්නට අවශ්‍යතාවක් නොවූ, ඉතිහාසයේ වාසය කළ බිලොවඩ් වැනි කළු ගැහැනු සිය දහස් ගණනකගේ ඛේදනීය ජීවිත කතාව විය හැකිය. ඉතින්, පසු කාලීනව ඔප්රා වින්ෆ්‍රේ වැනි ප්‍රකට කළු ඇමෙරිකානු නිවේදිකාවක පවා රංගනයෙන් දායක වන අපූරු සිනමා නිර්මාණයක් බවට පත් වූ මෙම Beloved නවකතාව, ටෝනි මොරිසන් නම් මෙම මායා යථාර්ථවාදිනියගේ ජීවිතය සහ දේශපාලනය ගැන පැහැදිලි අදහසක් ලබා දෙන බැව් නොඅනුමානය.■
