කතාකලාව
එක්තරා විදියක මායාකර්මයක්
වැඩී රත්න

කියවීම විසින් මට ‘පවුල් රහස්’ සහ ‘සංකීර්ණ ආදරය’ පිළිබඳ ගෙතුණු ‘ජේන් අයර්’ වැනි නව කතාවක ඇති තේමාත්මක භාෂාවේ සිට, වල දැමූ මතකයන් අවුස්සා දමන නොවැදගත් වදන් දක්වා, නොනිමි වපසරියක භාෂාත්මක ප්‍රකාශයන් හඳුන්වා දුන්නා.

■ සුභාෂීණි චතුරිකා

වැඩී රත්න (Vaddey Ratner) යනු කාම්බෝජියාවේ බිහිසුණු කෙමරූජ් පාලනයෙන් දිවි ගලවා ගත් ඇමරිකානු- කාම්බෝජියානු ලේඛිකාවකි. කුඩා කලදි, එනම් වයස අවුරුදු පහේ පමණ සිට කෙමරූජ් පාලනය තුළ ඇය අත්දුටු අත්දැකීම් ඇසුරින් In the Shadow of the Banyan නම් නවකතාවක්, 2013 වසරේ ඉංග්‍රීසි බසින් ලියා පළ කළ අතර එම නවකතාව එම වසරේ PEN/Hemingway සම්මානය සඳහා අවසන් වටයට ද තේරිණි. මෙම කෘතිය එම වසරේ ඇමරිකා එක්සත් ජනපදය තුළ ඉතා ඉහළ ආදායම් වාර්තා තැබූ කෘතියක් බවට පත් වූ අතර ඇයගේ දෙවැනි නිර්මාණය, Music of the Ghosts 2018 වසරේ සාහිත්‍ය සම්මාන කිහිපයකටම නිර්දේශ වූයේය.

මේ එම ලේඛිකාවගේ තොරතුරු ඇතුළත් වෙබ් අඩවියේ වූ,
ඇය සමඟ කරන ලද සම්මුඛ සාකච්ඡාවක සංක්ෂිප්ත පරිවර්තනයකි.

In the Shadow of the Banyan කියන්නෙ නවකතාවක්, ඒත් එය 1975 – 1979 වසරවල කාම්බෝජියාවේ කෙමරූජ් රෙජීමය විසින් සිදු කරන ලද මිනිස් සංහාරය පිළිබඳ ඔබගේ පවුලේ සමීප අත්දැකීම් මත පදනම් වූවක්. ඇයි ඔබ තීරණය කළේ තම මතක සටහන් ඇසුරෙන් ලියැවුණු ස්වචරිතාපදානයක් නොලියා නවකතාවක් ලියන්න?

කෙමරූජ්වරුන් රට අල්ලා ගනිද්දී මම කුඩා දැරියක්. ජීවිතයේ ඒ කාලය පිළිබඳ මතකය සිහිපත් කරද්දී, අවුරුදු හතරක් තිස්සේ සමූහ ජනකායක් ලෙස නගරයෙන් ගමට සිදුවුණු බලහත්කාරී පලවා හැරීම්වල අනුපිළිවෙළ, එයට සම්බන්ධ සිදුවීම් සහ ස්ථාන මතක් කර ගැනීමේදී මට දැනුණා ඒ නිවැරදි තොරතුරු සඳහා, මා මත පමණක් විශ්වාසය තබන එක ප්‍රමාණවත් නෑ කියන එක. ප්‍රථමයෙන් එය මම මතක සටහන් ඇසුරෙන් ලියන ස්වචරිතාපදානයක් ලෙස ලියන්න සිතුවත් මගේ මතකයන්, මගේ මව මා හා බෙදා ගත් මතකයන් වගේම ඉතිහාසය පිළිබඳ වාර්තා සැලකිල්ලට ගැනීමේදී මම මගෙන්ම අසා ගත් ප්‍රශ්නයක් තමයි, මට කියන්න අවශ්‍ය කතාව කුමක්ද කියන එක. එය කීමේ අරමුණ කුමක්ද කියන එක. එය වැඩිමනත් ලෙස කෙමරූජ් අත්දැකීම, ජන සංහාරය හෝ අහිමි වීම හෝ එහි ශෝකාන්තය ගැන නොවෙයි.
මට ඕනෑ වුණේ පොදු, වඩාත් ඇඟවුම්කාරී කිසිවක් අමුණා තබන්න. අප ජිවිතය තදින් අල්ලාගෙන සිටීම, ඉතාමත් නරක තත්වයන්හිදී පවා ජීවත්වීමට අප තුළ ඇති ආශාව වැනි මිනිස් අත්දැකීම් පිළිබඳ මම විශ්වාස කරනවා. මගේ කතාව තුළින් මගේම ජිවිතය දෙස කිසිවෙකු අවධානය යොමු කළ යුතු නැහැ. මම ජිවිතය බේරගත්තා, එය මට ජිවිතය විසින් ලබා දුන් ගෞරවයක්. මගේ අරමුණ ජීවිත නැති වූවන්ටත් ඒ ගෞරවය ලබා දෙන්න. ඉතින් මා එය කරන්නේ ඒ විඳවීම කලාව ඇතුළට ගෙනඑමින්.

කෙමරූජ්වරුන් කාම්බෝජියාව යටත් කර ගනිද්දී ඔබට වයස අවුරුදු පහයි, ඒත් ඔබගේ නවකතාවේ ප්‍රධාන චරිතය වන රාමිට වයස අවුරුදු හතයි. ඇයි ඔබ තීරණය කළේ එම චරිතය ඔබට වඩා අවුරුදු දෙකක් වැඩිමහලු කරන්න?

මට වයස අවුරුදු හත වගේ වෙද්දි, මා ලබමින් සිටි අත්දැකීම් තුළ මට සංවේදනය වෙමින් තිබුණා, මම කෙමරූජ් පාලනය යටතේ සිදුවන්නෙ කුමක්ද යන්න ප්‍රත්‍යක්ෂ ලෙස තේරුම්ගන්න පටන් ගත්තාය කියන එක.

ඒ වගේම මම තේරුම් ගනිමින් උන්නා මම වැඩෙමින් සහ පරිණත වෙමින් ඉන්නවාය කියන එකත්. මම දරා ගනිමින් සහ සාක්ෂි දරමින් සිටි, මා වටා සිදුවෙන දේ විසින් මට බල කරමින් තිබුණා වැඩිහිටියෙක් වෙන්න. ඒත් මා තුළ වූ කොටසකට දැඩි ලෙස ඕනෑ වුණේ ළමයෙකු ලෙස රැඳෙන්න – රැකවරණය ලබන්න, ඒ සියලු ප්‍රචණ්ඩත්වයන්ගෙන් සහ විඳවීම්වලින් පලා යන්න. මම නිතරම මට අත් විඳිය හැකි සුන්දරත්වය සොයා ගොස් එයට ඇලි ගැලී සිටියා. එහෙයින් රාමිගේ වයස තෝරා ගැනීමේදී මට ඕනෑ කළේ ඇය වෙත පරිඥානයත් අවිහිංකත්වයත් අතර සමබරතාවක් ලබා දෙන්න. කෘතිය ආරම්භයේදී ඇය කුතුහලයෙන් පිරි, වයසට වඩා මේරූ දැරියක් වුවත්, කතාව ඉදිරියට ගලා යන විට ඇය වඩාත් නිහඬ, කල්පනාකාරී කෙනෙකු බවට පත්වෙනවා. ඇයගේ කුතුහලය සොයා යාමක් බවට පත්වෙනවා – තේරුම්ගැනීම සඳහා සෙවීමක් දක්වා.

ඔබගේ කෘතිය තුළින් කාම්බෝජියානු ඉතිහාසයේ, වදන්වලට නැඟිය නොහැකි තරම් භයංකාර යුගයක සිදුවීම් විස්තර කෙරෙනවා. එවැනි සිදුවීම් ලිවීමේදි ඔබ වඩාත් දුෂ්කරතාවට මුහුණ දුන්නේ කුමන මොහොතවලදීද?

හැම පිටවුවක්ම මට මහා සටනක් වුණා. මුල්ම වචනේ සිට වාක්‍ය දක්වාත්, අවසානේ පරිච්ජේදය දක්වාත් මම දැඩි ලෙස මහන්සි වුණා. කුඩා දැරියක ලෙස සිටියදී මගේ හදවත ඉරා දැමුණු සෑම බිහිසුණු සිදුවීමක්ම, වැඩිහිටියෙක් ලෙස ඒවා ලිවීමේදී නැවත නැවතත් මගෙ හදවත ඉරා දැමුණා. සමහර නිමේෂයන් තිබුණා නැවත නැඟීටීවි යැයි නොසිතෙන තරමේ වේදනාත්මක පතුලකට මා ඇදවැටුණ. එය සැබවින්ම ලියන්න, නැවත ජිවත්වෙන්න බැරි තරම් අමාරු වේදනකාරී කතාවක්.

රාමි සහ ඇයගේ මව මෙන් ඔබත්, ඔබගේ මවත් සමඟ තායිලන්තයේ සරණාගත කඳවුරකට පැනගියාද? කොහොමද ඇමරිකා එක්සත් ජනපදයට ආවේ?

අප කාම්බෝජියාවෙන් පැනයාම ඉතාමත් ව්‍යකුල, වට වන්දනාවේ ගොස් අවසන් වුණු එකක්. එක් අවස්ථාවක, අත්හැර දැමුණු මාවතකදී, වියට්නාම හමුදාවන්ගෙන් පලා යමින් සිටි කෙමරූජ්වරුන්ගේ අතට අප හසු වුණා. අපව ඔවුන් ගමින් ගමට, ඉන් පස්සේ කැළෑවකට සහ අනතුරුව ඝන වනාන්තරයක් මැද්දට අරන් ගියා. අපි හිතුවා ඒ තමයි අපේ අවසානය කියලා- ඔවුන් එතන අපව මරන්න හදන්නෙ කියලා. ඇත්තටම මම ඒ ගමනේ අත්දුටු සහ අත්විඳි දේ තවත් නවකතාවකට ප්‍රමාණවත්.

ඔබ 1981 වසරේ ඇමරිකා එක්සත් ජනපදයට ඇතුළුවුණේ ඉංග්‍රීසි භාෂාව නොදන්නා සරණාගතයෙකු ලෙස, එහෙත් ඔබ 1990 වසරේ උසස් පාසලෙන් ඉවත් වුණේ එහි දක්ෂතම ශිෂ්‍යාව ලෙස, කොර්නෙල් විශ්වවිද්‍යාලයෙන් උපාධිය ලැබුවේ ඉතා උසස් ලකුණු ලබාගෙන. කම්බෝජියාවේ මෙතරම් දරුණු බිහිසුණු දේ අත්දැක්කාට පස්සේත් ඔබ ඉදිරියට ගියා විතරක් නොවෙයි ඔබ ඉතා පැහැදිලි සාර්ථකත්වයක් ළඟා කරගෙන තිබෙනවා?

අපි කාම්බෝජියාවෙන් යද්දී මගේ මනසේ හොල්මන් කළ දසුන වුණේ මළසිරුරු- මළසිරුරු සහ මැස්සෝ. අපි කැලිෆෝනියාවේ ගුවන් තොටුපළට ගොඩ බහිද්දීම මම දැක්කේ දිළිසෙන වීදුරු සහ මල නොකෑ වානේ, කිසිම තැනක එක මැස්සෙක් නෑ! සෑම දෙයක්ම සහ සෑම කෙනෙකු තුළ ගුම් නද දුන්නෙ ශක්තියක්. ගමන් මලු රැගෙන එන වට රවුමද (කරූසලය) ද ගමන් කළේ ඉන්ද්‍රජාලික ජවයකින්. මම ඒ වෙද්දී මරණයට ගොඩක් දුරින් උන්නෙ. ඒත් එතැන් සිට, අත්මිටට හසු කරගත යුතු ගොඩක් දේ තියෙනවා කියලා මම තේරුම් ගත්තා. ලෝකය අපව අමතක කරලා තිබුණේ නෑ, ඒත් අපි වෙනුවෙන් මඟ බලන් උන්නෙත් නෑ. එය සමෘද්ධිමත් ලෙස ඉදිරියට ඇදුණා විතරයි. මම එහි කොටසක් වීමට තරම් වාසනාවන්ත වුණා.
කාම්බෝජියාවේ වැස්සට තැනෙන මඩ වලක් දිහා බලාගෙන, මට පුළුවනි දිය යට රාජධානියක් හිතේ මවා ගන්න. ඉතින් හිතන්න පළමුවරට ඇමරිකාවෙ සුපිරි වෙළඳසැලක් තුළට ගියාම මට මොනවාද හිතුණේ කියලා! මට මතකයි අපේ අනුග්‍රකයා ‘සේෆ්වේ’ කියලා, මිසෝරිවල ජෙෆර්සන් නගරයේ සුපිරි වෙළඳසැළකට අපව කැඳවාගෙන ගියා. එකෙ නමත් ස්වර්ගය හඟවන්නක් වගේ. මට තිබුණේ ඒ තරම් පොපියන ආශාවක්, ඉගෙන ගන්න පිපාසාවක්. ඒ පිපාසාව අනික් සියලු දේ ගිල දැමුවා.

මා වෙත ලැබුණු සෑම දේම මම උකහා ගත්තා. අප ඇමරිකාවෙදී අත් විඳි දුෂ්කරතා කිසිසේත්ම කාම්බෝජියාවේ අප ලද බිහිසුණු අත්දැකීම හා සසඳන්න බැහැ. අපට මෙහි ගොඩක් දේ ලැබුණා. ඉතින් අප ඇයි සාර්ථකත්කවයට පත් නොවෙන්නෙ?

ඔබ ඇමරිකා එක්සත් ජනපදයේ දී ඉංග්‍රීසි ඉගෙන ගන්න පටන් ගත්තේ වයස අවුරුදු එකොළහේදි. ඔබ කොහොමද ලියන්න ඉගෙන ගත්තේ? ඔබ අත් දුටු දේ සිදුවුණු වටාපිටාවේ තිබුණු භාෂාවකට වඩා වෙනස්, වෙනත් භාෂාවකින් ඔබගේ මතකයන්වලට පණ දීම මොන වගේ අත්දැකීමක් ද?

මම මුලින් කියවන්න පටන් ගත්තා. මම මගේම භාෂාවෙන්ද දරුණු කියවන්නියක්, මම ඉංග්‍රීසි ඉගෙන ගත්තාට පස්සෙත් ඒක එහෙමමයි. මම මගේ අතට ලැබුණු හැමදේම දේ ගිල දැමුවා, සමහර දේ මට නොතේරුණා වුණත්. මම සාහිත්‍ය කෘති විතරක්ම නෙමෙයි කියෙව්වේ. අම්මා කෑගසමින් මට අඬ ගහද්දීත්, මම නාන වතුර මල යට සැඟවෙමින් ෂැම්පු බෝතල්වල තියෙන විස්තර, ඒවායේ ඉන්ද්‍රජාලික නාම විශේෂණ – foamy, invigorating, silky වැනි වදන්වල මම එල්බගෙන සිටියා. ඉන් පස්සෙ මම ඒවායේ අඩංගු ද්‍රව්‍ය සම්බන්ධ නාම පද එක්ක හැප්පුණා, ඒ සෑම විද්‍යාත්මක නමකටම තිබුණේ කාව්‍යාත්මක රිද්මයක්.

කියවීම විසින් මට ‘පවුල් රහස්’ සහ ‘සංකීර්ණ ආදරය’ පිළිබඳ ගෙතුණු ‘ජේන් අයර්’ වැනි නව කතාවක ඇති තේමාත්මක භාෂාවේ සිට, වල දැමූ මතකයන් අවුස්සා දමන නොවැදගත් වදන් දක්වා, නොනිමි වපසරියක භාෂාත්මක ප්‍රකාශයන් හඳුන්වා දුන්නා.

ඉංග්‍රීසියෙන් ලිවීම ගත්තොත් එය මම කළේ තනියම, මගේම මන්දගාමී ආරකට. ග්‍රීෂ්ම සෘතුවේ පැවැත්වුණ ලිවීමේ වැඩසටහනක් සහ කොර්නෙල් විශ්වවිද්‍යාලයේ කෙටි කතා ලිවීම පිළිබඳ මා ඉගෙන ගත් පාඨමාලාවක් හැරෙන්න මම විධිමත් ලෙස ලිවීම හදාරා නෑ. ඒත් මම විශ්වාස කරනවා ලිවීම පුහුණු වීම සඳහා විශිෂ්ට ලිවීම්වල ඇසුර තරම් වෙනත් හොඳ ගුරුවරයෙක් නැහැ කියලා! විශ්වීය සහ සදාකාලික ගැටලු පිළිබඳ සංවාද කරන සම්භාව්‍ය සාහිත්‍යය, විවිධ සංස්කෘතික සහ වාග් විද්‍යාත්මක පසුබිම් සහිත සමකාලීන ලේඛන, සාමාන්‍ය පැවැත්මේ ගැටලු පිරික්සා බලනවාට අමතරව, නව භූගෝලයක සිතුවිලි, හැඟීම් සහ විශ්වාසයන් තුළ මා රෝපණය කරමින් මගේ ලෝකය විශාලනය කළා.

මගේ කතාව සමඟත් මට කරන්න ඕනෑකම තිබුණේ මීට සමාන දෙයක්. මට ඕනෑ වුණේ නෑ මගේ පවුලේ අත්දැකීම කාම්බෝජියානු අත්දැකීමක් බවට විදේශීය පාඨකයන් වෙනුවෙන් පරිවර්තනය කරන්න. මට අවශ්‍ය වුණේ මා බිහිවුණු සාරවත් භූමියේ පාඨකයාව රෝපණය කර, ඔවුන්ට එහි මුල් හා රිකිලි දමා රෝපණය වෙන්නට ඉඩ දී මගේ ලෝකය දෙස ඔවුන්ගේ මෙන් බලන්නට සලස්වන්න. මට අවශ්‍ය වුණේ කාම්බෝජියාවේ, එය ජන සංහාරයට සමාන පදයක් බවට පත්වීමට පෙර සහ ‘ඝාතන භූමියක්’ බවට පත් වීමට පෙර කාලය දෙස බලන්න සලස්වන්න. වරෙක එය මාහැඟි සුන්දරත්වයකින් පිරුණු ස්ථානයක්, මම එය පෙන්වීමට උත්සාහ කළේ, පාඨකයාව ස්වාභාවික ලෝකයේ සුන්දරත්වය තුළට ගෙන යාමෙන් පමණක් නොව, මම එය දෘශ්‍යමාන කළේ ඔවුන්ට ජනතාවගේ ජිවන රිද්මය, සිතුවිලි, මනෝභාවයන් සහ එහි කලාව සහ සාහිත්‍ය තුළ කිමිදීමට ඉඩ හසර ලබා දීමෙන්.

මම හිතන්නේ In the Shadow of the Banyan කෘතිය කියන්නෙ කතාවක් නැවත කීමක් පමණක් නොවෙයි, එය නිර්මාණාත්මක කාර්යයක්, කිසිවක් අත්පත් කරගන්නා තුරු යෙදුණ ගමනක්.

ඔබගේ නවකතාවේ ප්‍රධාන තේමාව තමයි කතාවල ඇති ශක්තිය. ඔබගේ කතා කීම තුළින් පාඨකයන් කුමක් උකහා ගනු ඇද්දැයි ඔබ බලාපොරොත්තු වෙනවාද?

මම හැමදාම කතාවලට, ලියැවුණු වචනවලට ආදරය කළා. කුඩා කාලයේදී පවා ඒවායේ ඇති නෛසර්ගික ශක්තිය මට දැනුණා. රාමි වගේම මම ලෝකය දුටුවේ සහ තේරුම්ගත්තේ කතාන්දර තුළින්. කාම්බෝජියාවේදී කෙමරූජ් පාලනය කාලය තුළ, මම කැළයේ අතරමංවන විටදීත්, මම ඉතා සෙමින් ගමන් කරන නිසා මගේ වැඩ කණ්ඩායම මා අත්හැර දමා යන විට දීත් මගේ පියා හෝ මගේ නැනී මට කියා දුන් පුරාවෘත්ත හෝ මා කියවා තේරුම්ගත් කතාන්දර මම මතකයට නඟා ගත්තා. මම ඒවා මන්තර වගේ ජප කෙරුවා, මට මතක තිබුණු විස්තර සහ දෙබස් මම තාලෙට කිව්වා, මගේ වටේ තිබුණු හුදකලාවත් නිහැඬියාවත් පලවා හරින්න. මට දැනුණ විදියට කතන්දර කියෙන්නේ ඉන්ද්‍රජාලික මන්තරයක්. කතා කීමේ කලාව තුළ කිසිවක් සිහිපත් කරගැනීමේත් එය කතාවක් ලෙස කීමෙත් හැකියාව කියන්නේ තමන්ව වෙනස්කර ගැනීමට, තමන්ව චලනය කරවිය හැකි එක්තරා විදියක මායාකර්මයක්. In the Shadow of the Banyan කතාව මම ගොතද්දි මට දැනුණේ එහෙමයි. ඉතින් මම විශ්වාස කරනවා මේ කෘතියේ කතාව පාඨකයාට කිසියම් අනුප්‍රාණයක් සැපයීමට හෝ ඔවුන් සොයන කිසිවක් ඔවුන්ට සම්බ වීමට ප්‍රමාණවත් තරම් රසවත් සහ විචිත්‍ර ලෙස ගෙතී ඇතැයි කියලා.■

මූලාශ්‍ර:

https; //vaddeyratner.com/bio
https;//vaddeyratner.com/banyan/q-a