බදු සරල කරන්න ගෙනා
බැසිල්ගේ බදු පනතේ
හිඩැස් රැසයි

බදු පැනවීමේ බලය ඇමතිට

බදු මුදල් පෞද්ගලික ගිණුමකට

බදු අභියාචනාවලට උසාවි යන්න වෙලා

■ අමන්දිකා කුරේ

රජයේ ආදායම් අතර ප්‍රමුඛතම ආදායම් මාර්ගයක් වන්නේ රජයේ බදු ආදායමයි. රාජ්‍ය බදු ආදායම් ප්‍රධාන වශයෙන් දේශීය ආදායම් දෙපාර්තමේන්තුව, ශ්‍රී ලංකා රේගුව, ශ්‍රී ලංකා සුරා බදු දෙපාර්තමේන්තුව ඇතුළු ව්‍යවස්ථාපිත රාජ්‍ය ආයතන හරහා එකතු කර ඒකාබද්ධ අරමුදලට බැර කරනු ලබයි. මේ වන විට මුදල් අමාත්‍යාංශය හරහා නව පනත් කෙටුම්පතක් ගැසට් කර තිබෙන්නේ එම ව්‍යවස්ථාපිත ආයතනවල කාර්යයන් මුදල් අමාත්‍යාංශය යටතේ පවත්නා අලුත් ව්‍යුහයකට ඇතුළත් වන නීති සකස් කරමින් ය.

විශේෂ භාණ්ඩ හා සේවා බදු පනත නමින් මෙම පනත් කෙටුම්පත පසුගිය ජනවාරි 07 වන දින ගැසට් කර තිබූ අතර එය ජනවාරි 20 වන දින පාර්ලිමේන්තුවට ඉදිරිපත් කර තිබුණි. එම නව බදු පනත් කෙටුම්පතට එරෙහිව මේ වන විට පෙත්සම් 9ක් අධිකරණයට යොමු කර ඇත. මීට පෙර අවස්ථා ගණනාවකදී බදු විෂය සම්බන්ධ ආයතනවල සේවකයෝ ද වරින් වර මෙම පනතට එරෙහිව සිය විරෝධය දැක්වූහ.

විශේෂ භාණ්ඩ හා සේවාවන් 5කට අදාළව බදු පැනවීම, තීරණ ගැනීම හා එම බදු එකතුකිරීම සම්බන්ධයෙන් මෙම පනත් කෙටුම්පත තුළ අඩංගුය. එම විශේෂ භාණ්ඩ හා සේවාවන් වන්නේ දුම්වැටි, අරක්කු, මෝටර් රථ, විදුලි සංදේශ, ඔට්ටු හා සූදු බදු සේවායි. මේවා දැනට දේශීය ආදායම් දෙපාර්තමේන්තුව, ශ්‍රී ලංකා සුරාබදු දෙපාර්තමේන්තුව, ශ්‍රී ලංකා රේගුව, විදුලි සංදේශ නියාමන කොමිෂන් සභාව, මෝටර් රථ ලියාපදිංචි කිරීමේ දෙපාර්තමේන්තුව, අපනයන සංවර්ධන මණ්ඩලය සහ ගුවන් තොටුපොළ අධිකාරිය යටතේ ක්‍රියාත්මක වන විෂය පථයන්ය.
ඒ අනුව රාජ්‍ය වියදමෙන් 23%ක ප්‍රමාණයක බදු අය කිරීමට මුදල් අමාත්‍යාංශය යටතේ ස්ථාපිත කරනු ලබන නව ආයතනයකට පැවරේ. නියෝජ්‍ය භාණ්ඩාගාර ලේකම් වරයෙක් එහි ප්‍රධානියා වන නම් කරන ලද නිලධාරියා වශයෙන් පත්වෙයි. මීට පෙර දැනට මෙම විශේෂ භාණ්ඩ හා සේවා බදු පනතට අදාලව දැනට රාජ්‍ය ව්‍යවස්ථාපිත ආයතන හරහා එකතු කරන බදු මුදල් සියල්ල ඒකාබද්ධ අරමුදලට බැර කෙරෙන අතර මෙම පනත් කෙටුම්පතට අනුව මෙම ව්‍යුහය හරහා එකතු කරන බදු මුදල් යොමු කරන්නේ ආයතනයේ ප්‍රධනියා වශයෙන් පත්වන නියෝජ්‍ය භාණ්ඩාගාර ලේකම්වරයාගේ පුද්ගලික ගිණුමකට ය. ඒ අනුව බදු ආදායමෙන් 25%ක් පමණ වන බදු මුදල් එකතු කරනු ලබන්නේ එම නිලධාරියාගේ නමින් ආරම්භ කරන පෞද්ගලික ගිණුමකට ය. මෙම පනත් කෙටුම්පතේ 5 (1) අ වගන්තියේ ඒ බව දක්වා තිබේ.
5 (1) ආ වගන්තියේ දී එම නම් කරන ලද නිලධරයාට විශේෂ භාණ්ඩ හා සේවා බද්ද එකතුකිරීම, පරිපාලනය හා ඒ පිළිබඳ වගවීමට අදාළ බලතල ලබා දී තිබේ. දැනට තිබෙන ව්‍යවස්ථාපිත ආයතන වෙනුවට ක්ෂේත්‍ර කිහිපයක බදු තනි ව්‍යුහයක් හරහා එකතු කිරීමෙන් අක්‍රමිකතා සිදුවිය හැකි බව බොහෝ පාර්ශ්ව පෙන්වා දෙති.

මෙම නව ව්‍යුහයට නිලධාරීන් බඳවා ගැනීම සම්බන්ධයෙන් ද පනතේ දක්වා ඇති කරුණු ගැටලු සහගතය.

5 (2) වගන්තියේ ඇත්තේ ‘භාණ්ඩාගාර ලේකම්වරයා විසින් අවශ්‍ය විය හැකි පරිදි මුදල් අමාත්‍යාංශයට අනුයුක්ත හෝ මුදල් අමාත්‍යාංශයේ අධීක්ෂණය යටතේ ඇති යම් දෙපාර්තමේන්තුවකට හෝ අනුයුක්ත නිලධරයන් සංඛ්‍යාවක් පත් කළ හැකිය.’ යනුවෙනි.

භාණ්ඩාගාර ලේකම්වරයාට ඕනෑ විදියට

සාමාන්‍යයෙන් දැනට ක්‍රියාත්මක වන ව්‍යවස්ථාපිත රාජ්‍ය ආයතනවල විධිමත් බඳවාගැනීමේ පටිපාටියක් තිබෙන අතර උපාධි සුදුසුකම් ඇති අපේක්ෂකයෝ තරඟ විභාගයක් හරහා සහ තවත් සම්මුඛ පරීක්ෂණ වට හරහා තෝරා ගනු ලබති. එහෙත් මෙහි දී භාණ්ඩාගාර ලේකම්වරයාගේ අභිමතය පරිදි මුදල් අමාත්‍යාංශය යටතේ සේවය කරන ඕනෑම අයෙකු පත් කරගැනීමට අවශ්‍ය බලය ලබා දී තිබේ. ඒ අනුව අමාත්‍යාංශයේ සේවය කරන අමාත්‍යවරයාට අවශ්‍ය පුද්ගලයන් පහසුවෙන් මෙම රාජ්‍ය ආදායමෙන් 25%කට ආසන්න මුදලක් රැස් කරන ආයතනයට නම් කළ හැකිය. ඔවුන් සඳහා විශේෂ අධ්‍යාපන සුදුසුකම් හෝ වෙනත් සුදුසුකම් මේ පනත් කෙටුම්පත තුළින් දක්වා නොමැත.

එමෙන් ම 5 (1) අ වගන්තිය තුළින් බදු පිළිබඳ තීරණ ගැනීම, එකතු කිරීම හා පරිපාලනය එකම ආයතනයක් වෙතට පැවරීම තුළින් සංවරණය හා තුලනය උල්ලංඝනය වේ. නීති සම්පාදනය, නීති ක්‍රියාත්මක කිරීම හා නීති විනිශ්චය කිරීම වෙන වෙනම ආයතනවලට පවරන්නේ ඒවා ආශ්‍රිතව සිදු විය හැකි අක්‍රමිකතා සහ වැරදිසහගත දේ වැළැක්වීමට ය. එහෙත් මෙම පනත් කෙටුම්පත හරහා සංවරණය හා තුලනය පැහැදිලිවම උල්ලංඝනය වන නිසා අක්‍රමිකතා සිදුවීමට වුවත් ඉඩ තිබේ. එමෙන් ම බදු සම්බන්ධ තීරණ ගැනීමේ මූල්‍ය බලය පවතින්නේ පාර්ලිමේන්තුවට ය. මේ ව්‍යුහය හරහා බදු සම්බන්ධ තීරණ ගැනීම පාර්ලිමේන්තු බලය ද ඉක්මවා යාමකි.

මෙම පනත් කෙටුම්පතේ 2 (3) වගන්තියට අනුව නව බදු ගැසට් පත්‍රයේ පළ කර පාර්ලිමේන්තුවට ඉදිරිපත් කිරීමට පෙර පැනවීමට මුදල් ඇමතිවරයාට බලය තිබේ. 2 (5) වගන්තිය යටතේ එම නව බද්දට ඇමතිවරයාගේ අත්සන යෙදූ දින සිට එම බද්ද ක්‍රියාත්මක වේ.

බදු පැනවීමේ බලය මුදල් ඇමතිට

එහෙත් සාමාන්‍යයෙන් සිදු වන්නේ පාර්ලිමේන්තුවේ දී යම් පනතක් සම්මත කර එයට කතානායකවරයාගේ ද අත්සන ලැබුණු විට ඒවා ක්‍රියාත්මක වීමයි. මෙහිදී සෘජුවම බදු පැනවීමේ බලය මුදල් ඇමතිවරයාට ලබා දී තිබේ. 2(7) වගන්තියේ සඳහන් වන්නේ එලෙස මුදල් ඇමතිවරයා විසින් පනවන ලද බද්දක් මාස තුනක් ඇතුළත පාර්ලිමේන්තුවේ සම්මත කර ගත යුතු බවයි. එහෙත් පාර්ලිමේන්තුවේ සම්මත කිරීමට පෙර සිටම බදු ක්‍රියාත්මක කරවීමට අමාත්‍යවරයාට බලය ලබා දී ඇත.

2 (8) වගන්තියට අනුව පාර්ලිමේන්තුවේ දී එම පනත ප්‍රතික්ෂේප වුව හොත් එම තීරණය ක්‍රියාත්මක වන්නේ එලෙස පාර්ලිමේන්තුව විසින් පනත ප්‍රතික්ෂේප කළ දින සිට ය. ඒ නිසා පාර්ලිමේන්තුවේ අනුමැතිය නොමැතිව වුවත් පනවන ඕනෑම බද්දක් ක්‍රියාත්මක කිරීමේ බලය මුදල් ඇමතිවරයාට ලැබී තිබේ. එමෙන් ම එලෙස ක්‍රියාත්මක වී පාර්ලිමේන්තුව විසින් ප්‍රතික්ෂේප අරන ලද බද්දකට අදාළව බදු ගෙවූ පිරිස්වලට නැවත එම මුදල් ගෙවීමක් සිදුවන්නේ ද නැත. ඒ අනුව පෙනී යන්නේ පාර්ලිමේන්තුව සතු මූල්‍ය බලය මුදල් ඇමතිවරයා යටතට ලබා ගැනීමට මෙම පනත් කෙටුම්පතේ ප්‍රතිපාදන සකස් වී ඇති බවයි.

භාණ්ඩාගාර ලේකම්ගේ නමින් ඇති පෞද්ගලික ගිණුමකට

9 (2) වගන්ති ප්‍රකාරව විශේෂ භාණ්ඩ හා සේවා බදු පනත යටතේ රැස් කරන බදු මුදල් නියෝජ්‍ය භාණ්ඩාගාර ලේකම්වරයාගේ නමින් ඇති පෞද්ගලික ගිණුමකට බැර කිරීමෙන් අනතුරුව ඒකාබද්ධ අරමුදලට බැර කරන බව දක්වා තිබේ. එහෙත් මේ බදු සෘජුවම ඒකාබද්ධ අරමුදලට දැනටමත් යොමු කරමින් තිබිය දී එය මුදල් අමාත්‍යාංශය යටතේ සිටින ලේකම්වරයෙකුගේ නමින් ඇති පෞද්ගලික ගිණුමකට බැර කරන්නේ ඇයිද යන්න ප්‍රශ්න සහගතය. ඒකාබද්ධ අරමුදල විගණකාධිපතිවරයාගේ සහ පාර්ලිමේන්තුවේ අධීක්ෂණය හා වගකීම යටතේ පවතින්නකි. එහෙත් මෙම වගන්තියට අනුව සකසන ගිණුම එම ප්‍රතිපාදනවලට යටත් නොවේ.

මෙම බදු එකතු කිරීමට පිහිටුවන නව ව්‍යුහය තුළ ඇතිවන නඩු කටයුතු සඳහා වියදම ඒකබද්ධ අරමුදලෙන් වැය කිරීමට 17 (1) වගන්තිය යටතේ ප්‍රතිපාදන ලබා දී තිබේ. බදු අය කිරීම වෙනත් ආයතනයක් හරහා සිදුවන විට එම ආයතනයට අදාළ නීතිමය කටයුතුවල වියදම දැරීමට සිදු වන්නේ තවත් ආයතනයකට ය.

සංකීර්ණ අභියාචනා ක්‍රමයක්

බදු ගෙවන්නන්ට ද මෙම පනත් කෙටුම්පත හරහා සංකීර්ණ ගැටලු ප්‍රමාණයක් මතු කර තිබේ. මීට පෙර බදු සම්බන්ධ යම් නොඑකඟතා ඇති වී නම් එම බදු ගෙවන පාර්ශ්ව විසින් අභියාචනා ඉදිරිපත් කළ යුතුව තිබුණේ එම බදු විෂයට අදාළ ආයතනයට ය. එහෙත් මෙම නව පනත් කෙටුම්පතේ සඳහන් අන්දමට බද්ද පනවා දින 10ක් ඇතුළත අහියාචනාධිකරණයේ නඩු පැවරීමක් හරහා අභියාචනා ඉදිරිපත් කළ යුතු ය. සරලව විසඳා ගැනීමට තිබූ ප්‍රශ්න සංකීර්ණ ක්‍රියාමාර්ග දක්වා ඇද දැමීමක් ද මෙම පනත හරහා සිදු කර ඇත.

එමෙන් ම 7 (3) වගන්තිය හරහා යම් සමාගමක බදු ලියාපදිංචිය පිළිබඳ තීරණ ගැනීමේ බලය ද නියෝජ්‍ය භාණ්ඩාගාර ලේකම්වරයාට පවරා තිබෙන අතර ඒ සම්බන්ධයෙන් යොමු කළ යුතු අභියාචනා ද යොමු කළ යුත්තේ එම නියෝජ්‍ය භාණ්ඩාගාර ලේකම්වරයාටමය. විවිධ ආණ්ඩු විසින් සිදු කළ වංචා දූෂණ පිළිබඳව ඕනෑ තරම් අප අසා ඇති අතර මෙය ද එවැන්නකට අත වනන ප්‍රතිපාදනයක් බව පෙනෙන්නට තිබේ. ව්‍යවස්ථාපිත රාජ්‍ය ආයතනයක් හරහා ක්‍රමානුකූලව ගනු ලබන තීරණ තනි පුද්ගලයෙකු හරහා ගැනීමට මේ හරහා බලය ලබා දී තිබේ.

සුළු පරිමාණ ව්‍යාපාරිකයන්ටත් ගැටලු

මෙම පනත හරහා සුළු පරිමාණ ව්‍යාපාරිකයන්ට ද ගැටලු මතු කරයි. සමන්‍යයෙන් බද්දක් ගෙවන්නේ යම් නිෂ්පාදනයක් සිදු කර, ආනයනය කර හෝ යම් සේවාවක් සැපයූ පසුවය. එහෙත් මෙම පනතට අදාළව නම් කරන ලද විශේෂ භාණ්ඩ හා සේවා 5ට ඇතුළත් බදු ගෙවීම ඒවා ආනයනයට, නිෂ්පාදනයට පෙර ගෙවිය යුතු ය. ඒ කටයුත්ත විශාල ප්‍රාග්ධනයක් හිමි සමාගම්වලට කළ හැකි වුවද සුළු පරිමාණ ව්‍යාපාරිකයන් අපහසුතාවකට පත් කරන්නකි. මන් ද යත් තමාගේ ව්‍යාපාරයෙන් ආදායමක් ලැබීමට පෙර ම බදු ගෙවීමට සිදු වන නිසා ය. 7 (1) අ, 9(2) අ වගන්තිවලින් ඒ බව පෙනවා දී තිබේ.

සුරාබදු දෙපාර්තමේන්තුව වසා දැමෙයි?

අප කළ විමසීමකදී සුරාබදු වෘත්තීය සමිති එකමුතුවේ සම ලේකම් ජේ.ඒ.ඩී.එන්. ජයකොඩි පැවසුවේ මෙම පනත හරහා සුරාබදු දෙපාර්තමේන්තුවේ කාර්යභාරය සම්පූර්ණයෙන් ම මුදල් අමාත්‍යාංශය හරහා පත් කරන නිලධාරී ව්‍යුහයකට පවරා ඇති බවයි. මේ නිසා සුරාබදු දෙපාර්තමේන්තුව වසා දැමීමට වුවද ඉඩ ඇති බව ඔහු පෙන්වා දෙයි.

සුරාබදු වෘත්තීය සමිති එකමුතුව විසින් ජනවාරි 27 වන දින මෙම පනත් කෙටුම්පතට විරෝධය දක්වමින් ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණයේ පෙත්සමක් ගොනු කළ අතර දේශීය ආදායම් කොමසාරිස් වරුන්ගේ සංගමයද ඊට විරුද්ධව පෙත්සමක් ගොනු කළේය. දේශීය ආදාම් කොමසාරිස්වරුන්ගේ සංගමයේ සභාපති සරත් අබේරත්න පෙන්වා දෙන්නේ මෙම පනත යටතේ බදු මුදල් රැස් කිරීම රාජ්‍ය ආදායමේ විනිවිදභාවයට ගැටලුවක් ඇති කරන්නක් බවයි. එමෙන් ම අභියාචන ක්‍රියාවලිය සංකීර්ණ කිරීම ද බදු ගෙවන්නන්ට සිදු වන අසාධාරණයක් බව ඔහු පවසයි.

පනත ඉදිරිපත් කිරීමේ දී මුදල් ඇමති බැසිල් රාජපක්ෂ ප්‍රකාශ කළේ මෙම පනත රැගෙන එන්නේ බදු එකතු කිරීමේ ක්‍රියාවලිය සරල කරගැනීමට හා ඉක්මන් කරගැනීමට බවයි. එහෙත් මෙම ක්‍රියාවලිය තුළ පවතින ක්‍රමවේදයටත් වඩා ඇතැම් කරුණු සංකීර්ණ කර තිබෙන බව පැහැදිලිවම නිරීක්ෂණය කළ හැකිය. මෙලෙස ගොනු කරන ලද පෙත්සම් ජනවාරි 31 ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණයේ ත්‍රිපුද්ගල විනිශ්චය මණ්ඩලයක් යටතේ විභාගයට ගන්නා ලදි. එයට විජිත් කේ මලල්ගොඩ, එන්.බී. මුර්දු ප්‍රනාදු, යසන්ත කෝදාගොඩ යන ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණ විනිසුරුවරු අසුන් ගත්හ.

එහිදී නීතිපතිවරයා වෙනුවෙන් පෙනී සිටි නියෝජ්‍ය සොලිසිටර් ජනරාල් නිර්මලන් විග්නේෂ්වරන් සිය පාර්ශ්වයේ විරෝධතා ඉදිරියේ දී ගොනු කිරීමට බලාපොරොත්තු වන බව පවසා තිබේ.

පෙත්සම්කාර ශ්‍රී ලංකා නීතිඥ සංගමය විසින් ගොනු කළ පෙත්සම වෙනුවෙන් පෙනී සිටි ජනාධිපති නීතිඥ සාලිය පීරිස් මෙහිදී පෙන්වා දී තිබෙන්නේ මෙම පනත මගින් ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවේ 148 වන වගන්තිය යටතේ වන නීති සම්පාදනය කිරීමේ බලයට පවා මෙම පනතෙන් අභියෝගයක් එල්ල වන බවයි.■