හිඟන්නො හොයාගෙන ගිහින් වටකරන කෝස් වල්ලම
දොඩන්දූවෙ වැල්ලෙන් මුහුදු යන කෝස්කාරයන්ගේ කතාව

■ ඇන්තනී වෙරංග පුෂ්පික

‘දවසක් තාත්තාගේ වල්ලමේ මුහුදු යන්න එක්කෙනෙක් අඩු වුණ නිසා ඒ වෙනුවට තමයි මාව මුහුදු අරන් ගියේ. එදා ඉඳන් අද වෙනකන් මුහුදු රස්සාවෙන් තමයි ජීවත් වුණේ. දැන් මට අවුරුදු 44 ක් වෙනවා. මම මුහුදු යන්නේ අවුරුදු 12 ඉඳන්. තව අවුරුදු පහක් හයක් විතර දෙයියනේ කියලා මට මුහුදු රස්සාව කරගන්න පුළුවන්. රස්සාව කරගන්න පුළුවන් කාලෙ කීය කීය හරි ඉතිරි කර ගන්න එක තමයි කරන්න ඕන. මාළු අහුවෙන්නැති කෝඩෙ ගහපු සති ගණන්, මාස ගණන් අහුවෙනවා. අද කෝඩෙ කියලා හෙට මුහුදු නොගිහින් ඉඳලා බැරි වෙලාවත් මාළු අහුවෙලා නම්, ඒ දවස ආපහු කවදාවත් එන්නෙ නැහැ. මුහුදු රස්සාව කියන්නෙම දුකම තමයි. මේ රස්සාව කරන්න ඇඟේ හයිය විතරක් නෙමෙයි ඕනම දෙයක් කාගෙන ඉන්න පුළුවන් විදියට හිත හයිය කර ගන්නත් ඕන.’

ඒ දොඩන්දූවෙ අවුරුදු ගාණක් තිස්සෙ මුහුදු රස්සාව කරන වසන්ත කුමාර මරක්කලහෙගෙ මුවින් නිරායාසයෙන්ම පිට වුණු වචන.

දොඩන්දූව ධීවර ගම්මානයක්. ස්වාභාවිකව පිහිටි වරාය නිසා අතීතයේ ඉඳන්ම ධීවර කටයුතු වගේම රුවල් නැව් ගොඩබාපු වෙළහෙළඳාම් කළ ස්ථානයක්. දොඩන්දූව වරාය සුවිශේෂ වෙන්නේ ආරක්ෂාකාරීව යාත්‍රා ගොඩබාන්න පුළුවන් වෙරළ තීරයක් වගේම, වරායෙ දෙපසින් ආරක්ෂක පවුරු දෙකක් මෙන් ස්වාභාවිකව පිහිටි ගල්පර නිසා කුණාටුවලින්, යාත්‍රාවන්ට කිසිම අනතුරක් නොමැතිව වෙරළ තීරයේ තියාගන්න පුළුවන් වීම නිසායි. අදටත් දොඩන්දූවේ පවුල් සිය ගණනක්ම ජීවිතේ ගැට ගහගන්නේ මුහුදු රස්සාවෙන්. යන්තං අවුරුදු පහළොව දාසය පිරෙනකොට ඉස්කෝලෙ යන එක නවත්වලා මුහුදු යන එක තමයි සිද්ධ වෙන්නෙ. දැන්නම් ඒ තත්වය ගොඩාක් දුරට අඩු වෙලා තියෙනවා. තමන් විඳින දුක තමන්ගෙ දරුවාටත් උරුම කරලා දෙන්න ඕන නෑ කියන අදහසින් තමන්ගෙ දරුවාට අධ්‍යාපනය ලබා දෙන්න ධීවර පවුල්වල ඉන්න දෙමවුපියෝ ගොඩක් මහන්සි වෙනවා.

දකුණෙ මුහුදුබඩ ප්‍රදේශවල ප්‍රධානම ක්‍රම දෙක තමයි එක්දින ධීවර යාත්‍රා මඟින් කරන ධීවර කටයුතු සහ බහුදින යාත්‍රා මඟින් කරන ධීවර කටයුතු. වැඩිපුරම වෙන්නෙ ධීවර වරායන් ආශ්‍රිතව කරන බහුදින ධීවර කටයුතු. එක්දින ධීවර යාත්‍රා මඟින් කරන ධීවර කටයුතු වෙන්නෙ කුඩා වැල්ල, මහ වැල්ල, දෙවුන්දර, වැලිගම, මිරිස්ස, දෙවැට, අම්බලන්ගොඩ වගේ ප්‍රදේශ කිහිපයක විතරයි. දොඩන්දූව මිනිස්සුත් ඉස්සර ඉඳන්ම කළේ දවසෙ මුහුදු රස්සාව. දවසෙ මුහුදු රස්සාව උදේ රෑ දෙකේම කරනවා. කොහොම වුණත් ප්‍රධානම කටයුත්ත තමයි ‘කෝස් යනවා’ කියන මුහුදු රස්සාව. දොඩන්දූවෙ ධීවරයො අවුරුදු ගාණක් තිස්සෙ කෝස් ගිහින් තමයි මාළු අල්ලන් ආවෙ. දොඩන්දූව වැල්ලෙන් කෝස් ගිහින් මාළු අල්ලන් එන්නෙ ඔවුන්ටම ආවේණික ක්‍රමයකට. දොඩන්දූවෙ කෝස් ගිහින් මාළු අල්ලන් එන ධීවරයන්ට ඒ පැත්තෙ මිනිස්සු කියන්නෙ කෝස්කාරයො කියලා.

කෝස් යන යාත්‍රාවට කියන්නෙ වල්ලම. වල්ලමේ දිග අඩි 15 ක් 20ක් වගේ. පළල අඩි 3කට වැඩි නැහැ. වල්ලමේ ඉස්සරහ ‘ඇණිය’. පිටිපස්ස ‘අවරෙ’. වල්ලමේ සමබරතාව තියෙන්නේ වම් පැත්තට වෙන්න තියෙන කොල්ලෑව නිසා. වල්ලමේ මැද්දෑව හරියෙන් අඩි 10ක විතර ලීයෙන් හදපු ඉනිමගක් හදලා තියෙන්වා උඩ වාඩිවෙලා යන්න පුළුවන් විදිහට. ඉස්සර නම් විශාල රට අඹ ලීවලින් හදපු ලී වල්ලම් තමයි තිබිලා තියෙන්නෙ. කොල්ලෑවත් ලීයෙන්මයි. දැන්නම් කෝස් යන්නෙ ෆයිබර්වලින් හදපු වල්ලම්වල. කොල්ලෑවත් ෆයිබර්. ලී ගන්නේ කොල්ලෑව වල්ලමට සම්බන්ධ කරන්නයි. වල්ලමේ මැද්දෑවෙ තියෙන ඉනිමගටයි. වල්ලම්වලින් මුහුදු යන්නෙ අශ්වබල තිහ හතලිහේ එන්ජින්වලින්. කෝස් ගිහින් මාළු අල්ලන දැලත් ලේසි පහසු එකක් නෙමෙයි. දැලේ සම්පූර්ණ දිග මීටර් 600 කට කිට්ටුයි. මුහුදු මට්ටමේ ඉඳන් යටටත් දැල මීටර් 40 විතර තියෙනවා. දැලේ උඩ කොටසේ ඉපිලි බැඳලා තියෙනවා, දැල වට කළාට පස්සෙ මුහුදු මට්ටමේ තියෙන්න. යට කොටස මුහුද යටට බහින්න දැල දිගේ කිලෝ එකහමාරෙ විතර බරු ගෙඩි 50ක් 60 ක් විතර පේළියට ගැට ගහලා තියෙනවා. කෝස් දැලක් ලක්ෂ 10කට වැඩියි. වල්ලමෙයි එන්ජින් එකෙත් ගණන් එකතු කළොත් කෝස් දැලයි එන්ජින් එකයි වල්ලමයි ලක්ෂ 25 පනිනවා.

වල්ලමයි, දැලයි, එන්ජිමයි අයිති මුදලාලිට. වල්ලමේ අලුත්වැඩියා කටයුතු බලා ගන්න ඕන මුදලාලි. කලාතුරකින් මුහුදු යන මුදලාලිලාත් ඉන්නවා. කෝස් වල්ලමේ සාමාන්‍යයෙන් නව දෙනෙක් මුහුදු යනවා. ප්‍රධානියා තමයි මරක්කලහෙ. මරක්කලහෙ කෙනෙක් ආවාට ගියාට වෙන්න බැහැ. එන්ජින් එක ගෙනියන්න පුළුවන් වෙන එක දක්වාම වල්ලමේ හැම වැඩක්ම පුළුවන් වෙන්න ඕන. මුහුද ගැන, හුළං ගැන, දියවැල් ගැන හොඳ දැනුමක් තියෙන්න ඕන. දැල වට කරන්න පුළුවන් වෙන්න ඕන. මරක්කලහෙ තමයි තීරණය කරන්නෙ වල්ලමේ යන අනිත් අට දෙනා කවුද කියලා. ගොඩක් වෙලාවට මරක්කලහෙ අරුණහම ඉතුරු අට දෙනාගෙන් හය දෙනෙක්වත් ඇඟේ පතේ හයිය හක්තිය තියෙන මුහුදු රස්සාව පුළුවන් කොල්ලො. ඊට අමතරව අත්දැකීම් තියෙන එක්කෙනෙක් එක්කන් යනවා. සාමාන්‍යයෙන් වල්ලමක යන නව දෙනා ස්ථිර සාමාජිකයෝ. අවුරුද්දකට වගේ ඒ නව දෙනාටම මුදලාලි පොඩි අත්තිකාරම් මුදලකුත් දෙනවා. හැබැයි ඊට පස්සෙ නව දෙනා මුදලාලිගෙ වල්ලමේම තමයි යන්න ඕන. හදිස්සියකට නොගිහින් හිටියත් වෙන වල්ලම්වල යන්න බැහැ.

කෝස් යද්දි අතංගුව, අවල, වැඩිපුර එන්ජින් ෆෑන් පෙත්තක්, සිග්නල් ලයිට් එකක්, ටෝච් එකක්, වැඩිපුර තෙල් ගැලුමක්, එන්ජින් එකේ ප්‍රශ්නයක් ආවොත් හදාගන්න අත්‍යවශ්‍ය ආයුධ කිහිපයක් අනිවාර්යයෙන්ම අරන් යනවා. ඊට අමතරව නම දෙනාට බොන්න වතුර ගැලුම් දෙක තුනකුත්, කෑම ජාති කිහිපයක් තියෙන වණ්ඩුවකුත් ගෙනියනවා. කෝස් ගෙනියන කෑමවලට කියන්නෙ වණ්ඩුව කියලා.

දිය වැල, හුළං, කුණාටු, වතුරෙ පාට මේ හැම එකක්ම බලලා මුහුදු යන්න පුළුවන් තත්වයක් තියෙනවා නම් තමයි යන්නේ. දැන්නම් කාළගුණ නිවේදන එහෙමත් වරායෙන් නෝටිස් කරනවා. මුළු අවුරුද්ද පුරාම මුහුදු රස්සාව කළාට අවුරුද්දෙ මුහුදු රස්සාව කරන කාල දෙකක් තියෙනවා. හරායට කුණාටු අඩුයි මුහුද රළු නැහැ. හරාය නොවැම්බර් ඉඳන් අප්‍රේල් වෙනකන් තියෙනවා. කුණාටු අඩු නිසා මුහුදු යන වාර ගණන වැඩියි. මැයිවල ඉඳන් ඔක්තෝබර් ඉවරවෙනකන්ම වාරකන්. කුණාටු වැඩියි. මුහුදු යන වාර ගණනත් අඩුයි. මුහුදු යන එක ලේසි නෑ. ඒත් වාරකනට මුහුදු නොගිහින් ඉන්නෙත් නැහැ. මොකද මේ මිනිස්සුන්ගෙ එකම ජීවනෝපාය මාර්ගය මුහුදු රස්සාව නිසා.

අවුරුදු 30ක් විතර ඉඳන් තාමත් කෝස් යන මරක්කලහෙ කෙනෙක් තමයි එච්.ඩබ්. කුමාර. වැල්ලෙ මිනිස්සු නම් කියන්නෙ රයිට් කුමාර කියලා.

‘හරායට එන්නෙ ගොඩ හුළං. ගොඩ හුළංවලට මුහුද වළාලයි. මුහුද හරියට ගඟ වගේ. හරායට කෝස් යන්නෙ උදේ හවස. ඉර පායන වෙලාවෙයි, ඉර බහිනකොටයි තමයි මාළු ඇල්ලෙන්නෙ. වාරකනට එන්නෙ මුහුදු හුළං. වාරකන් දවස්වලට වතුර කැලතයි. දිය අත මඩ පාටයි. දිය අත මඩ පාටට තියෙනකොට තමයි මාළු අල්ලන්න පුළුවන්. වාරකනට මුහුදු යන්නෙ උදේ හවස නෙමෙයි. වාරකනට උදේ ඉඳන් හවස් වෙනකන්ම මුහුදේ. වාරකනේ වතුර කැලතට නැතිව වතුර එළිය නම්, එදාට මුහුදු යන්නෙ නැහැ. වතුර පැහැදිලි නිසා මාළුන්ට දැල හොඳට පේනවා. එතකොට මාළු අහුවෙන්නෙ නැහැ. වාරකනට ගොඩබිමේ ඉඳන් කිලෝ මීටර් 13ක් 14ක් වගේ දුර යනවා. හරායට ඒ තරම් දුර යන්නෙ නැහැ.’

කෝස් යන වල්ලමක් අඩුම තරමෙ කිලෝ 1300ක් වත් බරයි. වල්ලම මුහුදට දියත් කරන්න මුහුදට තල්ලු කරනවාට කියන්නෙ ‘වල්ලම් බානවා’ කියලා. වල්ලම් බාන්න කෝස් යන නව දෙනාට අමතරව කෝස් යන්නෙ නැති හැමදාම වල්ලම් බාන්න විතරක් එන කිහිප දෙනෙකුත් එනවා. වල්ලමක් බානවා කියන එක ලේසි නෑ. වල්ලම් බානකොට එක්කෙනෙක් අමුතු වචන ටිකක් හැමෝටම ඇහෙන්න කෑ ගහලා කියනවා. වල්ලම බාන්නෙ ඒ කියන වචනවල රිද්මයට. ඒකට කියන්නෙ ‘වලි කියනවා’ කියලා. වලි කියන්නෙ වල්ලම් බාන මිනිස්සුන්ට උත්තේජනයක් වෙන්න. ඒ වලිවලින් කියවෙන්නෙ, කරදරයක් නැතුව මුහුදු රස්සාව කරන්න ශක්තිය ලබා දෙන්න වගේ අදහසක්. හැමෝම වලි දන්නෙත් නෑ, දැන ගත්තත් වලි කියන්න ඕන රිද්මයට කෑගහලා ජවසම්පන්නව කියන්න තේරෙන්නෙත් නෑ. රයිට් කුමාර මරක්කලහෙගෙ දොඩන්දූව වැල්ලෙ ඉන්න හොඳ වලි කියුංකාරයෙක්. සමහරවිට රයිට් කුමාර අපිත් එක්ක කිව්ව වලි මුහුදු රස්සාව කරන පැත්තෙන් පැත්තට වෙනස් වෙන්නත් පුළුවන්.

‘හේල්ලෙයි..
හේලි හෙලෙයි..
හේලාල්ල..
අල්ලාපන්..
අල්ලන්නෙයි
ආලමද්ද, කඩම්මන්ත,
ගෝනකාට්ටු, කාට්ටුමලයි,
වාළසෙබලයි
ජල පඬුරුයි, අල්ලන්නෙයි
අල්ලයාළු, මගේ යාළු,
මටමනාරු, නයිදේවරු
උලතියාපන්,
වෙරෙන්බලෙන්, අපේ බලෙන්,
අපි සැමදෙනා, එකාවගේ, එකතු ඇතුව,
මේ ගුණ කඳ, ගොඩ දමන්න,
වාරු දෙන්න, වෙර බලන්න,
එකා සේම, එකතු ඇතිව,
අල්ලාපන්…’

වල්ලමේ යන නම දෙනාට කරන්න වෙන් වෙච්ච වැඩ තියෙනවා. වල්ලමේ ඉනිමඟේ උඩ වාඩි වෙන්නෙ මරක්කලේ හරි මරක්කලේගෙන් පස්සෙ ඉන්න දැනුම් තේරුම් තියෙන කෙනා. ඉනිමඟේ උඩ ඉන්න කෙනා තමයි මාළු අයින් තියෙන තැනට එක්කගෙන යන්නෙ. ලිහිණි ගාලවල්, මාළු ඇම බොන තැන් තියෙන තැන් පෙන්නගෙන එක්කන් යනවා වගේම මාළු අයිනක් වට කරද්දි යන්න ඕන පාර පෙන්නගෙන එක්කන් යන්නෙ ඉනිමඟේ උඩ ඉන්න කෙනා. ගොඩක් වෙලාවට මරක්කලේ තමයි මාළුවා වට කරන්න එන්ජින් එක ගෙනියන්නෙ. මාළු අයිනක් කියන්නෙ ලොකු මාළු රංචුවක්. මාළු අයින ලොකු නම් මුහුදෙදි ලොකු, ගොඩක් වගේ වචන කියන්නෙ නැහැ. හිඟන්නෙක් ඉන්නවා කියලා කියන්නෙ. කෝස් වල්ලම් මාළු වට කරද්දි හිඟන්නොම තමයි හොයාගෙන ගිහිල්ලා වට කරන්නෙ. වල්ලමේ දැල තියලා තියෙන්නෙ ඉනිමගට එහායින් ඇණිය පැත්තට වෙන්න.

මාළු අයින දැක්කාට පස්සෙ දැක්ක ගමන්ම දැල තියලා වට කරන්නෙ නැහැ. මාළු අයින කොයි පැත්තට ද යන්නෙ, දිය වැල කොයි පැත්තට ද තියෙන්නෙ, හුළං තියෙන්නෙ කොයි පැත්තට ද, මාළු කොච්චරක් හයියෙන් පීනනවා ද මේ ඔක්කම බලලා මරක්කලහෙ දැල තියපන් කිව්වාට පස්සෙ තමයි බෝයාවත් එක්ක දැල දියට දාන්නෙ. වල්ලම යන ගමන් දැල යවන්න වල්ලමේ ඉනිමගට එහා වෙනම කෙනෙක් ඉන්නවා. ඉනිමඟේ ඉඳන් අවර පැත්තට පේළියට හතර දෙනෙක් විතර ඉන්නවා එවන දැල දඟර වට්ටන්නෙ නැතිව ඉපිලි ටික උඩට එන විදිහට බේරලා යවන්න. තව දෙන්නෙක් ඉන්නවා වට කරන ගමන් බැරි වෙලාවත් මාළු අයින වල්ලම පැත්තට එනවා නම් මුහුදට පැනලා මාළු අයින බය කරලා දැල පැත්තට යවන්න. මේ ඔක්කොම වෙන්නෙ මාළු අයිනත් එක්ක වල්ලමේ උපරිම වේගයෙන් ගමන් කරන ගමන්මයි. මාළු අයිනක් වට කරද්දි හැරි හැරි ඉන්න හිතන්නවත් බැහැ. යක්කු වගේ අත පය දිග ඇරලා වැඩ කරන්න ඕන.

වට කරලා ඉවර වුණාට පස්සෙත් වැඩේ ඉවර නෑ. අතපය ඉක්මන් කරලා කඹවලින් වට කරපු දැල වල්ලමට ගන්න ඕන. දැලේ මඩිය ළං වෙනකන්ම මාළු අයින ඉන්න තැන බල බල ඉනිමඟේ උඩ ඉඳන් දෙන්නෙක් තුන් දෙනෙක් විතර මුහුදට පැන පැන නඟින්න ඕන. කෝස් වල්ලම් ගොඩක්ම වට කරන්නෙ අලගොඩුවො, ඇටවල්ලො, ලින්නො, හුරුල්ලො, මොරලි, හබරලි, වව්වාලි, ආරච්චි පැන්නො වගේ මාළු. වල්ලමක් ඇතුළට කිලෝ 5000 කට කිට්ටු වෙන්න මාළු ප්‍රමාණයක් අල්ලගෙන ගොඩට ගේන්න පුළුවන්. දැන්නම් කිලෝ 1500ක් 2000ක් අහුවෙන්නෙත් කලාතුරකින්. එක දිගට මාළු අයින වට කරලාත් හිස් අතින්ම එන දවසුත් ඕන තරම් තියෙනවා.

වල්ලමේ මාළු අහුවුණොත් ඒ මාළු විකුණලා සල්ලි බෙදන විදිහකුත් තියෙනවා. හම්බෙන සල්ලිවලින් තෙල්වලටයි, වණ්ඩුවට ගෙනියන කෑමවලයි සල්ලි කපා ගත්තාට පස්සෙ ඉතුරු සල්ලිවලින් 2/5ක් මුදලාලිට, ඉතුරු 3/5 තමයි වල්ලමේ නව දෙනාට බෙදෙන්නෙ. බෙදෙන ගණන ලක්ෂයක් නම් ඒකෙන් 40000ක්ම මුදලාලිට. ඉතුරු 60000 වල්ලමේ නව දෙනා අතර බෙදුණාට පස්සෙ එක්කෙනෙක්ට 6600ක් වගේ මුදලක් තමයි ලැබෙන්නෙ.

මුහුදෙ මැද්දෙදි අනපේක්ෂිත දේවල් ඕන තරම් වෙන්න පුළුවන් අවුරුදු ගාණක් තිස්සෙ මුහුදු රස්සාව කරන මිනිස්සුන්ට ඒ වගේ අත්දැකීම් ඕන තරම් තියෙනවා. හිතන්නැති වෙලාවට කුණාටු පවා ඇති වෙන්න පුළුවන්. මේ නිසාම තමන්ගෙ සැමිය මුහුදු ගියාට පස්සෙ බිරිඳ ඉන්නෙ ගොඩක් තැති ගැන්මෙන්. සැමියා මුහුදු ගියාට පස්සෙ තදින් හුළං හමනකොට අදටත් ධීවර බිරින්දෑවරු වෙරළ කොනට ඇවිල්ලා සැමියා මුහුදු ගිහිල්ලා එනකන් දෙවියන්ට බුදුන්ට වඳිමින් මුහුද දිහා බලන් ඉන්නවා. ධීවර බිරිඳකගෙ මනෝභාවය හරි අපූරුවට ධීවර ගීතය පැදි පෙළෙන් සාගර පලන්සූරිය කවියා කියනවා.

හිමි ඔබ සයුර මැද රුදු සටනකය රැයේ
පොල් අතු පැලේ මම තනිවම වෙසෙමි බියේ
ඇතිමුත් හුරු පුරුදු එඩිතර ගතිය ලයේ
තරමක සැකයකිනි ඔබ අද සවස ගියේ
වැහිපොද මගෙ හිමිගේ හිස මත නොවැටේවා
මේ රුදු සුළං රැලි රැළ පිට නොගැටේවා
පැද යන ඔරුව වෙත මසු කැල දැවටේවා
ලන ඇම ගිලින තරමට උන් රැවටේවා

කෝස් ගිහින් මාළු වටකරගෙන අල්ලන් ගොඩට එන එක විතරක් නෙමෙයි. වල්ලම මුහුදට බාන එකේ ඉඳන්ම තියෙන්නෙ සාමූහිකත්වය. අවුරුදු ගාණක් මුහුදු රස්සාව කරන මිනිස්සු රස්සාව කරගන්න බැරි වෙන වයස වෙනකොට මුහුදු යන එක නවත්වනවා. නමුත් තමන්ගෙ උපරිම වෙර වීරියෙන් ඒ මිනිස්සු අනිත් වල්ලම් බාන්න, ගොඩට අදින්න උදවු වෙනවා. හැමදාම තමන්ගෙ වල්ලමේ මාළු තියෙනවාද නැද්ද කියලා බලන්නෙ නැතිව වල්ලම බාන්න, ගොඩට අදින්න එන මිනිස්සුන්ට වෙනම මාළු කොටහක් වෙන් කරලා බෙදලා දෙන්නත් අමතක කරන්නෙ නැහැ.■