■ ආචාර්ය උදන් ප්‍රනාන්දු
වසරක් පාසා සිංහලෙන් ලියැවෙන හා පළවෙන ප්‍රබන්ධ සාහිත්‍ය කෘති ප්‍රමාණය ඉතා ඉහළය. සාමාන්‍යයෙන් වසරකට සිංහල නවකථා 175ක් ද කෙටිකතා 50ක් ද ලාංකීය කතුවරයන් විසින් ද විවිධ ප්‍රකාශකයින් මගින් ද පළ කැරෙන බව කියැවේ. ලාංකේය කතා වස්තු හෝ සංදර්භය අළලා ලියැවෙන ඉංග්‍රීසි සාහිත්‍ය කෘති ප්‍රමාණය මීට සාපේක්ෂ ව ඉතා සීමිත ය. ඉංග්‍රීසියෙන් ලංකාවේ පළ කරන ලද හෝ ලාංකිකයන් විසින් සම්පාදිත අත් පිටපත් ඉදිරිපත් කළ හැකි සාහිත්‍ය උළෙලක් වන ග්‍රේෂන් සම්මාන වෙත කෘති 15-25 අතර ප්‍රමාණයක් වාර්ෂික ව ඉදිරිපත් කැරෙන බව කියැවේ. මීට ගද්‍ය හා පද්‍ය දෙවර්ගය ම අයත් ය. ලාංකීය සම්භවයක් ඇති, ලෝ ප්‍රකට ලේඛක මයිකල් ඔන්ඩච්චි, 1992දී තමන්ගේ ‘ද ඉංග්ලිෂ් පේෂන්ට්‘ කෘතිය සඳහා බුකර් සම්මානය පිරිනැමුණු අවස්ථාවේ ලද ත්‍යාග මුදල යොදවා ස්ථාපිත කරන ලද ග්‍රේෂන් පදනම, සාහිත්‍ය සම්මාන ක්‍රමය මනා වෘත්තිකභාවයකින් යුතු ව සම්මාන සඳහා කෘති තෝරනා බව සැල ය. එහෙත් එවන් සාහිත්‍ය උළෙලකින් සම්මානිත කෘතියක් වුව ද ලංකාව තුළ හෝ පිටත ප්‍රාමාණික අවධානයකට ලක් වේ ද කියා සැක ය. මීට දශක කිහිපයකට පෙර නම් නිහාල් පෙරේරා, පුන්‍යකාන්ති විජේනායක වැනි ලේඛක ලේඛිකාවෝ රට තුළ (සමහර විට ඉන් ඔබ්බට ද) කුඩා වුව ද යම් ස්ථාවර පාඨක පදනමක් නඩත්තු කර ගැනීමට සමත් වූහ. එකල ම ඩී.සී.ආර්.ඒ ගුණතිලකගේ සංස්කරණයෙන් සිංහලෙන් ලියැවුණු කෙටිකතා ගැන ඉංග්‍රීසියෙන් සම්පාදිත ප්‍රකාශන ද යම් ගුණාත්මක දායකත්වයක් ලාංකීය ඉංග්‍රීසි සාහිත්‍යයට කළා මතක ය.
මේ තත්ත්වය වෙනස් වූයේ ලාංකීය සමාජයෙන් අසූවේ දශකයේ සිට ප්‍රාමාණික සංක්‍රමණික ප්‍රවාහයක් රටින් පිටතට ගැලීම නිසා බව මට සිතේ. 1983 කළු ජූලිය හා 1987-89 භීෂණ සමය මේ සංක්‍රමණික ප්‍රවාහය තවත් තීව්ර කළේ ය. දේශපාලන හේතුවලින් බැහැර ආර්ථික සංක්‍රමණිකයෝ ද මීට සමාන්තර ව වැඩුණු. මේ පරිවර්තනයේ ප්‍රතිඵලයක් වූයේ රටින් බැහැර පාඨක ප්‍රජාවක් මෙරට ගැන ලියැවෙන පොත පත මිල දී ගැනුමට හා පරිශීලනය කරනට යොමු වීම යි. මෙය එක්තරා වෙළෙඳපොළ කොටසක් හෙවත් මා(ර්)කට් සෙග්මන්ටයකි. ඔවුනට කියැවීමට පොත පත, විශේෂයෙන් ප්‍රබන්ධ ශානරයේ කෘති,මෙරටින් එපිටට අපනයනය කෙරෙනු වෙනුවට සිදු වූයේ, විප්‍රවාසී ව හෝ ඩයස්පෝරික ව වෙසෙන නව ලේඛක පරපුරක් බිහිවීම යි. මීට ලංකාවෙන් බැහැර වූ පළමු පරම්පරාවේ අය ද ඔවුන්ගේ දරු මල්ලන් අයත් දෙවැනි පරම්පරාව ද අයත් ය.
පළමු පරම්පරාවේ ප්‍රකට උදාහරණ ද්වයක් වන්නේ කැනඩාවේ හා එක්සත් රාජධානියේ, පිළිවෙළින්, පැළ-පදියම් වූ ශ්‍යාම් සෙල්වදුරෙයි හා රොමේෂ් ගුණසේකර ය. මේ දෙදෙනාගේ ම කෘති (සෙල්වදුරෙයි : ෆනී බෝයි 1994, ගුණසේකර: මොන්ක්ෆිෂ් මූන් 1992, රීෆ් 1994) මහත් සේ ජාත්‍යන්තර අවධානය දිනා ගති. 1997 පළ වුව ද අම්බලවානර් සිවානන්දන්ගේ ‘වෙන් මෙමරි ඩයිස්‘ නව කතාව සෙල්වදුරෙයි හා ගුණසේකර පන්නයෙන් වෙනස් විය. ඊට එක් හේතුවක් වන්නේ සිවානන්ද 1959 වැනි මුල් යුගයේ එක්සත් රාජධානියට සංක්‍රමණය වූ අයෙකු නිසා විය හැක. ඔහුගේ කෘතිය 1980න් පසු සංක්‍රමණය වූ නව ඩයස්පෝරික පරපුරට එතරම් ආකර්ෂණශීලී එකක් නොවිණ. එහෙත්, සෙල්වදුරෙයි හා ගුණසේකරගේ කෘති දමිළ හා සිංහල පසුබිම සහිත පශ්චාත් 1983 ඩයස්පෝරිකයෝ මහත් උණුසුමකින් වැළඳ ගත්හ. ඉන් දිරිමත් වූ ලාංකීය ඩයස්පෝරික ලේඛක පරපුරක් ලාංකීය ඉතිහාසය, සංදර්භය හා චරිත පාදක කරගත් වට්ටෝරුවකින් මෙවැනි කෘති පළ කරනට ඇරැඹූහ. මේවායේ ගුණාත්මකභාවයේ යම් යම් වෙනස්කම් දක්නට ඇතත්, ඒවා ඩයස්පොරික මාරකැට්ටුවේ ම අලෙවි කැරැගැනුම අපහසු නොවී ය. ආර්ථික හා වාණිජ ක්ෂේත්‍රයේ දක්නට ලැබෙන ‘ප්‍රති-අපනයන‘ මාදිලියක් (උදා: ඉන්දියාවෙන් ගෙනෙන ගම්මිරිස් ලංකාවේ සකසා ඉන්දියාවට ම නැවත විකිණීම) සේ, ලංකාවේ කතා වස්තු එංගලන්තයේ හෝ කැනඩාවේ හෝ ලියා, නැවත ලංකාවට ම එවන තත්ත්වයක් නිර්මාණය විය.
මෙවන් ප්‍රති-අපනයනිත සාහිත්‍ය කෘති, ලංකාව ප්‍රති-නිර්මාණය හා නිරූපණය (portray) කරන ආකාරයේ යම් රටාවක් හා වට්ටෝරුවක් දක්නට ඇත. මෙය ගැඹුරින් විමසිය යුතු හා විස්තාරණය කළ යුතු දෙයක් වන නමුදු මෙහිදී මා එය කරන්නේ කෙටියෙනි. අඩු වැඩි වශයෙන්, එම කෘති ලංකාව එක්තරා ආකාරයකට අධි-‘එක්සොටික’කරණයකට භාජනය කරයි. පොල් කටු හැන්දක්, මහරගම හා ලංඩනයේ මේසයක ස්ථානගත වන්නේ අතිශයින් වෙනස් ආකාරයකට ය. ලංඩනයට පොල්කටු හැන්ද එක්සෝටික හා නොස්ටැල්ජියානු ප්‍රදර්ශන භාණ්ඩයක් වන අතර, මහරගමට එය සාමාන්‍ය උපයෝගිතා භාණ්ඩයකි. පොල්කටු හැන්ද බොහෝ විට මහරගම දැන් අඩුවෙන් භාවිත වන්නේ, පහසුවෙන් සෝදා ගත හැකි, මිලෙන් ද අඩු චීන හෝ ඉන්දියන් ප්ලාස්ටික් හෝ තහඩු හැඳි ප්‍රචලිත නිසා ය. ඩයස්පෝරික මනස එක්තරා කාල වකවානුවක ඝනීභවනය (time-frozen) වී ඇත. ලංකාව පොල් කටු හැන්ද හැර පියා බොහෝ දුර ගිය ද, ඩයස්පෝරිකයා තමන් රට හැර යන කල පැවැති පොල් කටු හැන්ද තම ළය මත ම හොවා ගෙන සිටියි. ව්‍යතිරේක කිහිපයක ඇතත්, බොහෝ ඩයස්පෝරික සාහිත්‍ය කෘති තුළ ඇත්තේ අතීතකාමී, නොස්ටැල්ජියානු, රෝමාන්තික, එක්සොටික, කෝන්තරවාදී, බැගේජවාදී, ඇරියස්වාදී, ස්වෝත්තමවාදී හෝ හීනමානමය සම්මිශ්‍රණයකින් යුතු අන්තර්ගතයකි.
ලංකාවේ ම හැදී වැඩී එහි ම එදිනෙදා සාමාන්‍ය ජීවිත ගත කරන, දිනෙක එහි ම මිය යන, අය විසින් ලාංකීය සමාජය අළලා ඉංග්‍රීසියෙන් ලියැවෙන ප්‍රබන්ධ යට කී ඩයස්පෝරික සෙවණැල්ලෙන් වැසී ඇත. එක අතකින්, ඩයස්පෝරික ප්‍රති-අපනයන සාහිත්‍ය මාදිලිය සිරි ලක වෙසෙන ලියන්නන්ගේ ශෛලිය ද තරමක් බලපෑමට ලක් කර ඇති බව පෙනේ. අනෙක් අතට, ඩයස්පෝරික සිවිල් බලය හා ඩොලර් අගය සහිත ව පළ කැරෙන ෆනී බෝයිස්ලා සමග ලෝකල් බෝයි-කොලුවනට හැප්පෙන්න අසීරු නිසා ලිවීමේ හා පළ කිරීමේ උත්සාහයන් යම් තරමකට අධෛර්යවත් වේ. මේ සංදර්භය තුළ සතිස් ද මැල් විසින් රචිත, ‘ගුඩ් ෆො නතින්‘ හෙවත් ‘කමකට නැති හොඳක්‘ පොත, ඉංග්‍රීසියෙන් ලියැවුණ විරල ලාංකීය කෙටිකතා සංග්‍රහයකි.
ද මැල්ගේ කෙටි කතා සමුච්චය අර්ධ ස්වයං චරිතාපාදනාශ්‍රිත ප්‍රබන්ධ බව අනුමාන කළ හැක. වයසැත්තෙකු වන ලේඛකයාග් ළමා කාලය, ගැටවර විය, යෞවනය හා මහලු විය ගෙවෙන්නේ ලාංකීය ඉතිහාසයේ වැදගත් සංධිස්ථාන කිහිපයක් හරහා ය. ඉංග්‍රීසි පැල්ලම දිගට ම රැඳුණු ආසන්න පශ්චාත් යටත් විජිත සමය, පනස් හයේ පෙරැළිය, දක්ෂිණාංශික-වාමාංශික සභාග ආණ්ඩු සමය, හැත්තෑ හතේ ආර්ථික නිදහස්කරණය ආදි කාල වකවානු කෙටිකතාවල සංදර්භීය අත්තිවාරම වෙයි. ඒ අයුරින් මේ කෙටි කතා හුදු ඕපපාතික ඒවා නොවී, නිශ්චිත ඓතිහාසික සංදර්භයක සවිමත් ව ස්ථානගත වේ. මේ ආකාරයෙන් කෙටි කතා පෙළ, නිදහසින් පසු ලාංකීය ඉතිහාසයේ පරිණාමය සාහිත්‍යමය මාධ්‍යයක් හරහා ඉදිරිපත් කරන අයුරු ප්‍රශංසනීය ය. අනවැසි බරසාර ශාස්ත්‍රීය අවධාරණයකින් තොර ව සරල කතන්දරයක් විලස ගෙතෙන මේ කෙටි කතා අව්‍යාජ හා ඔරිජිනල් ගුණයෙන් හෙබි ය.
කතුවරයා එලෙස හැඟවූයේ නැතත්, මේ කෙටි කතා මගේ ඇසින් නම් අතිශයින් මානව-වංශික හෙවත් ඇන්ත්‍රෝපොලොජිකල් ය. එනම් මානවයාගේ ස්වභාවය හා චර්යාව, ඔහුගේ හෝ ඇයගේ පරිසරය විසින් බලපෑමට ලක් කරන ගතික ස්වභාවය සහ එහි ඇති විස්තරාත්මක ගුණයන් හා වස්තූන් මැනවින් විස්තර කෙරෙයි. ‘තික් ඇන්ඩ් රිච් ඩිස්ක්‍රිප්ෂන්‘ ලෙස හඳුන්වන්නේ මෙය යි. ලේඛකයා හිතාමතා හෝ එසේ නොමැතිව කතා පුරා ම කර ඇත්තේ එය යි. උදාහරණයක් ලෙස, කලෙක අර්ධ නාගරික ප්‍රදේශයක වාසය කර, පසු ව ධනවත් වී කොළඹ හතේ වෙසෙන ඥාති පවුලක් වටා ගෙතෙන කතාව මෙවන් ආර්ටිෆැක්ට් හෙවත් වස්තූන් ගණනාවකින් සමන්විත ය. ෆෝර්ඩ් සෙප්රි මොටෝ රිය, බ්ලැක් මැජික් චොකලට්, කාර්ගිල්ස්-මිලර්ස්, සෙනෙවිරත්න බ්‍රදර්ස් ආදිය නිදසුන් ය.
කතාවක දෙකක ගාල්ල හා මොනරාගල පළාත් ආශ්‍රිත ව ගොඩනැගුණත්, බහුතර කතා පෙළ පාදක වන්නේ මොරටුව පළාත ආශ්‍රිත ව ය. කොළඹට නුදුරින් පිහිටිය ද, මොරටුව නාගරික-ග්‍රාමීය සංක්‍රාන්තික අවකාශයකි. එහි වෙසෙන්නන්ගේ ආගමික සංයුතිය (කතෝලික හා ප්‍රොතෙස්තන්ත්‍ර හැඩරුවක් ඇති නමුදු සංඛ්‍යාත්මක ව බෞද්ධ ජනගහනය වැඩි ය) ද වඩු හා ධීවර මෙන් ම වෙනත් සුදු-කොලර් වෘත්තීන්හි සම්මිශ්‍රණය ද සුවිශේෂ ය. මේ සාධක හා බැඳුණු පෘතුගීසි (කෑම-බීම, ආගම), ලන්දේසී (වඩු කර්මාන්තය) හා ඉංග්‍රීසි (පාසල්, රේන්ද ධනය) වැනි යටත් විජිත ඓතිහාසික බලපෑම නිසා මොරටුවට සුවිශේෂ උප-සංස්කෘතියක් හඳුනාගත හැක. ද මැල්ගේ කෙටිකතා මේ මොරටු උප-සංස්කෘතියේ විවිධ ස්තර හා පැතිමාන ලේඛනගත කරන එත්නොග්‍රැෆික් සටහනක් ලෙස කියැවිය හැක. ඒ රස විඳිය හැකි සරල කෙටිකතාවක් සමග ලැබෙන බෝනසයක් ලෙස ය. කතාවට අනවශ්‍ය බාධාවක් හා බරක් නොදෙන සූක්ෂ්ම ආකාරයකට ද මැල් මේ හපන්කම කර ඇත.
පෘතුගීසි ‘කන-බොන‘ උප-සංස්කෘතික ලක්ෂණය කේන්ද්‍රීය ව පැවතුණ මොරටුවේ නව-ධනය ජනිත වුණේ ඉංග්‍රීසි කාලයේ ය. පුරෝගාමී ධනවතෙකු හා දානපතියෙකු වූ චාර්ල්ස් ද සොයිසා ද එකල පරිමාණයෙන් විශාල කර්මාන්තයක් වූ ‘වෙලෝනා‘ හිමිකරු වූ රස්කින් ප්‍රනාන්දු ද මොරටු පුත්තු ය. එහෙත් මොරටුව පනහ-හැට දශක කාලය තුළ සමාජවාදී ඊගැලිටේරියානු මතවාදය මත පදනම් වූ ලංකා සම සමාජ පක්ෂයේ බල කඳවුරක ලෙස මතු වීම ද සුවිශේෂ කරුණකි. ලසසපයේ මෙරිල් ප්‍රනාන්දු මොරටුව ආසනය දින්නේ එජාපයේ මන්ත්‍රී ව සිටි රස්කින් ප්‍රනාන්දු පරදවා ය. හැටේ දශකයේ පමණක් නොව 1977 ආණ්ඩු වෙනස් වීම වෙන තුරු ම මොරටුවේ ‘සම-සමාජ-කාරයෝ‘ වැසි වැසෙන්නට සිටිය හ. මේ සමාජ දේශපාලන ප්‍රපංචය ද මැල් කදිමට තම කතාවකින් දෙකකින් විචාරාක්ෂියට හසු කරගන්නේ උපහාසය සපිරි සත්‍යයැයි අනුමාන කළ හැකි අවස්ථා හා චරිත අප වෙත ගෙන එමිනි. මොරොට්ටන් රතු කමිස හැඳ, මැයි පෙළපාලියට ගොස්, හවස දෙකක් දමා කලින් ම නිදියන්නේ පසුව දා ඇන්ඇම් සහෝදරයාගේ ආනුභාවයෙන් ලද බැංකු රස්සාවට යන්නට ද බව මේ කතා කියවීමේ දී සිතට පැනයක් නැගේ. එකල මුදල් ඇමති ඇන්ඇම් ය. බැංකු තිබුණේ ඒ අමාත්‍යාංශය යටතේ ය.
මේ කෙටිකතා සංග්‍රහය ඉංග්‍රීසියෙන් ලියැවුණත් සිරිලක චිත්‍රණය වන්නේ රටෙහි හුදෙක් එදිනෙදා සාමාන්‍ය ජීවිතයක් ලෙසය. එහි ඩයස්පෝරික සාහිත්‍යයේ මෙන් එක්සොටික් හෝ වෙනත් එවැනි ඔවුනට ආවේණික ආටෝපයක් දක්නට නැත. ඒ අරුතින් මෙය ඉංග්‍රීසියෙන් ලියැවුණු ලාංකීය පොතක් ලෙස යම් නැවුම්භාවයක් දනවයි. ලේඛකයා අලුත් වුව ද (මෙය ඔහුගේ කුළුඳුල් නිර්මාණය යි) මනුස්සයා පරණ ය. පරිණත හා වයස්ගත අයෙකු නිසා දෝ අනවශ්‍ය ආයාසයකින් තොර ව ලියැවෙන ලද එකක් වන අතර, යමෙකු දන්නා ශිල්ප හරඹ සියල්ල ප්‍රදර්ශනය කිරීමේ ආධුනික ගුණය පොතෙන් පිළිබිඹු නොවේ. ඒ නිසා මවා පෑමකින් තොර ව, අනවශ්‍ය දේශපාලන නිරවද්‍යතා ගැන කරදර නොවෙමින්, තමන්ට කියන්නට ඇති දේ ඒ සැටියෙන් ම ද මැල් කියා දමයි. ඔහු එක හුස්මට කියන දේ අපට ද එක හුස්මට කියැවිය හැකි වන්නේ කතාවේ හා කතාව කියන්නාගේ ඇති සරල හා අව්‍යාජ බව නිසා විය හැක. සාහිත්‍යයට ඍජුව සම්බන්ධ නැති ක්ෂේත්‍රයක බරපතළ නායකත්ව වගකීමක් දරමින් කාර්ය බහුල ජීවිතයක්, යම් කාලයක් රටින් බැහැරව ද ගත කළ සතිස් ද මැල් සාහිත්‍ය ලෝකයේ හුරු පුරුදු නමක් නොවේ. සතිස්ට තම මළණුවන් වාරුවක් නොවුණත්, ඔහු සිංහල පාඨකයාට හඳුන්වා දීමේ පහසු ම ක්‍රමයක් ඇත. එනම් සතිස් ද මැල්, ප්‍රකට ජනමාධ්‍යවේදී සුන්දර නිහතමානී ද මැල්ගේ වැඩිමහල් සහෝදරයා යැයි කීම ය. මේ කාරණය මගේ විචාරයේ හරයට අදාළ නැත.
- * * * *
‘එක්සොටික් (exotic) යන්නට ගැළැපෙන සිංහල පදයක් සෙවීම අපහසු ය. අනිජ, අභ්‍යගත, විදේශීය හා විදේශික ලෙස ශබ්දකෝෂවල අර්ථ ගන්වා තිබුණ ද එහි නියම අදහස ඉන් මතු නොවේ. ‘තමන්ගේ පරිසරයට ආගන්තුක වස්තුවකට හෝ චර්යාවකට යම් අමතර සංස්කෘතික හා සෞන්දර්යාත්මක වටිනාකමක් ආරෝපණය කර එය හුවාදැක්වීම’ මා එම පදය හා සංකල්පය තේරුම් ගත් ආකාරයයි. මෙහිදී එලෙස ‘බලන්නා’ගේ පර්යාවලෝකය අනුවය වස්තුවේ හෝ චර්යාවේ එක්සොටිකභාවය තීරණය වන්නේ. උදාහරණයක් ලෙස යුරෝපීයයකුට පොල් රුප්පාවක් අතරින් පෙනෙන වෙරළ හා මුහුද එක්සෝටික තත්ත්වයකි. ඒ පරිසරයේ කුඩයක් යට ඇළ වුණු පුටුවක හිඳ බීර වීදුරුවක් තොල ගෑම පිණිස ඔවුන් දුරකතර ගෙවා පැමිණෙන්නේ මහත් ධනස්කන්දයක් ද වියදම් කරමිනි. එතැනට බීර බෝතලය හා වීදුරුව තැටියක හොවා ගෙන ආ හෝටල සේවකයාට එම පරිසරයේ පෙනෙන එක්සොටිකභාවයක් නැත. එය ඔහුට සාමාන්‍ය අවුකාස්ටක පරිසරයක් පමණි. ■
